Συνοπτική παρουσίαση Στόχοι της παρούσας µελέτης είναι: Να αξιολογηθεί η επίπτωση των µεταβολών του καθεστώτος βάµβακος επί της παραγωγής βάµβακος και της κερδοφορίας συγκριτικά µε εναλλακτικές καλλιέργειες. Να αξιολογηθεί η επίπτωση της µεταρρύθµισης του καθεστώτος επί της εκκοκκιστικής βιοµηχανίας. Να αξιολογηθεί η επίπτωση διαφόρων σεναρίων τακτικής επί των παραγωγών και των εκκοκκιστών. ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΒΑΜΒΑΚΟΣ Το κοινοτικό καθεστώς βάµβακος εγκαθιδρύθηκε το 1981 µε την προσχώρηση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και διευρύνθηκε το 1986 µε την προσχώρηση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Το σύστηµα αποσκοπεί σε στήριξη του προϊόντος στις περιφέρειες της Κοινότητας όπου η παραγωγή του είναι σηµαντική για τη γεωργική οικονοµία, φιλοδοξεί να εξασφαλίσει για τους βαµβακοπαραγωγούς ένα αξιοπρεπές εισόδηµα και να σταθεροποιήσει την αγορά µέσω διαρθρωτικών βελτιώσεων σε επίπεδο προσφοράς και εµπορίας. 1 Αρχές Πριν από τη µεταρρύθµιση του 2004, οι βασικές αρχές του καθεστώτος ήταν: Οι παραγωγοί εισέπρατταν µια ελάχιστη τιµή ανά τόνο σύσπορου βάµβακος. Η τιµή αυτή περιελάµβανε µια τιµή για τον σύσπορο βάµβακα, η οποία προέκυπτε βάσει της παγκόσµιας τιµής εκκοκκισµένου βάµβακα, και µια επιπλέον ενίσχυση που κατέβαλλε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η κοινοτική ενίσχυση καταβαλλόταν στους εκκοκκιστές, οι οποίοι µε τη σειρά τους πλήρωναν τους καλλιεργητές. Όταν η παραγωγή υπερέβαινε ορισµένα επίπεδα αναφοράς, η ελάχιστη τιµή µειωνόταν ώστε να αποθαρρύνεται η επιπλέον παραγωγή. Στο καθεστώς του 2004 ήρθαν να προστεθούν οι µεταρρυθµίσεις του 2006. Οι ενισχύσεις στον κλάδο µετατράπηκαν από ενισχύσεις που βασίζονταν σε στήριξη των τιµών σε ενισχύσεις βάσει των καλλιεργούµενων εκτάσεων, ενισχύσεις που ήταν µερικώς αποσυνδεδεµένες. Η αποσυνδεδεµένη συνιστώσα (65% της ενίσχυσης) καταβαλλόταν ανεξαρτήτως της απόφασης για την παραγωγή, ενώ η συνδεδεµένη συνιστώσα καταβαλλόταν µε το άνοιγµα της κάψας µάλλον παρά µε τη συγκοµιδή. Ο τρόπος κατανοµής των ενισχύσεων εµφαίνεται στον πίνακα EXEC 1. 1 Πρωτόκολλο 4 ΣΕΛΙ Α E1
Πίνακας EXEC 1: Στρεµµατικές ενισχύσεις βάµβακος το 2006 ( /εκτάριο) Βασική έκταση Αποσυνδεδεµένη ενίσχυση Συνδεδεµένη ενίσχυση ha 65 % 35 % Ελλάδα 370 000 966 594-342,85 Ισπανία 70 000 1 358 2 1 039 Πορτογαλία 360 1202 556 Σηµείωση: Πηγή: 1. Για την Ελλάδα, 594 ευρώ ανά εκτάριο καταβάλλονται για 300 000 εκτάρια και 342,85 ευρώ ανά εκτάριο για 70 000 εκτάρια. 2. Η αποσυνδεδεµένη ενίσχυση για την Ισπανία µειώθηκε κάτω από 65% αφού 10% της ενίσχυσης αντικαταστάθηκε µε συνδεδεµένη ενίσχυση. Αυτό έγινε δυνάµει του άρθρου 69 του κανονισµού 1782/2003. Γ Γεωργίας. Το νέο καθεστώς αµφισβητήθηκε από την ισπανική κυβέρνηση. Το ικαστήριο εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εναντίον της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και ακύρωσε τη µεταρρύθµιση µε το σκεπτικό ότι παραβιαζόταν η αρχή της αναλογικότητας για τους εξής δύο λόγους. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα παρέλειψε να διενεργήσει µελέτη επιπτώσεων. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα παρέλειψε να συµπεριλάβει στους υπολογισµούς της το άµεσο κόστος εργασίας. Το καθεστώς συνέχισε να λειτουργεί µέχρις ότου εκπονήθηκε νέος κανονισµός. απάνες του καθεστώτος Με το παλαιό καθεστώς, στις κοινοτικές δαπάνες περιλαµβάνονταν δύο συνιστώσες: ενίσχυση των παραγωγών ένα τέλος διεκπεραίωσης που καταβαλλόταν στους εκκοκκιστές. Για τις δαπάνες ενίσχυσης του τοµέα του βάµβακος υπήρχε κατώφλι 770 εκατοµµύρια ευρώ. Σε περιόδους κατά τις οποίες το ύψος των δαπανών ήταν χαµηλότερο (1996, 1998 και 2001), καταβαλλόταν στους βαµβακοκαλλιεργητές υψηλότερη τιµή. Το 2005, οι δαπάνες παρουσίασαν µέγιστο και ανήλθαν σε 952 εκατοµµύρια ευρώ. Μεταξύ 2001 και 2005, το µέσο ετήσιο ύψος δαπανών που καταβλήθηκε στους βαµβακοκαλλιεργητές ανήλθε σε 761 εκατοµµύρια ευρώ, ενώ το τέλος διεκπεραίωσης που καταβλήθηκε στους εκκοκκιστές ανήλθε κατά µέσο όρο σε 78,3 εκατοµµύρια ευρώ. Στο πλαίσιο του νέου καθεστώτος, η συνολική ενίσχυση για τον τοµέα του βάµβακος ορίστηκε σε 803 εκατοµµύρια ευρώ, µε βάση τον µέσο όρο δαπανών κατά την περίοδο αναφοράς 2001 έως 2003. Η κατανοµή του προϋπολογισµού είχε ως εξής: αγροτική ανάπτυξη 22 εκατοµµύρια ευρώ, αποσυνδεδεµένη ενίσχυση 502 εκατοµµύρια ευρώ, συνδεδεµένη ενίσχυση 275 εκατοµµύρια ευρώ και ίδρυση διεπαγγελµατικών οργανώσεων 4 εκατοµµύρια ευρώ. Οι εκκοκκιστές δεν λαµβάνουν καθόλου ενίσχυση. ΣΕΛΙ Α E2
Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΟΥ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΣΤΗΝ ΕΕ Παραγωγή βάµβακος παράγεται σε τέσσερα από τα 27 κράτη µέλη, και συγκεκριµένα Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία 2 και Βουλγαρία. Ελλάδα και Ισπανία κατέχουν τα πρωτεία. Οι εκτάσεις βαµβακοκαλλιέργειας στην ΕΕ-15 παρουσίαζαν σταθερή αύξηση µέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, για να φτάσουν σχεδόν 540 000 εκτάρια την περίοδο 1999/2000. Από τότε, οι εκτάσεις βαµβακοκαλλιέργειας παραµένουν σταθερές (διάγραµµα EXEC 1). Η µεγαλύτερη βαµβακοπαραγωγός χώρα είναι η Ελλάδα. Στη βαµβακοκαλλιέργεια απασχολούνται 79 700 αγρότες. Το βαµβάκι αντιστοιχεί στο 9,1% του τελικού γεωργικού προϊόντος της Ελλάδας. Η πλειονότητα των βαµβακοκαλλιεργητών εκµεταλλεύεται από 2 έως 5 εκτάρια. 600 ιάγραµµα EXEC 1: Εκτάσεις βαµβακοκαλλιέργειας ΕΕ 500 Area ('000 hectares) 400 300 200 100 0 1982/83 1985/86 1988/89 1991/92 1994/95 1997/98 2000/01 2003/04 2006/07 Σηµείωση: Τα δεδοµένα για την Ισπανία αναφέρονται στη µετά την προσχώρηση περίοδο (1986/87). Πηγή: Γ Γεωργίας [Έκταση (σε χιλιάδες εκτάρια)] Στην Ισπανία, το 98% της βαµβακοπαραγωγής καλύπτει η Ανδαλουσία. Στην περιφέρεια αυτή δραστηριοποιούνται 9 500 βαµβακοπαραγωγοί. Το βαµβάκι καλύπτει ποσοστό 1,3% του ισπανικού γεωργικού προϊόντος και 4,9% του γεωργικού προϊόντος της Ανδαλουσίας. Η πλειονότητα των ισπανών βαµβακοπαραγωγών εκµεταλλεύεται έκταση µικρότερη από 10 εκτάρια, ενώ 5% των βαµβακοφυτειών υπερβαίνουν τα 50 εκτάρια. 2 Στην Πορτογαλία, το σύσπορο βαµβάκι εστάλη για εκκοκκισµό στην Ισπανία. ΣΕΛΙ Α E3
Η εργασία στον τοµέα της βαµβακοπαραγωγής έχει κυρίως οικογενειακό χαρακτήρα (πίνακας EXEC 2). Πίνακας EXEC 2: Οικογενειακό εργατικό δυναµικό (ώρες ανά εκτάριο ετησίως) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Ηλίανθος Μακεδονία 195 79 194 Θεσσαλία 220 98 194 Ισπανία 182 134 103 60 Σηµείωση: Πηγή: Τα δεδοµένα, τα οποία έχουν προκύψει βάσει ερωτηµατολογίου, εµφανίζουν το οικογενειακό εργατικό δυναµικό χαµηλότερο εκείνου που εµφανίζουν τα δεδοµένα της επιτροπής FADN. Για την Ελλάδα, το οικογενειακό εργατικό δυναµικό κυµαίνεται από 75 έως 90 ώρες ανά εκτάριο και για την Ισπανία από 23 έως 60 ώρες ανά εκτάριο. FADN. Εκκοκκισµός Το εκκοκκιστήριο αγοράζει σύσπορο βαµβάκι από τους παραγωγούς και το µεταποιεί σε εκκοκκισµένο βαµβάκι και βαµβακόσπορο. Το µεγαλύτερο µέρος του εισοδήµατος των εκκοκκιστηρίων προέρχεται από τον εκκοκκισµό και συναφείς δραστηριότητες. Στην Ελλάδα, υπάρχουν εκκοκκιστήρια τα οποία επίσης αλέθουν βαµβακόσπορο για την παραγωγή βαµβακέλαιου και βαµβακοσποράλευρου. 73 εκκοκκιστήρια βρίσκονταν σε ενεργό δράση στην Ελλάδα την περίοδο 2005/06. Κάθε ελληνικό εκκοκκιστήριο απασχολεί κατά µέσο όρο 10 µόνιµους και 30 εποχικούς εργαζόµενους, πράγµα που σηµαίνει 3 000 άµεσα απασχολούµενους (730 µε πλήρη απασχόληση και 2 200 µε µερική απασχόληση). Την ίδια περίοδο 2005/06 βρίσκονταν σε ενεργό δράση στην Ισπανία 27 εκκοκκιστήρια. Το σύνολο των απασχολουµένων εκτιµάται σε 1 350 εργαζόµενους, από τους οποίους 290 µόνιµοι και 1 060 εποχικοί. ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΒΑΜΒΑΚΟΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ Το παλαιό καθεστώς, που βασιζόταν στην ενίσχυση ανά τόνο, ενθάρρυνε ένα σύστηµα υψηλών εισροών υψηλής παραγωγής. Με το καθεστώς εκείνο, το βαµβάκι είχε το υψηλότερο µικτό περιθώριο κέρδους και την υψηλότερη ηµερήσια απόδοση οικογενειακής εργασίας ανάµεσα στις κυριότερες καλλιέργειες που διεκδικούν ανταγωνιστικά εκτάσεις βαµβακοφυτειών (διάγραµµα EXEC 2). Το επίπεδο της κερδοφορίας ήταν τέτοιο ώστε τα κίνητρα επαρκούσαν για διατήρηση µάλλον της παραγωγής παρά για επέκτασή της (πίνακας EXEC 3). ΣΕΛΙ Α E4
ιάγραµµα EXEC 2: Μικτό περιθώριο κέρδους στον τοµέα του βάµβακος έναντι εναλλακτικών καλλιεργειών πριν από τη µεταρρύθµιση του 2006 2,500 2,000 Gross Margin ( per hectare) 1,500 1,000 500 0 Cotton Durum Wheat Maize Sunflower Makedonia Thessalia Spain Μικτό περιθώριο κέρδους ( ανά εκτάριο) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Ηλίανθος Μακεδονία Θεσσαλία Ισπανία Πηγή: LMC Πίνακας EXEC 3: Εκτάσεις και παραγωγή βάµβακος πριν από τη µεταρρύθµιση του 2006 2003 2004 2005 Ελλάδα Έκταση (εκτάρια) 367 472 369 00 363 000 Παραγωγή (τόνοι) 1 006 248 1 137 229 1 124 714 Απόδοση (τόνοι/εκτάριο) 2,7 3,1 3,1 Ισπανία Έκταση (εκτάρια) 94 999 90 297 86 058 Παραγωγή (τόνοι) 305 417 368 097 355 482 Απόδοση (τόνοι/εκτάριο) 3,2 4,1 4,1 Πηγή: Γ Γεωργίας. Πριν από τη µεταρρύθµιση του καθεστώτος, υπήρχε υπερβάλλουσα παραγωγική ικανότητα στην εκκοκκιστική βιοµηχανία. Με τυποποιηµένους ΣΕΛΙ Α E5
όρους 3, η χρησιµοποίηση της παραγωγικής ικανότητας στην Ελλάδα εκτιµάται σε 70% για την περίοδο 2003-2005 και σε 41% για την Ισπανία (διάγραµµα EXEC 3). ιάγραµµα EXEC 3: Μέσος όρος χρησιµοποίησης της παραγωγικής ικανότητας στην εκκοκκιστική βιοµηχανία σε ΗΠΑ και ΕΕ, 2003-2005 80% Average Capacity Utilisation, 2003-2005, % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Greece Spain US Μέσος όρος χρησιµοποίησης της παραγωγικής ικανότητας, 2003-2005, % Ελλάδα Ισπανία ΗΠΑ Πηγή: LMC Υπάρχουν λόγοι για την εξήγηση της υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας: Η εκκοκκιστική δραστηριότητα απέφερε κέρδη, πράγµα που ενθάρρυνε την επέκτασή της. Στην Ελλάδα, οι υψηλές τιµές για το βαµβάκι µεταξύ 1995 και 1999 ήταν κίνητρο παραγωγής. Μέχρι το 2000, τα ελληνικά εκκοκκιστήρια είχαν αυξήσει τη µεταποιητική τους ικανότητα για να ανταποκριθούν στη ζήτηση για περισσότερο βαµβάκι. Η παραγωγή όµως δεν αυξήθηκε περισσότερο. Το µοναδιαίο κόστος εκκοκκισµού είναι υψηλό µε βάση τα διεθνή πρότυπα, εν µέρει ως αποτέλεσµα της υπερβάλλουσας παραγωγικής ικανότητας. Το υψηλό κόστος απορροφήθηκε από το καθεστώς του βάµβακος αφού οι παραγωγοί εξασφάλισαν ελάχιστη τιµή ανά τόνο σύσπορου βάµβακος. 3 Ο αριθµός ηµερών και ο αριθµός εργατοωρών σε ηµερήσια βάση διαφέρει σηµαντικά µεταξύ εκκοκκιστηρίων. Ως αντικειµενικό µέτρο παραγωγικότητας χρησιµοποιήθηκαν παράµετροι της βιοµηχανίας των ΗΠΑ, βάσει των οποίων προκύπτει για την Ισπανία παραγωγικότητα 0,86 εκατοµµύρια τόνους σύσπορου βάµβακος και για την Ελλάδα 1,60 εκατοµµύρια τόνους σύσπορου βάµβακος. ΣΕΛΙ Α E6
Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΒΑΜΒΑΚΟΣ Η µεταρρύθµιση του καθεστώτος και η αποσύνδεση του καθεστώτος των σιτηρών 4 οδήγησαν σε µείωση των µικτών περιθωρίων κέρδους 5 για τους παραγωγούς και των δύο αυτών καλλιεργειών (το συνολικό γεωργικό εισόδηµα δεν επηρεάστηκε µε τον ίδιο τρόπο, αφού οι αποσυνδεδεµένες ενισχύσεις αυξήθηκαν παράλληλα µε τις µειώσεις στήριξης των τιµών). Οι αντιδράσεις των παραγωγών απέναντι στη νέα αυτή κατάσταση ήταν πολύ διαφορετικές στην Ισπανία και την Ελλάδα το 2006 (διάγραµµα EXEC 4). Στην Ισπανία µειώθηκαν απότοµα τόσο η έκταση όσο και οι αποδόσεις (κατά 45% και 27% αντιστοίχως). Στην Ελλάδα, αυξήθηκε η έκταση κατά 4%, ενώ µειώθηκαν οι µέσες αποδόσεις (κατά 24%). Η µείωση αυτή ήταν αποτέλεσµα κακών καιρικών συνθηκών και όχι συνέπεια του νέου καθεστώτος. ιάγραµµα EXEC 4: Μεταβολή έκτασης και αποδόσεων, 2006 έναντι 2005 10% 0% -10% Μεταβολή (%) -20% -30% -40% -50% Area (Greece) Yield (Greece) Area (Spain) Yield (Spain) Έκταση (Ελλάδα) Απόδοση (Ελλάδα) Έκταση (Ισπανία) Απόδοση (Ισπανία) Πηγή: Γ Γεωργίας Στην Ισπανία, µετά την αλλαγή του καθεστώτος, οι παραγωγοί είχαν να επιλέξουν µεταξύ διαφόρων εναλλακτικών λύσεων: 4 Στην Ελλάδα, τα σιτηρά αποσυνδέθηκαν πλήρως, ενώ στην Ισπανία ποσοστό 25% της ενίσχυσης παρέµεινε συνδεδεµένο. 5 Στον υπολογισµό των µικτών περιθωρίων κέρδους δεν περιλαµβάνεται η αποσυνδεδεµένη ενίσχυση, από τη στιγµή που αυτή δεν επηρεάζει τις αποδόσεις όταν οι παραγωγοί επιλέγουν τις καλλιέργειές τους βάσει του µικτού περιθωρίου κέρδους. ΣΕΛΙ Α E7
1. Να διατηρήσουν την παραγωγή χρησιµοποιώντας παραδοσιακές παραγωγικές τεχνικές (υψηλές εισροές υψηλή παραγωγή). 2. Να µειώσουν τη χρήση εισροών και να διεκδικήσουν στη συνέχεια µια γεωργοπεριβαλλοντική ενίσχυση, η οποία καταβάλλεται επιπλέον του εισοδήµατος το οποίο προκύπτει µε βάση την τιµή που καθορίζεται για το βαµβάκι στην αγορά και της συνδεδεµένης ενίσχυσης. 3. Να µειώσουν τη χρήση εισροών χωρίς όµως να διεκδικήσουν γεωργοπεριβαλλοντική ενίσχυση. 4. Να µειώσουν τις εισροές σε ένα ελάχιστο επίπεδο, τέτοιο όµως ώστε να δικαιολογείται η είσπραξη της συνδεδεµένης ενίσχυσης. 5. Να στραφούν από το βαµβάκι σε άλλες καλλιέργειες, µε κυριότερες εναλλακτικές λύσεις τον σκληρό σίτο, τον αραβόσιτο και τον ηλίανθο. Μετά τη µεταρρύθµιση, το µικτό περιθώριο κέρδους στην Ισπανία για το βαµβάκι διαπιστώνεται να είναι υψηλότερο εκείνου που προκύπτει µε βάση τις κυριότερες εναλλακτικές καλλιέργειες όταν εισπράττονται γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (διάγραµµα EXEC 5). Μολονότι οι ενισχύσεις αυτές είναι ανεξάρτητες από το καθεστώς του βάµβακος, αποδείχτηκε ότι αποτελούν σηµαντική παράµετρο για την απόφαση των βαµβακοκαλλιεργητών και η έκταση που επελέγη για την ενίσχυση αυξήθηκε δραστικά το 2006. Για καλλιεργητές που δεν έλαβαν τη γεωργοπεριβαλλοντική ενίσχυση, η έκταση µε βαµβακοκαλλιέργειες µειώθηκε αφού οι καλλιεργητές στράφηκαν σε επικερδέστερες καλλιέργειες. Εκεί όπου οι αποδόσεις µειώνονται περαιτέρω σε ένα σύστηµα χαµηλών εισροώνχαµηλής παραγωγής (εναλλακτική επιλογή 4), τα µικτά περιθώρια κέρδους µειώνονται ακόµη περισσότερο. Στην πράξη όµως αναφέρονται ισπανοί βαµβακοκαλλιεργητές που επέλεξαν αυτή τη λύση. Η επιλογή αυτή εξασφαλίζει τον ελάχιστο κίνδυνο ενώ παράλληλα απαιτεί τη χαµηλότερη δαπάνη σε µετρητά. Στην εναλλακτική αυτή λύση, εάν οι αποδόσεις είναι αρκετά χαµηλές, ίσως και να συµφέρει η µη συγκοµιδή του βάµβακος. ΣΕΛΙ Α E8
ιάγραµµα EXEC 5: Ισπανία, µικτά περιθώρια κέρδους για το βαµβάκι σε σχέση µε ανταγωνιστικές καλλιέργειες, µετά τη µεταρρύθµιση Μικτό περιθώριο κέρδους (ευρώ/εκτάριο) 1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Option 1: Cotton (trad) Option 2: Cotton (agripayments) Option 3: Cotton (no agripayments) Option 4: Cotton (low input, no agripayment) Durum Wheat Maize Sunflow er Επιλογή 1: (παραδοσιακή καλλιέργεια) Επιλογή 2: (γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις) Επιλογή 3: (χωρίς γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις) Επιλογή 4 (χαµηλές εισροές, χωρίς γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Ηλίανθος Πηγή: LMC Στην Ελλάδα, οι παραγωγοί αντέδρασαν πολύ λιγότερο συγκριτικά µε την Ισπανία απέναντι στη µεταρρύθµιση και η έκταση µε βαµβακοκαλλιέργειες αυξήθηκε το 2006. Αυτό εξηγείται εν µέρει από το γεγονός ότι τα έσοδα από άλλες καλλιέργειες µειώθηκαν µετά την πλήρη αποσύνδεση του καθεστώτος των σιτηρών. Τα έσοδα από τον σκληρό σίτο, που είναι η κύρια εναλλακτική καλλιέργεια, υπολείπονται εκείνων του βάµβακος (διάγραµµα EXEC 6). Η διαφοροποίηση οφείλεται στον αραβόσιτο, ο οποίος σε µερικές περιπτώσεις αφήνει µεγαλύτερα περιθώρια κέρδους από το βαµβάκι παρ όλα αυτά όµως οι παραγωγοί δεν τον επέλεξαν. Βραχυπρόθεσµα, αυτό εξηγείται µε τεχνικούς και οικονοµικούς παράγοντες, αλλά και µε κάποια αδράνεια που παρατηρείται µεταξύ των ελλήνων παραγωγών. Όπως και στην περίπτωση της Ισπανίας, τα οφέλη για παραγωγούς που λαµβάνουν γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις είναι µεγαλύτερα σε σχέση µε εναλλακτικές καλλιέργειες. Τέτοιες ενισχύσεις διατίθενται στη Θεσσαλία µόνο και δεν σηµειώθηκε αύξηση καλλιεργούµενων εκτάσεων για τις οποίες καταβάλλονται τέτοιες ενισχύσεις. ΣΕΛΙ Α E9
ιάγραµµα EXEC 6: Ελλάδα, µικτά περιθώρια κέρδους για το βαµβάκι σε σχέση µε ανταγωνιστικές καλλιέργειες, µετά τη µεταρρύθµιση 800 Μικτό περιθώριο κέρδους (ευρώ/εκτάριο) 700 600 500 400 300 200 100 0 Cotton Cotton (agro-environ payments) Durum Wheat Maize Makedonia Thessalia (γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Μακεδονία Θεσσαλία Πηγή: LMC Με χαµηλότερη παραγωγή, η χρησιµοποίηση ικανότητας εκκοκκισµού στην Ισπανία έπεσε στο 17%. Το ίδιος µέγεθος στην Ελλάδα έπεσε στο 56%. Εντούτοις, µε οµαλότερες καιρικές συνθήκες, η χρησιµοποίηση ικανότητας θα είχε παραµείνει κοντά στο 70%. Η µεταρρύθµιση του καθεστώτος επέφερε επίσης διαφοροποίηση και στην ποιότητα. Η ποιότητα του σύσπορου βάµβακος εσοδείας 2006 ήταν χαµηλή τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ισπανία. Στην Ελλάδα, η πτώση της ποιότητας εξηγείται εν µέρει µε τις κακές καιρικές συνθήκες, κυρίως όµως εξηγείται µε την ακατάλληλη γεωργική διαχείριση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΒΑΜΒΑΚΟΣ Αντιπαρατίθενται τα αποτελέσµατα τριών εναλλακτικών συνόλων µέτρων. Τα µέτρα αυτά είναι: Επιστροφή σε ένα σύστηµα αντισταθµιστικών πληρωµών. Η µεταρρύθµιση του 2004, σε συνδυασµό όµως µε τη δυνατότητα διακύµανσης του ποσοστού αποσύνδεσης. Η πλήρης αποσύνδεση. ΣΕΛΙ Α E10
Το σύστηµα αντισταθµιστικών πληρωµών Νοείται ως τέτοιο ένα σύστηµα στο πλαίσιο του οποίου η ενίσχυση καταβάλλεται ανά τόνο σύσπορου βάµβακος. Είναι το ίδιο µε το σύστηµα που ίσχυε πριν από τη µεταρρύθµιση. Στο πλαίσιο αυτού του συστήµατος, τα µικτά περιθώρια κέρδους και το ηµερήσιο κέρδος για το βαµβάκι ήταν πολύ υψηλότερα εκείνων για άλλες καλλιέργειες και θα ήταν αναµενόµενο η έκταση βαµβακοκαλλιεργειών και οι αποδόσεις να παραµείνουν στα προ της µεταρρύθµισης επίπεδα (Πίνακας EXEC.3). Η µεταρρύθµιση του 2004 εφαρµοσµένη το 2006 Τα αποτελέσµατα της µεταρρύθµισης έχουν αναπτυχθεί στα προηγούµενα: έκταση και αποδόσεις µειώθηκαν στην Ισπανία, αµετάβλητη έκταση στην Ελλάδα. Ως προς τα εκκοκκιστήρια, η χρησιµοποίηση παραγωγικότητας µειώθηκε στην Ισπανία, θα είχε παραµείνει αµετάβλητη στην Ελλάδα µε οµαλές καιρικές συνθήκες. Χωρίς πρόσθετες γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις στην Ισπανία, η έκταση µε βαµβακοκαλλιέργειες θα είχε µειωθεί περαιτέρω το 2006 (πίνακας EXEC 4). Πίνακας EXEC 4: Έκταση και παραγωγή βάµβακος, Σενάριο µεταρρύθµισης 2004 Σενάριο µεταρρύθµισης Ελλάδα Έκταση (εκτάρια) 362 000 Παραγωγή (τόνοι) 1 122 200 Απόδοση (τόνοι/εκτάριο) 3,1 Χρησιµοποίηση παραγωγικότητας 69% Χωρίς αύξηση γεωργοπεριβαλλοντικών ενισχύσεων Ισπανία Έκταση (εκτάρια) 63 119 33 783 Παραγωγή (τόνοι) 164 109 87 835 Απόδοση (τόνοι/εκτάριο) 2,6 2,6 Χρησιµοποίηση παραγωγικότητας 19% 10% Σηµείωση: Πηγή: Οι αποδόσεις για την Ισπανία έχουν προκύψει από απαντήσεις βάσει ερωτηµατολογίου. LMC Καθώς µειώνεται το ποσοστό της συνδεδεµένης πληρωµής, µειώνεται και το µικτό περιθώριο κέρδους για το βαµβάκι, µε αποτέλεσµα οι παραγωγοί να στρέφονται προς άλλες καλλιέργειες. Στην Ισπανία: Μείωση κατά 30% (ή 300 ευρώ ανά εκτάριο) της συνδεδεµένης πληρωµής θα οδηγούσε σε µείωση της καλλιεργηµένης έκτασης κατά 17 000 εκτάρια. Χωρίς γεωργοπεριβαλλοντικά µέτρα, η ίδια µείωση της συνδεδεµένης πληρωµής θα οδηγούσε σε µείωση της καλλιεργηµένης έκτασης σε 10 000 εκτάρια (πίνακας EXEC 5). Με όρους παραγωγής, τα µικτά περιθώρια κέρδους είναι πάντοτε υψηλότερα για το µέσης στάθµης σύστηµα εισροών (επιλογές 2 και 3) παρά για ένα σύστηµα υψηλών εισροών (επιλογή 1) συνεπώς, οι µέσες αποδόσεις στην Ισπανία αναµένονται χαµηλότερες σε σχέση µε τις αποδόσεις πριν από τη µεταρρύθµιση. ΣΕΛΙ Α E11
Για µερικούς παραγωγούς, ένα σύστηµα χαµηλών εισροών-χαµηλής παραγωγής (επιλογή 4) ενδέχεται να παρουσιάζει µεγαλύτερα πλεονεκτήµατα, πράγµα που θα οδηγούσε σε περαιτέρω µείωση των αποδόσεων. Μ αυτό το σύστηµα, τα κίνητρα είναι να µειωθεί το κόστος όσο γίνεται περισσότερο ώστε να µεγιστοποιηθεί το µικτό περιθώριο κέρδους. Για τα εκκοκκιστήρια, οι επιλογές µέσης στάθµης εισροών (επιλογές 2 και 3) σηµαίνουν ότι η χρησιµοποίηση παραγωγικότητας ποτέ δεν αυξάνεται πάνω από 25%. Στην Ελλάδα: Μείωση κατά 30% (ή 160 ευρώ ανά εκτάριο) της συνδεδεµένης πληρωµής θα οδηγούσε σε µείωση της καλλιεργηµένης έκτασης κατά 100 000 εκτάρια. Με όρους παραγωγής, τα µικτά περιθώρια κέρδους είναι πάντοτε υψηλότερα για το σύστηµα υψηλών εισροών-υψηλής παραγωγής, και συνεπώς οι αποδόσεις παραµένουν περίπου στα προ της µεταρρύθµισης επίπεδα (πίνακας EXEC 6). Για τα εκκοκκιστήρια, µείωση της συνδεδεµένης πληρωµής κατά 30% θα είχε ως αποτέλεσµα να µειωθεί στο 49% η χρησιµοποίηση παραγωγικότητας. Πίνακας EXEC.5: Οι συνέπειες των µεταβολών των συνδεδεµένων πληρωµών (Ισπανία) Μεταβολή της Συνδεδεµένη Συνολική Παραγωγή Χρησιµοποίηση παραγωγικότητας Έκταση (χωρίς γεωργοπεριβαλλοντικές Παραγωγή Χρησιµοποίηση παραγωγικότητας συνδεδεµένης πληρωµή έκταση (τόνοι % ενισχύσεις) (τόνοι % πληρωµής ( ανά εκτάριο) (εκτάρια) σύσπορου βάµβακος) (εκτάρια) σύσπορου βάµβακος) + 50% 1 559 82 625 214 825 25% 77 875 202 475 24% + 40% 1 455 80 539 209 401 24% 72 934 189 629 22% + 30% 1 351 77 497 201 493 23% 65 787 171 045 20% + 20% 1 247 73 416 190 881 22% 56 333 146 465 17% + 10% 1 143 68 478 178 042 21% 45 208 117 540 14% 0% 1 039 63 119 164 109 19% 33 783 87 835 10% - 10% 935 57 540 149 604 17% 23 578 61 304 7% - 20% 831 51 809 134 704 16% 15 540 40 404 5% - 30% 727 45 515 118 339 14% 9 812 25 511 3% - 40% 623 38 193 99 302 12% 6 015 15 639 2% - 50% 520 29 892 77 720 9% 3 618 9 406 1% Πηγή: Κεφάλαιο 5 Πίνακας EXEC.6: Οι συνέπειες των µεταβολών των συνδεδεµένων πληρωµών (Ελλάδα) Μεταβολή της συνδεδεµένης πληρωµής Συνδεδεµένη πληρωµή ( ανά εκτάριο) (χιλιάδες εκτάρια) Έκταση Παραγωγή Απόδοση Χρησιµοποίη ση παραγωγικότ ητας (χιλιάδες τόνοι) τόνοι/εκτάρι ο (%) + 50% 794 494 1 554 3.1 96% + 40% 741 470 1 474 3.1 91% + 30% 688 445 1 393 3.1 86% + 20% 635 410 1 280 3.1 79% + 10% 582 379 1 178 3.1 73% ΣΕΛΙ Α E12
0% 529 362 1 123 3.1 70% - 10% 476 320 990 3.1 61% - 20% 423 295 908 3.1 56% - 30% 370 262 798 3.0 49% - 40% 317 241 729 3.0 45% - 50% 265 220 660 3.0 41% Πηγή: Κεφάλαιο 5 Πλήρης αποσύνδεση Με πλήρη αποσύνδεση, καθώς επίσης και µε πλήρη αποσύνδεση των σιτηρών, το µικτό περιθώριο κέρδους για το βαµβάκι στην Ισπανία γίνεται αρνητικό (διάγραµµα EXEC 7). Συνεπώς, η έκταση µε βαµβακοκαλλιέργειες µηδενίζεται. Στην Ελλάδα, τα µικτά περιθώρια κέρδους για το βαµβάκι γίνονται αρνητικά, εκτός εάν καταβάλλονται γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (πρόγραµµα EXEC 8). Αναµένεται να µειωθεί η έκταση που καλλιεργείται µε βαµβάκι και να εξισωθεί µε την έκταση για την οποία καταβάλλονται αυτές οι ενισχύσεις. ιάγραµµα EXEC 7: Μικτά περιθώρια κέρδους µε πλήρη αποσύνδεση στην Ισπανία 600 400 Gross Margin ( per ha) 200 0-200 -400-600 -800 Cotton Cotton (agrienv payments) Cotton (no agri-env payments) Cotton (low input-low output) Durum Wheat Maize Sunflower [Gross Margin ( per hectare) = Μικτό περιθώριο κέρδους (ευρώ/εκτάριο)] (γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (χωρίς γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις (χαµηλές εισροέςχαµηλή παραγωγή) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Ηλίανθος Πηγή: LMC ΣΕΛΙ Α E13
ιάγραµµα EXEC 8: έναντι ανταγωνιστικών καλλιεργειών, πλήρης αποσύνδεση, Ελλάδα 800 Μικτό περιθώριο κέρδους (ευρώ ανά εκτάριο) 700 600 500 400 300 200 100 0-100 -200-300 Cotton Cotton (agro-environ payments) Durum Wheat Maize Makedonia Thessalia (γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις) Σκληρός σίτος Αραβόσιτος Μακεδονία Θεσσαλία Πηγή: LMC ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Αναφορικά µε τη µεταρρύθµιση του καθεστώτος και τις σχετικές επιλογές, από την ανάλυσή µας προκύπτουν τα ακόλουθα: Η έκβαση της µεταρρύθµισης, βραχυπρόθεσµα τουλάχιστον, είναι σαφώς διαφορετική στην Ελλάδα και στην Ισπανία. Στην Ισπανία, η έκταση µε βαµβακοφυτείες µειώθηκε, ενώ στην Ελλάδα παρέµεινε σταθερή. Πιο µακροπρόθεσµα, περιµένουµε να µειωθεί η έκταση µε βαµβακοφυτείες στην Ελλάδα, δεδοµένων των υψηλότερων µικτών περιθωρίων κέρδους για κάποιες ανταγωνιστικές καλλιέργειες. Η ευκολία µε την οποία οι καλλιεργητές στρέφονται από τη µια καλλιέργεια στην άλλη εξαρτάται από το µικτό περιθώριο κέρδους, το οποίο αποτελεί συνάρτηση τόσο των τιµών όσο και του κόστους. Η ανάλυσή µας έχει βασιστεί στις τιµές που διαµορφώθηκαν για τους παραγωγούς την καλλιεργητική περίοδο 2006. Συν τω χρόνω, οι τιµές αλλάζουν. Για παράδειγµα, µια αύξηση στις τιµές των σιτηρών σε σχέση µε το βαµβάκι (όπως αυτή που σηµειώθηκε το 2006) θα οδηγούσε σε µικτά περιθώρια κέρδους που θα ευνοούσαν την παραγωγή σιτηρών, µε αποτέλεσµα να µειωθεί η έκταση µε βαµβακοκαλλιέργειες. Σε ένα σύστηµα πλήρως αποσυνδεδεµένο, το µικτό περιθώριο κέρδους για το βαµβάκι είναι αρνητικό σε όλες τις περιπτώσεις πλην µιας. Οι καλλιεργητές ΣΕΛΙ Α E14
αναµένεται να στραφούν σε εναλλακτικές καλλιέργειες και η παραγωγή βάµβακος στην Ευρώπη να µειωθεί σηµαντικά. Με το σηµερινό σύστηµα, τα µικτά περιθώρια κέρδους για το βαµβάκι είναι µέγιστα όταν εισπράττονται γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις. Αυτό δεν αποτελεί επιδίωξη του γεωργοπεριβαλλοντικού συστήµατος απλώς υποδηλώνει ότι η στάθµη των ενισχύσεων αυτών είναι εξαιρετικά υψηλή. Στο νέο σύστηµα, η συνδεδεµένη πληρωµή συναρτάται µε το άνοιγµα της κάψας µάλλον παρά µε τη συγκοµιδή. Για µερικούς παραγωγούς στην Ισπανία, η βέλτιστη απόφαση παραγωγής είναι να στραφούν προς ένα σύστηµα χαµηλών εισροών χαµηλής παραγωγής χωρίς συγκοµιδή του προϊόντος το στοιχείο αυτό υποδηλώνει µια διάρθρωση κινήτρων η οποία υπολείπεται της βέλτιστης και η οποία δεν οδηγεί σε διατήρηση της εκκοκκιστικής βιοµηχανίας, που έχει ουσιαστική σηµασία για τη µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα του κλάδου. Ένα σύστηµα συνδεδεµένων ενισχύσεων προϋποθέτει ότι η παραγωγή βάµβακος αποτελεί επιθυµητό στόχο, αν και η ενίσχυση µε κριτήριο το άνοιγµα της κάψουλας αντικρούει αυτή την άποψη, αφού δεν υπάρχει απαίτηση συγκοµιδής της συγκεκριµένης παραγωγής. Στην εκκοκκιστική βιοµηχανία υπάρχει υπερβάλλουσα παραγωγική ικανότητα. Αυτό ίσχυε πριν από τη µεταρρύθµιση, και διευρύνθηκε λόγω µείωσης της παραγωγής µετά τη µεταρρύθµιση, στην Ισπανία ιδιαιτέρως. Για να διασφαλιστεί η βιωσιµότητα του κλάδου µακροπρόθεσµα, η ικανότητα εκκοκκισµού πρέπει να εξορθολογιστεί. ΣΕΛΙ Α E15