EΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ Τμήμα 1ο ΘΕΜΑ : Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ : 2011-12
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ 1. Η μορφή της μάνας Αναστασοπούλου Θεοδώρα Αποστολοπούλου Αγγελική Γαβριήλ Ειρήνη 2. Η γυναίκα ως στρίγγλα Αγγελόπουλος Νικόλαος Γιαχαλής Διονύσιος 3. Προξενιό Αθανασίου Γεωργία Αντωνάκη Γεωργία Βγενόπουλος Φώτιος Γεωργαντάς Αλέξιος 4. Η προίκα Αγγελοπούλου Γεωργία Ανδρικοπούλου Φωτεινή Ανδριοπούλου Σοφία Αποστολοπούλου Ανδριάννα Βαρβαρέσος Χρήστος 5. Η ομορφιά των γυναικών Αναγνώστου Χριστίνα Βυθούλκα Νίκη Γιαννοπούλου Βασιλική Δούρου Κωνσταντίνα 6. Έρωτας απαγορευμένος Ανδρουτσοπούλου Θεοδοσία Βασιλοπούλου Ελένη Αλεξοπούλου Κωνσταντίνα Ζαφείρη Αικατερίνη Αργυροπούλου Ελευθερία Ανδρικόπουλος Αναστάσιος ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΛΕΝΗ ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ (ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ)
Α. Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
1. Η ΜΑΝΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ (ΙΣΤΟΡΙΚΑ- ΚΛΕΦΤΙΚΑ) Μαχητική, γενναία (Της Δέσπως) Μεγαλειώδης, υπερήφανη, πιστή στο ιδανικό του τιμημένου θανάτου (Του Κίτσου) Παρηγοριά για τον κλέφτη στις δύσκολες στιγμές ή την ώρα της ανάπαυσης (Του Κώστα) 2. Η ΜΑΝΑ ΩΣ ΠΕΘΕΡΑ Κτητική, εγωίστρια, φτάνει στο σημείο να καταριέται την ώρα του γάμου του παιδιού της (τραγούδια της αγάπης) ή να γίνεται η αιτία θανάτου της μέλλουσας νύφης της (Της Λιογέννητης) Σε λίγα τραγούδια η πεθερά είναι γλυκομίλητη και καμαρώνει τη νύφη ή το γαμπρό της (Εις αρρεβωνιασμένο)
3. ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΑΝΑΣ ΜΟΝΑΧΟΓΙΟΥ Η μάνα χωρίς το γιό της νιώθει μισή (ξενιτιά, θάνατος). Η απώλειά του μπορεί να την οδηγήσει στον άλλο κόσμο. (Της ξενιτιάς, Μοιρολόγια) Ενδιαφέρεται φυσικά να καλοπαντρευτεί ο μοναχογιός της και να πάρει μια καλή προίκα. (Εις αρρεβωνιασμένο)
Β. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΩΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑ
1. Η ΚΑΚΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ ΜΕ: Κατάρες (Της απαρνημένης, Του γιοφυριού της Άρτας, Τραγούδια της αγάπης) Επικίνδυνες δοκιμασίες - εξαπάτηση ( Του κολυμπητή, Τραγούδια της αγάπης) Φόνος (Τ αγαπημένα αδέρφια και η κακή γυναίκα, Της Λιογέννητης, Η μάνα η φόνισσα) Μάγια ( Της Λιογέννητης, Του κολυμπητή) 2. ΑΙΤΙΑ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Η εγκατάλειψη από τον αγαπημένο Ένα μυστικό που δεν πρέπει να αποκαλυφθεί Ένας παράνομος ή χωρίς ανταπόκριση έρωτας Η ζήλεια ή ο ανταγωνισμός Η αδικία που εισπράττει κάποιος από την κοινωνία
3. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΜΙΑΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑΣ Δυστυχία, θάνατος στους άλλους Απώλεια ψυχικής γαλήνης για την ίδια, απελπισία, δυστυχία, θάνατος 4. ΓΙΑΤΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΩΣ ΣΤΡΙΓΓΛΑ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΕ ΚΑΠΟΙA ΔΗΜ. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ; Τα δημ. τραγούδια είναι προϊόν πατριαρχικής κοινωνίας Οι γυναίκες ήταν δέσμιες προλήψεων και δεισιδαιμονιών Είχαν συνηθίσει λόγω φόβου να ενεργούν κρυφά Η ανδροκρατούμενη κοινωνία τις αντιμετώπιζε πολύ αυστηρά και εύκολα τις «έκανε τραγούδι»
Γ. ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ
1.ΟΙ ΠΡΟΞΕΝΗΤΑΔΕΣ Ήταν άνθρωποι κύρους σταλμένοι από την οικογένεια του ενδιαφερόμενου (Της Λιογέννητης, Του νεκρού αδερφού) Η υποδοχή τους είναι ανάλογη της κοινωνικής τους θέσης, αλλά και του σπιτιού που τους υποδέχεται Θέτουν τους όρους για έναν επικείμενο γάμο Υπάρχει περίπτωση η ίδια η κοπέλα, εάν είναι αρχοντοπούλα, να θέτει τους όρους της στους υποψηφίους γαμπρούς (Το δοκίμιν της αγάπης)
2. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ Άλλοτε, ιδίως η μάνα του γαμπρού, είναι εχθρική σε σημείο που να σχεδιάζει και να επιτυγχάνει το θάνατο της μέλλουσας νύφης της (Της Λιογέννητης) Άλλοτε είναι ουδέτεροι βοηθώντας το παιδί τους στην επιλογή του (Το δοκίμιν της αγάπης) Άλλοτε ηγούνται του οικογενειακού συμβουλίου, που αποφασίζει για την έκβαση του προξενιού (Του νεκρού αδερφού) 3. ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΠΡΟΞΕΝΙΟΥ Σε περίπτωση αποτυχίας κατέφευγαν σε λύσεις, όπως: Μάγια (Της Λιογέννητης) Δοκιμασίες (Τραγούδια της αγάπης, Ηκλεφτοπούλα)
Δ. Η ΠΡΟΙΚΑ
1.Η ΠΡΟΙΚΑ ΠΕΡΙΕΛΑΜΒΑΝΕ : Κινητά και ακίνητα υλικά αγαθά (ζώα, ακριβά υφάσματα, μαργαριτάρια, χρυσό, όμορφα σπίτια, κτήματα γεμάτα σοδειά, χρήματα κλπ.) (Εις αρρεβωνιασμένο, Της νύφης που κακοτύχισε, νυφιάτικα τραγούδια, Ο κοντός κι η λυγερή) 2.Η ΠΡΟΙΚΑ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΑΠΟ : Τους γονείς Τα αδέλφια, αν η κοπέλα είναι ορφανή (Παραλογές, Της νύφης που κακοτύχησε, Νανουρίσματα) 3. Η ΠΡΟΙΚΑ ΗΤΑΝ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΩΣ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
4. ΠΟΙΟΣ ΠΡΟΙΚΙΖΕΤΑΙ; Η κοπέλα, γιατί αλλιώς έμενε ανύπαντρη Συχνά ένα όμορφο και πλούσιο κορίτσι κακοπαντρευόταν (Η βλαχοπούλα) Η περιουσία μιας ευκατάστατης οικογένειας μεταβιβαζόταν στον γιό της οικογένειας, που με αυτήν την έννοια «προικιζόταν».
Ε. Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ
1. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΜΙΑΣ ΟΜΟΡΦΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ Όμορφη γυναίκα > τρυγόνα, πέρδικα, θάλασσα με τα κάτεργα, κήπος με λουλούδια, βρύση με κρύο νερό Όμορφα μαλλιά, μαύρα ή ξανθά, καλοχτενισμένα, συνήθως σε πλεξίδες Μεγάλα και εκφραστικά μάτια, μαύρα ή μπλε > ελιές, σα ζαφείρι Φρύδια τονισμένα με ωραίο σχήμα > τορνευτά, γαϊτανοφρυδάτα Όμορφο γέλιο > ζαχαρένιο Χείλη κόκκινα και ζουμερά > γλυκοζαχαράτα, σαν το ούρμο το κεράσι, ζάχαρη
Λαμπερό πρόσωπο > ήλιος, φεγγάρι, σαν κρίνο Λευκό δέρμα > σα χαρτί Ροδοκόκκινα μάγουλα >ρόδινα τριαντάφυλλα, μήλα ροδοκόκκινα Καλοσχηματισμένα δάχτυλα Λεπτή μέση >μαργαριταρένια Πλούσιο στήθος >παράδεισος Αρετή, εξυπνάδα, σεμνότητα, σεβασμός, υπακοή, γλυκός τρόπος ομιλίας
2. ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ Μεταφορές, εικόνες, παρομοιώσεις, επίθετα Αναφορές σε στοιχεία της φύσης, της οποίας η τελειότητα είναι αξεπέραστη 3. Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΟΜΟΡΦΙΑΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ Σεμνό ντύσιμο αποδοχή από το κοινωνικό περιβάλλον Σε ειδικές περιπτώσεις (γάμος, πανηγύρι κλπ) οι γυναίκες πρόσεχαν την εμφάνισή τους, στολίζονταν και, όπως φαίνεται, βάφονταν (Της κυρά Φροσύνης, Της κουμπάρας που γινε νύφη, Της Ζερβοπούλας, Του Μαυριανού και της αδερφής του, Της Ελένης)
4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΜΟΡΦΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΠΟΥ ΕΛΚΥΟΥΝ ΕΝΑΝ ΑΝΔΡΑ Μεγάλα, εκφραστικά μάτια Σαρκώδη χείλη Λευκό δέρμα Ροδοκόκκινα μάγουλα Λεπτή μέση Καλοχτενισμένα μαλλιά (Τραγούδια της αγάπης) 5. Ο ΛΑΟΣ ΥΜΝΕΙ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ, ΤΗΝ ΑΠΛΟΤΗΤΑ, ΤΑ ΝΙΑΤΑ αλλά και ΤΟ ΗΘΟΣ
ΣΤ. ΕΡΩΤΑΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΣ 1.ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΕΝΟΣ ΕΡΩΤΑ Διαφορετική κοινωνική (πχ. καταγωγή, προσφυγιά) ή οικονομική θέση Κοινωνικός περίγυρος Εκκλησία (παράνομος έρωτας, έρωτας μοναχών) Διαφορετικό θρήσκευμα Συγγενική σχέση Νομικά εμπόδια (4 ος γάμος) Άρνηση του ενός νέου (Βασιλικούδα, Η αρπαγή της Ρήνης, Κοντοθόδωρος, Ο καλόγερος, Η κλεφτοπούλα, Κάτω στη Ρόδο, Της Οβραιοπούλας, Αρχοντογιός ή Της προσφυγοπούλας)
2.ΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΩΝ (Εξιδανίκευση, παραλληλισμός με τη φύση) ΝΕΟΣ : αφέντης, λεβέντης, πανώριος ΝΕΑ : ηλιογέννητη, λυγερή, κυρά, αρχόντισσα κλπ. ΟΙ ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΟΙ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΟΝ ΑΛΛΟ ΩΣ: Άστρι του ουρανού Αηδόνι που λαλεί Περιβολιού τον κρίνο Τ Αυγούστου το φεγγάρι Ψιλό, λιγνό κρίνο Νύχτας τη δροσιά Χρυσής αυγής τρυγόνα κλπ.
3. ΑΡΝΗΣΗ ΑΓΑΠΗΣ Η απόρριψη γίνεται Ευθέως και ευγενικά ή με τρόπο αλαζονικό (Της Λιογέννητης) Έμμεσα, με σκληρές δοκιμασίες, προκειμένου να αποτύχει ο υποψήφιος και να μη γίνει αποδεκτός (Η κλεφτοπούλα) Με γλυκόλογα, δικαιολογίες και πρόσκληση στην απαρνημένη αγάπη να γίνει κουμπάρα (!)σε γάμο με άλλο πρόσωπο ( Της κουμπάρας πόγινε νύφη)
4. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΠΑΡΝΗΜΕΝΟΥ Φυγή Μάγια και κατάρες Ασθένεια Επιθυμία θανάτου 5. ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΡΩΤΕΥΜΕΝΩΝ ΣΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ Προξενιό Απαγωγή φυγή Αναγκαστικός γάμος με άλλον 6. Ο ΕΡΩΤΑΣ ΗΤΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΟΙ ΓΑΜΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΝ ΜΕ ΠΡΟΞΕΝΙΑ
ΤΕΛΟΣ