Κυριακή 14 Ὀκτωβρίου 2018 ΚΥΡΙΑΚΗ Δ ΛΟΥΚΑ, Ἁγίων Πατέρων Ζ Οἰκουμ. Συνόδου Γερβασίου, Κοσμᾶ Μελωδοῦ Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου, Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΚΗΡΥΓΜΑ ΚΥΡΙΑΚΗ Δ ΛΟΥΚΑ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Η ΚΑΡΠΟΦΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΕ ΜΑΣ 1. Ἡ σημερινή εὐαγγελική περικοπή, ἀδελφοί μου χριστιανοί, μᾶς μιλάει γιά τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Τόν παρομοιάζει μέ «σπόρο». «Ὁ σπόρος ἐστίν ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ», μᾶς εἶπε ὁ Κύριος (στίχ. 11). Μικρός εἶναι ὁ σπόρος. Ἀλλά γίνεται ἀπ αὐτόν δένδρο πανύψηλο καί δυνατό, πού ζεῖ πάμπολλα χρόνια. Γι αὐτό καί μερικά δένδρα παριστάνονται ὡς πανάρχαια, σάν νά φυτεύτηκαν ἀπό τόν Ἴδιο τόν Θεό. «Ὁ κέδροι τοῦ λιβάνου, ἅς ἐφύτευσας», λέγει ὁ ψαλμωδός (Ψαλμ. 103,16)!
Τά ὅσα μᾶς λέγει ὁ Κύριος στό σημερινό Εὐαγγέλιο τά λέγει μέ μία ὡραία παραβολή. Ξέρουμε ὅτι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός μιλοῦσε μέ παραβολές. Μιλοῦσε μέ αὐτό τόν τρόπο ὄχι ὅπως νομίζουν πολλοί γιά νά τόν καταλαβαίνουν οἱ ἀκροατές του μέ ἁπλές διηγήσεις, ἀλλά ἀκριβῶς γιά τόν ἀντίθετο λόγο: Δηλαδή, μιλοῦσε μέ αὐτό τόν τρόπο γιά νά μήν τόν καταλαβαίνουν ὅλοι! Ἔτσι εἶπε στούς μαθητές πού τόν ἐρώτησαν γιά τήν ἔννοια τῆς παραβολῆς. Τούς εἶπε ὅτι ὁμιλεῖ μέ παραβολές, ὥστε, ἐκεῖνοι πού δέν εἶναι ἄξιοι γιά τήν βασιλεία τοῦ Θεοῦ, «νά μή κατανοοῦν ὅσα βλέπουν καί νά μή καταλαβαίνουν αὐτά πού ἀκούουν» («ἵνα βλέποντες μή βλέπωσι καί ἀκούοντες μή συνιῶσιν», στίχ. 10). Ἔτσι εἶναι, ἀδελφοί. Πρέπει νά εἶναι δεκτική καί προπαρασκευασμένη ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, γιά νά δέχεται τά θεῖα νοήματα. Σέ ὅποιον δέν συμβαίνει αὐτό, δέν πρέπει νά τοῦ παραδίδουμε τά ὑψηλά θεολογικά μαθήματα, γιατί, μή ἐννοώντας τα, θά τά περιφρονήσει καί θά τά καταπατήσει. Καί θά εἴμαστε καί ἐμεῖς ὑπεύθυνοι γιά τό ἁμάρτημά του αὐτό. 2. Ὁ Κύριος μᾶς παρουσιάζει στό σημερινό Εὐαγγέλιο τήν καρποφορία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ μέ τήν παραβολή τοῦ σποριᾶ. Ὁ σπόρος πού ἔσπειρε ὁ σποριᾶς καρποφόρησε ἀνάλογα μέ τόν τόπο πού ἔπεσε. Ὁ σπόρος ἦταν ὁ ἴδιος, ἀλλά τά ἀποτελέσματα τῆς σπορᾶς ἦταν διάφορα, ἀνάλογα μέ τήν πνευματική κατάσταση τῆς ψυχῆς πού δεχόταν τόν σπόρο, τόν λόγο τοῦ Θεοῦ δηλαδή. Ἄρα τήν εὐθύνη γιά τήν πνευματική μας κατάσταση τήν ἔχουμε ἐμεῖς. Ὁ ἥλιος ἀνατέλλει καί λάμπει. Μπαίνει ὅμως τό φῶς του σέ κάθε σπίτι ἀνάλογα μέ τό ἄνοιγμα τῶν παραθύρων του. Τό ἴδιο θά ποῦμε καί γιά τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Καρποφορεῖ ἀνάλογα μέ τήν ποιότητα τῆς καρδιᾶς πού τόν δέχεται. Ἡ σημερινή μας παραβολή ἔχει τρεῖς διαφορετικές περιπτώσεις ἀκροατῶν. Κατά τήν πρώτη περίπτωση ὁ σπόρος τοῦ σποριᾶ ἔπεσε «παρά τήν ὁδόν καί κατεπατήθη». Ἔπεσε κοντά στόν δρόμο τοῦ χωραφιοῦ καί πατήθηκε ἀπό τούς διαβάτες. Ἔτσι, τόν κατέφαγαν τά πετεινά (στίχ. 5). Ὅπως λέγει ὁ Κύριος, ἑρμηνεύοντας στούς μαθητές Του τήν παραβολή, ἡ περίπτωσή μας ἐδῶ ἀναφέρεται σέ ἐκείνους πού ἀκούουν μέν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἔχουν σκληρή καρδιά, καρδιά ποδοπατημένη (βλ. στίχ. 5) ἀπό τά διάφορα πάθη τους. Ἑπομένως στήν καρδιά τους αὐτή δέν μπορεῖ νά εἰσδύσει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ καί γι αὐτό, πολύ εὔκολα, ἔρχεται ὁ διάβολος καί «αἴρει τόν λόγον ἀπό τῆς καρδίας αὐτῶν», εἶπε ὁ Κύριος (βλ. στίχ. 12). Τό ἴδιο σχεδόν εἶναι καί ἡ ἄλλη περίπτωση, κατά τήν ὁποία ὁ σπόρος, δηλαδή ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἔπεσε στήν πέτρα. Καί τί μπορεῖ νά φυτρώσει πάνω στήν πέτρα; Ὅπως ἐξήγησε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος, αὐτοί εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι στήν ἀρχή δέχονται μέ χαρά καί ἐνθουσιασμό τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ὅμως δέν μπορεῖ νά ριζώσει στήν πέτρινη καρδιά τους καί γι αὐτό, ὅταν συμβαίνουν πειρασμοί καί ἔρχονται διωγμοί, γρήγορα τά ἐγκαταλείπουν ὅλα καί ἀρνοῦνται τήν πίστη. Στήν περίπτωση μας ἐδῶ κάνουν ἐντύπωση δύο ὅμοιες ἐκφράσεις περί τῶν ἀνθρώπων αὐτῶν. Εἶναι οἱ ἑξῆς: «Οἵ πρός καιρόν πιστεύουσι καί ἐν καιρῷ πειρασμοῦ ἀφίστανται» (στίχ. 13). «Πρός καιρόν» καί «ἐν καιρῷ»! Δηλαδή, γιά λίγο «καιρό» μόνο, γιά λίγο μόνο διάστημα παραμένουν πιστοί. Δέχθηκαν μέ ἐνθουσιασμό τήν πίστη καί στά γρήγορα - γρήγορα ἔπειτα, μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ πειρασμοῦ, τήν ἐγκαταλείπουν. Ἐπιπόλαιοι ἄνθρωποι! Καί νά εἶναι κανείς ἐπιπόλαιος καί ἀπερίσκεπτος στά ἀνθρώπινα καί στά ὑλικά πράγματα εἶναι μικρή ἡ ζημιά. Νά εἶναι ὅμως ἐπιπόλαιος στά πνευματικά, αὐτό στοιχίζει τόν αἰώνιο θάνατό του. Ὅπως λέγει ὁ Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ἑρμηνεύοντας τήν περικοπή, «οἱ ἀπερισκέπτως ἔχοντες τήν πίστιν ἐν ἑαυτοῖς οὗτοι ἄρριζον ἔχουσι τήν εὐσέβειαν»! 3. Ἡ τρίτη περίπτωση εἶναι ἐκεῖνοι πού ἐκπροσωποῦνται ἀπό τόν σπόρο πού ἔπεσε σέ ἔδαφος γεμᾶτο ἀπό σπόρους ἀγκαθιῶν. Καί βλάστησε μαζί μέ τά ἀγκάθια καί τόν ἔπνιξαν (στίχ. 7). Αὐτοί εἶναι ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι ἄκουσαν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί ἄρχισαν μέ κάποια προθυμία νά βαδίζουν στό δρόμο τῆς πίστης. Πνίχτηκαν ὅμως ἀπό ἐναγώνιες φροντίδες γιά νά ἀποκτήσουν πλοῦτο καί ἀπό τίς ἀπολαύσεις τοῦ σαρκικοῦ βίου. 2
Ἡ περίπτωση αὐτή ἔχει ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι θέλουν νά πιστεύουν στό Θεό, ἀλλά θέλουν συνάμα νά ἔχουν καί τήν καλοζωΐα καί νά ἀπολαμβάνουν τίς κοσμικές χαρές. Πολλοί ἀπό τούς σημερινούς χριστιανούς μας ὑπάγονται σ αὐτή τήν περίπτωση. Αὐτοί δέχονται μέν τό σπόρο τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί φαίνεται νά φύεται κάπως στήν καρδιά τους, ἀλλά πνίγεται ἔπειτα ἀπό τίς κοσμικές τους φροντίδες. Τό σπέρμα τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ πού δέχθηκαν δέν ὡριμάζει. Αὐτοί δέν φέρουν καρπό. Αὐτό σημαίνει τό «οὐ τελεσφοροῦσι», πού ἀκούσαμε στό Εὐαγγέλιο περί αὐτῶν (στίχ. 14). Περί τῶν παραπάνω τριῶν περιπτώσεων πού ἀκούσαμε, ἀδελφοί χριστιανοί, αὐτό πού φταίει εἶναι ἡ ἀκάθαρτη καρδιά, πού δέχεται μέν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, ἀλλά ἀφοῦ θέλει νά ἱκανοποιήσει καί τίς ἁμαρτωλές της ἐπιθυμίες, ὑποκύπτει στίς ἐπιθυμίες της αὐτές καί ἐγκαταλείπει τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Καί βαθύτερα, τήν ζημιά γιά τήν ἀποτυχία τῆς καρποφορίας τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων, τήν κάνει ὁ διάβολος. Αὐτός ἀπό τήν ἀρχή προσπαθεῖ νά ἐμποδίσει τούς ἀνθρώπους νά ἀκούσουν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ὅταν οἱ ἄνθρωποι τόν ἀκούουν, προσπαθεῖ νά κάνει τό ἔδαφος τῆς καρδιᾶς τους ἀκατάλληλο πρός καρποφορία τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ. Εἶναι αὐτό πού ἀκούσαμε στό σημερινό Εὐαγγέλιο ὅτι «εἶτα (= ἔπειτα) ἔρχεται ὁ διάβολος καί αἴρει τόν λόγον ἀπό τῆς καρδίας αὐτῶν» (στίχ. 12). Δηλαδή, ὁ διάβολος ἐργάζεται στίς ψυχές ἐναντίον τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ μέ δυό τρόπους: Καί ἐξωτερικά καί ἐσωτερικά. Ἐξωτερικά μέν στό νά μήν ἀκούσουν τόν λόγο τοῦ Θεοῦ ἐσωτερικά δέ στό νά τόν βγάλει ἀπό τήν καρδιά, ἄν τόν δεχθοῦν. Ὁ κακοῦργος αὐτός ἐχθρός μας, ὁ διάβολος, πού μισεῖ τήν σωτηρία μας ἀπό φθόνο, ἐπειδή τήν ἔχασε αὐτός!... 4. Γι αὐτό, ἀδελφοί, πρέπει νά κάνουμε ἀγώνα, πολύ ἀγώνα κατά τοῦ τρισκατάρατου αὐτοῦ ἐχθροῦ μας τοῦ διαβόλου. Αὐτόν τόν ἀγώνα τόν κάνουν οἱ εὐλογημένες ἐκεῖνες ψυχές πού ἀποτελοῦν τήν ἄλλη τάξη, γιά τήν ὁποία μιλοῦσε τό σημερινό ἅγιο Εὐαγγἐλιο. Εἶναι ἡ «καλή γῆ» στήν ὁποία ὁ σπόρος «ἐποίησε καρπόν ἑκατονταπλασίονα» (στίχ. 8). Αὐτοί, ἀντίθετα ἀπό τίς ἄλλες τρεῖς περιπτώσεις, ὅπως εἶπε ὁ Κύριος, ἔχουν «καρδίαν καλήν καί ἀγαθήν» (στίχ. 15). Πῶς τό πέτυχαν αὐτό καί ἀπόκτησαν καλή καί ἀγαθή καρδιά καί ἔκαναν καρπό ἑκατό φορές περισσότερο ἀπό ὅ,τι ἦταν ὁ σπόρος; Πῶς καρποφόρησαν τόσο πολύ; Τό πέτυχαν γιατί «καρποφοροῦσιν ἐν ὑπομονῇ», μᾶς λέγει ὁ Κύριος (στίχ. 15). Τί σημαίνει αὐτό τό «ἐν ὑπομονῇ»; Σημαίνει ὅτι κάνουν πολύν ἀγώνα κατά τῶν ἁμαρτωλῶν παθῶν καί τοῦ διαβόλου σημαίνει ὅτι ὄχι ἁπλῶς δέχθηκαν τόν σπόρο καί πίστευσαν στόν Χριστό, ἀλλά καί ὅτι κάνουν ἄσκηση στήν πνευματική τους ζωή καί ὑπομένουν τά πολλά ἐμπόδια, «τάς ἀκάνθας» (στίχ. 7.14), πού ἐμφανίζει ὁ διάβολος, θέλοντας νά ἀποσπάσει τούς πιστούς ἀπό τήν πίστη καί τήν ἀγάπη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εὔχομαι, ἀγαπητοί ἀδελφοί, μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ νά κάνετε αὐτόν τόν ἀγῶνα καί νά δώσετε πολλούς καρπούς στόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό τήν Ἡμέρα τῆς Κρίσεως, ΑΜΗΝ. Μέ πολλές εὐχές, Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 3
xyyz ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΨΑΛΤΗΡΙΟΥ ΨΑΛΜΟΣ MΗ 48 Εἰς τὸ τέλος τοῖς υἱοῖς Κορὲ ψαλμός. Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΑ ΙΣΟΠΕΔΩΝΕΙ ΟΛΑ! 2 Ἀκούσατε ταῦτα, πάντα τὰ ἔθνη, ἐνωτίσασθε πάντες οἱ κατοικοῦντες τὴν οἰκουμένην, 3 οἵ τε γηγενεῖς καὶ οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων, ἐπὶ τὸ αὐτὸ πλούσιος καὶ πένης. 4 Τὸ στόμα μου λαλήσει σοφίαν καὶ ἡ μελέτη τῆς καρδίας μου σύνεσιν 5 κλινῶ εἰς παραβολὴν τὸ οὖς μου, ἀνοίξω ἐν ψαλτηρίῳ τὸ πρόβλημά μου. 6 Ἱνατί φοβοῦμαι ἐν ἡμέρᾳ πονηρᾷ; ἡ ἀνομία τῆς πτέρνης μου κυκλώσει με. 7 Οἱ πεποιθότες ἐπὶ τῇ δυνάμει αὐτῶν καὶ ἐπὶ τῷ πλήθει τοῦ πλούτου αὐτῶν καυχώμενοι, 8 ἀδελφὸς οὐ λυτροῦται, λυτρώσεται ἄνθρωπος; οὐ δώσει τῷ Θεῷ ἐξίλασμα ἑαυτοῦ 9 καὶ τὴν τιμὴν τῆς λυτρώσεως τῆς ψυχῆς αὐτοῦ. Καὶ ἐκοπίασεν εἰς τὸν αἰῶνα 10 καὶ ζήσεται εἰς τέλος οὐκ ὄψεται καταφθοράν, 11 ὅταν ἴδῃ σοφοὺς ἀποθνήσκοντας. Ἐπὶ τὸ αὐτὸ ἄφρων καὶ ἄνους ἀπολοῦνται καὶ καταλείψουσιν ἀλλοτρίοις τὸν πλοῦτον αὐτῶν, 12 καὶ οἱ τάφοι αὐτῶν οἰκίαι αὐτῶν εἰς τὸν αἰῶνα, σκηνώματα αὐτῶν εἰς γενεὰν καὶ γενεάν. Ἐπεκαλέσαντο τὰ ὀνόματα αὐτῶν ἐπὶ τῶν γαιῶν αὐτῶν. 13 Καὶ ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς. 14 Αὕτη ἡ ὁδὸς αὐτῶν σκάνδαλον αὐτοῖς, καὶ μετὰ ταῦτα ἐν τῷ στόματι αὐτῶν εὐδοκήσουσι. (διάψαλμα). 15 Ὡς πρόβατα ἐν ᾅδῃ ἔθεντο, θάνατος ποιμανεῖ αὐτούς καὶ κατακυριεύσουσιν αὐτῶν οἱ εὐθεῖς τὸ πρωΐ, καὶ ἡ βοήθεια αὐτῶν παλαιωθήσεται ἐν τῷ ᾅδῃ, ἐκ τῆς δόξης αὐτῶν ἐξώσθησαν. 16 Πλὴν ὁ Θεὸς λυτρώσεται τὴν ψυχήν μου ἐκ χειρὸς ᾅδου, ὅταν λαμβάνῃ με. (διάψαλμα). 17 Μὴ φοβοῦ, ὅταν πλουτήσῃ ἄνθρωπος καὶ ὅταν πληθυνθῇ ἡ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ 18 ὅτι οὐκ ἐν τῷ ἀποθνήσκειν αὐτὸν λήψεται τὰ πάντα, οὐδὲ συγκαταβήσεται αὐτῷ ἡ δόξα αὐτοῦ. 19 Ὅτι ἡ ψυχὴ αὐτοῦ ἐν τῇ ζωῇ αὐτοῦ εὐλογηθήσεται ἐξομολογήσεταί σοι, ὅταν ἀγαθύνῃς αὐτῷ. 20 Εἰσελεύσεται ἕως γενεᾶς πατέρων αὐτοῦ, ἕως αἰῶνος οὐκ ὄψεται φῶς. 21 Καὶ ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοιώθη αὐτοῖς. 1. Ὁ 48ος ψαλμός εἶναι δύσκολος στήν ἑρμηνεία του, ἀλλά καί αὐτή ἡ ἔκφρασή του εἶναι δυσνόητη. Θά προσπαθήσουμε νά δώσουμε τό νόημα τῶν στίχων του. Γενικά λέγουμε ὅτι ὁ συνθέτης τοῦ ψαλμοῦ θίγει τό περιλάλητο θέμα τῆς θεοδικίας, τό ὁποῖο ταράσσει τήν Παλαιά Διαθήκη, χωρίς νά δίδεται ἐπαρκής λύση σ αὐτό, ἡ ὁποία ὅμως λύση δίδεται στήν Καινή Διαθήκη. Ὁ παρών ψαλμός φαίνεται ὅτι ὡς λύση τοῦ προβλήματος εὑρίσκει τόν θάνατο, ὁ ὁποῖος καταβάλλει καί κυριεύει ὅλους, ἄρχοντες καί πλουσίους καί σοφούς. Ἑπομένως ποιός λόγος νά μιλήσουμε περί εὐτυχίας μερικῶν ἤ δυστυχίας ἄλλων; Ὁ θάνατος θά φέρει τήν ἰσοπέδωση ὅλων. 2. Ἀρχόμενος ὁ ψαλμωδός τό ποίημά του (στίχ. 2-3) λέγει ὅτι τό θέμα του ἔχει γενικό ἐνδιαφέρον καί πρέπει ὅλοι νά τό ἀκούσουν ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ἐθνότητά τους 4
(«πάντα τά ἔθνη») ἤ τόν τόπο κατοικίας τους («οἱ κατοικοῦντες τήν οἰκουμένην»), ἀνεξάρτητα ἀπό τήν καταγωγή τους («οἵ τε γηγενεῖς καί οἱ υἱοί τῶν ἀνθρώπων»), ἀνεξάρτητα ἀπό τήν ὑλική τους κατάσταση («ἐπί τό αὐτό πλούσιος καί πένης»). Πρόκειται λοιπόν γιά σπουδαῖο θέμα καί καλοῦνται οἱ πάντες, ὅλη ἡ οἰκουμένη, νά τό ἀκούσει. Στήν συνέχεια ὁ ποιητής μας (στίχ. 4-5), ἕνας ἐκ τῶν υἱῶν Κορέ, λέγει ὅτι τό στόμα του θά λαλήσει σοφία, ἀπό δέ τήν καρδιά του θά βγεῖ παραίνεση, πού ἔχει μελετηθεῖ καλά (στίχ. 4). Ὁ ποιητής μας πιστεύει ὅτι τά ὅσα θά πεῖ θά εἶναι ἔμπνευση τοῦ Πνεύματος, αὐτός δέ θά «κλίνει» τό οὗς του στά ὅσα θά τοῦ ὑποδείξει καί θά τά ἐκφέρει (στίχ. 5). Πιστεύει ὅτι εἶναι ὄργανο τῆς θείας Χάριτος. Ὁ ψαλμωδός, λοιπόν, ἀναλαμβάνει νά «ἀνοίξει», δηλαδή, νά διαλευκάνει τό «πρόβλημα» πού ἀπασχολεῖ αὐτόν («τό πρόβλημά μου») καί τούς ἄλλους, τό περί θεοδικίας πρόβλημα καί νά τό λύσει. Λέγει δέ ὅτι αὐτό θά τό κάνει «ἐν ψαλτηρίῳ» (στίχ. 5). Μέ τήν συνοδεία, δηλαδή, ψαλτηρίου, ὅπως καί οἱ προφῆτες συνήθιζαν νά κάνουν συνδυάζοντας τήν διδασκαλία τους μέ τήν μουσική, ἐμπνεόμενοι ἀπ αὐτήν (βλ. Δ Βασ. 3,15. Α Βασ. 10,5). 3. Ὁ ποιητής θέτει τό πρόβλημα, τό ὁποῖο θά ἐπιληφθεῖ. Εἶναι τό περί θεοδικίας πρόβλημα, ὅπως εἴπαμε, γιατί, δηλαδή, νά εὐτυχοῦν οἱ ἀσεβεῖς καί νά δυστυχοῦν οἱ εὐσεβεῖς; Ὁ ψαλμός μας εὑρίσκει ὡς λύση τόν θάνατο. Ἄς μήν σκανδαλίζονται, λοιπόν, οἱ ταλαιπωρούμενοι εὐσεβεῖς γιά τήν εὐτυχία τῶν ἀσεβῶν καί ἄς μήν φοβοῦνται τίς ἐπιθέσεις τους, ἀλλά ἄς δυναμωθοῦν στήν πίστη ἀπό τήν σκέψη ὅτι καί αὐτοί οἱ εὐτυχοῦντες θά ἀντιμετωπίσουν τόν κραταιό θάνατο. Ὁ ποιητής λέγει ὅτι δέν φοβεῖται «ἡμέραν πονηράν», τόν καιρό δηλαδή τῶν θλίψεων καί τῶν στερήσεων, οὔτε τίς ἐπιθέσεις («ἡ ἀνομία τῆς πτέρνης μου κυκλώσῃ με», στίχ. 6) τῶν καυχωμένων διά τόν πλοῦτο καί τήν δύναμή τους (στίχ. 6-7). Εἶναι ὡς νά λέγει: Γιατί νά τρομάζω τίς ἡμέρες τῶν στερήσεών μου, μήπως ἡ κακία τῶν παρανόμων, ἔχοντες ἐμπιστοσύνη στόν πλοῦτο τους καί τήν δύναμή τους, μέ κυκλώσει μέ τούς δόλιους πλοκάμους τους («ἡ ἀνομία τῆς πτέρνης μου κυκλώσει με», στίχ. 6) καί μέ καταβροχθίσει; Καί αὐτοί οἱ παράνομοι, οἱ τώρα εὐτυχισμένοι ὑλικά, θά ἀντιμετωπίσουν δυσκολίες καί δυσχερεῖς ἡμέρες, ἀλλά καί αὐτόν τόν θάνατο. 4. Ὁ ψαλμωδός μας δέν ὁμίλησε ἀκόμη γιά τόν θάνατο, τόν ὑπονοεῖ ὅμως ὁμιλώντας γιά τήν δύναμή του. Μᾶς λέγει, λοιπόν: «Ἀδελφός οὐ λυτροῦται λυτρώσεται ἄνθρωπος;» (στίχ. 8). Δηλαδή: Καί ὁ στενότερος συγγενής («ἀδελφός») δέν μπορεῖ νά λυτρώσει κάποιον. Ἀπό ποιόν νά τόν λυτρώσει; Ἀπό τόν θάνατο! Τίποτε δέν μπορεῖ νά νικήσει τόν θάνατο. Οὔτε ἡ ἀγάπη τῶν συγγενῶν, οὔτε τά πλούτη τά πολλά, οὔτε ἡ ἐξουσία. Καί ἀσφαλῶς ἀφοῦ ὁ ἀδελφός δέν μπορεῖ νά λυτρώσει τόν ἀδελφό του ἀπό τόν θάνατο, δέν μπορεῖ νά τόν λυτρώσει ἀπ αὐτόν ὁποιοσδήποτε ἄλλος ἄνθρωπος: «Ἀδελφός οὐ λυτροῦται λυτρώσεται ἄνθρωπος;» (στίχ. 8)! Ὅπως διαβάζουμε εἰς Ἐξόδ. 21,28-30, ἄν ὁ ταῦρος κάποιου ἐκεράτιζε ἕναν ὁμόφυλο, εἶχε τό δικαίωμα ὁ κάτοχός του νά καταβάλει στούς δικαστές ἀποζημίωση καί νά ἐξαγοράσει τήν ζωή του. Ὅταν ὅμως ὁ θάνατος ἔλθει γιά νά λάβει κάποιον, κανένα λύτρο δέν μπορεῖ νά βρεθεῖ γιά νά ἐξαγοράσει τήν ζωή του, ἔστω καί ἄν «ἐκοπίασεν εἰς τόν αἰῶνα», γιά νά συναθροίσει ἀμύθητο ποσό, ἔστω καί ἄν «ζήσεται εἰς τέλος» (στίχ. 9-10), ἄν ζοῦσε, δηλαδή, μέχρι συντελείας τῶν αἰώνων, μαζεύοντας πλοῦτο ἀμύθητο γιά νά τόν καταβάλλει στόν θάνατο καί νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό αὐτόν. Καί συνεχίζει ὁ ποιητής μας τόν λόγο του ὁμιλώντας γιά τόν πλούσιο ἀσεβῆ ὅτι εἶναι ἀσυναίσθητος, γιατί δέν βλέπει, δέν ἀντιλαμβάνεται τήν φθορά πού περιμένει καί αὐτόν, ἀφοῦ θεωρεῖ σοφούς καί ἀνοήτους νά θερίζονται ἀπό τόν θάνατο καί νά ἐγκαταλείπουν σέ ἄλλους τά πλούτη τους: «Οὐκ ὄψεται (ὁ πλούσιος) καταφθοράν, ὅταν ἴδῃ σοφούς ἀποθνήσκοντας (καί) ἐπί τό αὐτό ἄφρων καί ἄνους ἀπολοῦνται καί καταλείψουσιν ἀλλοτρίοις τόν πλοῦτον αὐτῶν» (στίχ. 11). Ἐπίτηδες ὁ ψαλμωδός ἀνέφερε τό «ἐπί τό αὐτό», ὅτι, δηλαδή, πλούσιοι καί σοφοί ἀποθνῄσκουν μέ τούς 5
ἀνοήτους καί ἄφρονες, γιατί οἱ σοφοί εἶναι γνῶστες τῶν ἰατρικῶν θεραπειῶν καί τῆς σωματικῆς κατασκευῆς τῶν ἀνθρώπων, καί ὅμως δέν μποροῦν νά ἀποτρέψουν τόν θάνατο καί καταβροχθίζονται καί αὐτοί ἀπό αὐτόν, ὅπως οἱ ἄφρονες. Ἡ ἀνθρώπινη σοφία, ὅπως ὁ γήινος πλοῦτος, ἀδυνατεῖ νά μακρύνει ἐπ ἄπειρον τήν ἀνθρώπινη ζωή. Τό μόνο τό ὁποῖο θά κληρονομήσουν οἱ πλούσιοι ἀπό τά πλούτη τους εἶναι τό μνῆμα τους, ὁ τάφος τους, τό αἰώνιο οἴκημά τους. Αὐτό καί μόνο αὐτό θά εἶναι ἡ κληρονομία τους ἀπό ὅλη τήν περιουσία τους, στήν ὁποία εἶχαν γράψει τά ὀνόματά τους (στίχ. 12). Ἐδῶ τελειώνει τό Α μέρος τοῦ ψαλμοῦ, τό ὁποῖο κατακλείεται μέ τήν ἐπωδό, «ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὦν, οὐ συνῆκε παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καί ὁμοιώθη αὐτοῖς» (στίχ. 13)! Δηλαδή: Ταλαίπωρος πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος! Ὁ Θεός τόν ἔπλασε κατ εἰκόνα Του, τόν ἐτίμησε μέ λόγο καί τόν ἔκανε ἀντιπρόσωπό Του! Καί ὅμως αὐτός ζεῖ σάν τά ἄλογα κτήνη. Ζεῖ ὡς κτῆνος καί ἀποθνήσκει ὡς κτῆνος! Ἐπιμένοντας στήν ἐπωδό του ὁ ποιητής λέγει: Αὐτή ἡ διαγωγή τῶν ἀσεβῶν («αὕτη ἡ ὁδός αὐτῶν»), ἡ ὁμοίωσή τους, δηλαδή, πρός τά κτήνη, εἶναι «σκάνδαλον αὐτοῖς» (στίχ. 14), εἶναι ἐμπόδιό τους πρός τήν ἀρετή. Ἀλλά καί μετά τήν ὁμοιότητά τους διά τῆς διαγωγῆς τους πρός τά κτήνη, μέ τά λόγια τους ἐπαινοῦν καί ἐπικροτοῦν τήν διαγωγή τους, τόν τρόπο τῆς ζωῆς τους: «Καί μετά ταῦτα ἐν στόματι αὐτῶν εὐδοκήσουσιν» (στίχ. 14)! Ζῶντες, λοιπόν, αὐτοί οἱ ἀσεβεῖς πλούσιοι, ὅπως ζοῦν, αὐτοί οἱ ἴδιοι προτίμησαν τήν καταστροφή τους καί ἔκαναν τούς ἑαυτούς τους σάν τά πρόβατα μέ ποιμένα τόν θάνατο: «Ὡς πρόβατα ἐν ᾅδῃ ἔθεντο, θάνατος ποιμανεῖ αὐτούς» (στίχ. 15)! Αὐτούς δέ τούς πλουσίους, πού πολλοί τούς θεωροῦν ὡς εὐτυχισμένους, θά ἔλθει καιρός πού θά τούς κυριεύσουν οἱ εὐσεβεῖς πτωχοί: «Καί κατακυριεύσουσιν αὐτῶν οἱ εὐθεῖς τό πρωί» (στίχ. 15). Ποιό «πρωί»; Ὡς «πρωί» θά νοήσουμε τήν ἀπελευθέρωσή τους ἀπό τούς ἀσεβεῖς, πού θεωρεῖται σάν κατατρόπωση τοῦ σκοταδιοῦ ἀπό τό φῶς. Εἶναι τό «πρωί» πού ἀποσπάστηκαν οἱ εὐσεβεῖς ἀπό τά χέρια τοῦ ἅδου, ὅπως λέγει ἀμέσως παρακάτω ὁ ψαλμωδός. Τότε οἱ εὐσεβεῖς (οἱ «εὐθεῖς») θά ἀναδειχθοῦν κύριοι τῶν ἀσεβῶν πλουσίων, ὅπως τό λέγει καθαρά ἡ παραβολή τοῦ Λαζάρου, ἡ ὁποία παριστάνει τόν μέν Λάζαρο στούς κόλπους τοῦ Ἀβραάμ, τόν δέ ἄσπλαγχνο πλούσιο νά ζητιανεύει τό ἔλεος τοῦ πτωχοῦ. Ἀλλά καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος λέγει ὅτι «οἱ ἅγιοι τόν κόσμον κρινοῦσι» (Α Κορ. 6,2). Τό «κατακυριεύσουσι», πού λέγει ὁ στίχος μας, τό Ἑβραϊκό κείμενο τό ἐκφράζει ζωηρότερα λέγοντας θά «ποδοπατήσουν» οἱ εὐσεβεῖς τούς ἀσεβεῖς! Βλ. καί Μαλαχ. 4,1-3. Στόν ἅδη, λέγει παρακάτω ὁ στίχος μας (στίχ. 15β), θά «παλαιωθεῖ ἡ βοήθεια» τῶν ἀσεβῶν πλουσίων. Ποιά εἶναι αὐτή ἡ βοήθεια, ἡ ὁποία θά παλαιωθεῖ καί δέν θά ἔχει καμία ἰσχύ; Εἶναι ὁ πλοῦτος τους, οἱ ἰσχυροί φίλοι τους, ἡ κοινωνική τους δύναμη, κάθε τι ἀπό τό ὁποῖο ἀντλοῦσαν βοήθεια στόν κόσμο. Ὅλα αὐτά λοιπόν θά μεταβληθοῦν στόν ἅδη σάν παλαιωμένο ράκος, σάν ἕνα κουρέλι, πού δέν θά τούς εἶναι σέ τίποτε χρήσιμο. Καί κλείνεται ἡ ἑνότητα αὐτή μέ χαρμόσυνο διάψαλμα, γιά νά ἐκφράσει ζωηρότερα τά εὐφρόσυνα αἰσθήματα γιά τήν μελλοντική, τήν μεταθανάτια, νίκη τῶν δικαίων: «Πλήν ὁ Θεός λυτρώσεται τήν ψυχήν μου, ἐκ χειρός ἅδου, ὅταν λαμβάνῃ με» (στίχ. 16)! Βλέπουμε, λοιπόν, ἀπό τά παραπάνω, ἀλλά καί ἀπό ἄλλα πολλά, ὅτι, ἄν καί αὐτή ἡ Παλαιά Διαθήκη, ἡ ὁποία μέχρι τόν 7ο αἰῶνα περίπου, λόγῳ τοῦ πολέμου κατά τῆς νεκρομαντείας, δέν ἔχει καθαρή διδασκαλία γιά τήν μεταθανάτια ζωή, ὅμως καί ἀπό αὐτήν (τήν Π.Δ.) δέν λείπει ἡ πίστη γιά τήν ζωή αὐτή, ὅπου θά θριαμβεύσει ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ μέ τήν δόξα τῶν δικαίων καί τήν καταισχύνη τῶν ἀσεβῶν. 5. Ὁ Κορείτης ποιητής μας στήν ἀρχή τοῦ παρόντος ψαλμοῦ ἀπευθυνόμενος πρός τόν ἑαυτό του λέγει νά μήν φοβᾶται, ὅταν θά βλέπει νά τόν ἔχουν περιζώσει τά κακά, οἱ θλίψεις καί ἡ πενία. «Ἱνατί φοβοῦμαι;», εἶπε (στίχ. 6). Καί τώρα, τελειώνοντας τόν ψαλμό του, ἀπευθύνεται στόν ἀναγνώστη του καί τόν ἀκροατή του καί τοῦ λέγει, «μή φοβοῦ» (στίχ. 17)! 6
Νά μήν φοβᾶται, ὅταν βλέπει νά κυριαρχοῦν οἱ ἄδικοι πλούσιοι καί νά καταπατοῦνται οἱ πτωχοί, σάν νά μήν ὑπάρχει Θεός, πού νά ἐπιβλέπει στά ἀνθρώπινα. Ὄχι! Θά τακτοποιηθοῦν τά πράγματα στήν μεταθανάτια ζωή. Τά ὅσα ἔχει ὁ πλούσιος, τήν περιουσία του καί τήν δόξα του, ἐδῶ θά τά ἀφήσει καί δέν θά τά πάρει μαζί του. Λέγει ὁ ψαλμωδός μας: «Οὐκ ἐν τῷ ἀποθνῄσκειν αὐτόν λήψεται τά πάντα, οὐδέ συγκαταβήσεται αὐτῷ ἡ δόξα αὐτοῦ» (στίχ. 18). Βλ. καί Ἰώβ 1,21. Α Τιμ. 6,7). «Τό κυνάριον τρέχει κατόπιν τοῦ κυρίου του. Ἡ ἀνθρώπινη δόξα οὐδέ τήν προσκόλλησιν ἑνός κυναρίου ἔχει! Τόσον εἶναι ἄπιστος» (Πρωτοπρεσβύτερος Κωνσταντῖνος Καλλίνικος, στήν ἑρμηνεία τοῦ παρόντος ψαλμοῦ). Ἔτσι εἶναι πραγματικά! Ἄν καί ὁ πλούσιος στήν παροῦσα πρόσκαιρη ζωή μακαρίζεται ἀπό ὅλους καί μολονότι αὐτός χαίρεται μέ τίς κολακεῖες τῶν ἄλλων καί ἀπαντᾷ σ αὐτούς μέ ἐπαινετικά λόγια (στίχ. 19), ὅμως βαδίζει πρός τόν θάνατο, πρός τήν γενεά τῶν πατέρων του καί θά κλείσει καί αὐτός, ὅπως ἐκεῖνοι τά μάτια του, καί δέν θά τά ἀνοίξει πιά νά δεῖ τό ἡλιακό φῶς (στίχ. 20). Καί τελειώνει τόν ὡραῖο του ψαλμό ὁ ψαλμωδός ἐπαναλαμβάνοντας γιά δεύτερη φορά τήν ἐπωδό του, λέγοντας: Ὤ, τόν δυστυχῆ ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος, ἄν καί πλάστηκε λογικός, προτίμησε τήν ἀλογία καί ἔγινε ὅμοιος μέ τά κτήνη: «Ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὤν, οὐ συνῆκε, παρασυνεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καί ὡμοιώθη αὐτοῖς» (στίχ. 21)! Ὁ Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 7