ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΡΙΝΑ & ΧΕΙΜΕΡΙΝΑ) 25/11/2018 ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Πλάτωνος Πρωταγόρας (323d e, 324a-c) Ὅτι μὲν οὖν πάντ ἄνδρα εἰκότως ἀποδέχονται περὶ ταύτης τῆς ἀρετῆς σύμβουλον διὰ τὸ ἡγεῖσθαι παντὶ μετεῖναι αὐτῆς, ταῦτα λέγω ὅτι δὲ αὐτὴν οὐ φύσει ἡγοῦνται εἶναι οὐδ ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου, ἀλλὰ διδακτόν τε καὶ ἐξ ἐπιμελείας παραγίγνεσθαι ᾧ ἂν παραγίγνηται, τοῦτό σοι μετὰ τοῦτο πειράσομαι ἀποδεῖξαι. Ὅσα γὰρ ἡγοῦνται ἀλλήλους κακὰ ἔχειν ἄνθρωποι φύσει ἢ τύχῃ, οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει τοὺς ταῦτα ἔχοντας, ἵνα μὴ τοιοῦτοι ὦσιν, ἀλλ ἐλεοῦσιν οἷον τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς τίς οὕτως ἀνόητος ὥστε τι τούτων ἐπιχειρεῖν ποιεῖν; Ταῦτα μὲν γὰρ οἶμαι ἴσασιν ὅτι φύσει τε καὶ τύχῃ τοῖς ἀνθρώποις γίγνεται, τὰ καλὰ καὶ τἀναντία τούτοις ὅσα δὲ ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς οἴονται γίγνεσθαι ἀγαθὰ ἀνθρώποις, ἐάν τις ταῦτα μὴ ἔχῃ, ἀλλὰ τἀναντία τούτων κακά, ἐπὶ τούτοις που οἵ τε θυμοὶ γίγνονται καὶ αἱ κολάσεις καὶ αἱ νουθετήσεις. Ὧν ἐστιν ἓν καὶ ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια καὶ συλλήβδην πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς. Ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται καὶ νουθετεῖ, δῆλον ὅτι ὡς ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως κτητῆς οὔσης. Εἰ γὰρ ἐθέλεις ἐννοῆσαι τὸ κολάζειν, ὦ Σώκρατες, τοὺς ἀδικοῦντας τί ποτε δύναται, αὐτό σε διδάξει ὅτι οἵ γε ἄνθρωποι ἡγοῦνται παρασκευαστὸν εἶναι ἀρετήν. Οὐδεὶς γὰρ κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας πρὸς τούτῳ τὸν νοῦν ἔχων καὶ τούτου ἕνεκα, ὅτι ἠδίκησεν, ὅστις μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγέννητον θείη ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. Καὶ τοιαύτην διάνοιαν ἔχων διανοεῖται παιδευτὴν εἶναι ἀρετήν ἀποτροπῆς γοῦν ἕνεκα κολάζει. Ταύτην οὖν τὴν δόξαν πάντες ἔχουσιν ὅσοιπερ τιμωροῦνται καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ. Τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν, καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι οἱ σοὶ πολῖται ὥστε κατὰ τοῦτον τὸν λόγον καὶ Ἀθηναῖοί εἰσι τῶν ἡγουμένων παρασκευαστὸν εἶναι καὶ διδακτὸν ἀρετήν. Ὡς μὲν οὖν εἰκότως ἀποδέχονται οἱ σοὶ πολῖται καὶ χαλκέως καὶ σκυτοτόμου συμβουλεύοντος τὰ πολιτικά, καὶ ὅτι διδακτὸν καὶ παρασκευαστὸν ἡγοῦνται ἀρετήν, ἀποδέδεικταί σοι, ὦ Σώκρατες, ἱκανῶς, ὥς γέ μοι φαίνεται. 1
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α1. Στο παραπάνω κείμενο να βρείτε το απόσπασμα που αναφέρεται στα έμφυτα ή τυχαία ελαττώματα των ανθρώπων και να το αποδώσετε νοηματικά. Στη συνέχεια να εντοπίσετε δύο τουλάχιστον σχήματα λόγου που υπάρχουν σε αυτό. (Mονάδες: 7) Α2.Οι παρακάτω προτάσεις περιέχουν κάποιο λάθος. Αφού το βρείτε να το αντικαταστήσετε με μια σωστή απάντηση. α) Σύμφωνα με τα σχόλια του σχολικού βιβλίου η ασέβεια είναι ως προς τους θεούς το αντίστοιχο με την αδικία ως προς τους ανθρώπους, όπως φαίνεται και στη φράση του Αντιφώντα «διὰ τὴν ἐκείνων περὶ μὲν θεοὺς ἀσέβειαν περὶ δὲ ἀνθρώπους ἀδικίαν». β) Το ρήμα τιμωρῶ σημαίνει ότι τιμωρώ για εκδίκηση και για ικανοποίηση του αδικηθέντος και των ανθρώπων του οικείου περιβάλλοντός του. γ) Ο Πρωταγόρας ολοκληρώνει την επιχειρηματολογία του με αυτοπεποίθηση, ειλικρίνεια και αυταρέσκεια. (Mονάδες: 3) Β1. «Ὅτι μὲν οὖν πάντ ἄνδρα πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς»: ο Πρωταγόρας για να αποδείξει ότι η πολιτική αρετή διδάσκεται προσκομίζει ένα επιχείρημα. Να το παρουσιάσετε και στη συνέχεια να το αξιολογήσετε. Β2. «Ἔνθα δὴ πᾶς παντὶ θυμοῦται ὥς γέ μοι φαίνεται»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζεται η άποψη του Πρωταγόρα σχετικά με τον σκοπό επιβολής τιμωρίας σε όποιον διαπράξει μια έκνομη ενέργεια. Aφού την βρείτε και την σχολιάσετε στη συνέχεια να αξιολογήσετε την αποδεικτική της ισχύ για το διδακτό της πολιτικής αρετής. Β3α. Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: 1. Διάδοχος του Πλάτωνα στη σχολή της Ακαδημίας ήταν: Α. ο Αριστοτέλης Β. ο Ξενοκράτης Γ. ο Σπεύσιππος Δ. ο Φίλιππος από τον Οπούντα 2
2. Οι κύριοι συζητητές της «Πολιτείας» από το δεύτερο βιβλίο ως το τέλος είναι: Α. ο Σωκράτης, ο Πρωταγόρας και ο Γλαύκων Β. ο Σωκράτης, ο Αδείμαντος και ο Γλαύκων Γ. ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Γλαύκων Δ. ο Σωκράτης, ο Γλαύκων και ο Αλκιβιάδης 3. Ο Πλάτωνας απογοητεύτηκε από το κίνημα των Τριάκοντα Τυράννων, γιατί: Α. δεν του έδωσαν κάποιο αξίωμα. Β. οι Τριάκοντα καταδίκασαν σε θάνατο τον Σωκράτη. Γ. αντιλήφθηκε την ωμότητα των Τριάκοντα Τυράννων. Δ. κατά την παραμονή τους στην αυλή του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου Α, κατάλαβε ότι συνεργαζόταν μαζί τους και συνειδητοποίησε το μέγεθος της διαφθοράς. 4. Ο Σωκράτης ελέγχει τον χρησμό που του δόθηκε από το μαντείο, σύμφωνα με το απόσπασμα από το έργο Α. Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα Β. Περὶ ζῴων μορίων του Αριστοτέλη Γ. Ἀπομνηνομεύματα του Ξενοφώντα Δ. Ἀπολογία του Πλάτωνα 5. Ο δεύτερος κύκλος εκπαίδευσης των φυλάκων στην Πλατωνική Πολιτεία περιλαμβάνει: Α. το χορό Β. την αρμονική Γ. την γυμναστική Δ. όλα τα παραπάνω (Mονάδες: 5) Β3β. Να αντιστοιχίσετε τα δεδομένα της στήλης Α με αυτά της στήλης Β. Στήλη Α Στήλη Β 1.Ο Πρόδικος α. περιγράφεται μεγαλόστομος και ρητορικός. 2. Ο Ιππίας β. είναι έντονος και ορμητικός. 3. Ο Πρωταγόρας γ. είναι μανιακός με τους ορισμούς των εννοιών. 4. Ο Αλκιβιάδης δ. είναι ευγενής και συμβιβαστικός. 5. Ο Καλλίας ε. παρουσιάζεται αλαζονικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση, χωρίς να υποβαθμίζεται από τον Πλάτωνα λόγω της ξεχωριστής θέσης του στην ιστορία της ελληνικής σκέψης. (Mονάδες: 5) 3
Β4. Να γράψετε από ένα παράγωγο των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά με τις καταλήξεις που σας δίνονται, για να δηλώνουν ό,τι ζητείται στην παρένθεση. α) διδάσκει: -εῖον (τόπος) β) ἡγοῦνται: - μών ( το πρόσωπο που ενεργεί) γ) λέγω: -τωρ (πρόσωπο που ενεργεί) δ) ἔχειν: -σις (πράξη, κατάσταση) ε) συλλήβδην : -σις (πράξη) Β5. Μελετώντας το παρακάτω μεταφρασμένο απόσπασμα από το έργο «Ἀντιγόνη» του Σοφοκλή να περιγράψετε τον τρόπο που τιμωρείται ο στρατηγός Καπανέας από τον Δία και για ποιους λόγους. Στη συνέχεια να το συγκρίνετε με τις απόψεις του Πρωταγόρα στο πρωτότυπο κείμενο για την επιβολή των ποινών, λαμβάνοντας υπόψη την επικρατούσα αντίληψη των αρχαιοελληνικών κοινωνιών. Ο Δίας απεχθάνεται τα λόγια τα παχιά του κομπασμού κι ως τους είδε χείμαρρος να ξεχύνονται βροντοχτυπώντας υπερόπτες τα φλουριά τους, αστροπελέκι ρίχνει σύρριζα, καθώς στις ντάπιες όρμαγε τη νίκη ν' αλαλάξει. Πέφτει, κι ο κόσμος σείεται και τον αντιλαλεί αυτός που πριν με τη φωτιά ριπές ανέμων άγριων θεοκρουσμένος φυσομανούσε κι άλλους εδώ κι άλλους εκεί σκόρπια, κοπαδιαστά χτυπούσε ο μέγας Άρης επιδέξιος. (Πάροδος στ. 127-140) 4
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ο Θουκυδίδης αφηγείται την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου (431 404 π.χ.) μέχρι τα γεγονότα του 411 π.χ. Στο πρώτο βιβλίο, που αποκαλείται «Αρχαιολογία», αναφέρεται στα γεγονότα πριν την έναρξή του, ανατρέχει στο απώτερο παρελθόν και συγκρίνει τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες στον ελλαδικό χώρο με τις συνθήκες της εποχής του. Στο παρακάτω απόσπασμα αναφέρεται στα ήθη και στις κοινωνικές μεταβολές, τονίζοντας το ρόλο της Αθήνας και της Σπάρτης σε αυτή την εξέλιξη. Πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει διὰ τὰς ἀφάρκτους τε οἰκήσεις καὶ οὐκ ἀσφαλεῖς παρ ἀλλήλους ἐφόδους, καὶ ξυνήθη τὴν δίαιταν μεθ ὅπλων ἐποιήσαντο ὥσπερ οἱ βάρβαροι. Σημεῖον δ ἐστὶ ταῦτα τῆς Ἑλλάδος ἔτι οὕτω νεμόμενα τῶν ποτὲ καὶ ἐς πάντας ὁμοίων διαιτημάτων.ἐν τοῖς πρῶτοι δὲ Ἀθηναῖοι τόν τε σίδηρον κατέθεντο καὶ ἀνειμένῃ τῇ διαίτῃ ἐς τὸ τρυφερώτερον μετέστησαν. Καὶ οἱ πρεσβύτεροι αὐτοῖς τῶν εὐδαιμόνων διὰ τὸ ἁβροδίαιτον οὐ πολὺς χρόνος ἐπειδὴ χιτῶνάς τε λινοῦς ἐπαύσαντο φοροῦντες καὶ χρυσῶν τεττίγων ἐνέρσει κρωβύλον ἀναδούμενοι τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τριχῶν ἀφ οὗ καὶ Ἰώνων τοὺς πρεσβυτέρους κατὰ τὸ ξυγγενὲς ἐπὶ πολὺ αὕτη ἡ σκευὴ κατέσχεν. Μετρίᾳ δ αὖ ἐσθῆτι καὶ ἐς τὸν νῦν τρόπον πρῶτοι Λακεδαιμόνιοι ἐχρήσαντο καὶ ἐς τὰ ἄλλα πρὸς τοὺς πολλοὺς οἱ τὰ μείζω κεκτημένοι ἰσοδίαιτοι μάλιστα κατέστησαν. Ἐγυμνώθησάν τε πρῶτοι καὶ ἐς τὸ φανερὸν ἀποδύντες λίπα μετὰ τοῦ γυμνάζεσθαι ἠλείψαντο τὸ δὲ πάλαι καὶ ἐν τῷ Ὀλυμπικῷ ἀγῶνι διαζώματα ἔχοντες περὶ τὰ αἰδοῖα οἱ ἀθληταὶ ἠγωνίζοντο, καὶ οὐ πολλὰ ἔτη ἐπειδὴ πέπαυται. Ἔτι δὲ καὶ ἐν τοῖς βαρβάροις ἔστιν οἷς νῦν, καὶ μάλιστα τοῖς Ἀσιανοῖς, πυγμῆς καὶ πάλης ἆθλα τίθεται, καὶ διεζωμένοι τοῦτο δρῶσιν. Πολλὰ δ ἂν καὶ ἄλλα τις ἀποδείξειε τὸ παλαιὸν Ἑλληνικὸν ὁμοιότροπα τῷ νῦν βαρβαρικῷ διαιτώμενον. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ἄφαρκτος: ανοχύρωτος, αφύλακτος νέμομαι(εδώ): κατοικούμαι τὸ ἁβροδίαιτον: η μαλθακή ζωή ἔνερσις: πρόσδεση, στερέωση κρωβύλος: είδος χτενίσματος, κότσου (Θουκυδίδου Ἱστορίαι Α, 6) 5
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «Πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει ἐς τὸ τρυφερώτερον μετέστησαν». Γ2. Με βάση τα δεδομένα του κειμένου να αναφέρετε τις διαφορές των Αθηναίων και των Λακεδαιμονίων στον τρόπο της ζωής τους. Γ3α. «Καὶ οἱ πρεσβύτεροι αὐτοῖς τῶν εὐδαιμόνων διὰ τὸ ἁβροδίαιτον οὐ πολὺς χρόνος ἐπειδὴ χιτῶνάς τε λινοῦς ἐπαύσαντο φοροῦντες καὶ χρυσῶν τεττίγων ἐνέρσει κρωβύλον ἀναδούμενοι τῶν ἐν τῇ κεφαλῇ τριχῶν»: στο παραπάνω απόσπασμα να βρείτε τα ουσιαστικά α και γ κλίσης και στη συνέχεια να γράψετε την κλητική του ενικού αριθμού. (Mονάδες: 5) Γ3β. «Μετρίᾳ δ αὖ ἐσθῆτι καὶ ἐς τὸν νῦν τρόπον πρῶτοι Λακεδαιμόνιοι ἐχρήσαντο καὶ ἐς τὰ ἄλλα πρὸς τοὺς πολλοὺς οἱ τὰ μείζω κεκτημένοι ἰσοδίαιτοι μάλιστα κατέστησαν»: στο παραπάνω απόσπασμα αφού βρείτε τα ρήματα να μεταφερθούν στη χρονική βαθμίδα του σύγχρονου, διατηρώντας την έγκλιση και το πρόσωπο. (Mονάδες: 2) Γ3γ. «Ἐγυμνώθησάν τε πρῶτοι καὶ ἐς τὸ φανερὸν ἀποδύντες λίπα μετὰ τοῦ γυμνάζεσθαι ἠλείψαντο»: να μεταφερθούν οι ρηματικοί τύποι στον άλλο αριθμό. (Mονάδες: 3) Γ4α. «Πᾶσα γὰρ ἡ Ἑλλὰς ἐσιδηροφόρει διὰ τὰς ἀφάρκτους τε οἰκήσεις καὶ οὐκ ἀσφαλεῖς παρ ἀλλήλους ἐφόδους, καὶ ξυνήθη τὴν δίαιταν μεθ ὅπλων ἐποιήσαντο ὥσπερ οἱ βάρβαροι»: να βρείτε τους ομοιόπτωτους ονοματικούς στην παραπάνω περίοδο και να γράψετε τον όρο που προσδιορίζουν. (Mονάδες: 4) Γ4β. «Ἔτι δὲ καὶ ἐν τοῖς βαρβάροις ἔστιν οἷς νῦν, καὶ μάλιστα τοῖς Ἀσιανοῖς, πυγμῆς καὶ πάλης ἆθλα τίθεται, καὶ διεζωμένοι τοῦτο δρῶσιν»: να βρείτε τις προτάσεις που υπάρχουν στην περίοδο και να τις χαρακτηρίσετε ως προς το είδος και το ποιόν τους. Στη συνέχεια να βρείτε το κατηγόρημα της κάθε πρότασης. (Mονάδες: 4) Γ4γ. «ἐς τὰ ἄλλα πρὸς τοὺς πολλοὺς οἱ τὰ μείζω κεκτημένοι ἰσοδίαιτοι μάλιστα κατέστησαν»: να βρείτε τη συντακτική λειτουργία του υπογραμμισμένου όρου και στη συνέχεια να αναλυθεί στην αρχική του μορφή. (Mονάδες: 2) ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ 6