ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ κάτι πολύ περισσότερο από...τα φωτιστικά!

Από τον Κώστα Μαθιό Σύµβουλο Φωτισµού του LUCARTE Περιοδικό STATUS 2005 ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΓΡΑΦΕΙΩΝ κάτι πολύ περισσότερο από...τα φωτιστικά! Η εργασία γραφείου στο παρελθόν συνίστατο βασικά στο γράψιµο και διάβασµα οριζόντιων εγγράφων... Οµως, η άφιξη των computers µε τις κάθετες οθόνες τους, έθεσε ενα δεύτερο επίπεδο εργασίας... Ενα νέο επίπεδο επικοινωνίας που δηµιουργεί ειδικές απαιτήσεις, πάνω απ όλα στον φωτισµό... Ο άνεµος των ραγδαίων αλλαγών στην καθηµερινή µας ζωή -αυτό που µας αρέσει να αποκαλούµε πρόοδο- έχει αναµφιβολα φυσήξει και µέσα στους εργασιακούς χώρους. Τα τελευταία χρόνια τα γραφεία έχουν υποστεί µιά οργανωτική, λειτουργική και τεχνολογική µεταµόρφωση. Και τούτο για να ανταποκριθούν σε δυό βασικές ανάγκες : α) την ανάγκη της επιχείρησης γιά καλλίτερο image, αποδοτικότητα, ορθολογισµό και ανταγωνιστικότητα και β) την ανάγκη του προσωπικού γιά ανετώτερες και καλλίτερες συνθήκες εργασίας. Η κάλυψη αυτών των αναγκών απαιτεί ενα περιβάλλον εργασίας που διευκολύνει και ενθαρρύνει την ευελιξία και την επικοινωνία του προσωπικού. Απαιτεί οργάνωση που εξασφαλίζει σωστή και γρήγορη διεκπεραίωση. Απαιτεί εργονοµικούς χώρους που βοηθούν φυσικά και ψυχολογικά τους εργαζόµενους. Με σωστή ακουστική και κλιµατισµό. Με επίπλωση και µηχανολογικό εξοπλισµό λειτουργικό και ευκολόχρηστο. Και πάνω απ όλα µε επαρκή (ποσοτικά) και σωστό (ποιοτικά) φωτισµό. Ολες αυτές οι ζωτικής σηµασίας παράµετροι, είναι αλληλένδετα µέρη ενός ολοκληρωµένου προσεκτικού σχεδιασµού που έχει σαν στόχο µιά συνολική αρµονία µέσα σ έναν εργασιακό χώρο. Το σύγχρονο γραφείο µε αφετηρία τις ανάγκες του πελάτη, απαιτεί πλήρη συντονιστικό αρχιτεκτονικό πλάνο δηλ. και οργανωτικό και εργονοµικό και µηχανολογικό και ακουστικό και κλιµατιστικό και ηλεκτρολογικό και διακοσµητιικό και φωτιστικό σχεδιασµό. Από το δάπεδο και το κάθισµα µέχρι την ψευδοροφή και τα κάδρα ο στόχος πρέπει να είναι η δηµιουργία ενός χώρου µέσα στον οποίο χαίρεται κανείς να δουλεύει... Συνεπώς ο φωτισµός, σαν ένα σηµαντικότατο στοιχείο του σχεδιασµού ενός γραφείου, δεν πρέπει να αντιµετωπίζεται ξεχωριστά, αλλά πάντα να εξετάζεται σε συνδυασµό και να σχεδιάζεται αρµονικά µε τις υπόλοιπες παραµέτρους. εν θάθελα λοιπόν από την ειδικότερη ανάλυση που ακολουθεί, να δηµιουργηθεί η λανθασµένη εντύπωση οτι ο φωτισµός είναι ενα ανεξάρτητο µεµονωµένο πρόβληµα στην διαµόρφωση ενός εργασιακού χώρου. Αντιθέτως... Οπως προελέχθει, η επιτυχία του συνολικού στόχου εξαρτάται σε κρίσιµο βαθµό και από την επάρκεια και ποιότητα του

φωτισµού και από την αποτελεσµατική ενσωµάτωση του φωτιστικού σχήµατος στον σχεδιασµό (design) του χώρου. ΟΡΑΤΟΤΗΤΑ και ΦΩΤΙΣΜΟΣ Ερευνες έχουν δείξει ότι το 85% των πληροφοριών που δεχόµαστε από το περιβάλλον είναι οπτικές. Η σηµασία λοιπόν του φωτισµού είναι αυτονόητα κεφαλαιώδης, αφού είναι αρρήκτως συνδεδεµένος µε την καλή ορατότητα. Πιό ειδικά όµως οι παράγοντες που επηρρεάζουν την ορατότητα σ ένα γραφείο ( και που µπορούν να κοντρολαρισθούν) είναι τρείς : η συγκεκριµένη εργασία (task), ο φωτισµός (lighting), και το περιβάλλον (environment). Μολονότι στην πράξη αυτοί οι παράγοντες είναι στενά συνδεδεµένοι, είναι σηµαντικό να τους γνωρίσουµε ξεχωριστά. Α) Η ορατότητα των λεπτοµερειών µιάς εργασίας (ή ενός αντικειµένου) εξαρτάται: α) από το contrast που έχει, σε σχέση µε το φόντο του πχ. µαύρα γράµµατα σε άσπρο φόντο διαβάζονται ευκολότερα από µαύρα γράµµατα σε γκρί φόντο. β) από την φωτεινότητα (luminance) που δέχεται πχ. αν χαµηλώσετε το φως µε το οποίο διαβάζετε αυτή τη στιγµή θα αντιµετωπίσετε δυσκολία στο ίδιο κείµενο. Σηµειωτέον επίσης οτι γιά το ίδιο κείµενο τα ηλικιωµένα µάτια θέλουν περισσότερη φωτεινότητα απ τα νεανικά. γ) από το µέγεθος του πχ. τα µικρά γράµµατα διαβάζονται δυσκολότερα από τα µεγάλα. δ) από τον χρόνο παρατήρησης πχ. µιά σύντοµη µατιά σ ένα έγγραφο δεν επιτρέπει πλήρη ακρίβεια και αφοµοίωση των λεπτοµερειών του. Χάνουµε λέξεις ή εκλαµβάνουµε το 3 γιά 8 κλπ.και τούτο ανάλογα µε την φύση της εργασίας µπορεί να είναι ή ασήµαντο (ανάγνωση ρουτίνας), ή σηµαντικό (κοστολόγηση προϊόντος) ή κρίσιµο µέχρι...θανατηφόρο (εκτέλεση συνταγής από φαρµακοποιό! ). Ο καθένας απ αυτούς τους παράγοντες εξαρτάται από το µέγεθος των άλλων, έτσι ώστε αν κάποιος χωλαίνει να µπορεί να αντισταθµισθεί µε διορθωτική παρεµβάση σε κάποιους άλλους.πχ. Αν έχουµε φτωχό contrast εκτύπωσης να αυξήσουµε τον φωτισµό, ή αν έχουµε φτωχό φωτισµό να βάλουµε καινούργια µελανοταινία που θα αυξήσει το contrast ή να παρατείνουµε τον χρόνο ανάγνωσης ή να φωτοτυπήσουµε σε µεγένθυση κλπ.κλπ. Β) Την ορατότητα επιρρεάζει ο φωτισµός που προέρχεται από το φωτιστικό σύστηµα ( το οποίο στην ουσία ευθύνεται γιά ό,τιδήποτε βλέπουµε γύρω µας!). Φωτιστικό σύστηµα δεν είναι µόνο τα φωτιστικά σώµατα. Είναι ο συνδυασµός φωτιστικών σωµάτων και ανοιγµάτων (παραθύρων -φεγγυτώναιθρίων κλπ.) που δηµιουργούν φωτεινότητες µέσα στις οποίες λειτουργούµε. Αυτές οι φωτεινότητες πέφτουν πάνω στις επιφάνειες του χώρου και αλληλοαντανακλώνται µέχρις ότου φθάσουν σε µιά τελική φωτεινότητα. Συνεπώς και οι επιφάνειες είναι αναπόσπαστο µέρος του φωτιστικού συστήµατος. Το φωτιστικό σύστηµα για λόγους σκοπιµότητος χωρίζεται σε διάφορα συστατικά µέρη τα οποία µπορούν να ελεγχθούν ανεξάρτητα. ιακρίνουµε λοιπόν τα φωτιστικά σώµατα, την διευθέτηση των φωτιστικών, τα ηλεκτρικά controls, τον φυσικό φωτισµό από τα παράθυρα και τους φεγγύτες, και το φωτιζόµενο περιβάλλον. α) Τα φωτιστικά σώµατα αξίζουν µιάς ιδιαίτερης µνείας.χαρακτηρίζονται από τέσσερα βασικά συστατικά: τους λαµπτήρες, το οπτικό σύστηµα, τα ηλεκτρικά µέρη και το design τους.

1)Οι λαµπτήρες διατίθενται σε τόσο τεράστια ποικιλία (πυρακτώσεως- ιωδίουφθορισµού- εκκενώσεως κλπ.) που πιθανόν χρήζει ενός ξεχωριστού αφιερώµατος στο µέλλον. Χαρακτηριστικά των λαµπτήρων που ενδιαφέρουν τον φωτισµό των γραφείων είναι η φωτεινή ροή(flux), η φωτεινή απόδοση(lm/w), το µέγεθος, το σχήµα, η χροιά(ww-nw-dw), η θερµοκρασία χρώµατος( Κ) η απόδοση χρωµάτων(ra), ο χρόνος ζωής. 2) Το οπτικό σύστηµα των φωτιστικών είναι φτιαγµένο από ένα ή περισσότερους ανακλαστήρες,φραγές, φακούς, φίλτρα, καταυγαστήρες κλπ. µε στόχο την διάχυση, την ανακατανοµή, την κατεύθυνση ή την εστίαση του φωτισµού, την ελαχιστοποίηση της θάµβωσης και την απορρόφηση ανεπιθύµητων UV ακτινοβολιών. Το οπτικό σύστηµα εκφράζει αυτό που αναφέρεται ως φωτοµετρικά χαρακτηριστικά του φωτιστικού. 3) Το ηλεκτρικό σύστηµα των φωτιστικών απαρτίζουν τα ηλεκτρικά µέρη του. Η ποιότητα κατασκευής τους και η µόνωσή τους παίζουν µεγάλο ρόλο τόσο στην κατανάλωση ενέργειας όσο και στην ασφάλεια.πλεονασµός να αναφερθεί οτι σαν ηλεκτρικές συσκευές τα φωτιστικά πρέπει να είναι εγγκεκριµένα απο ιεθνή Ινστιτούτα Καταλληλότητας (IMQ, TUV, SEV, KEMA, NΕΜΚΟ, UL,κλπ.) 4) Τέλος το design των φωτιστικών αφορά όχι µόνον την εξωτερική τους εµφάνιση και το πως αυτή δένει µε τα υπόλοιπα στοιχεία, αλλά και την λειτουργικότητά τους, την απόδοση, την στήριξή τους, την ευκολία συντήρησης και καθαρισµού κλπ. β) Από την άλλη µεριά η διευθέτηση των φωτιστικών (layout) αφορά το είδος και την ποσότητα των φωτιστικών, την θέση τους στον χώρο και τον προσανατολισµό τους. Η ποσότητα εξαρτάται από τον επιθυµητό Μέσο φωτισµό (Eav) οριζόντιο και κάθετο, το είδος από την φύση την χρήση και το µέγεθος του χώρου, η θέση και ο προσανατολισµός από την επιθυµητή οµοιοµορφία (Eav / Emin), και τον έλεγχο της θάµβωσης (QC). γ) Τα controls φωτισµού ποικίλουν από τους απλούς διακόπτες και τους ροοστάτες (dimmers), µέχρι φωτοκύταρα αυτόµατης ρύθµισης της στάθµης και τα ηλεκτρονικά computerised συστήµατα ελέγχου για δηµιουργία σκηνικών φωτισµού. δ) Ο φυσικός φωτισµός (daylighting) είναι επιθυµητός όχι µόνο γιά λόγους εξοικονόµησης ενέργειας αλλά και γιά αισθητικούς και έχει ευεργετικό ψυχολογικό αντίκτυπο στους εργαζόµενους. Πρέπει όµως να είναι προσεκτικά σχεδιασµένος και να ελέγχεται πλήρως (κουρτίνες περσίδες κλπ) επειδή λόγω µεγάλης έντασης µπορεί να φέρει τα εντελώς αντίθετα αποτελέσµατα! ε) Το φωτιζόµενο περιβάλλον αποτελείται από όλες τις εκτεθειµένες στον φωτισµό επιφάνειες ενός χώρου και όπως τονίσαµε είναι αναπόσπαστο συστατικό του συστήµατος φωτισµού. Πχ.αλλιώς συµβάλλει στον φωτισµό ενα γκρί ταβάνι από ένα ασπρο και διαφορετικό αντίκτυπο έχουν τα γυαλιστερά έπιπλα από τα µάτ. Στην συνέχεια το περιβάλλον αναλύεται ως παράγοντας που συµβάλλει στην ορατότητα. Γ) Το περιβάλλον επιδρά στην ορατότητα δραστικά. Εδώ το περιβάλλον είναι φωτισµένο δηλ. νοείται σαν το τελικό αποτέλεσµα του συνδυασµού φωτιστικά-διευθέτησηπεριβάλλον. Οι επιφάνειες οροφής, τοίχων, δαπέδου, επίπλων, γραφείων, ντουλαπιών κλπ ανάλογα µε την υφή τους και το χρώµα τους απορροφούν και αντανακλούν διαφορετικά ποσοστά φωτεινοτήτων. Το φινίρισµα και η στιλπνάδα προκαλούν (τα µατ)

διάχυτη ή (τα γυαλιστερά) κατοπτρική αντανάκλαση και σαν φόντο δηµιουργούν διαφορετικό contrast σε σχέση µε το παρατηρούµενο αντικείµενο. ΟΠΤΙΚΗ ΕΠΙ ΟΣΗ, ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΕΣΗ, ΟΠΤΙΚΗ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ Σκοπός του φωτιστικού σχήµατος σ ένα γραφείο, είναι να παράσχει φωτισµό που εξασφαλίζει σους εργαζόµενους αποτελεσµατική οπτική επίδοση, καλή οπτική άνεση, και ευχάριστη οπτική ατµόσφαιρα, που είναι και τα τρία βασικά συστατικά ενός optimum φωτισµού ενός εργασιακού χώρου. Το πως νοιώθουµε γιά ένα χώρο εξαρτάται από τον αντίκτυπο των φυσικών και ψυχολογικών εντυπώσεων που αποκτάµε µπαίνοντας ή ζώντας µέσα σ αυτόν. Ολοι οι παράγοντες -που αναφέρθηκαν προηγουµένως- που συµβάλλουν στον σχηµατισµό αυτών των εντυπώσεων µπορούν να καθορισθούν και να µετρηθούν, αλλά το περίπλοκο σύνολό τους -φιλτραρισµένο από τις προσωπικές ευαισθησίες του καθενός- ειναι αυτό που θα δηµιουργήσει την οπτική εικόνα και τον χαρακτήρα ενός γραφείου. Η ποιότητα του φωτισµού καθορίζει την εµφάνιση ενός γραφείου και την καταλληλότητά του γιά µιά συγκεκριµένη χρήση. Με άλλα λόγια, γραφεία µε διαφορετικές χρήσεις έχουν και διαφορετικές ανάγκες ποιότητας φωτισµού. Αυτές οι ανάγκες εξαρτώνται από την σχετική σηµασία ή την προτεραιότητα που δίνουµε για κάθε χώρο στην --οπτική επίδοση( που επηρεάζεται κύριως από το επίπεδο φωτισµού και τον περιορισµό της θάµβωσης), --οπτική άνεση (που επηρεάζεται κυρίως από την απόδοση χρωµάτων και την οµοιοµορφία του φωτισµού) και --οπτική ατµόσφαιρα (που επηρεάζεται κυρίως από την χροιά του φωτισµού την κατεύθυνσή του και τις σκιάσεις) και στον τρόπο που αυτά τα 3 συστατικά αλληλοεπηρεάζονται. Πχ. ενα υψηλό επίπεδο φωτισµού βοηθά την οπτική επίδοση αλλά µπορεί να είναι κουραστικό και µονότονο, ή ενας ζεστός φωτισµός να φτιάχνει ατµόσφαιρα αλλά να εµποδίζει την απόδοσή µας, ενώ ένας έντονα θεατρικός φωτισµός να δηµιουργεί όµορφο θέαµα αλλά υπερβολικές σκιές και θαµβώσεις που εκνευρίζουν και κουράζουν. Το µυστικό είναι στο τι ζητάµε και που δίνουµε προτεραιότητα.. ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΓΡΑΦΕΙΑ Πιό συγκεκριµένα και ανάλογα µε τα όσα προαναφέρθησαν µπορούµε ενδεικτικά να πούµε 1) Οι κοινόχρηστοι χώροι (, σκάλες,ασανσέρ κλπ.) απαιτούν κυρίως οπτική ατµόσφαιρα και άνεση, καθώς σ αυτούς δεν ασκούνται δύσκολες οπτικές εργασίες. Θέαµα και ατµόσφαιρα είναι τα ζητούµενα σε είσοδους, lobbies, διαδρόµους και ασφαλής διέλευση τα ζητούµενα σε σκάλες κανονικές ή κυλιόµενες και ασανσέρ. 2) Οι Reception απαιτούν κυρίως οπτική ατµόσφαιρα και οπτική επιδοση επειδή ο/η receptionist κάνουν ταυτόχρονα και δουλειά γραφείου. 3) Στα γραφεία η σειρά προτεραιότητας είναι οπτική επίδοση, οπτική άνεση, αδιαφόρως αν πρόκειται για µικρά οµαδικά, µεγάλα open space, σχεδιασµού κλπ. Τα ζητούµενα είναι η επάρκεια, η οµοιοµορφία και ο έλεγχος των θαµβώσεων αµέσων ή εµµέσων λόγω του µεγάλου αριθµού φωτιστικών. Στα ατοµικά γραφεία αντιθέτως δεν είναι απαραίτητη η οµοιοµορφία. Σε κάθε περίπτωση όµως,η προεξάρχουσα δραστηριότητα θα καθορίσει τον τρόπο και το επίπεδο φωτισµού. 4) Στα γραφεία µε computers απιτείται υψηλή οπτική επίδοση ιδίως οταν υπάρχουν πολλά computers. Το έργο των µατιών µας είναι τριπλό-εναλλασσόµενο από έγγραφο σε οθόνη σε πληκτρολόγιο κοκ. Τα ζητούµενα είναι η οµοιοµορφία, ο πλήρης έλεγχος των αντανακλάσεων και η σχετικά χαµηλή φωτεινότητα µε ειδικά φωτιστικά (dark-light)

5) Στα ατοµικά γραφεία (προέδρου /ντων κλπ.) που συνήθως είναι χώροι υψηλού prestige η προτεραιότητα βρίσκεται στην οπτική ατµόσφαιρα. Η οµοιοµορφία δεν είναι σηµαντική και τα ζητούµενα είναι ο εντυπωσιασµός το θέαµα και το υψηλό design. Αντιθέτως στα αντίστοιχα γραφεία των γραµµατέων πρέπει να δίνεται ίση σπουδαιότητα και στην επίδοση και στην άνεση και στην ατµόσφαιρα 6) Στούς χώρους µε µηχανές γραφείου και αρχεία η προτεραιότητα είναι στην οπτική επίδοση και άνεση. Η ιδιαιτερότητα αυτών των χώρων βρίσκεται στο οτι πρέπει να βλέπουµε επιφάνειες που είναι ή οριζόντιες ή κεκλιµένες ή κάθετες και συνεπώς το ζητούµενο είναι επαρκής οριζόντιος και κάθετος φωτισµός. 7) Στις αίθουσες συνεδριάσεων απαιτείται υψηλή οπτική άνεση. Τα ζητούµενα είναι ποικιλία φωτιστικών σχηµάτων και πλήρης έλεγχος του φωτισµού ιδίως όταν γίνονται προβολές slides, video, ταινιών, παρουσιάσεις προιόντων κλπ. 8) Στούς βοηθητικούς χώρους απαιτείται γενικός φωτισµός και στα WC επιπλέον τοπικός φωτισµός πάνω ή εκατέρωθεν των καθρεπτών. 9) Οι τυχόν χώροι ενδιάιτησης (µπάρ, καφετέριες, εστιατόρια) απαιτούν οπτική ατµόσφαιρα και ευχάριστο περιβάλλον µε φωτισµό ανάλογο των αντιστοίχων επαγγελµατικών χώρων. Ιδιάιτερη οπτική επίδοση όµως απαιτείται στις κουζίνες 10) Ο Φωτισµός ασφαλείας και εκτάκτου ανάγκης είναι απαραίτητος σε κάθε εργασιακό χώρο και πρέπει να σηµατοδοτεί τις εξόδους γιά ασφαλή και γρήγορη εκκένωση. Οπως λοιπόν υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη χώρων γραφείων, µέσα στους οποίους γίνονται πολλές διαφορετικές δραστηριότητες, υπάρχουν και πολλά διαφορετικά συστήµατα φωτισµού µε πλειάδα διαφορετικών λαµπτήρων και ποικιλία στο στύλ του design, ικανά να καλύψουν κάθε φωτιστική και αρχιτεκτονική ανάγκη. Ιδιαίτερη φροντίδα πρ επει να δίνεται στην συντήρηση και την εξοικονόµηση ενέργειας. Ο έλεγχος των θαµβώσεων και η εξισσορόπηση των σχετικών φωτεινοτήτων είναι κρίσιµης σηµασίας. Μετά τα όσα...συνοπτικά αναφέρθηκαν ανωτέρω µπορεί κανείς εύκολα να συµπεράνει οτι στην σηµερινή εποχή σωστός φωτισµός...στην τύχη ισοδυναµεί περίπου µε το να µας...πέσει ο πρώτος λαχνός του λαχείου!! Είναι τουλάχιστον αδικία για την συνολική παραγωγικότητα και απόδοτικότητα κάθε επιχείρησης, οχι µόνον να παραβλέπονται τα πλεονεκτήµατα που µπορεί να προσφέρει ο σωστός φωτισµός αλλά ταυτόχρονα να αγνοούνται και τα µειονεκτήµατα και οι επιπτώσεις που αναπόφευκτα συνεπάγεται µια λανθασµένη επιλογή! Πίνακες της Illuminating Engeneering Society και της Commission Internationale d Eclairage µε τους συνιστώµενους ανα δραστηριότητα φωτισµούς, µε συντελεστές στάθµισης, µε απαιτούµενη ποιότητα φωτισµού, κλπ., δεδοµένα απο κατασκευαστές λαµπτήρων, φωτοµετρικά δεδοµένα από κατασκευαστές φωτιστικών συνδυάζονται µε τις παραµέτρους και τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρου και µέσω computerized φωτοµετρικών προγραµµάτων που µπορούν στην σηµερινή εποχή να δώσουν σε κάθε ενδιαφερόµενο την σωστή λύση. Και επειδή δεν υπάρχει ουδέτερη λύση καλόν είναι να θυµάται κανείς ότι: Ο σωστός φωτισµός είναι κερδοφόρα επένδυση χαµηλού κόστους και ο λανθασµένος φωτισµός ζηµιογόνα δαπάνη... ιαλέξτε..!!