Α' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 1 η σκηνή: στίχοι 437-494 1.α. Από τον Πρόλογο στο Επεισόδιο: Η Ελένη, μαζί με τις γυναίκες που αποτελούν το Χορό του δράματος, μπαίνουν μέσα στο παλάτι προκειμένου να ζητήσουν πληροφορίες από την αδερφή του Θεοκλύμενου, τη μάντισσα Θεονόη, σχετικά με την τύχη του Μενέλαου. Η σκηνή αδειάζει καθώς είναι διάχυτο ένα κλίμα αδημονίας στους θεατές σχετικά με την εξέλιξη της υπόθεσης. Και τότε, ένα νέο πρόσωπο εμφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή. Από πού έρχεται; Γιατί μοιάζει με ζητιάνο; Το πρόσωπο αυτό συστήνεται στους θεατές, προκαλώντας έκπληξη στο άκουσμα της ταυτότητάς του. Δεν είναι άλλος από το Μενέλαο! Με την είσοδο του Μενέλαου, αρχίζει το Α' Επεισόδιο 1, ένα από τα επικά-διαλογικά μέρη της τραγωδίας. Δεν βρισκόμαστε πλέον στην αρχή του έργου η δράση έχει αρχίσει καθώς, μέσα από τα Επεισόδιο, ξετυλίγεται σιγά-σιγά το κουβάρι της ιστορίας μας. Το Α' Επεισόδιο του δράματος ξεκινά με το μονόλογο του Μενέλαου, ένα μονόλογο που είναι απαραίτητος για την ενημέρωση των θεατών σχετικά με την ταυτότητα του ήρωα, το παρόν και το παρελθόν του Μενέλου (την προϊστορία της δράσης). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Χορός, όπως άλλωστε και η Ελένη, απομακρύνονται από τη σκηνή (με τη δικαιολογία της αναζήτησης της Θεονόης μέσα στο παλάτι) προκειμένου να μην γίνει αμέσως αντιλητή η παρουσία του Μενέλαου. Ο ήρωας θα πρέπει πρώτα να γνωστοποιήσει την προσωπική του ιστορία, να μας αποκαλύψει τις περιπέτειες που πέρασε μέχρι τώρα και να δικαιολογήσει την παρουσία του στην Αίγυπτο. Ας μην ξεχνάμε ότι μόλις πριν από λίγο, ο Τεύκρος μετέφερε τη φήμη του χαμού του! 1.β. Η 1 η σκηνή του Α' Επεισοδίου ως δεύτερος πρόλογος: Έχοντας υπόψη μας τον Πρόλογο της Ελένης (ατ.1-82), αναζητούμε βασικά στοιχεία του δραματικού προλόγου, όπως η γενεαλογία και η αυτοσύσταση του ήρωα. Πράγματι, και η ρήση του Μενέλαου αρχίζει με αναφορά στους προγόνους και την καταγωγή του (Πέλοπας, Οινόμαος, Ατρέας), ενώ στη συνέχεια αυτοπροσδιορίζεται και μας συστήνεται ως ο πορθητής της Τροίας και ο άξιος αρχηγός, τον οποίο με τη θέλησή τους και όχι με τη βία ακολούθησαν οι λεβέντες της Ελλάδας. Ωστόσο, συγκρίνοντας το μονόλογο του Μενέλαου με τον Πρόλογο της Ελένης, διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν κάποιες διαφορές καθώς, στην περίπτωση της Ελένης, η έκθεση των γεγονότων γίνεται δι' απαγγελίας ad spectatores δηλ. απευθυνόμενη στους θεατές (π.χ. Τα βάσανά μου θα σας ιστορήσω...) αντίθετα, τα λόγια του Μενέλαου αποτελούν γνήσιο μονόλογο, δεδομένου ότι ο ήρωας 1 Ο όρος επεισόδιο ανήκει στη λεγόμενη μεταγλώσσα του δράματος, δηλαδή την ορολογία που χρησιμοποιείται στο αρχαίο θέατρο. Ο όρος προέρχεται ετυμολογικά από την είσοδο του ηθοποιού για να συναντήσει το Χορό.
δεν απευθύνεται σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Πιο αναλυτικά: Πρόλογος Ελένης (στ.1-82) vs. Μονόλογος Μενέλαου (στ.437-494) ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ 1.γ. Διερεύνηση της λειτουργίας του Επεισοδίου Οι δραματικές σκοπιμότητες που εξυπηρετεί ο δεύτερος αυτός πρόλογος: Ας διαπιστώσουμε πώς λειτουργεί το Επεισόδιο, και ειδικότερα τη πρώτη σκηνή του όπου εμφανίζεται ο Μενέλαος, μέσα στην τραγωδία στο σύνολό της. Η α' σκηνή του Α' Επεισοδίου (στ.437-494): α. συμβάλλει στην εξέλιξη του δράματος, καθώς εισάγεται το αντίρροπο δραματικό στοιχείο (δηλαδή το δεύτερο βασικό πρόσωπο της ιστορίας μας), ο Μενέλαος, στοιχείο απαραίτητο σε μια μια τραγωδία αναγνώρισης.... β. συμβάλλει στην εξέλιξη των ηρώων καθώς, μέσα από την παρουσία του Μενέλαου, γίνεται αντιληπτή η τραγικότητα του ήρωα αφενός γιατί... και αφετέρου επειδή... γ. συμβάλλει στην κορύφωση της αγωνίας ( έλεος και φόβος ) των θεατών, καθώς αυξάνεται η δραματική ένταση εξαιτίας της πληροφορίας για την παρουσία του ειδώλου της Ελένης στην Αίγυπτο, γεγονός που περιπλέκι το ενδεχόμενο της αναγνώρισης της πραγματικής Ελένης από το Μενέλαο.
1.δ. Χωρισμός της 1 ης σκηνής του Α' επεισοδίου σε ενότητες-πλαγιότιτλοι: Η πρώτη σκηνή από το Α' Επεισόδιο (στ. 437-494), χωρίζεται σε τρεις ενότητες: 1 η ενότητα: από στ.... έως στ.... πλαγιότιτλος:... 2 η ενότητα: από στ.... έως στ.... πλαγιότιτλος:... 3 η ενότητα: από στ.... έως στ.... πλαγιότιτλος:... 2.α. Χαρακτηρισμός του Μενέλαου: Τονίζεται στο σημείο αυτό το αντιπολεμικό μήνυμα του έργου: ο νικητής έχει καταρρεύσει ο ίδιος! 2.... 3.... (η αντιηρωική αντιεπική διάσταση που δίνει στον πόλεμο ο Ευριπίδης) 4.... Διαπιστώνουμε σε αυτό το σημείο το μοτίβο του ένδοξου στρατιώτη (miles gloriosus), βασικά γνωρίσματα του οποίου αποτελούν οι κομπασμοί, η έπαρση και η αλαζονεία. Ο Μενέλαος διακηρύσσει πως ο ίδιος είναι από τους κύριους συντελεστές της νίκης κατά της Τροίας (όπως είχε κάνει προηγουμένως και ο Τεύκρος στο στ. 130) και ότι υπήρξε αρχηγός των στρατευμάτων (αντί του Αγαμέμνονα βλ. Σημείωση 2). Και όλα αυτά, τη στιγμή που εμφανίζεται ρακένδυτος ναυαγός που ετοιμάζεται να ζητιανέψει! Γίνεται φανερό πως ο Ευριπίδης δεν διστάζει να κατεβάζει του ήρωές του από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος. Τέρμα οι άθλοι και τα κατορθώματα, όχι στους ανώτερους και συχνά εξωπραγματικούς τέλειους χαρακτήρες που σκιαγραφούν άλλοι συγραφείς στα έργα τους. Ο Ευριπίδης απεικονίζει ρεαλιστικά τους ήρωές του, με ελαττώματα και αδυναμίες. 5.... 6.... 7....
8.... 2.β. γιατί ο Μενέλαος είναι τραγικός ήρωας: 2.δ. αναλογία Μενέλαου-Οδυσσέα: Η συμπεριφορά και η όλη παρουσία του Μενέλαου, θυμίζει τον Οδυσσέα πιο συγκεκριμένα, οι στίχοι στους οποίους ο ήρωάς μας λειτουργεί και εμφανίζεται όπως ο ομηρικός ήρωας, είναι: 3. τραγική ειρωνεία:
4. Μενέλαος-Τεύκρος: α. ομοιότητες: 5.... 6.... β. διαφορές:
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να καταγράψετε τις πληροφορίες που δίνει ο Μενέλαος σχετικά με όσα συνιστούν το παρελθόν (προϊστορία της δράσης) και το παρόν του δραματικού μύθου. 2. Να παρουσιάσετε συνοπτικά τα νέα στοιχεία που πληροφορούμαστε από το Μενέλαο. Ποια από αυτά τα στοιχεία αυξάνουν τη δραματική ένταση και φαίνεται να οδηγούν σε αξιέξοδο, μολονότι ο ερχομός του Μενέλαου θα έπρεπε λογικά να οδηγεί στη λύτρωση της Ελένης; 3. Με βάση τις πληροφορίες του Μενέλαου, να εκφράσετε τις προσδοκίες σας σχετικά με την εξέλιξη της ιστορίας. 4. Να σχολιάσετε πώς οι πληροφορίες του Μενέλαου θα μπορούσαν να επηρεάσουν και να καθορίσουν την εξέλιξη της υπόθεσης (δραματική οικονομία). 5. Να συγκρίνετε το μονόλογο του Μενέλαου με τον Πρόλογο της Ελένης. 6. Να σχολιάσετε τη λειτουργία της 1 ης σκηνής του Α' Επεισοδίου ως δεύτερου προλόγου. 7. Να διαπιστώσετε τις δραματικές σκοπιμότητες που εξυπηρετεί ο δεύτερος πρόλογος. 8. Να χωρίσετε την 1 η σκηνή του Α' Επεισοδίου σε ενότητες και να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο σε κάθε ενότητα. 9. Να δώσετε τον ορισμό του όρου τραγική ειρωνεία. Διακρίνεται στοιχεία τραγικής ειρωνείας στη 1 η σκηνή του Α' Επεισοδίου; 10. Πίσω από τις προσωπικές περιπέτειες των τραγικών ηρώων, υπάρχει σταθερό το φόντο του πολέμου. Να εντοπίσετε σημεία του κειμένου όπου διαφαίνεται η στάση του Ευριπίδη απέναντι στον πόλεμο και να προσπαθήσετε να τα συνδέσετε με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής. 11. Να χαρακτηρίσετε το Μενέλαο και να αιτιολογήσετε το χαρακτηρισμό του ως τραγικού ήρωα. 12. Να σχεδιάσετε ή να περιγράψετε τη σκευή (ενδυμασία) του Μενέλαου. 13. Να επισημάνετε τις αναλογίες ανάμεσα στο Μενέλαο και τον Οδυσσέα. 14. Να διακρίνετε τα κοινά στοιχεία που παρουσιάζουν ο Μενέλαος και ο Τεύκρος και να εντοπίσετε τις διαφορές των δύο ηρώων. 15. Να σχολιάσετε το αντιπολεμικό μήνυμα που μεταφέρει η παρουσία του Μενέλαου στη σκηνή.