ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή, Τετάρτη καί Παρασκευή

ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ Περιοδικό ἐκδιδόμενο κάθε Κυριακή, Τετάρτη καί Παρασκευή Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Παρασκευή 25 Νοεμβρίου 2011 Μνήμη Αἰκατερίνης μεγαλομ., Μερκουρίου μεγαλομ. Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. Α ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ (Σέ συνέχειες) Ἡ ἀληθινή προσευχή. Τό «Πάτερ ἡμῶν» (6,7-15) 6,7«Ὅταν δέ προσεύχεστε, νά μή 6,7Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε ὥσπερ οἱ ἐθνικοί δοκοῦσι γὰρ ὅτι φλυαρεῖτε ὅπως οἱ εἰδωλολάτρες γιατί ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσον- αὐτοί νομίζουν ὅτι θά εἰσακουστοῦν μέ τήν

ται. 8 Mὴ οὖν ὁμοιωθῆτε αὐτοῖς οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι αὐτόν. 9 Οὕτως οὖν προσεύχεσθε ὑμεῖς Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου 10 ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου γενηθήτω τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς 11 τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον 12 καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν 13 καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ρῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ. Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας ἀμήν. 14 Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος 15 ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν. πολυλογία τους. 8 Νά μή γίνετε λοιπόν ὅπως καί αὐτοί γιατί ὁ Πατέρας σας, προτοῦ ἐσεῖς τοῦ ζητήσετε, γνωρίζει τί ἔχετε ἀνάγκη. 9 Ἔτσι δέ νά προσεύχεστε ἐσεῖς: Πατέρα μας, πού βρίσκεσαι στούς οὐρανούς δοξασμένο νά εἶναι τό ὄνομά σου 10 νά ἔλθει ἡ Βασιλεία σου νά γίνει τό θέλημά σου, ὅπως στόν οὐρανό καί στήν γῆ 11 τό ψωμί μας, πού εἶναι ἀπαραίτητο γιά τή ζωή μας, δῶσε μας σήμερα. 12 Καί χάρισέ μας τά χρέη μας (δηλαδή, τά ἁμαρτήματά μας), ὅπως καί ἐμεῖς τά χαρίζουμε στούς δικούς μας ὀφειλέτες 13 καί μή μᾶς ἀφήσεις νά πέσουμε σέ πειρασμό, ἀλλά σῶσε μας ἀπό τόν πονηρό. Γιατί σέ σένα ἀνήκει ἡ Βασιλεία καί ἡ δύναμη καί ἡ δόξα στούς αἰῶνες. Ἀμήν. 14 Ναί, ἄν συγχωρεῖτε στούς ἀνθρώπους τά παραπτώματά τους, θά συγχωρήσει καί σᾶς ὁ Πατέρας σας ὁ οὐράνιος. 15 Ἄν ὅμως δέν συγχωρήσετε στούς ἀνθρώπους τά παραπτώματά τους, οὔτε καί ὁ Πατέρας σας θά συγχωρήσει τά δικά σας παραπτώματα». 1. Καί στήν περικοπή μας αὐτή ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός μᾶς ὁμιλεῖ πάλι γιά τήν προσευχή, πῶς πρέπει νά γίνεται αὐτή καί ποῖα αἰτήματα πρέπει νά ἔχει. Στήν προσευχή μας, μᾶς λέγει ὁ Κύριος, δέν πρέπει νά «βαττολογοῦμε» (στίχ. 7). Δηλαδή, νά μή φλυαροῦμε καί νά μή ζητοῦμε μή πρέποντα πράγματα, ὅπως τό νά πλουτήσουμε, τό νά δοξαστοῦμε καί ἄλλα τέτοια παρόμοια. Τέτοια αἰτήματα κάνουν οἱ ἄπιστοι, οἱ «ἐθνικοί», ὅπως τούς λέγει ἐδῶ ἡ περικοπή μας. Καί μάλιστα, ὅπως λέγει ὁ Κύριος, αὐτοί νομίζουν ὅτι λέγοντας πολλές φορές τά αἰτήματά τους θά εἰσα- 2

κουσθοῦν (στίχ. 7). Καί ὁ Θεοφύλακτος λέγει: «Οὐ δεῖ μακράς ποιεῖσθαι τάς εὐχάς, ἀλλά βραχείας μέν, συχνάκις δέ, καί ὀλίγα φθεγγομένους, προσκαρτεροῦντες τῇ εὐχῇ» (MPG 123,204)! 2. Δέν πρέπει λοιπόν νά ζητᾶμε ἀπό τόν Θεό τά μή χρειώδη καί τά μή ἀναγκαῖα, γιατί αὐτό εἶναι «βαττολογία». Ξέρει ὁ Θεός ἀπό ποιά πράγματα ἔχουμε ἀνάγκη (στίχ. 8). Ἀλλά, ἀφοῦ ξέρει ὁ Θεός ἀπό τί ἔχουμε ἀνάγκη, τότε γιατί νά προσευχόμαστε σ Αὐτόν ζητοῦντες τά ἀναγκαῖα μας; Παρά τό ὅτι ὁ Θεός γνωρίζει τίς ἀνάγκες μας, ὅπως μᾶς τό λέγει ἐδῶ ὁ Κύριος, ὅμως ἐμεῖς πρέπει νά προσευχόμαστε σ Αὐτόν, γιατί ἔτσι δηλώνουμε τήν ἐξάρτησή μας ἀπ αὐτόν καί τόν ἀνακηρύσσουμε «τροφέα» καί «Δεσπότη» μας καί ὅτι σ Αὐτόν «ἀναρτῶμεν τήν ἐλπίδα τῆς προνοίας καί τῆς σωτηρίας ἡμῶν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,233). 3. Στήν συνέχεια ὁ Κύριος παραδίδει στούς μαθητές Του καί σέ ὅλους τούς ἰδικούς Του ἕνα τύπο προσευχῆς, ὄχι γιά νά λέγουμε μόνο αὐτή τήν προσευχή, ἀλλά γιά νά τήν ἔχουμε σάν βάση γιά ὅλες μας τίς προσευχές. Ἡ προσευχή αὐτή εἶναι τό «Πάτερ ἡμῶν». Τήν λέγουμε «Κυριακή» προσευχή, ἐπειδή μᾶς τήν παρέδωκε ὁ Κύριος. Κάθε λέξη τῆς προσευχῆς αὐτῆς ἔχει βαθύ νόημα: Μέ τό «Πάτερ» (στίχ. 9) δηλώνουμε τήν υἱοθεσία μας ἀπό τόν Θεό καί πόση λοιπόν τιμή καί πόσο ὑψηλή δωρεά ἔχουμε, ἀφοῦ εἴμαστε παιδιά τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ὅμως ἡ τιμή δημιουργεῖ σ ἐμᾶς τήν ὑποχρέωση νά πολιτευόμαστε ἀξίως πρός αὐτήν τήν θεία υἱοθεσία μας. Γιατί, ὅπως λέγει ὁ Ζιγαβηνός, «ὁ φαύλως μέν βιῶν, Πατέρα δέ ἑαυτοῦ τόν Θεόν ὀνομάζων, καταψεύδεται καί τοῦ Θεοῦ καί ἑαυτοῦ» (Ζιγαβηνός, MPG 129,233). Τό «ἡμῶν» (στίχ. 9) μᾶς δηλώνει ὅτι ὅλοι οἱ πιστοί εἴμαστε ἀδελφοί μεταξύ μας, ἀφοῦ εἴμαστε παιδιά τοῦ Ἴδιου Πατέρα Θεοῦ. Ἄρα δέν πρέπει νά ἐπαίρεται ὁ ἕνας κατά τοῦ ἄλλου, ἀλλά ὁ ἕνας νά εὔχεται καί νά ἐργάζεται ὑπέρ τοῦ ἄλλου. 4. Ἡ φράση «ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (στίχ. 9) δέν δηλώνει ὅτι ὁ Θεός συγκλείεται στόν οὐρανό, γιατί εἶναι ἀχώρητος καί ἀπερίγραπτος. Εἶναι πανταχοῦ παρών. Λέγουμε ὅμως ὅτι ὁ Θεός κατοικεῖ στόν οὐρανό, γιατί εἶναι καθαρώτερος ὁ τόπος αὐτός καί γιατί σ αὐτόν εἶναι οἱ ἅγιοι ἄγγελοι καί οἱ ἅγιοι, στούς ὁποίους ἐπαναπαύεται ὁ Θεός. Ἡ ἔκφραση δέ «ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» διδάσκει σέ μᾶς νά καταφρονοῦμε τά γήϊνα καί νά στρέφουμε τόν νοῦ μας πρός τά ἄνω, πρός τόν οὐρανό, «ἐκεῖ σπεύδοντες ἀναβῆναι διά τῆς τῶν ἀρετῶν κλίμακος, ὅπου ὁ Πατήρ ἡμῶν ἐστι» (Ζιγαβηνός, MPG 129,236). Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀναφέρει καί στόν Ἰησοῦ Χριστό τήν προσευχή «Πάτερ ἡμῶν». Γιατί καί ὁ Ἰησοῦς Χριστός λέγεται «Πατήρ ἡμῶν», ὡς δημιουργός καί κηδεμόνας καί προνοητής καί διδάσκαλός μας. Μέ αὐτή δέ τήν ἔννοια μπορεῖ καί τό Ἅγιο Πνεῦμα νά λεχθεῖ «Πατήρ ἡμῶν». Ἀνάγεται λοιπόν ἡ προσευχή τοῦ «Πάτερ ἡμῶν» καί στό καθένα Θεῖο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος καί σέ ὅλη τήν Θεότητα. 3

5. Τά τρία ἑπόμενα αἰτήματα τῆς Κυριακῆς προσευχῆς εἶναι μία ἐπίκληση γιά τήν ἔλευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ (στίχ. 10). Στήν συνέχεια ἔρχονται τά αἰτήματα πού ἀναφέρονται στίς βασικές ἀνάγκες γιά τήν ζωή τῶν ἀνθρώπων (στίχ.11). Ἀλλά τό πρῶτο ἐνδιαφέρον τῶν Χριστιανῶν πρέπει νά εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ὁ Κύριος θά μᾶς πεῖ στήν συνέχεια τῆς ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλίας Του: «Ζητεῖτε πρῶτον τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καί τήν δικαιοσύνην αὐτοῦ καί ταῦτα πάντα (τά ἀναγκαῖα ὑλικά αἰτήματα) προστεθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. 6,34). Τό αἴτημα «ἁγιασθήτω τό ὄνομά σου» (στίχ. 9) σημαίνει νά δοξασθεῖ τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ. Δοξάζεται δέ τό Ὄνομα τοῦ Θεοῦ μέ τήν δική μας ἁγία ζωή. Ὁ Κύριός μας εἶπε: «Οὕτω λαμψάτω τό φῶς ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσιν ὑμῶν τά καλά ἔργα καί δοξάσωσι τόν πατέρα ὑμῶν τόν ἐν τοῖς οὐρανοῖς» (Ματθ. 5,16). Τό νόημα λοιπόν τοῦ αἰτήματος εἶναι: «Δοξασμένον οὖν ὑπάρχον τό ὄνομά σου, δοξασθήτω καί διά τῆς πολιτείας ἡμῶν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,236). Ἤ, ὁμοίως: «Ποίησον ἡμᾶς ἁγίους, ἵνα καί σύ δι ἡμᾶς δοξάζῃ ὡς γάρ βλασφημεῖται δι ἐμέ (βλ. Ρωμ. 2,24), οὕτω καί δοξάζεται δι ἐμέ ὁ Θεός» (Θεοφύλακτος, MPG 123,204). 6. Τό «ἐλθέτω ἡ Βασιλεία σου» (στίχ. 10) εἶναι μία εὐχή νά ὑποταχθοῦμε στόν Θεό μέ τό νά κάνουμε τό πανάγιο θέλημά του καί νά μήν ὑποτασσόμεθα στόν διάβολο ποιοῦντες τά πονηρά του ἔργα. «Ἐλθέτω ἐφ ἡμᾶς ἡ Βασιλεία σου, τοὐτέστι βασιλευθείημεν ὑπό σοῦ καί μή ὑπό τοῦ διαβόλου καί σύ πείσαις καί ὑποτάξαις ἡμᾶς τοῖς σοῖς προστάγμασι καί μή ἐκεῖνος» (Ζιγαβηνός, MPG 129,236). Ὅμως, ὅπως ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες, Βασιλεία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ Δευτέρα τοῦ Χριστοῦ Παρουσία, ἡ ὁποία θά γίνει μετά δόξης πολλῆς (Ματθ. 25,31) καί θά μᾶς εἰσαγάγει στήν αἰώνια ζωή. Μᾶς προστάζει λοιπόν ὁ Ἰησοῦς Χριστός νά ζητοῦμε νά ἔλθει ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ γιά νά ἑτοιμαζόμαστε πρεπόντως γι αὐτήν, γιά νά εἴμαστε «ἐμπαράσκευοι (= καλά ἑτοιμασμένοι) πρός ὑπαντήν αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) διά παντός. Ἐμπαρασκεύου γάρ τό ζητεῖν ἐλθεῖν τόν δικαστήν» (Ζιγαβηνός, MPG 129,236). 7. Μέ τό αἴτημα «γενηθήτω τό θέλημά σου ὡς ἐν οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς» (στίχ. 10) ζητοῦμε νά μᾶς δίνει ὁ Θεός τήν Χάρη Του νά τηροῦμε ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι στήν γῆ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως τό τελοῦν οἱ ἄγγελοι στόν οὐρανό. Γιατί περί τῶν ἀγγέλων λέγει ὁ Ψαλμωδός ὅτι εἶναι «λειτουργοί αὐτοῦ, ποιοῦντες τό θέλημα αὐτοῦ» (Ψαλμ. 102,21). «Θέλημα» δέ τοῦ Θεοῦ εἶναι οἱ ἐντολές Του. Ὥστε τά αἰτήματα «ἁγιασθήτω τό ὄνομά σου» καί «γενηθήτω τό θέλημά σου» εἶναι εὐκτικά. Μέ αὐτά ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι ζητοῦμε τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, τήν ὁποία ἔχουμε ἀνάγκη, γιά νά τηροῦμε τίς ἐντολές Του, ὥστε νά ἁγιάζεται τό Ὄνομά Του καί νά γίνεται τό θέλημά Του ἐδῶ κάτω στήν γῆ, ὅπως ψηλά στόν οὐρανό ἀπό τούς ἀγγέλους. Ἀλλά καί τά ὑπόλοιπα ρήματα εἶναι καί αὐτά εὐκτικά, ἄν καί φαίνονται νά διατυπώνονται στήν προστακτική. 8. Γνωρίζοντας ὁ Κύριος ὅτι ἡ ἀνθρώπινη φύση μας δέν εἶναι ὅπως ἡ ἀγγελική, 4

ἀλλά ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό τροφή, μᾶς λέγει τώρα νά ζητᾶμε καί γιά τήν διατροφή μας (στίχ. 11). Νά ζητᾶμε ὅμως τά ἀναγκαῖα μόνον. Τόν «ἄρτον» μόνο καί μάλιστα προσθέτει καί τό «σήμερον». Τόν ἄρτο ἡ προσευχή τόν χαρακτηρίζει ὡς «ἐπιούσιον», δηλαδή ἀναγκαῖο γιά τήν συντήρησή μας, τόν καθημερινό λοιπόν, ἀφοῦ εἶναι ἀναγκαῖος γιά τήν συντήρησή μας. Τόν «ἐφήμερον», ὅπως τόν λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Ἀλλά ἀφοῦ ἡ λέξη «ἐπιούσιος» ἔχει τήν ἔννοια τοῦ καθημερινοῦ, γιατί ὁ Χριστός πρόσθεσε καί τό «σήμερον»; Τό πρόσθεσε, ὅπως ἑρμηνεύει ὁ Ζιγαβηνός, γιά νά μᾶς διδάξει ἐντονώτερα νά μήν εἴμαστε ἐναγώνιοι γιά τό μέλλον (MPG 129,237). Τό μάθημα δέ αὐτό θά μᾶς τό πεῖ καί παρακάτω ὁ Κύριός μας λέγοντας «μή οὖν μερμνήσητε εἰς τήν αὔριον» (Ματθ. 6,34). Ἄς μήν ἔχουμε, λοιπόν, τήν ἀγωνία γιά τήν αὔριο, γιά τό μέλλον γενικά, ὥστε νά διαθέτουμε ψυχική διάθεση, ἀλλά καί χρόνο γιά νά καταγινόμαστε μέ τίς πνευματικές ἐργασίες: Τήν προσευχή, τήν μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί τήν ἱεραποστολή. Ὡς «ἄρτον ἐπιούσιον» μποροῦμε, μέ ἀναγωγική ἑρμηνεία, νά νοήσουμε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, τήν θεία γνώση, καί, πιό οὐσιαστικά, τήν Θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ (βλ. Θεοφυλάκτου MPG 123,205). 9. Ἐπειδή δέ ἡ φύση μας ρέπει πρός τήν ἁμαρτία καί συνεχῶς ἁμαρτάνουμε, γι αὐτό καί ὁ Κύριος μᾶς λέγει τώρα νά ζητᾶμε στήν προσευχή μας τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας: «Καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν» (στίχ. 12). Λέγοντες δέ τά ἁμαρτήματά μας «ὀφειλήματα» δηλώνουμε ὅτι εἴμαστε χρεωμένοι στόν Θεό. Ἄν αὐτό τό αἴτημα τό λέγουμε ἐνσυνείδητα πρέπει νά νοιώθουμε ταπείνωση καί συντριβή ὅταν τό λέγουμε, γιατί ὁμολογοῦμε μέ αὐτό τόν ἑαυτό μας ἁμαρτωλό καί ὑπεύθυνο ἐνώπιον Κυρίου. Μᾶς δίνει ὅμως ὁ Κύριος τώρα στήν προσευχή αὐτή πού μᾶς προσφέρει καί τρόπο γιά νά κάμψουμε τήν εὐσπλαγχνία τοῦ Θεοῦ καί νά πετύχουμε τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν μας. Καί ὁ τρόπος αὐτός εἶναι τό νά ὑποσχεθοῦμε ὅτι θά συγχωροῦμε καί ἐμεῖς τούς ἁμαρτήσαντας σέ μᾶς: «Ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν» (στίχ. 12). Εἶναι δέ τόσο σοβαρό καί τόσο ἀναγκαῖο αὐτό, τό νά συγχωροῦμε, δηλαδή, καί ἐμεῖς τά πταίσματα τῶν ἄλλων, ὡς προϋπόθεση αὐτό γιά τήν ἄφεση τῶν ἰδικῶν μας ἁμαρτιῶν, ὥστε ὁ Κύριος τό ἐπανέλαβε ἀμέσως καί μετά τό τέλος τῆς προσευχῆς: «Ἐάν ἀφῆτε εἶπε τοῖς ἀνθρώποις τά παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καί ὑμῖν ὁ Πατήρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος» (στίχ. 14). Εἶπε μάλιστα ὁ Κύριος καί τόν ὅρον αὐτόν ἀντίστροφα: «Ἐάν δέ μή ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις, οὐδέ ὁ Πατήρ ὑμῶν ἀφήσει τά παραπτώματα ὑμῶν» (στίχ. 15). Ἀλλά, ἀφοῦ ὑποσχόμαστε στόν Θεό μέ τήν προσευχή τοῦ «Πάτερ ἡμῶν» ὅτι θά συγχωροῦμε τά ὅσα μᾶς πταίουν οἱ ἄλλοι, θά πρέπει καί νά τό κάνουμε, γιατί διαφορετικά θά κατακριθοῦμε ὡς ψευδόμενοι στόν Θεό. 10. Τά δύο τελευταῖα αἰτήματα τῆς Κυριακῆς προσευχῆς εἶναι σχεδόν ἕνα: «Καί μή εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ» (στίχ. 13). Γιατί λέμε μή μᾶς «εἰσαγάγει» ὁ Θεός σέ πειρασμό, ἀφοῦ ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος 5

λέγει ὅτι «ὁ Θεός δέν πειράζει κανένα» (Ἰακ. 1,13); Τό «μή εἰσενέγκῃς» σημαίνει «μήν ἐπιτρέψεις, Θεέ μου, νά μποῦμε σέ πειρασμό». Γιατί εἶναι ἰδίωμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς νά λέγει ὅτι ὁ Θεός φέρει τόν πειρασμό ὅταν τόν παραχωρεῖ. Κάθε πειρασμός προέρχεται ἀπό τόν Διάβολο, δέν ἐγγίζει ὅμως ὁ πειρασμός τόν ἄνθρωπο, ἄν δέν τό ἐπιτρέψει ὁ Θεός. Ἐπιτρέπει δέ πολλές φορές ὁ Θεός νά μᾶς ἔρχονται πειρασμοί γιά νά καταρτιζόμαστε καί νά δυναμωνόμαστε μέ τόν ἀγώνα πού θά κάνουμε γιά τήν ἀντιμετώπισή τους, ὅπως τό ἀποδεικνύει αὐτό καί ἡ ἱστορία τοῦ Ἰώβ. Γιατί, ὅπως τό λέγει ὁ Ζιγαβηνός, «πειρασμός ἐστι πᾶς ἀγών, ἐξ ἐπηρείας τοῦ δαίμονος ὁπωσδήποτε ἡμῖν προσγενόμενος, δι οὗ δοκιμάζεται ἡ ἀνδρεία τῆς ψυχῆς ἡμῶν» (MPG 129,240). Πάντως, μέ τό νά μᾶς λέει ὁ Κύριος νά ζητᾶμε στήν προσευχή μας νά μή εἰσέλθουμε σέ πειρασμό, σημαίνει νά μήν θαρρεύουμε στούς ἑαυτούς μας καί νά μήν ἐπιζητᾶμε μόνοι μας τούς πειρασμούς. Ὅταν ὅμως ὁ Θεός παραχωρεῖ πειρασμό, τότε ἄς ζητᾶμε τήν Χάρη Του γιά νά τόν ἀντιμετωπίσουμε. Ὁ Θεός, σάν οἰκονόμος τῶν ψυχῶν μας, ξέρει πότε μᾶς δίνει τόν πειρασμό καί πότε μᾶς τόν ἀποτρέπει. Καί τά δυό τά κάνει πρός τό συμφέρον μας. 11. Καί τό τελευταῖο αἴτημα: «Ἀλλά ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ». «Πονηρόν» ἐδῶ ὀνομάζει τόν Διάβολο, καλεῖ δέ αὐτόν ὁ Κύριος «πονηρόν», γιατί εἶναι ὁ καθ ὑπερβολήν πονηρός. Μᾶς ἔχει φοβερό μῖσος καί κάνει ἄσπονδο πόλεμο ἐναντίον μας, γι αὐτό καί μᾶς λέγει ἐδῶ ὁ Κύριός μας νά προσευχόμαστε νά σωθοῦμε ἀπ αὐτόν. Καί αὐτό πάλι δηλώνει ὅτι ὅλα τά κακά προέρχονται ἀπό αὐτόν, ἀπό τόν Διάβολο, καί γι αὐτό αὐτόν μόνο πρέπει νά θεωροῦμε ἐχθρό μας καί ὄχι ἐκείνους, πού ἀπό ἀφροσύνη παρασύρθηκαν καί νικήθηκαν ἀπό αὐτόν καί μᾶς ἔβλαψαν. «Ρῦσαι ἡμᾶς ἀπό τοῦ πονηροῦ» εἶπε καί «οὐκ εἶπεν, ἀπό τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων» οὐ γάρ ἐκεῖνοι ἀδικοῦσιν ἡμᾶς, ἀλλ ὁ πονηρός» (Θεοφύλακτος MPG 123,205)! 12. Τό τέλος τῆς προσευχῆς μας εἶναι ἡ εὐγνώμονα δοξολογία καί εὐφημία στόν Θεό: «Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καί ἡ δύναμις καί ἡ δόξα εἰς τούς αἰῶνας ἀμήν». Ἡ δοξολογία αὐτή μᾶς ἐνθαρρύνει. Γιατί, ἀφοῦ ὁ Θεός εἶναι δυνατός Βασιλεύς, ἄρα θά μᾶς ἐνδυναμώσει νά νικήσουμε τόν πονηρό Διάβολο καί νά δοξασθοῦμε ἔπειτα ἀπ Αὐτόν. Σημείωση: Γιά διευκόλυνση τῶν ἀναγνωστῶν τοῦ παρόντος περιοδικοῦ, δέν θά παρατίθενται σ αὐτό σχόλια στίς ἁγιογραφικές περικοπές, γιατί αὐτά θά δοθοῦν σέ ἰδιαίτερο βιβλίο σχολιασμοῦ τῆς Ἁγίας Γραφῆς. FFFFFFFFFF 6

Β ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΑΤΗΧΗΣΗ (Σέ συνέχειες) ΤΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν (Συνέχεια ἀπό τό προηγούμενο) Ἐρ.: Μερικοί θεολογοῦντες λένε ὅτι δέν ὠφελοῦν τά μνημόσυνα τίς ψυχές, ἀφοῦ μετά τόν θάνατο δέν ὑπάρχει πιά διόρθωση ἤ ὅτι ὑπάρχει τέλος πάντων κάποια ὠφέλεια ἀπό τά μνημόσυνα, ἀλλά αὐτή ἡ ὠφέλεια κυρίως ἀφορᾶ ἐμᾶς τούς ζωντανούς. Τί θά ἀπαντήσουμε; Ἀπ.: Θά ἀπαντήσουμε ὅτι αὐτοί οἱ θεολογοῦντες δέν θεολογοῦν ὀρθόδοξα. Ἄν διάβαζαν τά ἱερά Συναξάριά μας, τήν νεκρώσιμη ἀκολουθία, τίς εὐχές καί δεήσεις τῆς Ἐκκλησίας μας ὑπέρ τῶν τεθνεώτων, δέν θα ἔλεγαν αὐτά τά λόγια, πού ὄζουν ἀπό προτεσταντισμό. Κοντά στά ὅσα εἴπαμε προηγουμένως παραθέτουμε μιά ὡραία περικοπή περί μνημοσύνων ἀπό σύγχρονο δογματικό ὀρθόδοξο σύγγραμμα: «Ἡ μνήμη τῶν νεκρῶν κατά τήν λειτουργία καί τά μνημόσυνα ἀποτελοῦν μυστήριο πού χαρακτηρίζει καί περιγράφει τόν τρόπο τοῦ δεσμοῦ μεταξύ τῶν μελῶν τοῦ σώματος. Ὁ Διονύσιος Ἀρεοπαγίτης κάνει λόγο γιά τό μυστήριο "ἐπί τῶν ἱερῶς κεκοιμημένων", καί σημειώνει πώς κατά τήν τέλεσή του ἔπρεπε οἱ κατηχούμενοι νά ἀποχωρήσουν. Κι αὐτό δείχνει τό μυστηριακό χαρακτήρα τῆς τελετῆς, τήν ὁποία μόνο οἱ "μεμυημένοι", τά ζωντανά μέλη τοῦ σώματος γεύονται καί κατανοοῦν νιώθουν τήν ἀγαπητική σχέση μεταξύ τους καί νικοῦν ἔτσι τό θάνατο καί τίς διαβρωτικές του ἐπιρροές. Ἡ μνήμη τοῦ Θεοῦ εἶναι καί μνήμη τῶν ἀδελφῶν τῶν κεκοιμημένων μέ τήν ἐλπίδα τῆς ἀνάστασης. Πολλοί σχολαστικοί δογματολόγοι, μήν κατατάσσοντας τά μνημόσυνα στά μυστήρια, ἀλλά στίς ἁπλές τελετές, κάνουν λόγο γιά τό δυνατό τῆς "ὠφέλειας" πού ἐνδεχομένως ἔχουν οἱ κεκοιμημένοι. Θέλουν τίς περισσότερες φορές νά ὑποστηρίξουν πώς ἡ ὠφέλεια, ἡ "ὄνησις", ἀφορᾶ τούς ζωντανούς καί ὄχι κατά βάση τούς νεκρούς. Ἡ ἄποψη αὐτή εἶναι σαφῶς ἀντορθόδοξη καί ἀντιπαραδοσιακή. Ἡ μνήμη τῶν νεκρῶν καί ἡ δέηση γιά τήν συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν τους γίνεται βάσει τῆς ἀδιάσπαστης κοινωνίας "ζώντων καί τεθνεώτων", καί γιά νά πετύχουν τήν τελείωση καί τήν "ἀνάπαυση" τά μέλη πού ἔχουν προσωρινά ἀπο- 7

χωρήσει ἀπό τό σκηνικό τῶν "αἰσθητῶν" σχέσεων. Ἡ ὠφέλεια ἐξάπαντος ἀφορᾶ τούς κεκοιμημένους». (Ν. Ματσούκα, Δογματική..., σ. 498-9). Ἐρ.: Γιατί κάνουμε μνημόσυνο τήν τρίτη ἡμέρα ἀπό τόν θάνατο τοῦ νεκροῦ; Ἀπ.: Κάνουμε μνημόσυνο τήν τρίτη ἡμέρα (τά «τρίτα», ὅπως λέμε) γιατί, ὅπως ἀποκάλυψε ὁ ἄγγελος στόν ἅγιο Μακάριο τόν Αἰγύπτιο, τήν τρίτη ἡμέρα ἡ ψυχή τοῦ πεθαμένου χριστιανοῦ ἀνεβαίνει στόν οὐρανό γιά νά προσκυνήσει τόν Κύριο. Ἀκόμη τά «τρίτα» μνημόσυνα γίνονται καί γιά ἀνάμνηση τῆς ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ, πού ἔγινε τρεῖς μέρες μετά τήν ταφή Του. Ἐρ.: Γιατί πάλι τήν ἔνατη μέρα ἀπό τόν θάνατο ἑνός χριστιανοῦ κάνουμε μνημόσυνο γι αὐτόν; Ἀπ.: Ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, κατά τήν ἀποκάλυψη πού τοῦ δόθηκε ἀπό τόν ἄγγελο, λέει ὅτι ἡ ψυχή ἀφοῦ προσκυνήσει τήν τρίτη ἡμέρα τόν Θεό, μετά τῆς ἐπιτρέπεται νά δεῖ ὅλα τά ὡραῖα τοῦ Παραδείσου γιά ἕξι μέρες. Καί τήν ἕκτη μέρα (δηλαδή ἐννιά μέρες μετά τόν θάνατο) ξαναοδηγεῖται πάλι ἀπό τούς ἀγγέλους νά προσκυνήσει πάλι τόν Θεό. Γι αὐτό καί κάνουμε μνημόσυνο τήν ἔνατη μέρα (τά «ἔνατα», ὅπως λέμε) ἀπό τόν θάνατο τοῦ χριστιανοῦ. Ἐρ.: Γιατί γίνεται μνημόσυνο τήν τεσσαρακοστή μέρα ἀπό τόν θάνατο τοῦ χριστιανοῦ; Ἀπ.: Ἀπό πολύ νωρίς ἡ Ἐκκλησία καθόρισε νά μνημονεύονται οἱ νεκροί ἐπί σαράντα μέρες καί ἰδιαίτερα τήν τεσσαρακοστή μέρα (τά «τεσσαρακοστά», ὅπως λέμε). Ὅπως ὁ Χριστός νίκησε τόν διάβολο, ἀφοῦ πρῶτα δαπάνησε σαράντα μέρες σέ προσευχή καί νηστεία, ἔτσι καί ἡ Ἐκκλησία προσφέρει γιά τήν ψυχή τοῦ νεκροῦ ἐπί σαράντα μέρες τήν θεία Εὐχαριστία παρακαλώντας τόν Κύριο γι αὐτήν νά μήν τήν ἁρπάσει ὁ ἐχθρός, ὁ σκοτεινός ἄρχοντας τοῦ ἀέρος, ἀλλά νά ἀξιωθεῖ νά κληρονομήσει τήν Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, κατά τήν ἀποκάλυψη πού ἔλαβε ἀπό τόν ἄγγελο, λέγει ὅτι ἡ ψυχή μετά τήν δεύτερη προσκύνηση τοῦ Κυρίου τήν ἔνατη ἡμέρα, γιά τήν ὁποία εἴπαμε παραπάνω, διατάσσεται νά ὁδηγηθεῖ ἐκεῖ ὅπου ἀπουσιάζει ὁ Θεός, στήν κόλαση. Ἐκεῖ ἡ ψυχή βλέπει γιά τριάντα μέρες τούς ἁμαρτωλούς νά βασανίζονται ἀπό τήν ἀπουσία τοῦ Θεοῦ καί φοβᾶται καί τρέμει μήπως καταταγεῖ σ αὐτόν τόν φοβερό τόπο καί ὑποφέρει καί αὐτή τά ἴδια. Τήν τριακοστή ἡμέρα, δηλαδή ὕστερα ἀπό σαράντα μέρες ἀπό τόν χωρισμό της ἀπό τό σῶμα (γιατί εἶχαν περάσει καί ἐννέα ἡμέρες), τότε ἡ ψυχή ξαναανεβαίνει στόν οὐρανό γιά νά προσκυνήσει τόν Κύριο γιά τρίτη φορά. Αὐτή εἶναι μιά μεγάλη ἡμέρα γιά τήν ψυχή, γιατί τότε ὁ Κύριος ἀποφασίζει ποιός τόπος ἁρμόζει σ αὐτήν σύμφωνα μέ τά ἔργα της, ὁ 8

Παράδεισος ἤ ἡ κόλαση. Καί τήν κατατάσσει στόν ἁρμόζοντα τόπο. Στήν Δευτέρα παρουσία τοῦ Κυρίου θά γίνει ἡ ἀνάσταση τῶν σωμάτων. Τότε ἡ ψυχή καί μέ τό σῶμα της μαζί θά βρεθεῖ στόν ἴδιο πάλι τόπο καί θά γεύεται περισσότερο καί ὁλοκληρωτικά τήν χαρά, ἄν εἶναι στόν Παράδεισο, ἤ τά φρικτά βάσανα, ἄν εἶναι στήν κόλαση. Ἡ τεσσαρακοστή, λοιπόν, ἡμέρα εἶναι πολύ σοβαρή γιά τούς νεκρούς. Εἶναι ἀποφασιστική μέρα. Γι αὐτό καί στήν λειτουργία πού κάνουμε τήν ἡμέρα ἐκείνη γιά τόν νεκρό μας πρέπει νά προσευχόμαστε πολύ θερμά γιά τήν ψυχή του, νά τῆς συγχωρέσει ὁ Θεός ὅ,τι κακό ἔκανε καί νά τήν κατατάξει μέ τούς ἁγίους στόν Παράδεισο. Συνεχίζεται FFFFFFFFFF Γ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ (Σέ συνέχειες) 11. ΝΑ ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ΤΟΝ ΜΕΤΑΝΟΟΥΝΤΑ ΑΔΕΛΦΟ ΜΑΣ Κάποτε ἕνας μοναχός ἔκανε κάποια ἀταξία καί τόν ἔδιωξαν οἱ ἄλλοι μοναχοί ἀπό τό κοινόβιο. Διωγμένος αὐτός πῆγε στόν ἅγιο Ἀντώνιο. Ὁ ἅγιος τόν δέχθηκε καί ἔμεινε κοντά του ἀρκετό καιρό, ἀλλά ἔπειτα τόν ἔστειλε μετανοημένο στό κοινόβιο ἀπό ὅπου τόν εἶχαν διώξει. Οἱ μοναχοί ὅμως τοῦ κοινοβίου αὐτοῦ μόλις τόν εἶδαν τόν ἔδιωξαν πάλι καί αὐτός ὁ ταλαίπωρος ξαναπῆγε στόν ἀββᾶ Ἀντώνιο καί τοῦ εἶπε: «Δέν θέλησαν νά μέ δεχθοῦν, πάτερ». Τότε ὁ ἅγιος Ἀντώνιος τόν ἔστειλε πάλι πίσω στό μοναστήρι του καί παράγγειλε στούς ἐκεῖ μοναχούς: «Ἕνα πλοῖο ναυάγησε στό πέλαγος καί ἔχασε τό φορτίο του καί μέ κόπο σώθηκε στήν ξηρά. Ἐσεῖς τώρα γιατί θέλετε νά καταποντίσετε αὐτόν πού σώθηκε στήν ξηρά;». Αὐτή τή φορά, μέ τά λόγια αὐτά τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου, δέχθηκαν οἱ ἀδελφοί τόν μετανοημένο ἀδελφό τους. (Βλ. Φιλοκαλία τῶν Νηπτικῶν καί Ἀσκητικῶν. Ἀποφθέγματα Γερόντων. ΕΠΕ. Τόμ. 1, σελ. 56.) 9