Επιµέλεια: Τζίγκας Θωµάς Τσολακίδου Ιωάννα ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΥΖΗΣ
Ένας καινοτόµος καλλιτέχνης Ο Νικόλαος Γύζης υπήρξε ένας από τους πιο σηµαντικούς Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα καθώς επίσης και ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της «Σχολής του Μονάχου».
1 Μαρτίου 1842 17 Ιανουάριου 1901 Γεννήθηκε στο Σκλαβοχωριό της Τήνου και ήταν ένα από τα έξι παιδιά του ξυλουργού Ονούφριου Γύζη και της Μαργαρίτας Γύζη, το γένος Ψάλτη. Από νωρίς έπαιρνε ένα καρφί και σκάλιζε το όνοµά του, φύλλα, καρδιές κ.α. στο µάρµαρο. Το 1854, σε ηλικία 12 ετών, εγγράφεται στο Πολυτεχνικό Σχολείο στην Αθήνα. Το 1864 αποφοιτεί από το Πολυτεχνικό σχολείο και το 1865 φεύγει για το Μόναχο µε υποτροφία. Το 1871 η Ακαδηµία Μονάχου απονέµει στον Γύζη το πρώτο βραβείο για το έργο του "Ειδήσεις νίκης". To 1877, σε ηλικία 35 ετών, παντρεύεται στην Αθήνα την Άρτεµη Νάζου που την αγαπούσε από τα νιάτα του και απόκτησαν 4 παιδιά.
1 Μαρτίου 1842 17 Ιανουάριου 1901 Το 1880 γίνεται "επίτιµο µέλος" της Ακαδηµίας των Ωραίων Τεχνών του Μονάχου και τον επόµενο χρόνο του απονέµεται ελληνικό παράσηµο. Το 1882 παίρνει το αργυρό µετάλλιο στην Έκθεση της Νυρεµβέργης. Το 1895 ταξιδεύει για τελευταία φορά στην Ελλάδα την οποία ποτέ δεν ξέχασε και πάντα νοσταλγούσε. Προσβεβληµένος από λευχαιµία πέθανε στο Μόναχο στις αρχές του 1901. Λέγεται ότι τα τελευταία του λόγια ήταν: «Λοιπόν ας ελπίζωµεν και ας ζητούµεν να είµεθα εύθυµοι!». Η σορός του ενταφιάστηκε στο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου.
Πίνακες Τα Αρραβωνιάσµατα των παιδιών είναι ένα έργο που ζωγραφίστηκε σε δύο παραλλαγές και απέσπασε πολλές διακρίσεις, απεικονίζει δε ένα έθιµο από τον καιρό της Τουρκοκρατίας. Οι γονείς αρραβώνιαζαν τα παιδιά από µικρά, ίσως για να τα προστατέψουν από το παιδοµάζωµα.
Το κρυφό σχολειό Το έργο κρύβει την αγάπη του Γύζη για µάθηση που περνάει στους νέους της δύσκολης εκείνης εποχής της Τουρκοκρατίας. Ο Γύζης πίστευε ότι η µόρφωση του κατακτηµένου λαού είναι ο εχθρός του κατακτητή.
Άρτεµις Γύζη - Νάζου Ενα τολµηρό πορτρέτο που φιλοτεχνεί ο Γύζης µε µοντέλο τη νέα και όµορφη γυναίκα του Άρτεµη Νάζου, στα 1890, Ο καλλιτέχνης απεικονίζει τη γυναίκα του καθισµένη σε µια αυθόρµητη στάση, µε το ένα χέρι ακουµπισµένο πάνω σε ένα τραπέζι σκεπασµένο µε ένα βαρύτιµο κόκκινο τραπεζοµάντιλο.
Μετά την καταστροφή των Ψαρών (1896-1898). Το έργο αναφέρεται σε γεγονός που ακολούθησε την καταστροφή των Ψαρών. Οι µορφές και αντικείµενα εισβάλλουν και δραµατοποιούν την αφήγηση. Το φως πέφτει από ψηλά, δηµιουργώντας ένα θεατρικό οπτικό effet, πάνω σε βάρκα, όπου τρεις ρωµαλέοι άνδρες, µε µεγάλες χειρονοµίες παλεύουν να συγκρατήσουν το πλεούµενο και να βοηθήσουν τους ανθρώπους να σωθούν.
Οι συγγραφικοί δρόµοι του Νικόλαου Γύζη Ο Νικόλαος Γύζης εκτός από εξαιρετικός ζωγράφος, υπήρξε επίσης µια προσωπικότητα µε έντονη λογοτεχνική έφεση. Μοναδικό δείγµα γραφής του κορυφαίου αυτού καλλιτέχνη, αποτελούν οι περίπου τριακόσιες επιστολές του στις οποίες αποτυπώνονται αδρά ο ατόφιος, ευγενικός και σεµνός χαρακτήρας του, τα λεπτά αισθήµατά του, οι σχέσεις του µε την οικογένειά του, µε συγγενείς του, το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο της εποχής του, η αγάπη και η νοσταλγία για την πατρίδα (πολλές επιστολές του απευθύνονται στον ευεργέτη του και µετέπειτα πεθερό του, Νικόλαο Νάζο -παντρεύτηκε την κόρη του Άρτεµη- και στην αδελφή της γυναίκας του, Ουρανία).
Επίλογος O Νικόλαος Γύζης υπήρξε γνήσιος καλλιτέχνης, σεµνός, στοχαστικός, αληθινά ευγενής και αυτήν την εσωτερική οµορφιά, προσπάθησε και τελικά κατάφερε να αποτυπώσει στα έργα του. Γέρασε «ονειρευόµενος», όπως άλλωστε δηλώνει χαρακτηριστικά, αλλά χωρίς να λησµονούµε την πικρή αίσθηση που διέπνεε τα βάθη της ψυχής του. «Το όνειρο της ευτυχίας», έλεγε, «περνά σαν αστραπή κι αφήνει πικρία στη βασανισµένη καρδιά. Επί της γης όλα είναι χίµαιρα. Μόνη πραγµατικότης είναι ο πόνος». H επίγεια ζωή του, όπως είχε πει λίγο πριν το τέλος, «διῆλθε ἐν µεγίστη ταχυτῆτι», τα έργα του όµως (εκτός από πίνακες, και λιγοστά γλυπτά) µοιρασµένα στην Ελλάδα και τη Γερµανία, έµειναν παντοτινό καύχηµα της πατρίδας, που τόσο λάτρευε και πονούσε, ώστε δίκαια ο Γύζης να θεωρείται «ο Σολωµός του χρωστήρος».