ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «Η ΟΡΕΣΤΙΣ»

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΓΟΥΣ Ο- ΡΕΣΤΙΚΟΥ (ΧΡΟΥΠΙΣΤΑΣ) ΕΚ ΟΤΗΣ Μορφωτικός Σύλλογος Άργους Ορεστικού «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» 522 00 - Άργος Ορεστικό Τηλ./Fax: (0467) 42.382 Εξώφυλλο: Έργο του ζωγράφου Αντώνη Φ. Φωτίου από το εσωτερικό του σπιτιού του Επιµέλεια: Νικ. Γ. ασκαλάκης Λαζ. Γ. Νικηφορίδης ΑΡΓΟΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟ 1999 1

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗ ΧΡΕΟΥΣ 2

«Όλβιος όστις της ιστορίας έσχε Ευριπί- µάθησιν» δης Στο γνωµικό αυτό ο µεγάλος τραγικός ποιητής της αρχαιότητας Ευριπίδης τονίζει ανάγλυφα και επιγραµµατικά τη µεγάλη σηµασία που έχει για τον άνθρωπο η έφεση για τη µάθηση, για τη γνώση και εν προκειµένω πόσο σπουδαία είναι και πόσο γοητεύει η γνώση του παρελθόντος, που βοηθεί να σταθµίζοµε το παρόν και να προσδιορίζοµε κατά το δυνατόν το µέλλον. Με βαθιά, λοιπόν, συναίσθηση της ευθύνης και του χρέους, που έχοµε όλοι µας έναντι των επερχόµενων γενεών, προβαίνοµε στην έκδοση του βιβλίου αυτού, συνέχεια του πρώτου βιβλίου, που εκδώσαµε, «ΑΡΓΟΣ-ΠΟΛΗ ΟΡΕΣΤΙ- ΑΣ», του αείµνηστου φίλου µας Λάζαρου Παπαϊωάννου, στο οποίο και καταγράφονται λαογραφικά στοιχεία, θύµησες παλαιοτέρων εποχών από τη ζωή, τα ήθη και έθιµά µας, από τις παραδόσεις των παππούδων, των πατέρων µας, των προγόνων µας γενικότερα. Η σπουδαιότητα του έργου αυτού είναι καταφανής. Οι µεγαλύτεροι να θυµηθούν, οι νεότεροι να διδαχθούν, για να γνωρίζουν τον τρόπο ζωής και έκφρασης των προγόνων τους. Και τούτο είναι σηµαντικό και αποτελεί χρέος ιερό δικό µας, εµείς να καταγράψοµε, οι νεότεροι να πληροφορηθούν και να µάθουν, για να υπάρξει η συνέχεια. Λαοί που δεν γνώρισαν και δεν θυµούνται το παρελθόν τους, έθνη που λησµόνησαν την ιστορία τους, έχασαν την ταυτότητά τους και βαθµιαία, αφανίστηκαν. Εµείς, ως έθνος, τρέφοµε ιδιαίτερη αγάπη προς την πατρίδα µας, την ιστορία και τον πολιτισµό µας. Στο διάβα των αιώνων πορευθήκαµε πιστά προσηλωµένοι στα ήθη και έθιµά µας, στις παραδόσεις µας. Η µια γενιά διαδέχεται την άλλη παίρνοντας και όλα τα λαογραφικά στοιχεία της προηγούµενης. Σήµερα όµως τα σύνορα άνοιξαν, η επικοινωνία των λαών είναι ευχερέστατη. Αποτέλεσµα: ο κίνδυνος που υφίσταται από την αλληλεπίδραση των διαφόρων νέων πολιτισµικών στοιχείων που διεισδύουν. Στον ορατό κίνδυνο αλλοτρίωσής µας οφείλοµε να αντιδράσοµε µε όπλα τη γνώση της ιστορίας µας, τη διαφύλαξη της γλώσσας µας, το σεβασµό µας προς τα ήθη και έθιµά µας, προς τις παραδόσεις µας. Με την έκδοσή µας αυτή σ αυτό στοχεύοµε. Να παραδώσουµε στους σύγχρονους, αλλά και στους µεταγενέστερους όλα τα στοιχεία εκείνα, µε τα οποία θα σφυρηλατηθεί ακόµη περισσότερο και θα ενισχυθεί η συνείδηση και το φρόνηµα, ώστε να ανθίστανται αποτελεσµατικά σε κάθε περίπτωση αλλοτρίωσης και εξανδραποδισµού. Θεωρούµε, ως ιοίκηση του Μορφωτικού Συλλόγου «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» Άργους Ορεστικού, τους εαυτούς µας ευτυχείς, επειδή µας δόθηκε η δυνατότητα να εκπληρώσουµε το χρέος αυτό. Είµαστε όµως υποχρεωµένοι και νιώθοµε επιτακτική την ανάγκη να ευχαριστήσοµε από τα βάθη της ψυχής µας όλους, όσοι µας βοήθησαν να φέροµε σε πέρας το έργο αυτό. Τη συµπατριώτισσά µας, δασκάλα, κ. Νεφέλη Τσολάκη-Καρακώστα, κάτοικο Θεσσαλονίκης, στην οποία πολλά οφείλουµε για το λαογραφικό πλούτο, που µας παρέδωσε. εν είναι υπερβολή, και πρέπει να το οµολογήσουµε, ότι σ αυτήν κυρίως αποδίδεται η έκδοση του βιβλίου αυτού. 3

Ως φαίνεται, από την παιδική και νεανική της ηλικία είχε ανησυχίες, βίωνε κάθε στιγµή τις διάφορες δραστηριοτήτες της κοινωνίας, µέσα στην οποία ζούσε, και όλα αυτά τα κατέγραψε στη µνήµη της, για να τα αποκαλύψει και να τα παραδώσει αλώβητα στις νεότερες γενιές. Στις αφηγήσεις της αναφέρονται πρόσωπα γνωστά του τόπου της, αναµνήσεις και εµπειρίες της παιδικής καθηµερινής της ζωής. Ξεδιπλώνει µνήµες και περιγράφει απλά βιωµατικά αποθέµατα. Η θέση που βρισκόταν το πατρικό της σπίτι συντελεί στο να καταγραφούν, άθελα, στη µνήµη της, όσα συνέβαιναν επί σειρά χρόνων στη µικρή κοινωνία του τόπου της, που κάποια στιγµή, ανάγκη εξοµολόγησης, η πένα της να τ ανασύρει. Απ όλο αυτό το δίχτυ αφηγήσεων, που απλώνεται στις σελίδες του βιβλίου, µπορεί ο αναγνώστης ν αντλήσει λαογραφικά στοιχεία για τη ζωή στη Χρούπιστα, πριν από το 1940. Με την προσφορά της αυτή αποδεικνύει το απαράµιλλο ενδιαφέρον της και την ξεχωριστή της αγάπη για τη γενέτειρα πόλη και τους ανθρώπους της. Όλοι εµείς, αλλά και οι µεταγενέστερες γενιές, είµαστε ευγνώµονες. Επίσης, πολλές ευχαριστίες πρέπει να αποδώσοµε και σε όλους τους άλλους για τα λαογραφικά στοιχεία που µας παρέδωσαν, τα ονόµατα των οποίων στο δεύτερο µέρος του βιβλίου αναφέρονται. Ιδιαιτέρως ευχαριστούµε τους φιλολόγους καθηγητές, Νικόλαο ασκαλάκη από την Κορησό και Λάζαρο Νικηφορίδη από την Τσάκωνη, για την αφιλοκερδή προσφορά τους, να επιµεληθούν του έργου. Ευχαριστούµε τους χορηγούς για την έκδοση του βιβλίου αυτού, Αδελφούς Γρηγοριάδη (SUPER MARKET «ΥΠΕΡ»), Αντώνιο Καρανίκα, «ΕΥΡΩ ΟΜΙΚΗ» Α.Τ.Ε., Παύλο Κωνσταντινίδη, Φώτιο Μαυραντζά, Νικόλαο Σικαβίτσα, Ιωάννα και ηµήτριο Τζάλλα, Κωνσταντίνο Χάσιο και τους ανώνυµους, γιατί ένα τέτοιο έργο, µεγάλης δαπάνης, δεν θα µπορούσε να γίνει χωρίς την ευγένεια, την κατανόηση και την οικονοµική προσφορά αυτών των συµπατριωτών µας. Είναι άνθρωποι µε αυξηµένη κοινωνική συνείδηση και θα µπορούσαµε να αναφέρουµε το µέγεθος της προσφοράς και να εξάρουµε τη σηµασία της βοήθειάς τους, αν δεν προσκρούαµε στη µετριοφροσύνη τους. Παραδίδουµε, λοιπόν, το βιβλίο τούτο στους απανταχού Αργείτες µε την πεποίθηση ότι εκπληρώνοµε µέρος του χρέους, που έχοµε όλοι µας προς τις ε- περχόµενες γενεές, να κληρονοµήσουν ό,τι οι προηγούµενες γενιές βίωσαν, µε την ευχή το περιεχόµενό του να γίνει κτήµα όλων, καθώς µαζί µε άλλους παράγοντες, σφυρηλατεί τους αρµούς, τους σφικτούς συνδετικούς κρίκους της εθνικής µας ζωής και συνέχειας. Ας µην ξεχνούµε πως «Πολιτισµός είναι η συνοµιλία των ανθρώπων µε την αιωνιότητα» και «Η Ιστορία είναι ο µεγάλος δάσκαλος της ζωής...» Άργος Ορεστικό, Ιούλιος 1999 Το ιοικητικό Συµβούλιο 4

Το ιοικητικό Συµβούλιο Βασίλειος Αβραµίδης, πρόεδρος Κων/νος Ριζόπουλος, αντιπρόεδρος Θεοχάρης Τσιούπας, γραµµατέας Ιωάννης Καραγεωργίου, ταµίας Σωτήριος Γούσιας, µέλος Γεώργιος Πασχαλόπουλος, µέλος Βασίλειος Ρίζος, µέλος Κλαίρη Τακαντζιά, µέλος Ζήσης Τερψιόπουλος, µέλος ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΗΜΑΡΧΟΥ ΟΡΕΣΤΙ ΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ Με µεγάλη χαρά χαιρετίζω την έκδοση του βιβλίου Λαογραφικά Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας), γιατί θεωρώ ότι συµβάλλει τα µέγιστα στη γνώση των λαογραφικών στοιχείων, που προσδιορίζουν την ιστορική διαδροµή της πόλης του Άργους Ορεστικού, αλλά και γιατί αποτελεί το καλύτερο εργαλείο αυτογνωσίας για τους παλαιότερους, που θυµούνται, και τους νεότερους, που οραµατίζονται. Συγχαίρω το.σ. του Μορφωτικού Συλλόγου «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» για την πρωτοβουλία έκδοσης του βιβλίου επιβεβαιώνοντας για άλλη µια φορά στην πράξη την πλούσια πολιτισµική προσφορά του. Ο ήµαρχος Ορεστίδος 5

Γιαγκόπουλος Αθανάσιος ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΑΡΧΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΠΑΧΤΣΗ Χαιρετίζω την έκδοση από την «ΟΡΕΣΤΙ Α» του βιβλίου «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΡΓΟΥΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟΥ». Είναι µια σηµαντική προσφορά στην Ιστορία, τον Πολιτισµό, τα ήθη και τα έθιµα του Άργους Ορεστικού και της ευρύτερης περιοχής. Θερµά συγχαρητήρια Γιώργος Καπαχτής Νοµάρχης Καστοριάς ΠΡΟΛΟΓΟΣ Χρόνος ο «Πανδαµάτωρ» στο διάβα του συµπαρασύρει πολλά πράγµατα ή στοιχεία του ανθρώπινου βίου και τα παραδίδει στη λησµονιά και την αφάνεια. Τέτοιον κίνδυνο διατρέχουν, ή µάλλον εν πολλοίς ήδη τον υπέστησαν, τα ήθη και έθιµα, οι παραδόσεις, ιδίως µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, ο οποίος από τα συντρίµµια και χαλασµούς που άφησε πίσω του µε τη γνωστή αγριότητά του, επέφερε βαθιές αλλαγές σε όλες τις πτυχές του νεότερου πολιτισµού. Ευτυχώς δεν λείπουν οι ειδικοί, αλλά και πολλοί άλλοι, οι οποίοι από αγάπη και σεβασµό προς ό,τι είναι δηµιούργηµα του λαού µας εγκύπτουν, καταγράφουν, κατατάσσουν, µελετούν ή και ακόµη αποπειρώνται να ερµηνεύσουν τη γένεση-ύπαρξη, την εξέλιξη και την τύχη αυτών των ηθών και εθίµων και των άλλων συναφών στοιχείων. Βέβαια µε την σοβαρή και συστηµατική, επιστηµονική θεµελιωµένη έρευνα και µελέτη όλων των θεµάτων που σχετίζονται µε τον κατά παράδοση βίο του ελληνικού λαού και τα δηµιουργήµατά του, ασχολήθηκε πρώτος ο διαπρεπής καθηγητής Νικόλαος Πολίτης, ο οποίος και εισήγαγε προς τα τέλη του 19 ου αιώνα τον όρο Λαογραφία, που ήταν γνωστός, ήδη από τους Αλεξανδρινούς χρόνους, αλλά µε άλλη σηµασία. Η Λαογραφία, ως κλάδος της καθολικής επιστήµης του πολιτισµού, που µελετά την κοινωνική ζωή µε όλες της εκδηλώσεις και τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του λαϊκού πολιτισµού, είναι επιστήµη χρησιµότατη και κατ εξοχήν εθνική. Πρωταρχικό της έργο βέβαια, κατά τον ορισµό του Ν. Πολίτη, είναι να εξετάζει τις εκδηλώσεις του δια λόγων, πράξεων και ενεργειών ψυχικού και κοινωνικού βίου του λαού µας. Αλλά ποιες εκδηλώσεις; Εκείνες που χάνονται στην αχλύ των αιώνων και είναι η πρώτη τους αρχή ή γένεση άγνωστη και δεν προήλθε από την επίδραση κάποιου συγκεκριµένου ανθρώπου µε εξαιρετική ευφυΐα και επιρροή. Ακόµη, εκείνες τις εκδηλώσεις, που δεν οφείλονται σε ιδιαίτερη µόρφωση και ανατροφή, αλλά, ως απόρροια της αυθορµησίας, αναπτύχθηκαν και καθιερώθηκαν µέσα στην οµαδική ζωή των ανθρώπων. Αξιοσηµείωτο δηλαδή είναι ότι η Λαογραφία εξετάζει τη ζωή του λαού συνολικά σε όλες τις εκδηλώσεις και εκφάνσεις της, εφ όσον ο χαρακτήρας τους είναι αυθόρµητος και στηρίζεται 6

στην παράδοση, δεν είναι δηλ. γέννηµα και προϊόν του σύγχρονου πολιτισµού. Μελετά και καταγράφει το λαϊκό πολιτισµό. Η µεγάλη της χρησιµότητα και προσφορά έγκειται στο ότι καθορίζει τον ιδιάζοντα χαρακτήρα του λαού και βοηθεί στο να διακρίνουµε την εθνική σύσταση της χώρας. Κάνοντας λοιπόν σε µας γνωστά η λαογραφική έρευνα τα λαϊκά δη- µιουργήµατα και ερευνώντας τις δηµιουργικές δυνάµεις, που τα γέννησαν, µας αποκαλύπτει αυτόν τον ίδιο τον ανθρώπινο πολιτισµό στις θεµελιώδεις εκδηλώσεις του και τις βαθύτατες ψυχικές πηγές, από όπου προήλθαν. Και µόνο αυτή η ωφέλεια µνηµονευµένη αρκεί να προσδώσει στη Λαογραφία τον τίτλο της κατ εξοχήν εθνικής επιστήµης, αφού µε την έρευνα και το έργο της µας αποκαλύπτει τον εθνικό πολιτισµό. Καταγράφοντας και µελετώντας τα πνευµατικά δηµιουργήµατα του λαού (ποιήµατα, διηγήσεις, µύθους και παροιµίες, έργα τέχνης, θρησκευτικές και άλλες δοξασίες, πεποιθήσεις και βιώµατα για την Πατρίδα κ.τ.ό.), επιχειρεί να µας παρουσιάσει σαν σε κάτοπτρο την ψυχοσύνθεση του λαού, την ιδιοφυΐα του και την ιδιαιτερότητά του γενικότερα και αυτά ως εκδηλώσεις µιας σφριγηλής ζωής. Το έργο της Λαογραφίας είναι σηµαντικό ακόµη από την άποψη ότι συντελεί στη διάσωση και διατήρηση τόσων στοιχείων, τα οποία είναι συµπλήρωµα των µνηµείων του λόγου και της τέχνης και έτσι έχοµε πιο ολοκληρωµένη την εικόνα της εθνικής παραδόσεως. Αξίζει να θυµίσουµε επίσης πόση «τροφή», ύλη και περιεχόµενα προσφέρει η Λαογραφία µε την ποικιλία και την ζωντάνια των θε- µάτων της στη Λογοτεχνία, στην Ιστορία και Φιλοσοφία, πόσοι ποιητές και πεζογράφοι, πόσοι θεράποντες της τέχνης δεν εµπνέονται από τον ανεξάντλητο πλούτο-πραγµατικό θησαυρό- της λαογραφίας! Η τεχνολογική εισβολή στο σύγχρονο πολιτισµό µας, οι ρηξικέλευτες νέες ιδέες περί ζωής, τα επιτεύγµατα σε αρκετούς τοµείς της επιστήµης, προ των ο- ποίων «ιλιγγιά ο νους», προκαλούν τη µέθη στον άνθρωπο, πολλές φορές µε αρνητικό αποτέλεσµα την παρακµή, την πνευµατική αποχαύνωση και σύγχυση ή και την χαλάρωση σε ζωτικά θέµατα της εθνικής µας ζωής. Τότε έρχεται η Λαογραφία να µας αφυπνίσει από ένα τέτοιον λήθαργο, να µας επαναφέρει στις α- στείρευτες διαιώνιες πηγές του Έθνους, να µας κάνει να συνειδητοποιήσοµε ποιοι ήµασταν και πού πορευόµαστε και έτσι αναζωπυρώνει το εθνικό φρόνηµα των Ελλήνων. Θεώρησα χρήσιµο να λεχθούν αυτά γύρω από την Λαογραφία, αφού ο τίτλος και το περιεχόµενο του παρόντος βιβλίου έχουν άµεση σχέση µε αυτήν. Προσφέρει κανείς στην πατρίδα όχι µόνο στα πεδία των µαχών. Εκεί βέβαια είναι η θυσία η υπέρτατη. Αλλά και µε πολλούς άλλους τρόπους συµβάλλει κανείς στο κοινό καλό της πατρίδας, µε την πένα, µε ένα ή πολλά κοινωνικά ή άλλα έργα, µε τη συµµετοχή του, µε τη στάση ζωής, µε την προσήλωση και υπακοή στους νόµους και θεσµούς της κ.λ.π. Η Λαογραφία από πλευράς µεθοδολογικής πρώτο µέληµά της θεωρεί τη συγκέντρωση του υλικού και την εν συνεχεία κατάταξη και περαιτέρω επεξεργασία του. Ο Ν. Πολίτης, ο Στίλπων Κυριακίδης, ο Μέγας, οι κορυφαίοι αυτοί λαογράφοι (υπήρξα ευτυχής, διότι είχα καθηγητή στο πανεπιστήµιο τον αείµνηστο Σ. Κυριακίδη) συνιστούν την άκρα ευσυνειδησία µέχρι σχολαστικότητας του συλλέκτη λαογραφικού υλικού. Τονίζουν ιδιαιτέρως πόση σηµασία και αξία έχει η α- κρίβεια, η πιστότητα, η σαφήνεια και η λεπτοµέρεια στο έργο της συγκέντρωσης και καταγραφής. Και πράγµατι, είναι αδύνατο να κάνει κανείς σωστή και ολοκληρωµένη τέτοια εργασία, αν δεν έχει αγαπήσει τον τόπο και τους ανθρώπους, γιατί το συλλεγόµενο υλικό δεν έχει αξία να παρουσιάζεται σαν ξερή, νεκρή, µουσειακή τυποποιηµένη ύλη, αλλά ως ζωντανή εκδήλωση, σαν να πρόκειται για βιολογική εξέταση. Και η κ. Νεφέλη Τσολάκη-Καρακώστα (και οι άλλοι συνεργάτες του βιβλίου, των οποίων συµπεριλαµβάνονται οι εργασίες) είναι ευθυγραµµισµένοι µε τις αρχές και είναι η προσφορά τους πατριωτική µε τη στενή, 7

αλλά και ευρύτερη σηµασία του όρου, γιατί είναι αυτονόητο, τα ήθη και έθιµα και οι άλλες εκδηλώσεις των ανθρώπων του Άργους Ορεστικού ανήκουν, είναι κοµ- µάτι της Λαογραφίας ολοκλήρου του Ελληνικού λαού. Τι έκανε λοιπόν η κ. Τσολάκη; Γέννηµα και θρέµµα του Άργους Ορεστικού, της παλιάς Χρούπιστας, δέθηκε µε τον τόπο της, βάδισε µε τα πόδια από µικρή ηλικία ακόµη τους δρόµους και τα καλντερίµια της πόλης, αλλά και µε τα βήµατα αισθαντικής, ζεστής καρδιάς και νου προσεκτικού σπιθαµή προς σπιθαµή, α- φουγκράσθηκε όλα τα σκιρτήµατα χαράς και αγαλλίασης, αλλά και όλους τους καηµούς των συµπατριωτών της των Αργειτών, αγάπησε πολύ τη Χρούπιστα µε τις πλούσιες παραδόσεις, την ιστορία και τον κόσµο της µε την αγνότητα και α- πλότητά του. Αυτή η αγάπη, το ψυχικό δέσιµο µε την γενέθλια γη και τους ανθρώπους της, καθώς έγινε ένα µαζί τους και τους βλέπει ως αδελφούς, την ώθησε στην καταγραφή του λαογραφικού υλικού, µε τόση υποµονή και φροντίδα, που απετέλεσε και το περιεχόµενο του παρόντος βιβλίου. Η περιγραφή έχει αυθεντικότητα, δροσιά και ζωντάνια. Συγκινεί η λεπτοµέρεια, που µαρτυρεί υποµονή ήρεµου πνευµατικού ανθρώπου. Η διατύπωση απλή, υποβλητική. εν υπάρχει σελίδα ή, έστω, µια σειρά γραµµένη µε την πένα ψυχρού απλώς συλλέκτη λαογράφου. Όλες τις περιγραφές τις διατρέχει µια φυσικότητα, που «προδίδει» την αγάπη και αφοσίωση προς ό,τι έχει σχέση µε την πλούσια παράδοση του Άργους Ορεστικού. Για όλα αυτά υπογράφων ο υποφαινόµενος µαζί και ο Νικόλαος ασκαλάκης, εκλεκτός φίλος και συνάδελφος, δεχθήκαµε ευχαρίστως να αναλάβοµε την επιµέλεια του βιβλίου αυτού, όταν µας έγινε η τιµητική πρόταση από τον κ. Βασίλειο Αβραµίδη, Πρόεδρο, καθώς και από τα µελη του.σ. του Μορφωτικού Συλλόγου «Η ΟΡΕΣΤΙΣ» Άργους Ορεστικού. ράττοµαι της ευκαιρίας και εγώ να εκφράσω όχι συµβατικά, αλλά ειλικρινή συγχαρητήρια προς όλα τα µέλη του.σ. και τον Πρόεδρο του Μορφωτικού αυτού Συλλόγου, τόσο για την εν γένει πλούσια δραστηριότητα, όσο κυρίως για την ωραία τους πρωτοβουλία για πνευµατική παραγωγή και κάρπωση, αφού ως τώρα έχει στο ενεργητικό του τις δυο τόσο ενδιαφέρουσες εκδόσεις. Τιµά το Σύλλογο η εξαιρετική προσπάθεια, µε την οποία φιλοδοξεί να συµβάλει στην άνοδο του πνευµατικού επιπέδου της περιοχής και όσων επιθυµούν να γνωρίσουν το περιεχόµενο και του δευτέρου βιβλίου. Εύχοµαι να µη τους απολείπει ο ζήλος και η δύναµη για συνέχιση τέτοιων χρήσιµων πρωτοβουλιών. Και εµείς θεωρήσαµε χρέος ηθικό ως συντοπίτες να συµβάλοµε σε µια τέτοια πνευµατική προσπάθεια, που αναδεικνύει την ζωντάνια και την ατόφια συνέχεια της ελληνικής παραδόσεως στο Άργος Ορεστικό µέσα στους αιώνες. Λάζαρος Γ. Νικηφορίδης τ. Λυκειάρχης 8

Οι επιµελητές του έργου Ν. ασκαλάκης Λ. Νικηφορίδης ΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το βιβλίο αυτό συγκροτήθηκε από υλικό, που δηµοσιεύθηκε στα έντυπα µέσα ενηµέρωσης και κατά κύριο λόγο στη µηνιαία εφηµερίδα του Μορφωτικού Συλλόγου Άργους Ορεστικού «Η ΟΡΕΣΤΙΣ», που είχε και την πρωτοβουλία για την έκδοσή του. Είναι γνωστό όµως ότι ο σκοπός των δηµοσιευµάτων αυτών ήταν µια νοσταλγική αναδροµή στο παρελθόν, µια περιγραφή των διαφόρων τοµέων της ζωής των κατοίκων της Χρούπιστας και µια πρόθεση της σύνδεσης του σήµερα προς το χθές, ως απόδειξη της συνέχειας της ζωής των ανθρώπων του Άργους Ορεστικού. Εκφρασµένη άποψη των συντακτών των κειµένων αυτών ήταν να επικοινωνήσουν µε τους συµπολίτες τους µέσω της Εφηµερίδας και ήταν µακριά από τις προθέσεις τους οι εργασίες τους να αποτελέσουν υλικό για ένα βιβλίο. Γι αυτό και η συγκατάθεσή τους να προχωρήσει ο Σύλλογος στην υλοποίηση της απόφασής του, να συγκεντρώσει το υλικό αυτό και να το προσφέρει στο ευρύτερο κοινό, στους µελετητές, στην ιστορία και προπάντων στις επερχόµενες γενεές, έγινε ύστερα από πολλούς ενδοιασµούς και σοβαρές επιφυλάξεις, προπάντων της συντάκτριας των συντριπτικά περισσοτέρων λαογραφικών θεµάτων, εκπαιδευτικού κ. Νεφέλης Τσολάκη-Καρακώστα. Η απόφαση του Συλλόγου εδράζεται στερεά στην άποψη ότι γενικά οι παραδόσεις βοηθούν την ηθική άνοδο των ατόµων και των λαών και µάλιστα εκείνων µε πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Ειδικότερα για τη φυλή µας η παράδοση αποτελεί αδιάψευστη απόδειξη της συνέχειας της ελληνικής φυλής και της ανόθευτης πορείας της δια µέσου των αιώνων. Αυτοί είναι οι λόγοι που παρακίνησαν και εµάς, να αναλάβουµε µε πολλή ευχαρίστηση την επιµέλεια του έργου αυτού, αλλά και η µεγάλη τιµή και η εµπιστοσύνη που µας έδειξαν, οι διαπροσωπικές σχέσεις και η φιλία προς τους ανθρώπους του Συλλόγου. Ισχυρό κίνητρο επίσης αποτελεί και η διάθεσή µας, αλλά και η υποχρέωση προς τον τόπο µας, που τον υπηρετούµε και µας υπηρετεί, να προσφέροµε ό,τι οι δυνάµεις µας, οι σπουδές µας και οι εµπειρίες µας επιτρέπουν. 9

Έχοµε πλήρη συναίσθηση της σοβαρότητας της αποστολής, δηλώνοµε ότι διαθέσαµε όλες τις δυνάµεις µας και κάναµε κάθε δυνατό, για να ανταποκριθού- µε στις προσδοκίες όλων αυτών, που αναλίσκουν χρόνο και κόπο για την πρόοδο, την ανάπτυξη του τόπου µας και την αναβάθµιση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων µας. Είναι όµως γνωστό και απόλυτα αποδεκτό ότι ο δηµοσιογραφικός λόγος έχει ιδιοµορφία και ιδιοτυπία, καθώς απευθύνεται σε αναγνωστικό κοινό διαφορετικού πνευµατικού και κοινωνικού επιπέδου, διαφόρων ηλικιών. Είναι λόγος, πιο ελεύθερος, πιο απλός στα εκφραστικά µέσα. Έχοντας υπόψη µας τα παραπάνω ιδιάζοντα χαρακτηριστικά των κειµένων αναλάβαµε το δύσκολο έργο της µεταφοράς των δηµοσιευµάτων αυτών σε βιβλίο µε τις προδιαγραφές και απαιτήσεις της νέας µεταµόρφωσης. Οι επεµβάσεις και οι προσαρµογές αυτές έγιναν µε απόλυτο σεβασµό προς την αξιέπαινη, πολύτιµη και αξιόλογη δουλειά που έκαναν οι συντάκτες των δη- µοσιευµάτων, τόσο ως προς τη µορφή, όσο και προς το περιεχόµενό τους. Η πρώτη µας φροντίδα ήταν η συγκέντρωση του υλικού. Έγινε µε κριτήριο και πρόθεση να περιληφθούν όσα δηµοσιεύµατα έχουν λαογραφικό χαρακτήρα, α- ναφέρονται δηλαδή στην προφορική παράδοση του λαού και τις εκφράσεις του λαϊκού πολιτισµού. Η δεύτερη δοµική ενέργεια ήταν ο διαχωρισµός των κειµένων µε κριτήριο προσωπικής προσφοράς. Εδώ πρέπει να επισηµάνουµε ότι οι άνθρωποι του Συλλόγου-άκρως ευαίσθητοι σε τέτοια θέµατα-πήραν αφορµή να προβούν στη συγκέντρωση και έκδοση του έργου αυτού από την πολύ κοπιαστική, αλλά εξίσου πολύτιµη και επιµεληµένη, δουλειά που έκανε η εκπαιδευτικός κ. Νεφέλη Τσολάκη-Καρακώστα και δηµοσιοποίησε κατά καιρούς στην Εφηµερίδα «Η Ο- ΡΕΣΤΙΣ» του Συλλόγου. Έτσι στο πρώτο µέρος περιλήφτηκαν όλα τα δηµοσιεύ- µατά της. Σχετικά θέµατα όµως, λαογραφικά, δηµοσίευσαν στην ίδια Εφηµερίδα και άλλοι Αργείτες. Αυτά τα δηµοσιεύµατα αποτέλεσαν περιεχόµενο του δευτέρου µέρους. Κύριο χαρακτηριστικό των κειµένων αυτών είναι η αυτοδυναµία, χωρίς δηλαδή να έχουν οµαδική ένταξη. Ακολούθησε η τρίτη διαδικαστική παρέµβαση, που ήταν η κατάταξη του υλικού σε θεµατικές ενότητες. Στο σηµείο αυτό πρέπει να διευκρινίσοµε ότι πρόθεσή µας είναι να συγκεντρώσουµε και να παρουσιάσουµε τα σχετικά δηµοσιεύµατα και όχι να γίνει µια ολοκληρωµένη λαογραφική εργασία. Αυτός είναι ο λόγος που ο αναγνώστης δεν θα βρει µια ολοκληρωµένη µορφή της λαογραφικής παραγωγής, που κατά τις επιστηµονικές κατατάξεις τους τα προϊόντα του λαϊκού πολιτισµού καταλαµβάνουν όλο το φάσµα της ζωής του λαού. Και αυτά είναι τα µνηµεία του λόγου και οι κατά παράδοση πράξεις ή ε- νέργειες, µε όλες φυσικά της υποδιαιρέσεις. Ως προς το πρώτο µέρος η κατάταξη ακολούθησε, κατά το δυνατό, την κατάταξη που έκανε η συντάκτρια και τηρήθηκε η κεφαλοποίηση που έκανε εκείνη. Αυτή η αρχή δεν θα µπορούσε φυσικά να γίνει και στο δεύτερο µέρος. Εκεί έ- γινε µια στοιχειώδης κατάταξη των δηµοσιευµάτων των άλλων συντακτών µε βάση τα θέµατα, άσχετα µε τα ονόµατά τους. Φυσικά διορθωτικές παρεµβάσεις έγιναν πάντοτε µε γνώµονα την οµοιοµορφία και την προσαρµογή στα σηµερινά ισχύοντα. Οφείλοµε όµως να σηµειώσοµε ότι οι επεµβάσεις µας ήταν ανεπαίσθητες, γιατί ο γραπτός λόγος των συντακτών είναι πολύ καλός, πλούσιος σε εκφραστικά µέσα, γοητευτικός στην έκφραση, περιεκτικός και σε πολλά σηµεία ροµαντικός. εν πρέπει να µας διαφεύγει το γεγονός ότι ένα βιβλίο, κάθε βιβλίο, προϋποθέτει και κάποια εισαγωγικά στοιχεία, που ενηµερώνουν τον αναγνώστη και για 10

το περιεχόµενο και για τους σκοπούς που υπηρετεί. Στο εισαγωγικό µέρος του βιβλίου ο αναγνώστης θα βρει χαιρετισµό του δη- µάρχου, του νοµάρχη, ενηµερωτικό σχόλιο του.σ. του Συλλόγου «Η ΟΡΕ- ΣΤΙΣ», που ανέλαβε την πρωτοβουλία να γίνει το έργο αυτό και έχει όλη την ευθύνη της έκδοσής του, γνωστικά στοιχεία για την επιστήµη της Λαογραφίας, εισαγωγικό σηµείωµα για την ταυτότητα της πόλης και ενηµερωτικό σηµείωµα των τρόπων προσέγγισης του θέµατος από τους επιµελητές του έργου. Φυσικά δεν µας διαφεύγει το γεγονός ότι τα λαογραφικά στοιχεία έχουν τοπικό χαρακτήρα και εποµένως είναι δρώµενα σε τοπικά πλαίσια, οπότε χρησιµοποιούν και όρους ιδιωµατικού χαρακτήρα. Η γραπτή µεταφορά των στοιχείων αυτών και στην περίπτωσή µας δεν θα αποτελούσε εξαίρεση. Άλλωστε το βιβλίο αυτό θα παραµείνει στην ιστορία, θα προστεθεί στη σχετική βιβλιογραφία και θα είναι στη διάθεση κάθε µελετητή και ερευνητή, που κατ ανάγκη δεν είναι και απόλυτα ενηµερωµένος για το διαλεκτικό ιδίωµα του τόπου αυτού. Κάτω από τη σκέψη αυτή θεωρήσαµε απαραίτητο να παραθέσουµε ένα Γλωσσάριο (λεξικό ιδιωµατικών λέξεων), για τον ερευνητή και ιστορικό του µέλλοντος, να σχηµατίσει σωστή εικόνα της κοινωνικής, οικονοµικής και ατοµικής ζωής των κατοίκων του Άργους Ορεστικού, που έζησαν πριν από το 1940. Όλα αυτά που αναφέραµε παραπάνω αφορούν ασφαλώς στο περιεχόµενο. Ένα βιβλίο όµως για να είναι προσιτό, ελκυστικό και ευχάριστο, εκτός από το περιεχόµενό του, έχει και απαιτήσεις αισθητικής. Σ αυτό διευκολύνουν οι φωτογραφίες, οι χάρτες, τα σχεδιαγράµµατα κ.ά. Στην περίπτωση µας το θέµα αυτό το φροντίσαµε, ώστε να διανθίσουµε τα κεί- µενα µε σχετικές φωτογραφίες. Μάλιστα προσθέσαµε και µερικές φωτογραφίες εκτός κειµένου, ώστε όλο αυτό το υλικό όχι µόνο να προσθέτει αισθητικά, αλλά και να τεκµηριώνει το περιεχόµενο. Το βιβλίο, όπως άλλωστε συµβαίνει πάντοτε, κλείνει µε Πίνακα των Περιεχο- µένων. Νικόλαος Γ. ασκαλάκης Τ. Γυµνασιάρχης ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 11

Άργος Ορεστικό ΑΡΓΟΣ ΟΡΕΣΤΙΚΟ Γεωγραφικά Το Άργος Ορεστικό βρίσκεται στο νοµό Καστοριάς νότια από την πρωτεύουσα του νοµού και σε απόσταση 12 χιλιοµέτρων. Είναι ο δεύτερος µεγαλύτερος δήµος, µετά από αυτόν της Καστοριάς, µε 9.314 κατοίκους. Καταλαµβάνει το Ν.Α. τµήµα του οροπεδίου του Άνω Αλιάκµονα, στην αριστερή όχθη του ποτα- µού. Έχει υψόµετρο 600 µέτρων και κλίµα ορεινό, µε δριµύ κρύο το χειµώνα και ζέστη το καλοκαίρι. Είναι κέντρο πλούσιας περιοχής, που την ποτίζουν δύο κλάδη του ποταµού Αλιάκµονα, και κέντρο, αγροτικό, εµπορικό και βιοτεχνικό. Η όψη της πόλεως είναι αρκετά γραφική, µε πολύ καλή υποδοµή. Έχει πλατείες και ωραίες οικοδοµές. Είναι κέντρο της περιφέρειας των Καστανοχωρίων, που µε τα χωριά τους το συνδέουν βατοί δρόµοι. Το πλούσιο οδικό δίκτυο τη συνδέει µε την Αθήνα, από Κοζάνη, µε τα Ιωάννινα, από Νεάπολη-Τσοτύλι- Πεντάλοφο, µε την Αλβανία, µε τη Φλώρινα από Καστοριά µέσω Βίγλας και από Αµύνταιο, µε τη Θεσ/νίκη από Κοζάνη και από Α- µύνταιο. 12

Το Άργος Ορεστικό παλαιότερα (Νοτιοδυτική άποψη) Ιστορικά Η χώρα Ορεστίς, Ορεστία και Ορεστιάς εκτείνεται στην εκτεταµένη λεκάνη µεταξύ του Όρους Βαρνούντος και της Πίνδου και πήρε το όνοµά της από το πετρώδες έδαφός της, σε αντίθεση µε το πεδινό και αµµώδες έδαφος της Ηµαθίας. Το Άργος Ορεστικό ήταν η αρχαιότερη και συγχρόνως η κυριότερη πόλη των Ορεστών. Με το όνοµα Άργος αναφέρονται στους αρχαίους 11 πόλεις, από τις οποίες όµως µόνο δύο µε το όνοµα Άργος Ορεστικό. Κατά Στέφανο τον Βυζάντιο Άργος σηµαίνει «σχεδόν παν πεδίον κατά θάλασσαν». Η έννοια αυτή επαληθεύεται εδώ, για το Άργος Ορεστικό, γιατί αυτό βρισκόταν σε πεδιάδα, όπως και σήµερα. Το ίδιο βεβαιώνει και ο Τίτος Λίβιος και ο Προκόπιος. Το επίθετο Ορεστικόν είναι προσδιοριστικό του τόπου, όπου βρίσκεται, το ανήκον, δηλ. στην Ορεστίδα. Συνοπτικά η λέξη Άργος περιέχει µέσα της την έννοια της πεδιάδας, ενώ το Ορεστίς, από όπου και το Ορεστικόν, περικλείει την έννοια του ορεινού, του πετρώδους. Επειδή όµως υπάρχει κίνδυνος να διαπιστώσει κάποιος αντίφαση στα παραπάνω, κάνοµε τη διευκρίνιση, ότι η Ορεστίς είναι η ευρύτερη περιοχή, που περιλαµβάνει και πεδιάδες και ορεινά µέρη. Για τη θέση όπου βρισκόταν η πόλη του Άργους Ορεστικού οι αρχαιολόγοι, ερευνητές και µελετητές διαφωνούν. Οι θέσεις που προτάθηκαν είναι το Αρµενοχώρι, η Κρεπενή, η Τσάκωνη (Κορησού). Οι απόψεις αυτές δεν τεκµηριώθηκαν επιστηµονικά, γιατί πουθενά δεν ανασύρθηκαν ευρήµατα αρχαιολογικά εκείνης της εποχής, παρά µόνο ρωµαϊκά και βυζαντινά. Η αλήθεια είναι ότι η Μακεδονία κατοικούνταν πριν από την κάθοδο των Μακεδόνων- ωριέων από βορρά από Έλληνες Πελασγούς. Το Άργος Ορεστικό προσλαµβάνει πολύ µεγάλη σπουδαιότητα από την πληροφορία του Αππιανού του Αλεξανδρέως, που έγραφε ότι «Άργος δε το εν Ορεστεία, όθεν Αργεάδαι Μακεδόνες», δηλαδή θεωρεί ότι η πόλη αυτή των Ορεστών είναι η κοιτίδα της Μακεδονικής δυναστείας των Αργεαδών - Τηµενιδών. 13

Τη γνώµη αυτή του Αππιανού υποστηρίζει διεξοδικά και ο Γερµανός Otto Abel στη διδακτορική του διατριβή, ο Σκύµνος (2 ος αι.) ο Χίος κ.ά. Η βασιλική ονοµασία Αργεάδες προήλθε από το βασιλέα Αργείο και όχι από την πόλη Άργος, το δε όνοµα Τηµενίδες από τον Τήµενο, που έζησε στη Μακεδονία και κινήθηκε µαζί µε τους Μακεδόνες ωριείς προς κατάκτηση της Πελοποννήσου ή από άλλον Τήµενον Μακεδόνα. Στην εποχή του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου και στις ιστορικές περιπέτειές τους, να συνενώσουν τις κατακερµατισµένες δυνάµεις των διαιρεµένων ελληνικών πολιτειών µε τους Μακεδόνες και έπειτα να τιµωρήσουν και να καταλύσουν το περσικό κράτος, η Ορεστίς, µετείχε ως τµήµα του Μακεδονικού Κράτους. Το 200 π.χ. οι Ρωµαίοι µετά την νίκη τους επί του Φιλίππου Ε στις Κυνές Κεφαλές (197) καταλαµβάνουν και το Κέλετρο, πρωτεύουσα του κράτους των Ο- ρεστών. Ο Φίλιππος Ε όµως µετά την ήττα του συνέχισε τις προετοιµασίες του για µια καινούργια σύγκρουση, αλλά πέθανε το 171 π.χ. Το έργο του συνεχίστηκε µε το γιο του Περσέα, ο οποίος όµως, παρά τις προσωρινές του επιτυχίες έ- παθε πανωλεθρία στην Πεδιάδα της Πύδνας (168 π.χ.). η συνέχιση του έργου από κάποιο Ανδρίσκο είχε την ίδια τύχη, οπότε οι Ρωµαίοι εξοργισµένοι κήρυξαν 14

τη Μακεδονία ρωµαϊκή επαρχία. Στα τέλη του 3 ου ή τις αρχές του 4 ου µ.χ. αιώνα ο Ρωµαίος αυτοκράτορας ιοκλητιανός (230-316) έκτισε ή ανέκτισε στη θέση του Αρµενοχωρίου πόλη στην οποία έδωσε το όνοµά του. Η ιοκλητιανούπολη αναφέρεται από τους ιστορικούς µέχρι τον 8 ο αιώνα ως έδρα επισκοπής και εποµένως ως υπάρχον πόλισµα το οποίο κατέστρεψαν βάρβαροι επιδροµείς. Κατά τη βυζαντινή περίοδο οι κάτοικοι της υτικής Μακεδονίας αποτελούν τον προµαχώνα κατά των βαρβάρων, αλλά και βυζαντινό προπύργιο εναντίον των σλαβικών διεκδικήσεων και διεισδύσεων και θα γίνουν ο κύριος φορέας της αυτοκρατορικής πολιτικής των ανακατατάξεων. Αυτό ση- µαίνει ότι έπαιξαν σπουδαίο ρόλο για τον εξελληνισµό και γενικά τον εκβυζαντινισµό των σλαβικών φύλων της περιοχής. Από το 900 µ.χ. µε την εµφάνιση των Βουλγάρων ως έθνους αρχίζει µια σειρά πολέµων των Βυζαντινών για την αναστολή της προσπάθειας επεκτάσεως προς νότο, στους οποίους η Καστοριά αποτελεί το ορµητήριο, αλλά και την περιοχή, που καταλαµβάνουν διαδοχικά οι Βούλγαροι, οι Πετσενέγοι, οι Νορµανδοί, οι Σταυροφόροι, οι Σέρβοι και για λίγες µέρες οι Αλβανοί, ώσπου την υπέταξαν οριστικά οι Τούρκοι το 1385-6. Τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας ο Τούρκος στρατηγός του Σουλτάνου Οργάν Γαζή Εβρενός ιδρύει πόλη,, στην οποία έδωσε το όνοµα Χρούπιστα, συσχετίζοντας το όνοµα µε το της πόλεως Χρούπιστα (προηγ. αιώνας) Αρµονία, που προϋπήρχε στο χώρο αυτόν. Κατά την Τουρκοκρατία η Καστοριά, µε την ευρύτερη περιφέρειά της, αναδείχτηκε ακριτικό κέντρο του Ελληνισµού, που κράτησε α- λώβητο τον εθνισµό και το Χριστιανισµό και ανέδειξε πολλούς εθνικούς αγωνιστές, ήρωες και θύµατα. Η Εκκλησία αναγορεύεται σε σηµαντικό παράγοντα διατήρησης του εθνισµού. Σ αυτόν τον παράγοντα οφείλεται κατά πολύ η ανάπτυξη στην περίοδο αυτή της περιοχής στον εµπορικό, βιοµηχανικό και εκπαιδευτικό τοµέα. Ωστόσο και στην πανεθνική προσπάθεια για την απελευθέρωση του γένους πρόσφερε πολύτιµες υπηρεσίες. Αυτό έγινε σ όλα τα επαναστατικά κινήµατα, 15

όπως το 1821, στα 1854, κατά τον Κριµαϊακό Πόλεµο, στα 1867-69, κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεµο, στα επαναστατικά κινήµατα, της Κρήτης (1866-1887), στην εξέγερση του Ολύµπου, (1878), στο µεγαλειώδες κίνηµα του 1878, µε την υπογραφή της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (1878), στα Πηχεωνικά (1886-1887), στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεµο (1897), την εποχή της προσάρτισης της Ανατολικής Ρωµυλίας στη Βουλγαρία και στα 1896 κατά τη δράση της Εθνικής Εταιρείας, που αποτελούν την πειστικότερη απόδειξη για τη διάρκεια της α- ντιστασιακής της δράσης και την προετοιµασία για τη µεγάλη ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα, µια σκληρή αναµέτρηση µεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων στη Μακεδονία και ειδικά στην περιοχή της Καστοριάς. Μορφές του Αγώνα ο Ίων ραγούµης, ο Γερµανός Καραβαγγέλης, ο Παύλος Μελάς, αλλά κυρίως οι ντόπιοι, οι ελλαδικοί οπλαρχηγοί και τα ένοπλα τµήµατα των εθελοντών. Ο πόλεµος αυτός τυπικά σταµάτησε µε το νέο Σύνταγµα των Νεοτούρκων το 1908, αλλά ουσιαστικά συνέχισε µέχρι την απελευθέρωση της περιοχής µας από τον ελληνικό στρατό στις 11 Νοεµβρίου 1912. Και στις µετέπειτα ιστορικές περιόδους, Βαλκανικούς Πολέµους (1912-13), Α Παγκόσµιο Πόλεµο (1914-18), Μικρασιατικό Πόλεµο (1919-1922), Β Παγκόσµιο Πόλεµο (1940-1945) ο τόπος µας αποτελεί τη γενικότερη προσπάθεια του Ελληνικού Κράτους, µε πλήρη συναίσθηση των υποχρεώσεών του και εκτέλεση του καθήκοντός του. Κατά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο η επαρχία της Καστοριάς είχε διατηρήσει το σπουδαιότερο τοµέα των πολεµικών επιχειρήσεων. Στόχος και επιδίωξη των ελληνικών προσπαθειών ήταν η απόκρουση της εισβολής των Ιταλών από την Αλβανία µε την οποία συνορεύει το Άργος Ορεστικό. Κύριο θέατρο των επιχειρήσεων ήταν η περιοχή Πίνδου και Γράµµου. Σ όλο το στάδιο των προετοιµασιών και της κινητοποιήσεως του ελληνισµού για την αντιµετώπιση του κινδύνου το Άργος Ορεστικό βρισκόταν σε συναγερµό. Αµέσως συγκροτήθηκε ένας θαυµάσιος µηχανισµός για τη διευκόλυνση των µετακινουµένων, την εξεύρεση καταλυµάτων και την προσφορά σε κάθε είδους βοήθεια στους µαχητές του µετώπου. Στη µάχη της Πίνδου (11-13 Νοεµβρίου) έγινε η συντριβή της Μεραρχίας των Αλπινιστών και άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού στην Αλβανία. Την ολοκληρωτική καταστροφή και την ταπείνωσή του πρόλαβε η Γερµανία, της οποίας οι σιδερόφρακτες µεραρχίες στις 6 Απριλίου περνούσαν τα οχυρά «Μεταξά» και αυτό αποτελούσε την αρχή της υποταγής της χώρας µας. Επίλεκτες µονάδες του γερµανικού στρατού συνέχισαν την προέλασή τους και ύστερα από σκληρές µάχες στην Κλεισούρα, στην Κορησό, στο ισπηλιό, στο Άργος Ορεστικό, στις 15 Απριλίου, µπαίνουν στην Καστοριά. Για την πόλη και την επαρχία από τη µέρα εκείνη αρχίζει η σκληρή δοκιµασία. Κάθε µορφή ελληνικής διοικήσεως είχε καταργηθεί. Όλη η επαρχία έδινε την ε- ντύπωση λεηλατηµένης περιοχής. Άρχιζε η τετράχρονη περίοδος στυγνής κατοχής. Μετά από λίγες µέρες γίνεται αντικατάσταση των γερµανικών αρχών κατοχής από τις ιταλικές αρχές. Αυτό έγινε µε τη Συνθήκη της 1 ης Μαρτίου 1941. Οι αρχές κατοχής νοιώθοντας ανασφάλεια, αλλά βοηθώντας τους Βουλγάρους, και παίρνοντας αφορµή από καταγγελίες συγγενών σλαβοφώνων, που άρχισαν να οργανώνονται από Σλαβικούς Συνδέσµους, που έφτασαν από τις πρώτες µέρες της κατοχής κι εγκαταστάθηκαν στα Φρουραρχεία, εξαπέλυσαν ένα άγριο κύµα διωγµών του Ελληνικού στοιχείου, µε φυλακίσεις βιαιότητες, ε- κτοπίσεις, αρπαγή περιουσιών και εκτελέσεων. Οι κάτοικοι νοιώθουν το φάσµα της εξοντώσεως µε την έλλειψη των πάντων, την κατάκλειστη αγορά, τους έρηµους δρόµους και τη φοβερή τροµοκρατία. Το φαινόµενο της µαύρης αγοράς και των συνεργατών µε τις αρχές κατοχής επιδείνωσαν την κατάσταση. Το χειρότερο από όλα ήταν η οργάνωση του Σλαβικού 16

Κοµιτάτου, στο οποίο προσχώρησαν άνθρωποι περιθωριακοί, καιροσκόποι, µεσέλληνες και υπηρέτες της σλαβικής προπαγάνδας. Παρά ταύτα το ελληνικό στοιχείο αντιστέκεται αντιδράει και αποφασίζει να οργανωθεί. Την κατάσταση αυτή διαδέχτηκε µια άνοιξη του 1943 δραµατική. Άρχισαν να κάνουν την παρουσία τους στα βουνά ένοπλα τµήµατα. Οπλισµένοι µε όπλα, σφαίρες, λόγχες και χειροβοµβίδες, που είχαν κρύψει κατά την αποχώρηση του στρατού, πολλοί νέοι συγκρότησαν οµάδες εθνικής αντίστασης. Ύστερα όµως από τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, στις 3 Σεπτεµβρίου 1943, ο Γερµανοί διαδέχονται τους Ιταλούς στην κατοχή της Καστοριάς, που επιδεικνύουν µεγαλύτερη σκληρότητα και ο τοπικός πληθυσµός δοκιµάζεται περισσότερο. Κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου της γερµανοκρατορίας είναι η ένταση της δραστηριότητας των ανταρτικών ελληνικών σωµάτων και η σκληρή αντίδραση των Γερµανικών στρατευµάτων και των κοµιτατζήδων. Την 1 η Σεπτεµβρίου του 1944 οι Γερµανοί εγκαταλείπουν την Καστοριά και τα ανταρτικά σώµατα του Ε.Λ.Α.Σ θα µπουν στην πόλη, στην οποία θα επιβάλουν µια ιδιόµορφη κυριαρχία, που θα κρατήσει επτά µήνες. Η Καστοριά και το Άργος Ορεστικό στις 24 Φεβρουαρίου 1946 παρασηµοφορούνται µε τον Πολεµικό Σταυρό Α Τάξεως για την προσφορά τους στον τιτάνιο αγώνα υπέρ της ελευθερίας και ανεξαρτησίας της χώρας µας και µαζί µ αυτά τα πιο ευγενή ιδανικά της ανθρωπότητας. Τα γεγονότα, που ακολούθησαν τη Συµφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945), µε την οποία έληγε το εκεµβριανό Κίνηµα, δεν βοηθούσαν καθόλου σε µια στερεοποίηση της πολιτικής καταστάσεως και παγίωση της εσωτερικής γαλήνης της χώρας. Ο Εµφύλιος Πόλεµος, που άρχισε το Φεβρουάριο του 1946 τελείωσε στις 16 Οκτωβρίου 1949, οπότε αναγγέλθηκε επίσηµα από την πλευρά των ανταρτών η λήξη των επιχειρήσεων. Ο πόλεµος επέφερε φοβερές καταστροφές και προκάλεσε πολλά δεινά. Εκτός από τις απώλειες σε έµψυχο υλικό, νεκρούς, τραυµατίες, εκτελέσεις, ανυπολόγιστες και οι οικονοµικές ζηµιές, τόσο από τις καταστροφές του πολέ- µου, όσο και από την παράλυση κάθε οικονοµικής δραστηριότητας, ο Εµφύλιος Πόλεµος επέφερε επιδράσεις στην κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της χώρας µας. Αρχαιότητες Στην εποχή των Ορεστών ανάγονται τρία αρχαιολογικά ευρήµατα. Αυτά είναι δυο επιγραφές και ένα άγαλµα. Από τις επιγραφές αυτές η µια βρέθηκε στο Μοναστήρι των Σισανίου Σιατίστης. Η επιγραφή αυτή αποτελείται από δυο τµήµατα: το ένα µε µεγαλογράµµατη γραφή και το άλλο µε µικρογράµµατη. Περιλαµβάνει ονόµατα εφήβων. Η άλλη επιγραφή βρέθηκε στο χωριό Ιδράνιτσα. Είναι πάνω σε µαρµάρινη πλάκα και είναι γνωστή ως δόγµα του «Κοινού των Ορεστών». Αναφέρεται σε κατοχή γαιών της επαρχίας, αναφέρει πολιτεία, έπαρχο, πολιτειάρχη, κύρια ονό- µατα. Το τρίτο αρχαιολογικό εύρηµα είναι ένα ορειχάλκινο άγαλµα του Ηρακλή, ύ- ψους ενός µέτρου, που βρέθηκε στις Λικνάδες Βοΐου. Κοντά στο µέρος που βρέθηκε υπήρχε εδώλιο (βάθρο) µαρµάρινο, µήκους 2 µέτρων περίπου και πλάτους µισού. Όλα αυτά ανήκουν στη ρωµαϊκή εποχή και στον 1 ο και 2 ο αιώνα. Τα ευρήµατα αυτά οφείλονται σε χωρικούς, που οργώνοντας τα χωράφια τους τα ξέθαψαν από τη γη. 17

Το Κοινόν Ορεστών Στην Κρεπενή, που θεωρούνταν αρχαία αποικία (οικισµός) του Άργους Ορεστικού εργάτες ασχολούµενοι µε την αµµοληψία βρήκαν αρχαίους τάφους, που περιείχαν σκελετούς ανθρώπων, αιχµές δοράτων και διάφορα άλλα πήλινα αγγεία, όλα βυζαντινά η ρωµαϊκά. Ο πρώτος που διενήργησε αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή Αρµενοχωρίου, ήταν ο Α. Κεραµόπουλος το 1930, τις οποίες επανέλαβε και στη δεύτερη επίσκεψή του το 1937. Ο Κεραµόπουλος οριοθετεί την περιοχή και δηλώνει ότι δεν βρήκε κανένα όστρακο, ρωµαϊκό ή µεγαρικό, κανένα προϊστορικό, µόνο βυζαντινά. Επίσης αποκάλυψε ασβεστόκτιστη οικία. Μας πληροφορεί ότι εκτός από τις απλές κατοικίες υπήρχαν και µεγάλα κτίρια, ίσως δηµόσια, και µας δίνει στοιχεία για ένα µεγαλοπρεπές τέτοιο κτίσµα. Μωσαϊκό που βρέθηκε το 1959 στο Μπουφάρι 18

Πολύτιµες είναι οι πληροφορίες του για το τείχος που περιέβαλε την πόλη, που έσκαψε ο ίδιος, καθώς και για τα ευρήµατα µέσα στους τάφους αυτούς. Κάνει λόγο για τον τάφο που βρήκε ο χωρικός στο χωράφι του, ο οποίος σε παραπλήσιο µέρος βρήκε και µικρό αγαλµάτιο. Τάφος επίσης βρέθηκε λαξευµένος στο βράχο και άλλη µια οµάδα τέτοιων στην Παραβέλα, άλλος στο δρόµο, που περιείχε τρεις σκελετούς, ένα αγγείο και ένα νόµισµα των ύστερων ρωµαϊκών χρόνων. Τάφοι ανακαλύφτηκαν και από τον αρχαιολόγο Θ. Παπαζώτο. Στη θέση «Μπουφάρι» βρέθηκε αρχαίο δάπεδο από µωσαϊκό, άριστα διατηρηµένο, απαράµιλλης τέχνης και ωριµότητας. Ο Σ. Πελεκανίδης σε επίσκεψή του εξέτασε τα αρχαιολογικά ευρήµατα, για τα οποία αποφάνθηκε ότι πρόκειται για σπουδαίας αξίας ευρήµατα ρωµαϊκής περιόδου, µεταξύ του 1 ου και 9 ου αιώνα. Τις ανασκαφές έκανε η 11 η Εφορεία Βυζαντινών αρχαιοτήτων υπό την καθοδήγηση του αρχαιολόγου Θ. Παπαζώτου. Αποτέλεσµα των ανασκαφών αυτών ή- ταν η ανεύρεση τµηµάτων τειχών της ιοκλητιανούπολης - Το τείχος ιοκλητιανούπολης, έτσι ώστε να σχηµατισθεί η περίµετρός της. Τα τείχη πρέπει να ανήκουν στην εποχή του Ρωµαίου αυτοκράτορα ιοκλητιανού (γύρω στα 300 µ.χ.). Το ότι πρόκεικαι για µια χριστιανική πόλη επιβεβαιώνουν τα µέχρι στιγµής ανασκαφικά στοιχεία, που είναι κύρια χριστιανικοί λατρευτικοί χώροι, όπως οι τρεις Βασιλικές, από τις οποίες η Α, µια τρίκλιτη ξυλόγλυπτη, παλαιοχριστιανική του 4-5 ου αι., β) η Β, που είναι ένα απλό κτίσµα και η Γ, σε απόσταση 1,5 χιλιοµέτρου, όπου και εντοπίστηκε η συστάδα των τάφων (νεκροταφείο), είναι µια τρίκλιτη ξυλόγλυπτη Βασιλική. Εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήµατα που βρέθηκαν στο Αρµενοχώρι, µπορεί να δει κάποιος και διάσπαρτα τέτοια σε διάφορα µέρη της πόλης, σε σπίτια, σε πλατείες, σε κήπους. Πληθυσµιακά 19

Κατά τον 15 ο αιώνα, εγκαταστάθηκαν στο χώρο αυτό µπέηδες σπαχήδεςιππείς ατάκτου στρατιωτικού σώµατος-κονιαρικής καταγωγής, µε πολυάριθµη ακολουθία, υπηρέτες, στρατιωτικοί κ.λ.π. εν έχοµε επαρκή στοιχεία για να προσδιορίσουµε αριθµητικά τον πληθυσµό, κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Τουλάχιστο κατά του πρώτους αιώνες. Κάποιες πληροφορίες, όχι απόλυτα αξιόπιστες, ανεβάζουν τον αριθµό σε 3500 κατοίκους, από τους οποίους τα 2/3 ήταν Έλληνες και το 1/3 περίπου Τούρκοι. Η αύξηση του πληθυσµού έγινε σταδιακά και όταν οι περιστάσεις προσφέρονταν. Όταν οι βιαιότητες των Τούρκων, Βουλγάρων, Τουρκαλβανών και του Αλή Πασά εντάθηκαν, για λόγους ασφαλείας και επιβίωσης πολλοί χωρικοί κατέφευγαν στην πόλη της Χρούπιστας. Την εποχή των Ορλωφικών (1871), που οργάνωσε η Αικατερίνη η Μεγάλη της Ρωσίας και που πήραν µέρος και Έλληνες, η τουρκική πολιτική είχε µεταστραφεί σε βάρος των Ελλήνων και αποφάσισε να αποδυναµώσει τον ελληνικό πληθυσµό στις αδιαίρετες τότε περιοχές της Μακεδονίας, Ηπείρου και Θράκης, που ήταν η πλειοψηφούσα εθνότητα. Ενίσχυσαν τα µιλέτια των Βουλγάρων, των Ρουµάνων και των Εβραίων, που µέχρι τότε ήταν ανύπαρκτοι. Την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα και αµέσως µετά εγκαταστάθηκαν οικογένειες Μακεδονοµάχων από τα χωριά. Ο πληθυσµός της Χρούπιστας αριθµητικά διαφοροποιείται µετά την Συνθήκη της Λωζάνης (1923), µε την ανταλλαγή των πληθυσµών, οπότε µεταφέρθηκαν στο Άργος Ορεστικό 852 άτοµα από τη Θράκη, τη Μ. Ασία, τον Πόντο και τον Καύκασο. Όπως είναι φυσικό µετακινήσεις πληθυσµών γίνονται και από λόγους ιδιωτικούς, για την καλυτέρευση των όρων της ζωής τους. Αυτό έγινε για τη Χρούπιστα από το 1884, όταν έγινε η µεγάλη Μετά την ανταλλαγή, στη Χρούπιστα (1928) πρόκληση για ανάπτυξη (ρυµοτοµικό σχέδιο), οπότε µεταβάλλεται από χωριό σε αστικό κέντρο. Τότε άρχισαν οι ευπορότεροι κάτοικοι των γύρω χωριών να συρρέουν και να εγκαθίστανται µόνιµα σ αυτήν. Ένα µεγάλο µέρος της Χρούπιστας ήταν και οι βλαχόφωνοι, σλαβόφωνοι, αλβανόφωνοι, γύφτοι. Οι βλαχόφωνοι της Χρούπιστας προήλθαν από µετακινήσεις, που έγιναν ει- 20