Εξ αποστάσεως εκπαίδευση Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί ένα εναλλακτικό σύστημα παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης. Ειδοποιό διαφορά από τα παραδοσιακά συστήματα συνιστά το γεγονός ότι διδάσκοντες και διδασκόμενοι βρίσκονται σε φυσική απόσταση μεταξύ τους και συνεπώς η ταυτόχρονη και συχνή παρουσία τους σε συγκεκριμένο χώρο (π.χ. σχολική τάξη ή πανεπιστημιακό αμφιθέατρο) δεν είναι αναγκαία (ούτε και δυνατή). Δεν είναι επίσης αναγκαίο η μεταξύ τους εξ αποστάσεως επικοινωνία να γίνεται στον ίδιο χρόνο. Στην εκπαίδευση δι αλληλογραφίας, για παράδειγμα, ή στην «ασύγχρονη» διδασκαλία με τη χρήση των τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας τα δύο μέρη ενεργούν σε διαφορετικούς χρόνους. Η μεταξύ τους γεωγραφική ή χρονική απόσταση δεν αποκλείει εντούτοις τη ζωντανή κατά χρονικά διαστήματα επικοινωνία. Το αντίθετο μάλιστα. Ο εκπαιδευόμενος έχει πάντοτε τη δυνατότητα επικοινωνίας με το τηλέφωνο ή μέσω τηλεδιάσκεψης ή, κυρίως, μέσω προγραμματισμένων συναντήσεων πρόσωπο με πρόσωπο με τον εκπαιδευτή του. Μια τέτοια περιοδική επαφή αποτελεί άλλωστε συστατικό στοιχείο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αφού ο εκπαιδευόμενος που «μαθαίνει μόνος του» έχει την ανάγκη καθοδήγησης, διευκρινήσεων και επίλυσης αποριών, κυρίως όμως την προφανή ανάγκη ψυχολογικής στήριξης και ενθάρρυνσης για να συνεχίσει το δύσκολο και απαιτητικό έργο της κατά μόνας μάθησης. Η ποιότητα μάλιστα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα της επικοινωνίας εκπαιδευτή εκπαιδευομένου. Η επικοινωνία αυτή προϋποθέτει ασφαλώς την ύπαρξη ενός οργανωμένου και λειτουργικού δικτύου καθηγητών συμβούλων. Προϋποθέτει όμως παράλληλα ότι ο εκπαιδευτής θα είναι διαθέσιμος και ουσιαστικά προσιτός στον εκπαιδευόμενο, κάτι που σημειωτέον δε συμβαίνει πάντοτε στην τυπική εκπαίδευση των πολυπληθών μαθητικών και φοιτητικών ακροατηρίων. Η ποιότητα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κρίνεται επίσης, κατά κύριο λόγο, από την ποιότητα του εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο στην ουσία υποκαθιστά τον εκπαιδευτικό στις παραδοσιακές διδακτικές λειτουργίες του. Σε γενικές γραμμές, το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να είναι σχεδιασμένο και διαρθρωμένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπει στους σπουδαστές να μαθαίνουν αποτελεσματικά, στο χρόνο και με το ρυθμό που οι ίδιοι επιθυμούν, και με τη μικρότερη κατά το δυνατόν βοήθεια από τον καθηγητή σύμβουλο. Ένα καλό εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να έχει σαφώς διατυπωμένους στόχους και να παρέχει συγκεκριμένες οδηγίες για το πώς πρέπει να αξιοποιηθεί. Η διάρθρωσή του πρέπει να προβλέπει την παρουσίαση της ύλης σε μικρές και κατά το δυνατόν αυτοτελείς μαθησιακές ενότητες, με τρόπο φιλικό προς το σπουδαστή (απλή διατύπωση, πολλά παραδείγματα, ασκήσεις αυτοαξιολόγησης που ενθαρρύνουν την πρόοδο αλλά και εντοπίζουν τις δυσκολίες, απεικονίσεις που απλοποιούν
δυσνόητα κείμενα, περιλήψεις στο τέλος κάθε κεφαλαίου κ.ο.κ.) και με τη χρήση εναλλακτικών μορφών υλικού (π.χ. έντυπα, ηχογραφήσεις, DVD, CD κτλ). Το «πακέτο» διδακτικού υλικού που συνοδεύει ένα πρόγραμμα εξ αποστάσεως περιλαμβάνει κατά περίπτωση, μεταξύ των άλλων, ad hoc διδακτικά εγχειρίδια που συνοδεύονται από «οδηγούς μελέτης», βιβλία σχετικά με το πρόγραμμα, φύλλα εργασίας και αξιολόγησης, χάρτες και άλλο σχετικό εκπαιδευτικό υλικό. Η πρόοδος της φοίτησης και η πιστοποίηση του εκπαιδευτικού αποτελέσματος στηρίζονται σε μια ποικιλία μορφών αξιολόγησης, που σκοπό έχουν να διασφαλίσουν το κύρος των εξ αποστάσεως σπουδών, χωρίς παράλληλα να αποθαρρύνουν με το φορμαλισμό τους τους σπουδαστές. Τόσο η παραγωγή και διακίνηση του διδακτικού υλικού σε μεγάλες συχνά αποστάσεις όσο και η διαχείριση του αποκεντρωμένου δικτύου στήριξης της μαθησιακής προσπάθειας και της αξιολόγησης του μαθησιακού αποτελέσματος απαιτούν μια τεράστια οργανωτική προσπάθεια και φυσικά τους κατάλληλους πόρους. Τα μεγάλα συνεπώς κέντρα παροχής μιας τέτοιας εκπαίδευσης (ενδεικτικά το Πανεπιστήμιο Anadolu της Τουρκίας είχε το 1993 πάνω από 470.000 φοιτητές) αποτελούν οργανισμούς με επιχειρησιακή συγκρότηση ενώ πολλά από αυτά ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα (πβ. Πανεπιστήμιο Phoenix). Τα ιδρύματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, που λειτουργούν πλέον σε όλες ανεξαιρέτως της ηπείρους της γης, απευθύνονται κατά κύριο λόγο σε ενήλικες (ανεξαρτήτως ηλικίας) και παρέχουν σπουδές σε όλα τα επίπεδα, από τη βασική εκπαίδευση ενηλίκων και την επαγγελματική τους κατάρτιση, έως τις προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές. Σε γενικές γραμμές, εξ αποστάσεως εκπαίδευση προσφέρουν: (α) αμιγώς εξ αποστάσεως Πανεπιστήμια, όπως το Βρετανικό Open University, (β) κονσόρτσια παραδοσιακών πανεπιστημίων που προσφέρουν και σπουδές από απόσταση, όπως για παράδειγμα η γαλλική Fédération Interuniversitaire de l Enseignement á Distance (FIED), (γ) κονσόρτσια πανεπιστημίων και ιδιωτικών φορέων, όπως η φινλανδική Association for Distance Education (FDE) και (δ) μη πανεπιστημιακά ιδρύματα, ιδιωτικά ή δημόσια, όπως η σουηδική Staten Skola for Vyxna Harnosant. Το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ιδρύθηκε με το άρθρο 27 του νόμου 2083/92, όπως αυτός τροποποιήθηκε το 1995 και εν συνεχεία το 1997) ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Οικοδομήθηκε στο πρότυπο του Βρετανικού Open University και δέχτηκε τους πρώτους φοιτητές του το 1998. Έκτοτε, η ζήτηση εξ αποστάσεως σπουδών αυξήθηκε στην Ελλάδα εντυπωσιακά και παράλληλα αυξήθηκε και ο αριθμός των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών. Η μορφή των ιδρυμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το πρόγραμμα σπουδών που παρέχουν, τα οργανωτικά χαρακτηριστικά τους καθώς και ο χρόνος ίδρυσής τους αντανακλούν
προφανώς τις εθνικές ιδιαιτερότητες, γεωγραφικές και πολιτισμικές. Για παράδειγμα, οι μικρές και απομακρυσμένες κοινότητες των αποίκων στην Αυστραλία, τον Καναδά, την Αμερικανική Δύση ή την Αφρικανική ενδοχώρα ήταν οι πρώτες που ανέδειξαν την ανάγκη για παροχή εκπαίδευσης από απόσταση στους μαθητές και αργότερα στους φοιτητές. Δεν είναι εν προκειμένω τυχαίο ότι το παλαιότερο πανεπιστήμιο που πρόσφερε σπουδές από απόσταση (Illinois State University) ιδρύθηκε στις Η.Π.Α. το 1874, ενώ στη λίστα των πέντε παλαιότερων εξ αποστάσεως πανεπιστημίων περιλαμβάνονται τρία από τις ΗΠΑ, ένα από τον Καναδά και ένα από την Αυστραλία. Τέλος, σχολική εκπαίδευση δι αλληλογραφίας (το αρχέτυπό της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης) άρχισαν τέλος να παρέχουν ιδρύματα στη Σκανδιναβία (1898), Αυστραλία (1914), Καναδά (1919), Νέα Ζηλανδία (1922), ενώ μαθήματα από ραδιοφώνου άρχισαν στη Μεγάλη Βρετανία (BBC) το 1930 και στη Γαλλία το 1939. Σημείο καμπής εντούτοις για την ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, κυρίως σε πανεπιστημιακό επίπεδο, αποτέλεσαν οι πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, με ορόσημο την ίδρυση του Βρετανικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, το οποίο αποτέλεσε το πρότυπο για την ίδρυση και πολλών άλλων ανάλογων ιδρυμάτων διεθνώς. Βασικό κίνητρο για την εξέλιξη αυτή αποτέλεσαν αφενός η πολιτική βούληση για παροχή ευκαιριών εκπαίδευσης ανωτάτου επιπέδου σε όσους την είχαν αποστερηθεί κατά το παρελθόν και αφετέρου η επιθυμία για τη διαρκή αναβάθμιση των επαγγελματικών προσόντων του ανθρώπινου δυναμικού, την οποία απαιτούσε η αναδιάρθρωση της παραγωγής και η ανάδυση της κοινωνίας και της οικονομίας της γνώσης. Βιβλιογραφία: Βεργίδης, Δ., Λιοναράκης, Α., Λυκουριώτης, Α., Μακράκης, Β., Ματραλής, Χ. (1998), Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση θεσμοί και λειτουργίες, Πάτρα: ΕΑΠ. Λιοναράκης, Α. (επ) (2001), Απόψεις και προβληματισμοί για την ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, Αθήνα: Προπομπός. Λιοναράκης, Α. (επ) (2006), Ανοιχτή και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση Στοιχεία Θεωρίας και Πράξης, Αθήνα: Προπομπός. Holmberg, B. (2003), Distance Education in Essence an overview of theory and practice in the early twenty first century, Bibliotheks und Informationssystem der Universitat Oldenburg, Centre for Distance Education. Keegan, D. (1988), On defining distance education, in Sewart, D., Keegan, B., Holmberg, B. (eds), Distance Education: International perspectives, New York: Routledge, pp.; 6 33.