ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ Kάποτε σε ένα νησί, μπορεί να ήταν και βραχονησίδα, στη μέση του πελάγους, συναντήθηκαν δύο γλάροι... και είπαν ο ένας στον άλλο μια ιστορία. Αληθινή ή ψεύτικη δε θα μάθουμε ποτέ, αλλά αυτό δεν έχει καμιά σημασία. Άλλωστε τα νησιά είναι συνήθως χώροι ουτοπικοί, αποκομμένοι από τη στεριά και άρα την πραγματικότητα. Το σχήμα και τη γεωγραφία τους τα ορίζει το κύμα και γι αυτό συνδέονται με μύθους και όνειρα. «Έχεις διαβάσει το Γλάρο Ιωνάθαν;» ρώτησε ο ένας γλάρος τον άλλο. «Είμαι ο γλάρος Ιωνάθαν», απάντησε εκείνος. «Αυτό δε γίνεται. Ο γλάρος Ιωνάθαν εξαφανίστηκε. Πέταξε τόσο ψηλά που εξαϋλώθηκε. Έγινε πνεύμα». «Εσένα σου αρέσει να πετάς;» «Όσο τίποτα!» «Και μένα». 9
ΜΑΡΩ ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ Η ιστορία που είπαν οι δύο γλάροι όταν συναντήθηκαν στο αραξοβόλι του Αϊ-Νικόλα, τον Αυλέμωνα, περιέχει πολλές αλήθειες, παιδικές μνήμες κυρίως, αλλά και πολλά φανταστικά γεγονότα. Αφηγήθηκαν ακόμα μύθους και όνειρα για τους θεούς, αλλά και για κάποιους ανθρώπους που προσπάθησαν να αγγίξουν την ουτοπία κοιτάζοντας το πέλαγος και τον ουρανό. Όσοι δεν τα έχουν καταφέρει εξακολουθούν να ελπίζουν και να ονειρεύονται. Οι γλάροι, φυσικά, δε μιλούν. Και όσοι από μας τους ανθρώπους σιωπούμε για να ακούσουμε το κρώξιμό τους πάνω από τα πελάγη, τα λιμάνια και τους βράχους, είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε τι λένε. Παρ όλα αυτά, αρκεί απλώς να τους χαζεύεις να «σερφάρουν» στον αέρα, γνωρίζοντας ότι είναι το μοναδικό μονογαμικό είδος στον πλανήτη. Γιατί όταν ένας γλάρος διαλέξει το ταίρι του μένει πιστός μέχρι τέλους. Όσα ταξίδια κι αν κάνει, όσο μακριά κι αν πετάξει, πάντα επιστρέφει στη μία και μοναδική αληθινή του αγάπη. Ίσως να είναι αυτός ο λόγος που οι δύο γλάροι που σας ανέφερα επέλεξαν τα Κύθηρα για να διηγηθούν την ιστορία τους. Ίσως επειδή το ταξίδι στα Κύθηρα συμβολίζει το ταξίδι στην ουτοπία, το απόλυτο, το ανέφικτο. 10
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ Μπορεί κάποτε οι θεοί να γεννήθηκαν και να έζησαν ανάμεσά μας και ίσως να κρύβουμε μέσα μας ένα μικρό ή μεγάλο θεό, όμως τελικά παραμένουμε θνητοί, με πάθη και αδυναμίες. Κάποιοι ίσως καταφέρουν να κάνουν το ταξίδι στα Κύθηρα αληθινό ή φανταστικό δεν έχει σημασία και τότε πιθανότατα θα ζήσουν τη δική τους ουτοπία. Αν ταξιδέψετε ποτέ στα Κύθηρα, είναι πολύ πιθανόν να συναντήσετε τους δύο γλάρους να τα λένε κάπου στο λιμανάκι του Αυλέμωνα. Προσπαθήστε να τους ακούσετε. Αν δεν καταλάβετε τι λένε, δεν πειράζει, αφήστε το κρώξιμο να αγγίξει την καρδιά σας. 11
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ ΣΑΡΑΝΤΑ...Η ωραία Ελένη, που ταυτόχρονα ήταν και ιέρεια του ναού της θεάς Αφροδίτης στα Κύθηρα, έφυγε από τη Σπάρτη και ήρθε στο ναό, για να τελέσει, όπως προέβλεπε η παράδοση, τη λατρεία προς τη θεά, εντελώς γυμνή. Μόλις ο Πάρις πληροφορήθηκε τη μετάβαση της ωραίας Ελένης στο ναό της θεάς, ακολούθησε τα ίχνη της και έφτασε στα Κύθηρα. Δωροδόκησε μάλιστα τους φύλακες του ναού και από μία χαραμάδα του ιερού είχε την τύχη να παρακολουθήσει την ωραία Ελένη γυμνή να τελεί την ιεροτελεστία. Και τότε ο έρωτάς του κορυφώθηκε. Κατάφερε να συναντήσει την ωραία Ελένη και αποφάσισαν από κοινού την αρπαγή. Και επειδή αισθάνονταν και οι δύο ότι έρωτας σφοδρός τους είχε συνεπάρει, έπεσαν γονατιστοί μπροστά στη θεά και ζήτησαν την προστασία της... Εκ των Κυθήρων επιβιβάσας ο Πάρις την ωραίαν Ελένην εις τα πλοία του έφυγεν διά την Τροίαν... 13
ΜΑΡΩ ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ Εντυπωσιακό. Πόσοι στ αλήθεια γνωρίζουν αυτή τη λεπτομέρεια, ότι δηλαδή η μεγαλύτερη και πιο ξακουστή υπόθεση μοιχείας, το μεγαλύτερο αμάρτημα εξωσυζυγικής απιστίας, που οδήγησε σε εγκατάλειψη της συζυγικής στέγης και στη συνέχεια σε έναν αιμοσταγή πόλεμο δέκα ετών, διεπράχθη στα Κύθηρα, το νησί της Αφροδίτης; Η θεά Αφροδίτη εθεωρείτο κόρη του Ουρανού, γι αυτό και ονομαζόταν και Ουρανία Αφροδίτη. Έρχονταν λοιπόν εδώ στα Κύθηρα οι λάτρεις του αγνού έρωτα, του νόμιμου έρωτα, του υψηλού έρωτα, αυτοί που ήθελαν να συσφιχθούν οι δεσμοί του συζυγικού τους βίου, και λουόμενοι εις τα εκεί λουτρά και στεφανωμένοι με θαλερές μυρσίνες, ανεμώνες και ρόδα και κρατώντας μήλα, τα οποία ήταν τα σύμβολα της θεάς, έρχονταν ευλαβείς προσκυνητές μπροστά από το άγαλμα της Ουρανίας Αφροδίτης και προσέφεραν τα δώρα αυτών επικαλούμενοι την προστασία της θεάς. Η λατρεία ήταν αναίμακτος... Μάλιστα. Τώρα εξηγούνται όλα. Να γιατί αυτό το νησί έχει κάτι το διαφορετικό. Να γιατί οι μυρωδιές του δε θυμίζουν κανένα άλλο μέρος, γι αυτό τα τοπία του μοιάζουν μοναδικά, οι θάλασσές του είναι σαν να σε 14
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ αγκαλιάζουν όταν κολυμπάς και ο αέρας του, ακόμα κι όταν λυσσομανά, είναι σαν να βγαίνει από τη γη, με μια βουή υπόκωφη, σαν να κουβαλά οντότητες θεϊκές, μυστηριακές από άλλο κόσμο. Όσο για τα αστέρια, τη νύχτα, εδώ στα Κύθηρα, εκπέμπουν ιδιαίτερο φως. Πιο δυνατό, πιο λαμπερό, γεννώντας σε αυτόν που τα κοιτάζει το αίσθημα της προσμονής. Μιας προσμονής γεμάτης μελαγχολία για κάτι πολύ μεγάλο και διαφορετικό, κάτι που οι απλοί άνθρωποι δεν ονειρεύτηκαν ποτέ ούτε σκέφτηκαν ότι θα ήθελαν ή θα μπορούσαν να ζήσουν. Η Μ. γράφει. Γράφει και σκέφτεται. Κρατά σημειώσεις στο μικρό της σημειωματάριο, όπως κάνει πάντα πριν προχωρήσει στη συγγραφή του νέου της βιβλίου, και ταυτόχρονα φυλλομετρά γεμάτη ανυπομονησία για το παρακάτω τις σελίδες του βιβλίου Ιστορία από την παλαιά και σύγχρονη κυθηραϊκή ζωή του δημοδιδάσκαλου Ιωάννη Κασιμάτη. Ταυτόχρονα σκέφτεται και θυμάται τα βιώματά της. Όλα όσα έζησε εδώ στα Κύθηρα, περνώντας τα καλοκαίρια των παιδικών της χρόνων με τον παππού της, όλα όσα εκείνος αλλά και οι ντόπιοι τής έχουν πει για 15
ΜΑΡΩ ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ το νησί, όλα όσα αισθάνθηκε η ίδια ως παιδί και ως έφηβη, στα «Ζάθεα», τα Πανάγια δηλαδή Kύθηρα, όπως τα ονόμασε ο Όμηρος, επειδή γεννήθηκε σε αυτά η θεά....αλλά και από απόψεως φυσικής ομορφιάς και ευχάριστης διαμονής, εθεωρείτο αξιόλογη η νήσος Κύθηρα. Γι αυτό και την εκθείαζαν οι αρχαίοι μεταξύ των νησιών που βρίσκονταν κοντά στην Πελοπόννησο και ορίζονται από το Κρητικό πέλαγος... Ο Ησίοδος αναφέρει στη Θεογονία ότι η θεά Αφροδίτη, κόρη του Ουρανού, γεννήθηκε εις τον αφρό της θαλάσσης, γι αυτό και ονομάστηκε Αφροδίτη, ότι αναδύθηκε στα ύδατα των Κυθήρων... και ότι από τα Κύθηρα, μέσα σε ένα τεράστιο κογχύλι, μεταφέρθηκε από τα κύματα και έφθασε στη θαλασσόζωστη Κύπρο... Ξαφνικά, κι ενώ το δειλινό έχει πέσει, οι ψαρόβαρκες και τα καΐκια επιστρέφουν από τα δίχτυα. Το διάβασμα και οι σημειώσεις έχουν συνεπάρει τη Μ. Ένας υπόκωφος ήχος ακούγεται. Ένα βουητό που βγαίνει από τα σπλάχνα της γης. Και όλα αρχίζουν να τρέμουν. Σεισμός. Ναι, είναι σεισμός. Η Μ. παγώνει στη θέση της. Θέλει να πεταχτεί, να 16
ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ βγει έξω από την αυλή του σπιτιού, όπου τόση ώρα κάθεται και γράφει. Μπροστά της οι βάρκες στο λιμανάκι του Αυλέμωνα πάνε πέρα δώθε. Τα δοκάρια του σπιτιού τρίζουν. Νομίζει ότι θα σπάσουν. Η θάλασσα αφρίζει. Κάποιες φωνές ακούγονται από μακριά. Θα είναι οι γυναίκες του χωριού. Δεν μπορεί να σαλέψει από το φόβο της. Είναι ο ίδιος φόβος που την παραλύει σαράντα χρόνια τώρα. Ο φόβος της καταστροφής γι αυτό που έρχεται. Το άγνωστο, το μη προβλέψιμο. Είναι όμως και ο φόβος του μεγάλου σεισμού που θα ρθει. Τόσοι δε λένε, χρόνια τώρα, ότι στα Κύθηρα θα γίνει ο μεγάλος σεισμός; Ο σεισμός που δε θα αφήσει τίποτα όρθιο και θα είναι πάνω από 7 Ρίχτερ; Μέχρι να προλάβει να τα σκεφτεί όλα αυτά, το βουητό σταμάτησε. Η γη κάτω από την καρέκλα της έπαψε να τρέμει. Και, ουφ, μάλλον τελικά δεν έγινε τίποτα. Καμιά καταστροφή, καμιά ζημιά γύρω της. Μια μικρή δόνηση της γης θα ήταν, πάει, πέρασε. Να, τώρα θα σηκωθεί, να πιει λίγο νερό, έναν καφέ ίσως, και θα συνεχίσει το γράψιμο, τις σημειώσεις, το πολύ ενδιαφέρον ιστορικό βιβλίο που αγόρασε για τα Κύθηρα, τα πολυαγαπημένα Κύθηρα, τον τόπο της. 17
ΜΑΡΩ ΛΕΟΝΑΡΔΟΥ Όμως... Όμως τι είναι αυτό μέσα στη θάλασσα μπροστά της, στο λιμανάκι του Αυλέμωνα, που ξαφνικά έχει αρχίσει να αναδύεται σιγά σιγά; Μοιάζει με βράχο, με τη σουβλερή μύτη κάποιου υφάλου που εξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας, και όσο περνά η ώρα μεγαλώνει σιγά σιγά και υψώνεται σαν σύγχρονη πέτρινη Αφροδίτη στη μέση του λιμανιού, μακριά από τις αγκυροβολημένες ψαρόβαρκες, και σε αρκετή απόσταση από την απέναντι βραχώδη ακτή που σχηματίζει τον κόλπο του Αυλέμωνα. Η Μ. τρίβει τα μάτια της. Μήπως ονειρεύεται; Μήπως η φαντασία της της παίζει κάποιο παιχνίδι; Υπήρχε ποτέ εκεί αυτός ο βράχος; Όσο κι αν προσπαθεί να θυμηθεί, τίποτα. Όλα τα χρόνια που κολυμπά στον κολπίσκο, μπροστά στο σπίτι της, δε θυμάται ποτέ να είχε εντοπίσει στο βυθό αυτή τη βραχώδη σουβλερή μύτη, που πιθανότατα μετά το σεισμό και με το ταρακούνημα της γης αποφάσισε, όπως φαίνεται, να βγει στην επιφάνεια. Κι έχει κάνει πολλές βουτιές και μακροβούτια σε αυτόν τον κολπίσκο τόσα χρόνια τώρα, παίρνοντας μάλιστα φόρα από την αυλή του σπιτιού, όπου κάθεται σήμερα, για να βουτήξει παίζοντας με τα άλλα παιδιά τα παιδιά των ψαράδων που μόνιμα ζούσαν και ζουν στον Αυλέμωνα. 18