Γ ΓΕΛ 05 / 05 / 2019 Αρχαία Ελληνικά ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀριστοτέλους Πολιτικά (Θ 2, 1-4) Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον, φανερόν τίς δ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι, δεῖ μὴ λανθάνειν. Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. Οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν πότερον ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰ περιττά (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας) περί τε τῶν πρὸς ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων, οὐκ ἄδηλον ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν, καὶ ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον. Βάναυσον δ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν. Σελίδα 1 από 7
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να βρείτε τα χωρία που διατυπώνονται οι απόψεις του Αριστοτέλη για τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τους στόχους της παιδείας και να τα αποδώσετε νοηματικά. Α2. Οι παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται περιέχουν κάποιο λάθος. Αφού το βρείτε να το αντικαταστήσετε από το σωστό. α) Το νομοθετητέον, που αναλύεται σε ἄξιόν ἐστι νομοθετεῖν, δηλώνει τον δεοντολογικό χαρακτήρα νομοθετικής μέριμνας για την παιδεία. β) «οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον»: ένα παιδευτικό αγαθό που συμβάλλει και για ηθικούς σκοπούς και για τη διαμόρφωση του άριστου βίου είναι η γυμναστική. γ) «τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον» περιλαμβάνουν τη γραφή, την γυμναστική και τη μουσική. δ) Τα «περιττά» φανερώνουν τον ωφελιμιστικό χαρακτήρα της παιδείας. ε) «καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν»: την ίδια σκέψη είχε εκφράσει και ο Πλάτωνας στο έργο του Νόμοι. Β1. Ο Αριστοτέλης εξετάζοντας τα εκπαιδευτικά προγράμματα που παρέχονται στην εποχή του καταγράφει διαφορετικές απόψεις για την εφαρμογή τους. Να αναφέρετε σε ποιους τύπους παιδείας καταλήγει η έρευνά του και πού αποσκοπεί ο καθένας. Β2. «Ὅτι μὲν οὖν ἢ τὴν διάνοιαν»: ο Αριστοτέλης διατυπώνοντας την προσωπική του άποψη για το χαρακτήρα της παιδείας δίνει τον ορισμό του «βάναυσου ἔργου». Αφού τον αναλύσετε, να δείξετε πώς αυτός ο ορισμός συνδέεται με την εκπαιδευτική πρόταση που υποστηρίζει ο φιλόσοφος. Σελίδα 2 από 7
Β3. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη: 1. Στο Ζ βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων εξετάζεται η διανοητική αρετή. 2. Ο Αριστοτέλης συνέγραψε σημαντικό μέρος από το έργο του Περὶ ζῴων μορίων κατά τη διάρκεια της δεύτερης παραμονής του στην Αθήνα. 3. Κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Κάτω Ιταλία ο Πλάτωνας γνώρισε τον Πυθαγορισμό από έναν εξέχοντα εκπρόσωπό του τον Αρχύτα τον Συρακόσιο. 4. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Μετὰ τὰ φυσικὰ αναφέρει ότι ο Σωκράτης αναζητώντας την απόλυτη ουσία των ηθικών εννοιών χρησιμοποίησε τους ἐπακτικοὺς λόγους. 5. Οι απόψεις του Ηράκλειτου και του Δημόκριτου ήταν καθοριστικές για τον ορισμό της ευδαιμονίας που διατύπωσε στη συνέχεια ο Αριστοτέλης. Β4. α) Για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της (πτώση, αριθμό, γένος, βαθμό, μέρος του λόγου), θα χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: λανθάνειν, ἀμφισβητεῖται, ὁμολογούμενον, εὐλόγως, μετέχειν. Β4. β) Να βρείτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: ἀρετήν, ἐμποδών, διῃρημένων, τέχνην, ἄχρηστον. Β5. Να αναλύσετε την πολιτική διάσταση της παιδείας, αντλώντας στοιχεία τόσο από το πρωτότυπο κείμενο του Αριστοτέλη, όσο και από το παρατιθέμενο κείμενο του Κ. Τσάτσου. Η Πολιτεία, καθώς πορεύεται μέσα στον ιστορικό χρόνο, έχει χρέος να ασφαλίζει και να ελέγχει την πορεία της, τη συνέχεια της ζωής της. Το κατορθώνει με τη σταθερότητα των θεσμών της, αλλά προπαντός με τη διάπλαση και την καθοδήγηση των επερχόμενων γενεών, που θα γίνουν φορείς των θεσμών αυτών και εγγυητές της συνέχειάς της. Η πολιτεία είναι γι αυτό καθίδρυμα παιδείας. Σελίδα 3 από 7
Με την παιδεία προπαντός και όχι με τη βία, που είναι το απαραίτητο αλλά μόνο μέσο, κατευθύνει την πράξη των πολιτών, ακόμη και των αρχόντων της. Με την παιδεία ετοιμάζει τους μέλλοντες άρχοντές της και τους μελλοντικούς πολίτες της. Με την παιδεία καλλιεργεί τις αξίες από τις οποίες δικαιολογείται η ύπαρξή της. Με την παιδεία της συμβάλλει στην προαγωγή της διεθνούς πολιτείας της ανθρωπότητας ολόκληρης. Το μέγα και πρώτο καθήκον της είναι γι αυτό η παιδεία. Δεν είναι μόνο της πολιτείας καθήκον. Η παιδεία είναι καθήκον κάθε ανθρώπου άξιου να το εκπληρώσει. [ ] Η πολιτεία, όμως, διαθέτει μέσα παιδείας που τα άτομα δε διαθέτουν, γιατί η παιδεία σε μια κοινωνία χρειάζεται συντονισμό δραστηριοτήτων, μια ιεράρχηση αξιών, που μόνο μια υπερκείμενη εξουσία μπορεί και επιβάλλει. Γιατί η παιδεία κρυσταλλώνεται μέσα στην κοινή παράδοση ενός λαού και την παράδοση αυτήν, πιο μακρόβια από τα πρόσκαιρα άτομα, έχει τη δύναμη και το χρέος η πολιτεία να εγκολπωθεί και να διαφυλάξει.[ ] Έτσι η παιδεία πρέπει να είναι πρώτα παιδεία του σώματος (υγιεινή και γυμναστική) και ύστερα παιδεία επαγγελματική, δηλαδή παιδεία των μεθόδων και των τρόπων με τους οποίους ο άνθρωπος και μέσω αυτού το κοινωνικό σύνολο, θα παράγει υλικά αγαθά, τα αναγκαία για τη συντήρηση και την ανάπτυξη του εαυτού του και του κοινωνικού συνόλου. Από αυτό ακολουθεί ότι η πολιτεία έχει υποχρέωση να παιδεύει τον πολίτη, ώστε να γίνει ικανός να εργαστεί και δη στην εργασία, όπου πληρέστερα μπορεί να αναπτύξει τις δυνάμεις του Συγχρόνως με τις γνώσεις για την παραγωγή υλικών αγαθών, ο άνθρωπος πρέπει να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για να δρα μέσα στην πολιτική κοινωνία όπου ανήκει. Και επειδή κατά κανόνα του αναγνωρίζονται και πολιτικά δικαιώματα, δηλαδή συμμετοχή στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας, πρέπει να αποκτήσει τις στοιχειώδεις τουλάχιστον γνώσεις, που θα του επιτρέπουν να ασκεί αυτά τα δικαιώματα. Παράλληλα με την επαγγελματική παιδεία βαδίζει και η πολιτική αγωγή. Κωνσταντίνος Τσάτσος, «Πολιτική» 1975 ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ο ομιλητής στο λόγο του (ο οποίος αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα πολιτικά πράγματα του 4ου π.χ. αιώνα) απολογείται για την πολιτική του δράση. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα αναφέρεται στην προσωπική του ζωή και πως η φτώχεια στάθηκε η αφορμή να ασχοληθεί με την πολιτική. Σελίδα 4 από 7
Ἐπεὶ δὲ καὶ τῆς ἄλλης μου πολιτείας κατηγορεῖν ἐπεχείρησαν, βραχέα βούλομαι περὶ αὐτῆς εἰπεῖν, ἔπειθ οὕτως ἐπὶ τὴν λοιπὴν δικαιολογίαν ἀπελθεῖν, ἵνα μὴ λάθωσιν ὑμᾶς παρακρουσάμενοι. Γεγονὼς γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, Δημέου πατρός, ὡς καὶ ὑμῶν οἱ πρεσβύτεροι γιγνώσκουσι, τὸν μὲν ἄλλον χρόνον οὕτως ἔζων ὡς ἐδυνάμην, οὔτε κοινῇ τὸν δῆμον ἀδικῶν οὔτ ἰδίᾳ λυπῶν οὐδένα τῶν ἐν τῇ πόλει, πειρώμενος δ ἀεὶ τοῖς ἰδίοις πόνοις τὴν ἀσθένειαν τοῦ βίου διορθοῦσθαι. Ἡ πενία δ ἴσως δύσχρηστον μὲν ἔχει τι καὶ χαλεπόν, κεχώρισται δ αἰσχύνης, ὡς ἄν, οἶμαι, τῆς ἀπορίας ἐπὶ πολλῶν οὐ τρόπου κακίαν ἀλλὰ τύχης ἀγνωμοσύνην ἐλεγχούσης. Προσελθὼν δὲ τοῖς κοινοῖς, οὐκ εἰς δίκας καὶ τὴν ἀπὸ τῆς λογογραφίας ἐργασίαν ἔθηκα τὸν πόνον, ἀλλ εἰς τὴν ἀπὸ τοῦ βήματος παρρησίαν, ἣ τοῖς μὲν λέγουσιν ἐπισφαλῆ παρέχεται τὸν βίον, τοῖς δ εὐλαβουμένοις μεγίστην δίδωσιν ἀφορμὴν πρὸς κατόρθωσιν οὐ γὰρ ἐν τῇ τοῦ λέγοντος χάριτι δεῖ συνεκπίπτειν τὴν τῆς πατρίδος σωτηρίαν. Λεξιλόγιο παρακρούομαι: εξαπατώ, παροδηγώ τίθημι τὸν πόνον: καταθέτω το μισθό, την ωφέλειά μου (Δημάδου -Ὑπὲρ τῆς Δωδεκαετίας, 7-8) Γ1. Από το παραπάνω κείμενο να μεταφραστεί το απόσπασμα: Γεγονὼς γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι [ ] τύχης ἀγνωμοσύνην ἐλεγχούσης. (Μονάδες: 10) Γ2. Στους δικανικούς λόγους, προκειμένου ο ρήτορας να αναδείξει το ήθος του σε ιδιωτικό ή δημόσιο επίπεδο, χρησιμοποιεί, ως ενισχυτικό επιχείρημα, και πράξεις ἐκ τοῦ βίου του. Να εντοπίσετε τα χωρία του κειμένου που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη και να τα αποδώσετε νοηματικά. (Μονάδες: 10) Γ3α. Να γράψετε τα ζητούμενα στους παρακάτω τύπους: Δημέου πατρός: την κλητική ενικού αριθμού μεγίστην ἀφορμήν: την αιτιατική πληθυντικού αριθμού με το επίθετο στο συγκριτικό βαθμό Σελίδα 5 από 7
οὐδένα: την αντίστοιχη ερωτηματική αντωνυμία στην δοτική ενικού αριθμού στο ίδιο γένος γιγνώσκουσι: τον ίδιο τύπο στον αόριστο β (Μονάδες: 6) Γ3β. «Γεγονὼς γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, Δημέου πατρός, ὡς καὶ ὑμῶν οἱ πρεσβύτεροι γιγνώσκουσι, τὸν μὲν ἄλλον χρόνον οὕτως ἔζων ὡς ἐδυνάμην, οὔτε κοινῇ τὸν δῆμον ἀδικῶν οὔτ ἰδίᾳ λυπῶν οὐδένα τῶν ἐν τῇ πόλει, πειρώμενος δ ἀεὶ τοῖς ἰδίοις πόνοις τὴν ἀσθένειαν τοῦ βίου διορθοῦσθαι». Στο παραπάνω απόσπασμα να βρείτε τα ρήματα που βρίσκονται σε χρόνο παρατατικό και στη συνέχεια να τα μεταφέρετε στο γ ενικό προστακτικής ενεστώτα στη φωνή που βρίσκονται. (Μονάδες: 2) Γ3γ. «Προσελθὼν δὲ τοῖς κοινοῖς, οὐκ εἰς δίκας καὶ τὴν ἀπὸ τῆς λογογραφίας ἐργασίαν ἔθηκα τὸν πόνον, ἀλλ εἰς τὴν ἀπὸ τοῦ βήματος παρρησίαν, ἣ τοῖς μὲν λέγουσιν ἐπισφαλῆ παρέχεται τὸν βίον, τοῖς δ εὐλαβουμένοις μεγίστην δίδωσιν ἀφορμὴν πρὸς κατόρθωσιν». Στο παραπάνω απόσπασμα να βρείτε τους ρηματικούς τύπους που βρίσκονται στον αόριστο β και στη συνέχεια να γράψετε τον ίδιο τύπο στον μέλλοντα. (Μονάδες: 2) Γ4α. «οὐ γὰρ ἐν τῇ τοῦ λέγοντος χάριτι δεῖ συνεκπίπτειν τὴν τῆς πατρίδος σωτηρίαν»: αφού βρείτε το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης στη συνέχεια να το μετατρέψετε σε αντίστοιχο ρηματικό επίθετο κάνοντας τις απαραίτητες μεταβολές. (Μονάδες: 4) Γ4β. ἵνα μὴ λάθωσιν ὑμᾶς παρακρουσάμενοι / ἣ τοῖς μὲν λέγουσιν ἐπισφαλῆ παρέχεται τὸν βίον: Η κάθε δευτερεύουσα να συμπτυχθεί στην αντίστοιχη μετοχή. (Μονάδες: 3) Γ4γ. «Ἡ πενία δ ἴσως δύσχρηστον μὲν ἔχει τι καὶ χαλεπόν, κεχώρισται δ αἰσχύνης»: να μετατραπεί ο ευθύς λόγος σε πλάγιο με εξάρτηση ὁ ῥήτωρ ἔφη. (Μονάδες: 3) ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ Σελίδα 6 από 7
ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο του τετραδίου να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνω-πάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μην γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. Μολύβι επιτρέπεται, μόνο αν το ζητάει η εκφώνηση, και ΜΟΝΟ για πίνακες, διαγράμματα κλπ.. 4. Κάθε απάντηση επιστημονικά τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: 10:30 Σελίδα 7 από 7