Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ

Δ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ι Ε Ρ Α Σ Μ Η Τ Ρ Ο Π Ο Λ Ε Ω Σ Ι Ε Ρ Α Π Υ Τ Ν Η Σ Κ Α Ι Σ Η Τ Ε Ι Α Σ Ἄγκυρα Ἐλπίδος Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ο Σ Β Τ Ε Υ Χ Ο Σ 5 8 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ - Ο Κ Τ Ω Β Ρ Ι Ο Σ 2 0 1 0

Περιεχόμενα σελ. Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου εἰς τό Παγκρήτιον Θεολογικόν Συνέδριον,... 3-5 Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου εἰς τό Παγκρήτιον Θεολογικόν Συνέδριον,... 6-8 Ἡ πληροφορική στήν ἐκπαίδευση καί τήν ποιμαντική διακονία: τεχνολογική πρόκληση ἤ «μεταφυσική» ὑπεροψία; Βασιλείου Τ. Γιούλτση... 9-18 Ἡ σκέπη καί ἡ προστασία τῆς Θεοτόκου, Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη... 20-22 Ἱερεύς τις τοῦ εἰκοστοῦ αἰῶνος, Πρεσβ. Εὐαγγέλου Παπανικολάου... 23-27 67 χρόνια ἀπό τό ὁλοκαύτωμα τῆς Ἐπαρχίας Ἱεράπετρας, Χαραλάμπους Δασκαλάκη... 28-30 Ἄλλοι Κρῆτες Ἁγιογράφοι: Τζώρτζης, Ἀντώνιος καί Εὐφρόσυνος, Ἀντωνίου Ἐμμ. Στιβακτάκη... 31-34 Δημήτριος Λόγιος, ἕνας Χαΐνης τῆς Κρήτης Ἐμμανουήλ Σαβοϊδάκη... 35-43 Ἀπό τή ζωή τῆς Μητέρας Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, Ἐλευθερίου Χρυσοχόου...44-45 Ἀπό τή ζωή τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας,... 46-63 Ἄγκυρα Ἐλπίδος Διμηνιαῖο Ὀρθόδοξο Περιοδικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Περιόδος Β, Τεῦχος 58, Σεπτέμβριος - Ὀκτώβριος 2010. Ἰδιοκτήτης: Ἱερά Μητρόπολις Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Ἐκδότης-Διευθυντής, Ὑπεύθυνος κατά νόμο: Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος. Ἠλεκτρονική στοιχειοθεσία: Σταῦρος Κακοδειπνάκης, Γραμματεύς Ἱ. Μητροπόλεως. Ἐπιμέλεια ὕλης, ἠλεκτρονική σελιδοποίηση, προετοιμασία ἐκτύπωσης: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Πρωτοσύγκελλος Ἱ. Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Διεύθυνση: Φιλοθέου Α 8, 722 00 Ἱεράπετρα. Τηλέφωνο: 28420 22400/22786, FAX: 28420 89653 / Web Site: www.imis.gr / E-mail: angira@otenet.gr Κωδικός Ταχυδρομείου: 6155. Ἐκτύπωση: Γραφικές Τέχνες «ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ», Ἡράκλειο. Τό περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές εἰσφορές καί ἐμβάσματα. Ἐξώφυλλο: Ὁ Χριστός εὐλογῶν λεπτομέρεια Βημοθύρου ἀπό τήν Ἱερά Μονή Τοπλοῦ. Τό περιοδικό ἐκδίδεται μέ τή χορηγία τοῦ Κοινωφελοῦς Ἐκκλησιαστικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας «ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΑΚΡΩΤΗΡΙΑΝΗ». 2

Μήνυμα τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ εἰς τό Παγκρήτιον Θεολογικόν Συνέδριον Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ Τοῖς Ἐλλογιμωτάτοις κυρίοις Γεωργίῳ Στριλιγκᾷ, Προέδρῳ, καί Ἀντωνίῳ Δουνδουλάκη, Γεν. Γραμματεῖ τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων, τέκνοις τῆς ἡμῶν Μετριότητος ἐν Κυρίῳ ἀγαπητοῖς, χάριν καί εἰρήνην παρά Θεοῦ. Ἐπιθυμοῦμεν ὁλοθύμως ὅπως ἐκφράσωμεν τήν πατριαρχικήν ἡμῶν χαράν καί ἐπιδαψιλεύσωμεν τάς εὐχάς καί εὐλογίας τῆς Μητρός Ἐκκλησίας διά τήν συνεχιζομένην δημιουργικήν δραστηριότητα τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων. Συγχαίρομεν καί ἐπαινοῦμεν ὑμᾶς διά τήν εὔστοχον ἐπιλογήν καί τόν ἰδιαιτέρως ἐπίκαιρον χαρακτῆρα τοῦ θέματος τοῦ δεκάτου καί ἑβδόμου ἐτησίου Ἐπιστημονικοῦ Θεολογικοῦ Συνεδρίου ὑπό τόν τίτλον: «Χρήσεις τῶν Νέων Τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση». Ἐκ καρδίας συγχαίρομεν τόν Ἱερώτατoν Μητροπολίτην Ἱεραπύτνης καί Σητείας κύριον Εὐγένιον, περιπόθητον ἐν Χριστῷ ἀδελφόν καί πιστόν τῆς Μητρός Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας τέκνον, ὡς καί τούς περί αὐτόν ἀξίους συvεργάτας του, διά τήν φιλόστοργον φιλοξενίαν των καί διότι ἔθεσαν ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας τό προκείμενον Συνέδριον. Τούς συμμετέχοντας Θεολόγους, εἰς τούς ὁποίους ἔλαχε νά διακονοῦν τήν Μεγαλόνησον καί Λεβεντογένναν Κρήτην, συγχαίρομεν καί ἐπιδαψιλεύομεν εἰς αὐτούς πανοικεί τήν πατρικήν ἡμῶν εὐλογίαν. Ζῶμεν εἰς ἐποχήν, κατά τήν ὁποίαν αἱ νέαι τεχνολογίαι κυριαρχοῦν καί ἀπειλοῦν νά ἐλέγξουν εἰ δυνατόν τό σύνολον τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Βεβαίως, ή τεχνολογία ὡς ἔργον χειρῶν ἀνθρώπων ὑπηρετεῖ ἕν γενικώτερον ἀνθρωποκεντρικόν μοντέλον. Αἱ δυνατότητες ὡς καί τά ὅρια τῆς τεχνολογίας ὑποδηλώνονται ἀπό τόν ὁρισμόν καί τήν φύσιν της. Ὡστόσον, ἡ καλπάζουσα ταχύτης μέ τήν ὁποίαν αἱ νέαι τεχνολογίαι ἀναπτύσσονται, δυσχεραίνουν τόν ὁρισμόν τῶν καλουμένων νέων τεχνολογιῶν. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ εἰκοστοῦ πρώτου αἰῶνος προσπαθεῖ ἐναγωνίως νά ἀκολουθήσῃ τήν ἁλματώδη ἀνάπτυξιν τῆς τεχνολογίας, προσβλέπων καί προσδοκῶν ἵνα λάβῃ πολλά πλείονα ὅσων ἡ κτιστή καί ὑλική φύσις ἠμπορεῖ νά προσφέρῃ. Δυστυχῶς, πολλοί συνάνθρωποί μας, ἰδιαιτέρως vέοι, ἀποδίδουν εἰς τήν ἐνασχόλησίν 3

των μέ τάς νέας τεχνολογίας ὀντολογικήν διάστασιν, ἀποκτῶντες τοιουτοτρόπως ὀντολογικάς προσδοκίας, μετ ὀλίγον διαψευδομένας. Ἐπειδή ἐξέλιπε τό αἴσθημα τῆς ἐσωτερικῆς πληρότητος, τό ὁποῖον μόνον ἡ Θεία Χάρις δύναται νά ἐπιφέρῃ εἰς τόν ἄνθρωπον («ἵνα ζωήν ἔχωσι καί περισσόν ἔχωσιν» Ἰωάν. 10,10), παρατηρεῖται ἀγωνιώδης προσπάθεια ὑπό τῆς πλειονότητος τῶν ἀνθρώπων νά πληρώσουν τήν ὕπαρξίν των δι ἐνασχολήσεων αἱ ὁποῖαι δύνανται νά προσφέρουν ἐντόνους συναισθηματικάς συγκινήσεις καί κάποιαν πεπερασμένην ψευδο-πληρότητα. Πολλοί ἄνθρωποι σήμερον, θέλοντες νά ἀποδράσουν μέ τρόπον εὔκολον καί γρήγορον μακράν ἀπό τήν ζοφερότητα τῆς ἀνασφαλείας καί ἀσταθείας, δέν διστάζουν νά χρησιμοποιήσουν καταχρηστικῶς μεταξύ ἄλλων καί τάς νέας τεχνολογίας, ἀδιαφοροῦντες διά τό κακόν, τό ὁποῖον θά προξενήσουν εἰς τόν ἑαυτόν των ἤ εἰς τούς συνανθρώπους των. Πολλά προϊόντα τῆς συγχρόνου τεχνολογίας, ἰδιαιτέρως δέ τά προγράμματα κοινωνικῆς δικτυώσεως (skype, facebook, twitter, sms, e-mail κ. ἄ.) μέσῳ τῆς φαινομενικῆς ἀνωνυμίας τοῦ χρήστου, γίνoνται σήμερον ἰδιαιτέρως ἑλκυστικά διά τήν πλειονότητα τῶν νέων ἀνθρώπων διότι, ἐκτοός τῶν ἄλλων, ἀπωθοῦν τόν φόβον τῆς κατά πρόσωπον ἀπορρίψεως προερχομένης ἐξ ἑτέρων ἀνθρώπων. Ἡ ἀπουσία τῆς προσωπικῆς ἐπικοινωνίας προτρέπει τόν ἄνθρωπον νά συνδιαλέγεται μέ προσωπεῖον, εἰς τό ὁποῖον δύναται νά προβάλῃ ἰδεατάς - μή πραγματικάς ἤ ἐπιθυμητάς εἰς αὐτόν ἰδιότητας, ταυτοχρόνως δέ τοῦ χαρίζει τήν ψευδαίσθησιν τοῦ ἀπολύτου ἐλέγχου τῆς διαδικασίας τῆς ἐπικοινωνίας. Νέοι ἄνθρωποι ἀλλά καί ἐνήλικες καταφεύγουν εἰς τήν ἀλόγιστον χρῆσιν τῶν νέων τεχνολογιῶν δημιουργοῦντες σχέσεις ἐξαρτήσεως μέ καταστρεπτικάς συνεπείας διά τήν ζωήν των. Πολλάκις καταφεύγουν εἰς εἰδικάς κλινικάς ἀπεξαρτήσεως ἀπό τάς νέας τεχνολογίας, Ἡ κακή χρῆσις τῶν νέων τεχνολογιῶν, ἰδιαιτέρως εἰς τούς νέους ἀνθρώπoυς, ἐπιφέρει σοβαρά ἀναπτυξιακά, ψυχοσωματικά, συναισθηματικά καί βιολογικά προβλήματα, ὡς ἐπίσης καί σοβαρά συμπτώματα διατεταραγμένης συμπεριφορᾶς. Ἔντονοι δέ εἶναι καί αἱ δυσλειτουργίαι εἰς τάς διαπροσωπικάς σχέσεις τάς ὁποίας προκαλεῖ ἡ ἄμετρος χρῆσις τῶν νέων τεχνολογιῶν. Κοινωνικά φαινόμενα, ὅπως ἠλεκτρονικαί ἀπάται, παιδοφιλία, παράνομον ἐμπόριον καί διακίνησις πάσης φύσεως, ἔχουν κάνει ἔντονον καί ἀπειλητικήν τήν ἐμφάνισίν των. Ἀκούεται πλέον ὡς φυσιολογικός ὁ λόγος περί ὑπηρεσιῶν διώξεως τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ἐγκλήματος ἤ περί ἠλεκτρινικοῦ πολέμου. Ὁ χαρακτήρ τῆς ὀρθοδόξου ποιμαντικῆς εἶναι κατ ἐξοχήν σωτηριολογικός. Θέλει «πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α Τιμ. 2, 4), ὁ δέ ἀνθρωπολογικός αὐτῆς προσανατολισμός εἶναι χριστοκεντρικός, ἔχων ὡς πρότυπον τόν Θεάνθρωπον Χριστόν. Θά ἠμπορούσαμε νά εἰποῦμε ὅτι τό ἀνθρωπολογικόν πρότυπον τῆς ὀρθοδόξου ποιμαντικῆς εἶναι Θεανθρωποκεντρικόν, διά νά χρησιμοποιήσωμεν τήν ἔκφρασιν τοῦ Ἁγίου πλέον Ἰουστίνου Πόποβιτς (βλ. Ὁδός Θεογνωσίας). Ἡ ἁγία ἡμῶν Ἐκκλησία, διά τήν ἐπίτευξιν τοῦ σωτηριολογικοῦ αὐτῆς ἔργου μέσῳ τῆς ποιμαντικῆς, ἔχει ὡς κύριον στόχον νά ἀνταποκριθῇ εἰς τάς νέας ἀνάγκας, τάς συνθήκας καί προκλήσεις τῆς συγχρόνου κοινωνίας, προσαρμοζομένη ἀλλ οὐχί ἀφομοιουμένη μέ αὐτήν. Ἡ πεῖρα δύο χιλιάδων ἐτῶν διδάσκει ὅτι πρωταρχικόν καί οὐσιῶδες μέλημα τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας ὑπῆρξεν ἡ ἔκφρασις καί ἡ μετάδοσις τοῦ θείου θελήματος πρός τά μέλη της διά τῆς διαπροσωπικῆς μετοχῆς εἰς τό σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Οἱ πατέρες ἡμῶν ἔδωκαν λύσεις εἰς τά προβλήματα τῆς ἐποχῆς των, ἐξέφρασαν τήν θείαν βούλησιν διά τά φλέγοντα τῶν ἡμερῶν των θέματα, λαμβάνοντες ὑπ ὄψιν τά τότε ἐπιστημονικά καί κοινωνικά δεδομένα καί χρησιμοποιοῦντες τήν σοφίαν τοῦ παρελθόντος ἀλλά καί τήν δοθεῖσαν εἰς αὐτούς Θείαν Χάριν τοῦ δωρεοδότου Κυρίου. Ἑπόμενοι λοιπόν τοῖς ἁγίοις ἡμῶν πατρᾶσι καλούμεθα νά χρησιμοποιήσωμεν πᾶν μέ- 4

σον τό ὁποῖον διαθέτομεν, ἀντλοῦντες ἐκ τῆς σοφίας τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν καί λαμβάνοντες ὑπ ὄψιν τά σύγχρονα δεδομένα τά ὁποῖα προκύπτουν ἐκ τῆς προόδου τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας ὥστε νά γίνωμε συνειδητά μέλη τοῦ σχεδίου τῆς Θείας Οἰκονομίας, κατεργαζόμενοι τό μυστήριον τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν τάς ὁποίας ἐνεπιστεύθη εἰς ἡμᾶς ὁ Κύριος. Ἡ ποιμαντική τῆς ἁγίας ἡμῶν Ἐκκλησίας, ὡς καί πᾶσα ἐκπαιδευτική διαδικασία, νομίζομεν ὅτι ὀφείλει νά xρησιμoπoιῇ τάς νέας τεχνολογίας ὡς μέσον διαποιμάνσεως καί ἐπικοινωνίας οὐχί δέ ὡς αὐτοσκοπόν. Θεωροῦμεν δέ ὅτι ἡ δημιουργική χρῆσις τῶν νέων τεχνολογιῶν θά εἶναι ἐφιικτή μέ τήν προϋπόθεσιν τῆς προσωποκεντρικῆς προσεγγίσεως καί τοῦ σωτηριολογικοῦ προσανατολισμοῦ τῆς ὀρθοδόξου ποιμαντικῆς καί παιδείας. Ἡ Ἁγία τοῦ Χριστοῦ Μεγάλη καί Μαρτυρική Ἐκκλησία ἡμῶν, εἰς τό ἀναφερθέν πλαίσιον χρησιμοποιεῖ μέ παρρησίαν τάς νέας τεχνολογίας, καταγράφουσα καί προβάλλουσα τήν ζῶσαν παράδοσιν καί τά κειμήλια τῶν πατέρων ἡμῶν, ὀρθοτομοῦσα τόν Λόγον τῆς Ἀληθείας καί καταμαρτυροῦσα τήν ὀρθοδοξίαν καί τήν ὀρθοπραξίαν εἰς τό παγκόσμιον γίγνεσθαι. Συγχαίροντες, ὅθεν, πατρικῶς διά τήν ὀργάνωσιν καί θεματολογίαν τοῦ παρόντος Συνεδρίου, καταστέφομεν ἅπαντα τά μέλη τοῦ Συνδέσμου, τούς Ἐλλογίμους ὁμιλητάς καί τούς προσφιλεῖς ἀκροατάς διά τῆς Πατριαρχικῆς ἡμῶν εὐαρεσκείας. Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καί τό ἄπειρον Αὐτοῦ ἔλεος εἴησαν μετά πάντων καί πασῶν ὑμῶν. Ἄνοιξε τσῆ Σητείας γῆ τό πιό καλό σου ἀνῶγι, γιά νά ρθουν ν ἀνταμώσουνε οἱ Κρῆτες Θεολόγοι. Ὁ Κωνσταντινουπόλεως ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ διάπυρος πρός Θεόν εὐχέτης βι Ὀκτωβρίου κ 5

Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου στό Παγκρήτιο Θεολογικό Συνέδριο 6 Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Πανοσιολογιώτατοι Πατέρες, Ἀξιότιμε κ. Δήμαρχε Σητείας καί λοιποί ἐκπρόσωποι τῆς Τοπικῆς καί Νομαρχιακῆς Αὐτοδιοίκησης, κύριοι ἐκπρόσωποι τῆς ἐκπαίδευσης, τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων καί τῶν τοπικῶν ἀρχῶν, Κύριε Πρόεδρε τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων, Ἐλλογιμώτατοι κύριοι εἰσηγητές, Ἀγαπητοί Θεολόγοι σύνεδροι, Μέ ἰδιαίτερη χαρά καί ἱκανοποίηση φιλοξενοῦμε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας τό φετινό Παγκρήτιο Θεολογικό Συνέδριο μέ θέμα Χρήσεις τῶν νέων τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση. Ἡ χαρά μας εἶναι διπλή. Πρῶτον γιατί ὑποδεχόμαστε στήν πάντα φιλόξενη καί γραφική Σητεία τό θεολογικό δυναμικό ὅλης τῆς Μεγαλονήσου, δηλαδή τούς ἐργάτες τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ στό χῶρο τῆς ἐκπαίδευσης καί τῆς Ποιμαντικῆς. Ἕνας δεύτερος λόγος εἶναι ἡ «ὁμοθυμαδόν καί ἐπί τό αὐτό» σύναξη τῶν Θεολόγων, κληρικῶν καί λαϊκῶν, ὅλης τῆς Κρήτης, πού ἀποτελεῖ πλέον θεσμό μέ τή συνδρομή καί παρουσία τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου καί τῶν Σεβ. Ἀρχιερέων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Πρωτίστως καί κυρίως αἰσθανόμαστε ἔντονα τήν ἀνάγκη τῆς μεταξύ μας συνάντησης καί ἐπικοινωνίας, τῆς ἐνδοεπικοινωνίας, γιά νά χρησιμοποιήσω ἕνα τεχνικό ὅρο, πού εἶναι ἀπό τά πιό μεγάλα προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας. Δύσκολα ἐπικοινωνοῦν σήμερα οἱ ἄνθρωποι «πρόσωπον πρός πρόσωπον» καί γι αὐτό συχνά καταφεύγουν στά ὑποκατάστατα ἠλεκτρονικά μέσα διαδικτυακῆς ἐπικοινωνίας. Ἡ περίοδος τῶν ραγδαίων ἐξελίξεων καί τῶν σύγχρονων ἤ μᾶλλον καθημερινῶν, μεταβολῶν σέ ὅλα τά ἐπίπεδα, μᾶς ὑποχρεώνει νά ἐφαρμόσουμε μιά ποιμαντική μέθοδο καί διδακτική τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος περισσότερο σύγχρονη, ἐπίκαιρη καί ἀναπροσαρμοσμένη γιά τήν προαγωγή τοῦ διδακτικοῦ ἔργου καί τή μεγαλύτερη συμμετοχή τῶν παιδιῶν. Ἡ χορήγηση Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν στίς σχολικές μονάδες τῆς Πρωτοβάθμιας καί Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης ἀπό τό Ὑπουργεῖο Παιδείας εἶναι γεγονός, καί ἤδη ὑλοποιεῖται σέ μεγάλο βαθμό τό «Νέο Σχολεῖο» μέ τή χρήση νέων τεχνολογιῶν στίς αἴθουσες διδασκαλίας, ὅπως ἡ διδασκαλία μέ διαδραστικούς πίνακες, ἀλλά καί ἡ ἔξαρση τῆς ἐπιστήμης τῆς πληροφορικῆς. Ἡ Ἐκκλησία ὀφείλει νά λάβει σοβαρά ὑπόψη της ὅτι ἐπῆλθε πλέον ἡ ἠλεκτρονική ἐποχή. Ἤδη τό Ἴντερνετ σταδιακά μπῆκε σ ὅλα τα σπίτια μέ τήν ἐφαρμογή καί ἐξάπλωση τῶν

εὐρυζωνικῶν δικτύων καί ταυτόχρονα διανοίγεται μιά τεράστια πρόκληση, ἡ καλλιέργεια ἑνός εἴδους διαδικτυακῆς ποιμαντικῆς καί ἐπικοινωνίας μέ τούς πιστούς, κυρίως τούς νέους. Ἡ ἀξιοποίηση τῶν νέων τεχνολογιῶν (ψηφιακῶν δίσκων, dvd s, video κ.λπ.) καί ἡ εὐρεία χρήση προγραμμάτων ὅπως τοῦ Power point ἀναμφίβολα ἀναβαθμίζουν τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί διευκολύνουν τό ἔργο τῶν Θεολόγων καθηγητῶν. Οἱ μαθητές ἔχουν τήν εὐκαιρία νά ἐμπλακοῦν σέ ἐνδιαφέρουσες δραστηριότητες καί τό μάθημα τῆς Θρησκευτικῆς Ἀγωγῆς νά γίνει ἑλκυστικότερο καί πολύ πιό ἀποδοτικό, σέ μιά περίοδο πού ἡ θέση καί ἡ μορφή τοῦ μαθήματος στό προτεινόμενο πρόγραμμα σπουδῶν τοῦ Λυκείου συνεχῶς βάλλεται μέ ἀπώτερο σκοπό τόν περιορισμό καί τόν περαιτέρω ἐξοβελισμό του. Ἡ Ἐκκλησία παρά ταῦτα δέν καταργεῖ τό πρόσωπο καί προβάλλει τή σωστή καί εὐεργετική χρήση ὅλων αὐτῶν τῶν μέσων. Γιατί δυστυχῶς ὑπάρχει καί ἡ ἄλλη ὄψη τοῦ νομίσματος πού ὀφείλουμε νά ἐξετάσουμε στό παρόν συνέδριο: ἡ κακή καί ἀλόγιστη χρήση τῶν διαφόρων διαδικτυακῶν ἡμερολογίων blogs καί τῶν ἄλλων ἱστοχώρων δημιουργίας εἰκονικοῦ προφίλ καί ποικιλότροπης ἐπικοινωνίας καί κοινωνικῆς δικτύωσης, ὅπως τό εὐρέως σήμερα διαδεδομένο Facebook, ἰδιαιτέρως προσφιλῶν στούς σύγχρονους νέους. Ἐκεῖ δαπανοῦν πολύ χρόνο τά παιδιά μας, συχνά ἄσκοπα καί χωρίς πραγματική ἐπικοινωνία, μέ πλαστά ὀνόματα καί παραπλανητικά στοιχεῖα. Ἐκεῖ θεωρῶ ὅτι εἶναι καί ἡ ἀποστολή μας: Νά συμβάλλουμε μέ τήν κατάρτιση καί τήν ἐνημέρωση, ὥστε οἱ νέοι μας νά ἀποκτήσουν τέτοιες ἠθικές καί πνευματικές ἀντιστάσεις, γιά νά μήν παρασύρονται στή μοναξιά, ἀπομονωμένοι καί ἀποσβολωμένοι μπροστά σέ μιά ὀθόνη τοῦ Ὑπολογιστῆ. Νά τούς ἐνημερώσουμε γιά τούς κινδύνους πού ἐλλοχεύουν ἀπό τήν πληροφόρηση προσωπικῶν πληροφοριῶν καί φωτογραφιῶν στό Διαδίκτυο καί νά τούς μάθουμε νά ξεχωρίζουν τό δημόσιο ἀπό τό ἰδιωτικό καί τό ὠφέλιμο ἀπό τό βλαβερό, σεβόμενοι πάντα τήν ἀξία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί τήν ἐλευθερία του. Νά συναναστρέφονται πρόσωπο πρός πρόσωπο, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τῆς ἀγαπητικῆς σχέσης τῶν τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, διότι πάνω ἀπό τά ὅποια ἐπιτεύγματα τῆς τεχνολογίας εἶναι ἡ ζωντανή σχέση ἀγάπης καί ἐπικοινωνίας μέ τόν Δημιουργό Θεό καί τόν συνάνθρωπό μας. Ἑπομένως πιστεύουμε ἀκράδαντα ὅτι ὁ γοητευτικός χῶρος τῆς Πληροφορικῆς μέ τό πλῆθος τῶν τεχνολογικῶν ἐπιτευγμάτων μπορεῖ νά ἀξιοποιηθεῖ πρός ὠφέλεια τοῦ διδακτικοῦ ἔργου καί τῆς νεολαίας μας γιά νά βρίσκει ἀπαντήσεις στά προβλήματα καί τίς ἀνησυχίες της. Οἱ νέες τεχνολογίες μποροῦν νά βοηθήσουν στήν καλύτερη διακονία καί ἀνταπόκριση τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Θεολόγων Ἐκπαιδευτικῶν στίς σύγχρονες ποιμαντικές καί ἐκπαιδευτικές ἀνάγκες, ἀρκεῖ νά μήν παραβλέπεται ὁ παράγοντας ἄνθρωπος, καί μάλιστα ὁ «ἄρτιος» καί «καινός» - ὁ ἀνακαινισμένος- κατά τήν ἁγιογραφική ἔκφραση ἄνθρωπος. Μέ τό φῶς τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας γιά τή μεταμόρφωση τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί μέ σύγχρονα μέσα, καλούμαστε νά ἐνδυναμώσουμε τίς ἠθικές ἀντιστάσεις καί νά προσεγγίσουμε τόν σύγχρονο ἄνθρωπο, τόν ἄνθρωπο τῆς τεχνολογίας, γιά νά τοῦ προσφέρουμε τό λυτρωτικό μήνυμα τοῦ Σωτήρα Χριστοῦ, πού θά νοηματοδοτήσει τήν ὕπαρξή του καί θά ὑλοποιεῖ τόν προφητικό λόγο: «Συναγάγετε τόν λαόν μου εἰς τόν Οἶκον μου». Πλημμυρισμένοι ἀπό αἰσθήματα τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης καί τῆς ἐκτιμήσεως τοῦ σημαντικοῦ ἔργου σας γιά τήν πνευματική θωράκιση τῶν παιδιῶν μας σᾶς καλωσορίζουμε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί εὐχόμαστε ὁ Μεγάλος Παιδαγωγός τῶν αἰώνων Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός νά εὐλογεῖ καί νά ἐνισχύσει πάντοτε τό ἔργο σας. Εὐχαριστῶ ὅλους γιά τήν παρουσία καί τήν ἐνεργό συμμετοχή σας. Ἰδιαιτέρως ὅμως ὀφείλω νά εὐχαριστήσω καί νά συγχαρῶ τούς εἰσηγητές τοῦ συνεδρίου, πού ἦλθαν ἀπό τόσο μακριά γιά 7

νά μᾶς διαφωτίσουν στό θέμα τῆς ἀναμόρφωσης τῶν διδακτικῶν μεθόδων καί τῆς ἐποικοδομητικῆς χρήσης τῶν νέων τεχνολογιῶν στό ἔργο τῆς διάδοσης τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ὡς εἰδικοί ἐπιστήμονες, λαμπρύνοντας μέ τήν παρουσία τους καί ἀναβαθμίζοντας σημαντικά αὐτό τό ἐπιστημονικό συνέδριο. Ἐπίσης, εὐχαριστῶ τό Δ.Σ. τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων καί τόν ἀκούραστο Πρόεδρο κ. Γεώργιο Στριλιγκᾶ γιά τήν ἀπρόσκοπτη καί καλή συνεργασία καί τούς ἀφανεῖς ἐργάτες συνεννόησης, ἐπικοινωνίας καί διευθέτησης πρακτικῶν κυρίως θεμάτων, καί ἐννοῶ τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο π. Κύριλλο, τόν Διάκονο π. Ἀμβρόσιο, τό προσωπικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί τούς ἄλλους λαϊκούς συνεργάτες μας γιά τήν ἥσυχη διαμονή καί φιλοξενία στό πιό ἄνετο καί μεγάλο ξενοδοχεῖο τῆς Σητείας. Εὐχαριστοῦμε τόν Διευθυντή τοῦ «SITIA BEACH» κ. Κων/νο Ἀπιδιανάκη καί ὅλους τούς ἐργαζομένους γιά τήν ὁλοπρόθυμη συνεργασία τους. Εὐελπιστοῦμε ὅτι, μέ τή συμβολή καί τή συνεργασία ὅλων μας, αὐτό τό συνέδριο θά ἀπαντήσει στά κρίσιμα ἐρωτήματα πού σχετίζονται μέ τό τόσο ἐπίκαιρο καί ἄκρως ἐνδιαφέρον θέμα του, ὥστε ὅλοι μαζί νά ἀξιοποιήσουμε τίς παρεχόμενες δυνατότητες πρός δόξαν Θεοῦ καί σωτηρία ψυχῶν. Κηρύσσουμε, λοιπόν, τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ παρόντος Παγκρήτιου Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ τήν ἐπισήμανση, ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας δέν ἀντιπαρατέθηκε ποτέ στήν ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας, διότι πιστεύει καί ἐλπίζει πάντοτε στή θεία πρόνοια καί διακυβέρνηση τοῦ κόσμου, τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς ἱστορίας του καί ἐπικροτεῖ ὅλα τά θετικά ἐπιτεύγματα τῆς ἀνθρώπινης τεχνολογίας, ἐπιβεβαιώνοντας τόν λόγο τοῦ Κυρίου «Θαρσεῖτε ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» (Ἰω. 16, 33), «καὶ ἐξῆλθε νικῶν καὶ ἵνα νικήσῃ» (Ἀποκ. 6,2). Καλή ἐπιτυχία στίς ἐργασίες μας. 8

Ἡ πληροφορική στήν ἐκπαίδευση καί τήν ποιμαντική διακονία: τεχνολογική πρόκληση ἤ «μεταφυσική» ὑπεροψία; Βασιλείου Τ. Γιούλτση, Ὁµότιµου καθηγητῆ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ. Α ΓΕΝΙΚΑ Ησχέση ἀνάμεσα στό «Θεολογικό λόγο» καί τίς «Ἐφηρμοσμένες Ἐπιστῆμες»*, πού φαίνεται ὅτι στήν ἐποχή μας λειτουργεῖ σέ ἕνα πλαίσιο ἀμφίδρομων ἐπιδράσεων, δέν εἶχε πάντοτε τήν ἴδια ἔκφραση καί ἔνταση. Στό μακρυνό παρελθόν ἐντοπίζονται περίοδοι, στίς ὁποῖες ἡ παραπάνω σχέση ἦταν σχεδόν δυσδιάκριτη ἤ μᾶλλον ἀνύπαρκτη. Παρά ταῦτα δέν εἶναι δύσκολο νά συναντήσουμε καί ἱστορικές στιγμές, ἔστω μεμονωμένες, μέ «συνάλληλα χαρακτηριστικά» στή θεσμική ἤ τή θεωρητική ἔκφραση τῆς «θεολογίας» καί τῆς «θετικῆς σκέψης». Ἡ τεχνολογική ἔκρηξη τοῦ προηγούμενου αἰώνα ἄνοιξε προοδευτικά μιά νέα περίοδο, στήν ὁποία κεντρικό χαρακτηριστικό εἶναι μία τάση μείωσης τῶν διεπιστημονικῶν ἀποστάσεων, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἰσχυροποίηση τῆς σχέσης ἀνάμεσα στό «λόγο» καί τήν «ἐμπειρική πρακτική». Βέβαια ἡ μείωση εἶναι προοδευτική, γι αὐτό καί τά θεαματικά ἀποτελέσματα φαίνονται καλύτερα τά τελευταῖα χρόνια. Ἄν πρίν ἀπό τριάντα χρόνια ὑποστήριζε κάποιος ὅτι σύντομα ἡ Ἐκκλησία μας, στίς προοπτικές τῆς ἐμπειρίας καί τῆς θεολογικῆς ἔρευνας, θά συναντηθεῖ μέ τίς λεγόμενες «Θετικές Ἐπιστῆμες», εἶναι βέβαιο ὅτι θά εἶχε ἐπικίνδυνα παρεξηγηθεῖ. Η θεολογία καί ὁ ἐρευνητικός της ὁρίζοντας δέθηκαν ἐξαρχῆς μέ τό θεωρητικό λόγο, γι αὐτό καί ἔμειναν ἔξω ἀπό τήν «ἐφηρμοσμένη ἔρευνα». Ἡ γλώσσα τῆς θεολογίας καί εἰδικότερα ἡ ἔρευνά της εἶναι κατ οὐσίαν «ἐξεικονιστική», ἀφοῦ σημαῖνον καί σημαινόμενον δέν εἶναι δυνατό νά ταυτιστοῦν. Αὐτό ἄλλωστε ὑποδηλώνει ὁ ὅρος «ἀποφατισμός». Στίς «Θετικές Ἐπιστῆμες», μέ μιά ἄλλη λογική, σημαῖνον καί σημαινόμενον συνυπάρχουν καί ἴσως(;) ταυτίζονται, γεγονός πού ἐπιβάλλει χρήση ἐμπειρικῶν κριτηρίων γιά τήν ἀξιολόγηση καί ἑρμηνεία τους. Αὐτό ἀντιπροσωπεύει ὁ ὅρος «θετικισμός» μέ τήν καθαρά ἐμπειρική του σημασία. Ἐλάχιστες περιπτώσεις θεολογικῆς ἔρευνας στό παρελθόν ἀναζήτησαν κάποια ἐρίσματα «ἐμπειρισμοῦ» ἤ δέχθηκαν ἔστω τή χρήση μαθηματικῶν μεγεθῶν, γι αὐτό καί στάθηκαν στήν περιοχή τῶν ἐξαιρέσεων, καί τά πορίσματά τους ἔμειναν μόνο πληροφοριακά (λ.χ. ἀστρονομικοί συσχετισμοί γιά τόν προσδιορισμό τῶν πασχαλίων, χρονολογικοί πίνακες, γενεαλογίες, πληθυσμιακές στατιστικές, γεωγραφικές ἀποστάσεις ἤ καθορισμός ὁρίων γεωγραφικῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν). Οἱ ἀναφορές ἐκεῖνες δέν εἶχαν τίποτε ἀπό τίς σύγχρονες ἐφαρμογές καί δυνατότητες. Ησαν μᾶλλον ἐπικουρική στήριξη παρά διεπιστημονική συνεργασία. Ἡ εἰκόνα ἄρχισε νά μεταβάλλεται πρόσφατα, ὅταν στό χῶρο τῶν «Ἐφηρμοσμένων Ἐπιστημῶν» παλαιότερες ἀνακαλύψεις ἐξελίχθηκαν σέ προηγμένες χρήσεις λ.χ. τῶν ἡμιαγωγῶν, τῶν κρυστάλλων πυριτίου καί τῶν τυπωμένων κυκλωμάτων, σέ συνδυασμό μέ τήν ὀπτική καί ἀλγοριθμική χρήση τοῦ δυαδικοῦ συστήματος (0 καί 1) ὡς νέου κώδικα ἐπικοινωνίας. Οἱ νέες χρήσεις γέννησαν μιά νέα ὑβριδιακή ἐπιστήμη, τήν Πληροφορική, πού ἀνέλαβε, μέ τή βοήθεια τῆς μαθηματικῆς λογικῆς, τόν μηχανιστικό συσχετισμό *Εἰσήγηση τοῦ κ. Βασιλείου Γιούλτση κατά τήν Α συνεδρία τοῦ Παγκρητίου Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ θέμα: «Χρήσεις τῶν Νέων Τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση», τό ὁποῖο διοργάνωσε ὁ Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας στίς 29 καί 30 Ὀκτωβρίου 2010 στή Σητεία. 9

Ὁ κ. Βασίλειος Γιούλτσης ἀναπτύσσει τήν εἰσήγησή του. τῶν ἀλγορίθμων, τή δόμηση βάσεων δεδομένων, τόν προγραμματισμό καί τή σχεδίαση λογισμικοῦ, τήν ἐπεξεργασία, τήν ἀνάλυση, τή συμπίεση, τόν ἀποθησαυρισμό καί τή διάδοση τῆς πληροφορίας. Ἐμεῖς πού ζοῦμε στόν εἰκοστό πρῶτο αἰώνα, εἴμαστε μάρτυρες τῶν ἀπαρχῶν μιᾶς νέας ἐπανάστασης, θά λέγαμε τῆς «τρίτης βιομηχανικῆς». Στόχος τῆς ἐπανάστασης αὐτῆς δέν εἶναι πιά ἡ ἀντικατάσταση μέ μιά καλύτερη μορφή τῆς μυικῆς δύναμης τοῦ ἀνθρώπου, γιατί αὐτό ἤδη ἔγινε, ἀλλά τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου ὡς μηχανισμοῦ πού ἔχει τήν πρωτοβουλία στή λήψη ἀποφάσεων. Στή φάση αὐτή ἡ μηχανή παίρνει τή θέση τοῦ δημιουργοῦ της. Κι ἐνῶ ἔρχεται νά τόν ἀπαλλάξει ἀπό τή μονοτονία καί τήν κενότητα τῶν ἐπαναλαμβανόμενων ἐργασιῶν τῆς σκέψης καί τοῦ πνεύματος, τελικά τόν μεταβάλλει σέ ἐξάρτημα μιᾶς πραγματικότητας, ὅπου τόν πρῶτο λόγο, ἄν δέν ἔχουν ἀπόλυτα ἀκόμη, θά ἔχουν σίγουρα αὔριο τά εὐρυζωνικά δίκτυα, οἱ ἠλεκτρονικοί ὑπολογιστές, ἕνα πλῆθος «ἱστοχῶροι κοινωνικῆς δικτύωσης» 1 καί οἱ συνεχεῖς μεταμορφώσεις τῶν μικρο-εφαρμογῶν τῆς ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας: Ὅλα- σέ- Ἕνα (All-in-One) 2 καί μάλιστα σήμερα στήν ἐντυπωσιακή σμίκρυνση τοῦ Smartphone. Ὁ νέος προβληματισμός ἀναφέρεται στήν πνευματική καί ψυχο-συγκινησιακή σφαίρα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Εἶναι πίσω ἀπό τήν ἐμπειρική πραγματικότητα, γι αὐτό καί δέν εἶναι σέ θέση νά τόν μελετήσει κάποια ἀπό τίς γνωστές ἐπιστῆμες. Χρειάζεται μιά μετα-κοινωνική διάσταση, μιά μετα-κοινωνιολογική ὀπτική, πού θά δεῖ τήν τεχνολογία σάν καταλύτη τῆς ἀνθρώπινης κυριαρχίας πάνω στή φύση καί τήν ὕλη, καί τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς κατάλυσης πάνω στό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί τίς κοινωνίες τοῦ αὔριο. Τό πρόβλημα ἀρχίζει νά ὑπάρχει ἀπό τή στιγμή τῶν ἐπιστημονικῶν ἀνακαλύψεων τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, πού εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα ἀσύλληπτες τεχνολογικές ἐφαρμογές. Οἱ ἐφαρμογές αὐτές ἦταν φυσικό νά δημιουργήσουν μιά δικαιολογημένη φοβία γιά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας. Γι αὐτό καί τό πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου στόν σύγχρονο πολιτισμό ἐξελίχτηκε ἀπροσδόκητα σέ ἀγωνία γιά τό πεπρωμένο του. Πίστη, ἐλπίδα, καρτερία, ὑπομονή, ἀπαντοχή, προσδοκία ὡς ἔννοιες-ἀρετές, μέ μεταφυσικό κυρίως περιεχόμενο καί πνευματική φόρτιση, ἔχουν χάσει κάθε νόημα καί σημασία. Γι αὐτό καί χρειάστηκε κάτι τό δυνατό καί μεγαλειῶδες, κάτι πού νά συγκλονίζει καί νά συναρπάζει. Πάντοτε γιά νά πιστέψει ὁ ἄνθρωπος ζητοῦσε ἀποδείξεις. Γιά νά βεβαιωθεῖ γιά ὁποιαδήποτε πρόκληση, χρειάστηκε ἐπίδειξη δυνάμεων, θαύματα, ἀληθινά θαύματα. Γι αὐτό καί πίστεψε ἀρχικά στούς μάγους, ἀργότερα στούς προφῆτες, μετά στούς θεραπευτές, σέ λίγο στούς διδασκάλους καί τελικά στούς μεσσίες. Κάθε φορά ἐντυπωσιαζόταν ἀπό τό καινοφανές, τό ἐκπληκτικό, τό παράδοξο, τό μυστηριῶδες, ἐκεῖνο πού τοῦ προκαλοῦσε ἀνάμεικτα συναισθήματα φόβου καί δέους, θαυμασμοῦ καί σεβασμοῦ, καθιέρωσης καί λατρείας, ἀποδοχῆς καί αὐτοβεβαίωσης τῆς μικρότητάς του. Καί στήν ἐποχή μας τέτοια θαύματα μπορεῖ νά τοῦ προσφέρει μόνο ἡ «νέα θεότητα» πού λέγεται Τεχνολογία 3. Ἐδῶ ἀναδύεται ὁ «μεταφυσικός δυναμισμός» τῆς τεχνολογίας, πού μέ τά τεχνολογικά της θαύματα κάνει τόν ἄνθρωπο νά τοποθετηθεῖ μέ δέος καί ἐμπιστοσύνη ἀπέναντί της. Στά μάτια, λοιπόν, τοῦ μέσου σύγχρονου ἀνθρώπου καί εἰδικότερα τῶν μέσων 10

νέων τῆς ἐποχῆς μας μόνη ἡ τεχνολογία ἔχει σήμερα τή δύναμη νά πραγματοποιεῖ θαύματα καί μάλιστα αὐθεντικά. Νά, γιατί ἡ τεχνολογία εἶναι ἡ τελευταία πίστη τοῦ ἀνθρώπου, ἡ τελευταία ἀγάπη του, πού, κάτω ἀπό τήν ἐπίδρασή της, εἶναι ἕτοιμος ἀκόμη καί νά παραμορφώσει τό ἴδιο τό πρόσωπό του 4. Αὐτά σέ γενικές γραμμές ἀντιπροσωπεύουν τήν τεχνολογική πρόκληση πού, ὅσο κι ἄν φαίνεται περίεργο, ἐνδιαφέρει ἰδιαίτερα τήν ἐκκλησιαστική ζωή καί τή θεολογική ἔρευνα. Β ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ - ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ Οἱ τελευταῖες διαπιστώσεις συνδέονται ἄρρηκτα μεταξύ τους, ἀλλά διαφοροποιοῦνται ὡς πρός τά ἐξειδικευμένα στοιχεῖα πού καλοῦνται νά χρησιμοποιήσουν. Φυσικά, καί στή μία καί στήν ἄλλη περίπτωση ὑποφώσκει τό ἐρώτημα: «Μποροῦμε ἀνενδοίαστα νά ἀποδεχόμαστε τήν τεχνολογική πρόκληση, χωρίς νά φοβόμαστε τίς ἐπιδράσεις της πάνω στό ἀνθρώπινο πρόσωπο ἤ γενικότερα στίς ἀρχές καί τίς ἀξίες τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης;». Στό σημεῖο αὐτό χρειάζεται νά σημειώσουμε ὅτι στόν τόπο μας ἡ σχέση μέ τήν Παράδοση πῆρε πολλές φορές μορφές παραδοσιαρχίας, ἀλλά καί ζηλωτισμοῦ, πού ὡς γνωστό, ἀπορρίπτουν τούς νεωτερισμούς ἤ τίς ἐξελικτικές προσαρμογές. Ἀκόμη γνωρίζουμε ὅτι ἡ ὀρθόδοξη συνείδηση στή λαϊκή της ἔκφραση, σχεδόν μέ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, στάθηκε ἐπιφυλακτική μπροστά στά προϊόντα τῆς τεχνολογίας καί δέν δίστασε κάποιες φορές νά τά συνδέσει μέ τό θρίαμβο τοῦ κακοῦ. Οταν μάλιστα στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 90 ἐμφανίστηκαν στό διαδίκτυο (Internet) κάποιες χριστιανικές ἐκκλησιαστικές παρουσίες, ἐδῶ στή χώρα μας πολλοί ἔβλεπαν μέ φόβο τό ἐνδεχόμενο καί μιᾶς μελλοντικῆς ὀρθοδόξου. Παράλληλα ὅμως διατυπώθηκε καί ὁ ἀντίλογος καί μαζί του τό αἴτημα τῆς ἀνανέωσης, ὅταν νέες ἐπικοινωνιακές ἀπαιτήσεις, ἀλλά καί νέα προβλήματα ζητοῦσαν ἔξοδο ἀπό τήν αὐτάρκεια καί κενωτική πρόθεση προσέγγισης καί λύσης τους. Ἔτσι ἔκανε πάντοτε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅταν χρειάστηκε νά ἀπαντήσει στίς προκλήσεις πολιτιστικῶν ἐξελίξεων. Ἀρχικά προσάρμοσε τό λειτουργικό τυπικό σύμφωνα μέ τή ζωή τῶν πιστῶν στίς διαφορετικές περιοχές τῆς αὐτοκρατορίας. Μεταμόρφωσε καί καθιέρωσε τούς ἐθνικούς κοινωνικούς θεσμούς καί ἄσκησε πίεση γιά τή μεταλλαγή τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων. Στούς νεότερους χρόνους συνάντησε τήν τεχνολογική πρόκληση καί δέν τήν ἀντιπαρῆλθε. Δέχθηκε καί τό ἠλεκτρικό ρεῦμα γιά τό φωτισμό τῶν ναῶν, καί τό τηλέφωνο γιά τή ζωντανή κάλυψη τῶν ἐπικοινωνιακῶν ἀποστάσεων, καί τό φάξ γιά τήν ὁμοιοτυπική ἀποστολή τῶν ἐγγράφων της. Υἱοθέτησε ἀκόμη, καί μάλιστα πολλές φορές ἄκριτα, ξεπερνώντας κι αὐτά τά ἀνεκτά ὅρια, τίς σύγχρονες ἠχητικές ἐφαρμογές (stereo, HI-FI, Dolby), τήν ἐκμετάλλευση τῶν ἑρτζιανῶν καί τῶν FM γιά τήν ἐκκλησιαστική ραδιοφωνία. Φυσικά σέ ἐπίπεδο μηχανοργάνωσης καί ἐκδοτικῶν δραστηριοτήτων δέν ἀρνήθηκε τή χρήση τοῦ Η/Υ, τά δίκτυα LAN καί τίς Βάσεις Δεδομένων. Κυκλοφόρησε κασέτες ψηφιακοῦ ἤχου καί εἰκόνας. Ἀξιοποίησε τίς μεγάλες χωρητικότητες τῶν CDs καί DVDs γιά νά παρουσιάσει σέ βιντεοδίσκους τόν μυσταγωγικό της πλοῦτο, τούς θησαυρούς καί τά μουσεῖα της, τή μοναστική της παράδοση καί ζωή, τίς δημιουργικές δραστηριότητες τῶν νέων της, τά κέντρα ἐθελοντικῆς φιλανθρωπίας καί ποιμαντικῆς μέριμνας. Μέ κριτήριο τίς προηγούμενες ἐκτιμήσεις, ἡ χρήση τῆς Πληροφορικῆς καί τοῦ Internet δείχνει νά ἀποτελεῖ ἀναπόφευκτη ἀποδοχή μιᾶς πολιτισμικῆς διευκόλυνσης, ἀνάλογη ἐκείνης τῆς τυπογραφίας. Θεσμικοί φορεῖς μέ πραγματικές ἀνάγκες διανθρώπινου καί διαπροσωπικοῦ διαλόγου, ἀλλά καί ἰδιαίτερη ἐπικοινωνιακή ἀποστολή, γεγονότα πού διαχρονικά χαρακτηρίζουν τήν Παιδεία καί τήν Ἐκκλησία, θά ἦταν ἀδιανόητο νά παρακάμψουν τή σύγχρονη αὐτή πρόκληση, μέ ὁποιαδήποτε δικαιολογία. Αὐτό ἰσχύει περισσότερο, ὅταν ἡ 11

πρόκληση μέ τήν εἰκονιστική, γραφιστική, ἠχητική καί κινητική της δυναμική συγκλονίζει τήν ὀπτική καί ἀκουστική δεκτικότητα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, καί εἰδικότερα τῶν νέων τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ νέα πρόκληση εἰσάγει νέους τρόπους ἐπικοινωνίας, νέες μορφές ὁμαδοποίησης, νέα σύμβολα καί κώδικες συμπεριφορᾶς, νέες χρήσεις καί ἀξιοποίηση τοῦ ἐλεύθερου χρόνου. Ἐπηρεάζει σημαντικά τά συναισθήματα, τή διάθεση, τίς βουλητικές λειτουργίες, καί αὐτήν ἀκόμη τή φαντασία. Δημιουργεῖ νέους τύπους φιλίας καί ἀμοιβαιότητας, νέες μεθόδους προσέγγισης καί κατάκτησης τῆς γνώσης, νέους ὅρους γλωσσικῆς κοινωνικότητας, νέα ἐπαγγέλματα, νέες προοπτικές μέλλοντος καί νέα ὁράματα εἰδικά γιά τή γενιά πού ἑτοιμάζεται νά ἀναδεχθεῖ τίς εὐθύνες τοῦ αὔριο. Συνδέει τά πρόσωπα, ὑπερβαίνοντας τά ἐμπόδια τοῦ χώρου καί τῶν ἀποστάσεων καί παρά τά «ὅποια ἀρνητικά στοιχεῖα της», καταλύει τό πλέγμα τῆς σύγχρονης μοναξιᾶς καί ἐπιτυγχάνει ἕνα πραγματικά πολυδιάστατο μορφωτικό, παιδαγωγικό, αἰσθητικό, ψυχαγωγικό, ἀλλά καί πνευματικό ἀποτέλεσμα. Ἡ ἀναφορά στά «ὅποια ἀρνητικά στοιχεῖα», θέλει νά διευκρινήσει ὅτι τέτοια στοιχεῖα δέν πρέπει νά ἀποτελέσουν αἰτία ἀποστασιοποίησης 5. Ἄλλωστε ἕνας ἀπό τούς κύριους σκοπούς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ προσπάθεια καί ἡ ἀγωνία της γιά τήν ἀλλαγή τῶν ἀρνητικῶν δομῶν τοῦ κόσμου, καί στήν κατεύθυνση αὐτή, σχετικά μέ τήν παρουσία της στό διαδίκτυο, τά ὥς τώρα ἀποτελέσματα μαρτυροῦν μᾶλλον θετική παρουσία. Ἐδῶ ἀποκτᾶ τή σπουδαιότητά της ἡ δημιουργία κέντρων διαδικτυακοῦ παιδαγωγικοῦ ταχυδρομείου (e-mail) πού θά ἀπευθύνεται σέ «εὔλογα ἐρωτήματα» τῶν ἐπισκεπτῶν. Ο τύπος αὐτός ἐπικοινωνίας ἔχει ἤδη δοκιμαστεῖ θετικά σέ πολλές δυτικές χῶρες, ἐνῶ δέν εἶναι ἄγνωστες οἱ κάποιες ἀρχικές ἀκρότητές του σέ προτεσταντικές ἐκκλησιαστικές ὁμάδες (λ.χ. ἐξομολόγηση μέσῳ e-mail). Η ἀναφορά σέ «εὔλογα ἐρωτήματα» εἶναι τό κλειδί γιά τήν ἀποφυγή ἀκροτήτων. Ἀπαντήσεις σέ τέτοια 12 ἐρωτήματα ἄνοιξαν διάλογο πού ἀποτέλεσε ἀπαρχή μορφωτικῶν ἀναπροσανατολισμῶν, καί ὀρθῶν λύσεων σέ συνειδησιακά ἀδιέξοξα σημαντικοῦ ἀριθμοῦ νέων κυρίως χρηστῶν τοῦ διαδικτύου. Εἶναι μιά θετική πτυχή τῆς «ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας», πού ἄν ἀξιοποιηθεῖ μέ σοβαρότητα καί διάκριση μπορεῖ νά ὑπηρετήσει πολλαπλά τή διαμορφούμενη πλέον «ἠλεκτρονική ποιμαντική». Ἡ ἄλλη σημαντική διαδικτυακή μορφή ἐπικοινωνίας ἄνοιξε μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ blogging 6 πού σύντομα κάλυψε ἕνα μέρος ἀπό τίς λεπτομέρειες τῶν «μικρῶν αἰφνιδιαστικῶν» εἰδήσεων, πού συνήθως δέν ἔβλεπαν ἔγκαιρα τό φῶς τῆς δημοσιότητας. Γ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Ἐδῶ εἶναι ἀνάγκη νά σημειώσουμε ὅτι τό Διαδίκτυο 7, ὡς μέσο ἐπικοινωνίας καί μετάδοσης πληροφοριῶν (κείμενο, ἦχος, σταθερή ἤ κινούμενη εἰκόνα καί δεδομένα), πολύ ἐνωρίς ἀπασχόλησε τίς δυτικές χριστιανικές ὁμολογίες, ἀλλά ἐπίσης καί τίς μεγάλες καί ὀργανωμένες ἐκπροσωπήσεις τῶν ἀσιατικῶν θρησκειῶν, ἀρχικά στόν δυτικό κόσμο καί ἀργότερα εἰδικά στήν Ἀσία. Σέ κάποια διεθνῆ συνέδρια, στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 90 εἶχε ἤδη ἐπισημανθεῖ ὁ δυναμικός ρόλος τῆς νέας τεχνολογίας στήν προώθηση καί διάδοση τῶν θρησκευτικῶν ἰδεῶν, ἀλλ ἐπίσης καί ὁ προβληματισμός τῶν θρησκειῶν γιά τή συνύπαρξή τους σέ ἕναν ἐπικοινωνιακό ἱστό μέ ὁλότελα ἀπαράδεκτους, γιά τά θρησκευτικά ἤθη, μηχανισμούς προβολῆς καί ἐμπορίας τοῦ ἀσέμνου. Τότε μάλιστα, μέ δεδομένη τήν ἐμπειρία τῆς ἀδυναμίας κρατικοῦ ἐλέγχου, λόγῳ τῆς ἀνυπαρξίας σχετικῶν νόμων, στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες κάτω ἀπό τήν ἒντονη πίεση θρησκευτικῶν, ἐκπαιδευτικῶν, νομικῶν καί πολιτιστικῶν κύκλων συζητήθηκε ἡ ἰδέα τῆς δημιουργίας ἑνός ἄλλου διαδικτύου, ὑψηλῶν πολιτιστικῶν καί μορφωτικῶν προδιαγραφῶν, τοῦ Internet II. Ἡ ἰδέα ἐκείνη χτίζει ἔκτοτε τίς προϋποθέσεις, φυσικά μέ πολύ ἀργούς καί προσεκτικούς ρυθμούς, ἐνῶ παράλληλα ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται καί νά πολλαπλασιάζονται οἱ θρησκευτικές

παρουσίες. Σέ μιά στατιστική σελίδα τῆς Alexa 8 τό 1994 ἀναφέρονταν 1090 ἱστοσελίδες 120 περίπου θρησκευτικῶν φορέων ἀνά τόν κόσμο. Σήμερα οἱ σχετικοί ἀριθμοί ξεπερνοῦν ἑκατοντάδες ἑκατομμύρια, καί στή χώρα μας, παρότι τά ποσοστά χρήσης τοῦ διαδικτύου εἶναι σχετικά χαμηλά, ἡ δημιουργία ἐκκλησιαστικῶν ἱστοσελίδων αὐξάνει μέ γεωμετρική πρόοδο. Στή δεκαετία τοῦ 90, λοιπόν, ἄνοιξε ἡ συζήτηση γιά τήν ὀρθόδοξη παρουσία στό διαδίκτυο. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἀναφέρουμε ὅτι πέρα ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν νέων τεχνολογιῶν ὡς μέσων γιά τή διάδοσή τοῦ θρησκευτικοῦ λόγου καί τήν ἄσκηση τῆς λεγόμενης «ἠλεκτρονικῆς ποιμαντικῆς», δύο ἐπιπλέον σοβαροί λόγοι ὁδήγησαν στή θετική ἀπόφαση. Ἦσαν: α) ἡ μέσῳ τοῦ διαδικτύου ἀπροκάλυπτη ἄσκηση προσηλυτισμοῦ ἀπό ἐσχατολογικές ἰουδαιοχριστιανικές αἱρέσεις, καί β) ἡ σατανιστική προπαγάνδα πού ἀπευθυνόταν στούς νέους, ὑποσχόμενη κυρίως δύναμη, εὔκολο πλοῦτο καί ἀσύλληπτες ἐμπειρίες. Οἱ δύο τελευταῖες προκλήσεις δέν ἦταν δυνατό παρά νά ἀντιμετωπιστοῦν μέ ἀντίστοιχα μέσα, γι αὐτό καί ἡ χρήση τοῦ διαδικτύου ἐμφανίστηκε ὡς ἡ μοναδική δυνατότητα γιά τήν ἀναχαίτιση τῆς ἀπειλῆς. Ἡ ἀπειλή ἀναφερόταν στά νειάτα. Ἄς σημειωθεῖ ἐπίσης ὅτι ἡ δεκαετία πού προηγήθηκε, ἐκείνη τοῦ 80 χαρακτηρίστηκε ὡς ἰδιαίτερα βεβαρημένη ἀπό ἀντιθρησκευτικό μένος, γεγονός πού μεταφράστηκε σέ παγκόσμιο «ἔλλειμμα πίστης». Ἡ δεκαετία ἐκείνη, μέ τήν εἴσοδό της, ἐπιχείρησε ἀτυχῶς ἀνασύνταξη τῶν ἀθεϊστικῶν δυνάμεων γιά τή σχετικοποίηση τῆς μεταφυσικῆς ἀγωνίας. Στήν ἔξοδό της ὅμως πραγματοποιήθηκαν συγκλονιστικές μεταβολές πού συνέπιπταν μέ τό τέλος τοῦ «ὑπαρκτοῦ Σοσιαλισμοῦ» καί μοιραῖα ἐμφάνιζαν ἀκόμη πιό δραματικό τό κενό ἀπό τό «ἔλλειμμα πίστης». Ἡ ἑπόμενη, ἡ δεκαετία τοῦ 90, λόγῳ τῶν αἱρετικῶν προσδοκιῶν γιά τή συντέλεια τοῦ κόσμου, εὐνόησε ὅλες τίς «περί ἐσχάτων» ἀφελεῖς ἑρμηνεῖες τῆς Ἀποκάλυψης καί κυρίως τή διαρχική σύγκρουση ἀνάμεσα στό «καλό» καί τό «κακό», μέ τό θρίαμβο τοῦ Ἀντιχρίστου. Ἒτσι κατανοεῖται γιατί, στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 90, 20 περίπου διαδικτυακές διευθύνσεις ἐδῶ στήν Ἑλλάδα ἐνδιαφέρθηκαν νά «καλύψουν» τό «ἔλλειμμα πίστης» καί προπαγάνδιζαν ἐλεύθερα ὑπέρ τῆς «Νέας Ἐποχῆς», ὑπέρ τοῦ χιλιασμοῦ, ὑπέρ κάποιων παγανιστικῶν καί συγκρητιστικῶν αἱρέσεων μονιστικοῦ προσανατολισμοῦ καί κυρίως ὑπέρ τοῦ σατανισμοῦ. Θά σημειώσουμε τή σκωπτική, μέχρι διακωμώδησης, ἀντιμετώπιση τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος, τήν παραποίηση ἱστορικῶν γεγονότων καί ἀληθειῶν καί ἐπίσης τόν διασυρμό τῶν ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων, τῶν λειτουργῶν τους, ἀλλά καί ἐπώνυμων ἐκκλησιαστικῶν καί πνευματικῶν προσωπικοτήτων. Στό ἴδιο πνεῦμα ἔξω ἀπό τόν ἑλληνικό γεωγραφικό χῶρο ἐπιχειρήθηκε πλαστογράφηση ἁρμοδιοτήτων καί ἱστορικῶν ρόλων ἐπισήμων ἐκκλησιαστικῶν φορέων καί ἀρχῶν. Στήν Ἀμερική κάποιοι σχισματικοί Ρῶσοι, δῆθεν τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου μέ τρεῖς διαφορετικές διευθύνσεις, διατείνονταν ὅτι ἐκπροσωποῦν ἐπίσημα τό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας. Στήν Κωνσταντινούπολη, καί μέ διεύθυνση πού ὀνομαζόταν «οἰκουμενικό πατριαρχεῖο», δύο Τοῦρκοι φιλόλογοι καί ἕνας ἰμάμης παρουσίαζαν τό σχισματικό ἔργο τῶν διαδόχων τοῦ γνωστοῦ παπα- Ἐφτύμ ὡς κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας. Φυσικά στόν ὀρθόδοξο χῶρο ὑπῆρχε μιά «δυσκαμψία» ἀπό τήν πλευρά τῆς παράδοσης, καί βέβαια καί τά ἐπιχειρήματα τῆς «αὐτάρκειας» καί τῆς «πληρότητας» πού χαρακτηρίζουν διαχρονικά ὄχι τόσο τήν 13

Ἐκκλησία, ὅσο κάποιους πού διατείνονται ὅτι θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους ὑπερασπιστές της, λειτούργησαν ἀρνητικά. Παράλληλα ὑπῆρχε καί ὑπάρχει ὁ ἀντίλογος καί μαζί του τό αἴτημα τῆς ἀνανέωσης, ὅταν νέες ἀνάγκες, νέες ἐπικοινωνιακές ἀπαιτήσεις, ἀλλά καί νέα προβλήματα ἀπαιτοῦν ἔξοδο ἀπό τήν αὐτάρκεια καί κενωτική πρόθεση προσέγγισης καί λύσης τους. Βέβαια ἡ ὅποια ἀνανέωση στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν εἶχε οὔτε καί μπορεῖ νά ἔχει ριζοσπαστικό χαρακτήρα, γιατί κινεῖται στήν εὐθεία τῆς «μεσότητας», πού διακονεῖ χτίζοντας, χωρίς νά κατεδαφίζει. 14 Δ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Στόν τομέα τῆς θεολογικῆς ἔρευνας ἡ Πληροφορική καί οἱ συνακόλουθες ἐφαρμογές της πρόσφεραν θεωρητικά καί πρακτικά πρότυπα γιά τήν προσέγγιση μεταξύ μαθηματικῆς καί νοησιαρχικῆς λογικῆς, πράγμα πού ἐνδιαφέρει ἄμεσα τή θεολογική ἔρευνα. Ετσι διευκολύνθηκε ἡ ἀνάλυση τῶν κειμένων μέ ἕνα σύνολο μεθόδων ἔρευνας. Ἐπιπλέον, μεγάλοι ὄγκοι ἔντυπου ὑλικοῦ συμπιέστηκαν σέ ἀπειροελάχιστο χῶρο, μειώθηκε τό κόστος παραγωγῆς καί διευρύνθηκε ὁ ἀριθμός τῶν μελετητῶν τους. Οἱ πιό γνωστές σήμερα πληροφορικές ἐφαρμογές στή θεολογική ἔρευνα εἶναι: Η δημιουργία καί ὀργάνωση ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ. Η ἐγκατάσταση καί ὁριοθέτηση ἐκπαιδευτικῶν δικτύων. Η στατιστική προσέγγιση τοῦ προσωπικοῦ γλωσσικοῦ ὕφους τοῦ συγγραφέα, μέ ἐντοπισμό τῆς συχνότητας χρήσης ὁρισμένων ρημάτων, ἄκλιτων μερῶν τοῦ λόγου (προθέσεων, συνδέσμων ἤ ἐπιρρηματικῶν ἐκφράσεων) γιά τήν ἐπιβεβαίωση τῆς πατρότητας ἐπώνυμων καί τή διακρίβωση τοῦ συγγραφέα ἀνώνυμων κειμένων τῆς πατερικῆς γραμματείας. Η ψηφιοποιημένη ἔκδοση μεγάλου σέ ὄγκο λεξικῶν, ταμείων, εὑρετηρίων, ἀρχείων ἐφημερίδων, περιοδικῶν ἤ πρακτικῶν συνεδρίων καί σειρῶν, (Παλαιά καί Καινή Διαθήκη, Λεξικά). Η εὐχερής πρόσβαση μέσῳ τοῦ διαδικτύου σέ μεγάλες βιβλιοθῆκες-βάσεις δεδομένων γιά ἐνημέρωση καί συγκέντρωση πληροφοριῶν, καί κυρίως: Η ψηφιοποιημένη ἔκδοση σέ πολυεπίπεδη βάση κειμένων τῆς κλασσικῆς καί πατερικῆς γραμματείας, ἀλλά καί τῆς μεταγενέστερης θεολογικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως τῶν 20 χριστιανικῶν αἰώνων. Ἀπό τίς λύσεις αὐτές πιό λειτουργική εἶναι ἡ καταγραφή καί ὀργάνωση τοῦ ὑλικοῦ σέ βάσεις δεδομένων (data bases), δηλαδή ἡ ταξινόμηση τῶν πληροφοριῶν κατά τρόπο πού προσφέρει ἀποτέλεσμα, ἀνταποκρινόμενο σέ ὅλες τίς ἀπαιτήσεις τῆς εὑρετηριακῆς ἔρευνας. Οἱ βάσεις δεδομένων προσφέρουν ἐκδόσεις γραμματειακοῦ ἤ βιβλιογραφικοῦ ὑλικοῦ σέ CDs, DVDs ἤ ἀνοικτές βιβλιοθῆκες 9. Τό ἐγχείρημα κυρίως τοῦ Internet στάθηκε ὡς ἡ πιό σημαντική πρόκληση γιά τήν ἀνάπτυξη καί τό ἄνοιγμα τῶν μεγάλων βιβλιοθηκῶν στό παγκόσμιο κοινό. Ἀπό τίς πρῶτες προσπάθειες στή δημιουργία κλειστῶν βάσεων δεδομένων, μέ κείμενα τῆς ἀρχαίας κλασσικῆς καί τῆς βυζαντινῆς θεολογικῆς γραμματείας, πιό σημαντική θεωρεῖται ἡ πρωτοβουλία τῶν Πανεπιστημίων Irvine τῆς California καί Cork τοῦ Dublin. Η ἀρχική προσπάθεια ἔγινε μέ τό πρόγραμμα Ibicus ἀπό τόν καθηγητή D. Packard καί τήν ἑλληνίστρια καθηγήτρια Irene-Marian MacDonald. Τό ἔργο (Στ ἔκδοση) ὡς esaurus Linguae Graecae, περιέχει σχεδόν τό σύνολο τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς καί βυζαντινῆς γραμματείας ἀπό τόν 8ο π.χ. μέχρι τόν 14ο μ.χ. αἰώνα. Ηδη ἐκδόθηκε σέ CDs ἡ J. P. Migne, Patrologia Latina, ἡ Patrologia Orientalis καί μεγάλος ἀριθμός ἐκδόσεων τῆς Βίβλου (περισσότερες ἀπό 30), μέ ἑλληνικό, ἀγγλικό ἤ ἄλλο κείμενο καί ταμεῖα ἤ λεξικά. Σύντομα ὁλοκληρώνεται μιά νέα ἠλεκτρονική κλείδα γιά τή θεματική μελέτη τῆς Πατρολογίας τοῦ J. P. Migne, καί ἑτοιμάζεται ἡ ἔκδοση τῆς J. P. Migne, Patrologia Graeca. Στίς Ηνωμένες Πολιτεῖες ἐξαγγέλθηκε ἔκδοση τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας ἀπό τῶν ἀπαρχῶν τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς μέχρι τό τέλος τοῦ 18ου αἰώνα. Στήν ἴδια κατεύθυνση

ἐργάζεται καί τό Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμοῦ, ἐνῶ ἡ Ιερά Μονή Κύκκου χρηματοδοτεῖ τήν ἔκδοση τοῦ Θησαυροῦ τῆς Κυπριακῆς Γλώσσας. Ε ΔΙΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΦΩΝΗ- ΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Κεντρικό πρόβλημα στήν ψηφιακή καταγραφή τῶν ἔργων τῆς κλασσικῆς γραμματείας καί τῆς ἑλληνικῆς πατρολογίας παραμένει ὁ μεγάλος ὄγκος τῶν κειμένων, ὁ χρόνος πού ἀπαιτεῖται γιά τήν ἐπεξεργασία, ἡ διόρθωση τῶν λαθῶν στίς ἔντυπες ἐκδόσεις καί ἡ ἐμφάνισή τους στά ἑλληνικά μέ τό πλῆθος τῶν τονικῶν συμβόλων τῆς πολυτονικῆς γραφῆς. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἡ ὕπαρξη διγραφικοῦ τρόπου ἀποτύπωσης (μονοτονικό καί πολυτονικό σύστημα) δημιουργοῦσε σοβαρές δυσχέρειες στήν καταγραφή, δεδομένου ὅτι ὁ Η/Υ, ὅταν υἱοθετήθηκε ὁ κώδικας ΑSCII, ὑποχρεώθηκε νά γράφει σέ περιβάλλον DOS μόνο τή μονοτονική γραφή. Ηδη παρῆλθε ἡ ἐποχή τῆς μοναδικότητας τῶν μονοτονικῶν κειμένων. Μέ τήν ἔκδοση 3.1 τῶν Windows καθιερώθηκε τό πρωτόκολλο ANSII καί ἄνοιξαν οἱ δυνατότητες γιά τή χρήση πολυτονικῶν γραμματοσειρῶν. Ἡ κυκλοφορία τῶν Windows 2000 ἐπέβαλε διεθνῶς τό ἑλληνικό πολυτονικό πληκτρολόγιο καί οἱ γραμματοσειρές Unicode ἔλυσαν ὁριστικά τό πρόβλημα. Σήμερα στήν ἑλληνική ἀγορά κυκλοφοροῦν περισσότερες ἀπό 300 πολυτονικές γραμματοσειρές Unicode, μέ πρόσθετα στοιχεῖα γιά τίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες, τή ρωσική, τήν ἑβραϊκή καί ὁρισμένες ἀπό τίς γλῶσσες τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς, πού διευκολύνουν τήν ἄμεση διαδικασία στοιχειοθεσίας γιά τήν προώθηση πρός τυπογραφική ἔκδοση τῶν κειμένων. Μιά ἄλλη λύση προσφέρεται μέ τήν ψηφιακή ἀνάγνωση (scanning ἤ φωτογράφηση), πού μέ εἰδικά προγράμματα OCR (ὀπτικοί ἀναγνῶστες σημείων) μετατρέπουν τή σελίδα εἰκόνας σέ σελίδα κειμένου. Οἱ ἐπιδόσεις τέτοιων προγραμμάτων, ἐνῶ ἀρχικά ἐμφάνιζαν μεγάλο ἀριθμό λαθῶν, πρόσφατα βελτιώθηκαν μέ θεαματικά ἀποτελέσματα. Πέρα ἀπό τίς ἐξειδικευμένες προσπάθειες γιά τήν ἀξιοποίηση τῶν νέων τεχνολογιῶν, ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἐπιδιώκει καί πλῆθος νέων χρηστικῶν ἐφαρμογῶν. Μετά τήν κυκλοφορία ἀρχικά τῆς ἀγγλικῆς, ἤδη ἀπό ἐτῶν κυκλοφορεῖ ἑλληνικό πρόγραμμα φωνητικῆς ἐπεξεργασίας κειμένου, χωρίς πληκτρολόγηση, πού μετατρέπει εὐχερῶς τόν προφορικό λόγο σέ ἀρχεῖα κειμένου. Τό πρόγραμμα πού κυκλοφορεῖ σέ τρίτη βελτιωμένη ἔκδοση εἶναι ἐφοδιασμένο μέ πλούσιο ἑλληνικό λεξικό (περίπου 1.000.000 λέξεις) καί δυνατότητες περαιτέρω ἐμπλουτισμοῦ του ἀπό τόν ἴδιο τόν χρήστη. Παρουσιάζει ἄψογα κείμενα καί μάλιστα μέ ἐλάχιστο ποσοστό λαθῶν (2-10 ). Ἡ πρόκληση ἀπαιτοῦσε ἀποφάσεις καί στήν κατεύθυνση αὐτή ἔγιναν σημαντικά βήματα. Παρά τίς δικαιολογημένες ἤ ἀδικαιολόγητες ἐπιφυλάξεις, ἀρχίσαμε τή θεωρητική διδασκαλία καί τίς ἐμπειρικές ἐφαρμογές τῆς Πληροφορικῆς στό Τμῆμα Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ἀνοίξαμε τίς πύλες τοῦ Μεταπτυχιακοῦ μας Προγράμματος γιά ἐξειδικευμένη ἔρευνα σέ ἐνδιαφερόμενους πτυχιούχους θετικῶν κατευθύνσεων, πολλοί ἀπό τούς ὁποίους σπούδασαν τελικά καί Θεολογία. Ἤδη ἔχουν χορηγηθεῖ, μετά ἀπό σοβαρή ἔρευνα καί πρωτότυπες μελέτες, δύο μεταπτυχιακά διπλώματα, ἄλλα τέσσερα βρίσκονται στή φάση τῆς προετοιμασίας καί τρεῖς σημαντικές διδακτορικές διατριβές ἐγκρίθηκαν ἀπό ἑπταμελεῖς ἐπιτροπές τοῦ Τμήματος. Φυσικά προηγουμένως, μετά ἀπό σοβαρές συζητήσεις καί προβληματισμούς στό ἴδιο Τμῆμα, ἀποφασίστηκε καί ἡ δημιουργία θέσης Δ.Ε.Π. γιά τή διδασκαλία τοῦ ἀντικειμένου «Πληροφορική καί Θεολογία». Ἱδρύθηκε ἡ θέση, προκηρύχθηκε, καί ἤδη μετά τήν ἐκλογή του διδάσκει τό παραπάνω ἀντικείμενο σέ ὑποχρεωτικό μάθημα ὁ Λέκτορας, τώρα Ἐπίκ. Καθηγητής τῆς Πληροφορικῆς. Γιά τήν ἐμπειρική ἐξάσκηση τῶν φοιτητῶν λειτουργεῖ σχετική νησίδα Πληροφορικῆς, μέ πλήρη ἐργαστηριακό ἐξοπλισμό ἀπό μονάδες Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν καί βέβαια μέ τήν παρουσία εἰδικοῦ ἐπιστήμονα Ε.Τ.Ε.Π. 15

ΣΤ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η Ἐκκλησία μπροστά στήν τεχνολογική πρόκληση δέν φαίνεται τελικά νά ἔχει σήμερα πολλά περιθώρια ἐπιλογῶν. Τά τεχνολογικά προϊόντα ἐμπερικλείουν, πέρα ἀπό τά εὐεργετικά, καί ἀρνητικά στοιχεῖα, ἀλλ ἡ ἀθέατη πτυχή αὐτῶν τῶν ποιοτήτων, συνδέεται οὐσιαστικά μέ τόν ἄνθρωπο καί τήν ἐλευθερία του, καί εἶναι ἄδικο νά ἀπορρίπτουμε ἤ νά ἐνοχοποιοῦμε γι αὐτό τήν ἐπιστήμη καί τόν πολιτισμό. Ἐδῶ ἀποκτᾶ οὐσιαστική ἐπικαιρότητα τό πρόβλημα τῆς πνευματικῆς μεταλλαγῆς τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, πού μέ τά δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποκαθαίρεται, ἐξαγιάζεται καί δίνει νόημα καί περιεχόμενο καί σ αὐτά τά προϊόντα τῆς ὕλης, τῆς τεχνολογίας καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ἀνακαινισμένα μέλη τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας μποροῦν νά μεταβάλλουν τή σχετική δυνατότητα σέ ἀποτελεσματικό μέσο γιά τή ἐξυπηρέτησή μας, ἀλλά καί γιά τή μεταφορά καί μετάδοση τοῦ μηνύματος τῆς καταλλαγῆς μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, τῆς φιλανθρωπίας, τοῦ ἐξανθρωπισμοῦ καί τῆς εἰρήνης. Στήν προοπτική αὐτή ὁ ἄνθρωπος ἀνακτᾶ τόν κεντρικό του ρόλο στήν κοινωνία καί τήν κτίση. Εἰσέρχεται στήν «ὄγδοη ἡμέρα τῆς δημιουργίας», ὅπου συνεχίζεται ἡ «ἀνάπλασις τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου καί τῆς συστενάζουσας κτίσης». Τό μυστικό δέ εἶναι, ὅτι αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἀνάπλαση διακονεῖ ἀενάως τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 1. Ἀρχικά ἐμφανίστηκε τό Chat ὡς ὑπηρεσία συνδιάλεξης σέ πραγματικό χρόνο μέσῳ διαδικτύου. Ἡ ἐπικοινωνία πραγματοποιεῖται μέ τή βοήθεια ἁπλοῦ H/Y καί λειτουργεῖ ὡς ἀνοικτό πλαίσιο συζήτησης, chat room ἤ μπλόγκ, μέ πρωταρχική πρόθεση νά προκαλέσει ἄλλους χρῆστες σέ διάλογο μεταξύ (συνήθως) ἀνωνύμων. Τόν Δεκέμβριο τοῦ 2007, τέθηκε σέ λειτουργία τό Firefox Live Chat πού δίνει τή δυνατότητα σέ χρῆστες του νά θέτουν γενικά ἐρωτήματα καί νά ἀναμένουν ἀπαντήσεις ἀπό ἐθελοντές ὑποστήριξης πού ἐνδιαφέρονται νά ἀπαντήσουν (Τό πρακτορεῖο Associated Press στίς 24/04/10 μετέδωσε ὅτι ἕνας Ἀμερικανός πρώην νοσοκόμος, ὁ Οὐίλιαμ Μέλτσερτ- Ντίνκελ κατηγορεῖται ὅτι ὑποβοηθοῦσε αὐτοκτονίες μέσῳ Διαδικτύου (συζήτηση ἀπό τό Chatroom) ἐπειδή τό ἔβρισκε «συναρπαστικό» Βλ. in.gr_24/04/10). Μετεξέλιξη τοῦ Chat ὑπῆρξε σειρά «ἱστοχώρων κοινωνικῆς δικτύωσης» μέ ἀρχικό τό Facebook, πού ξεκίνησε τόν Φεβρουάριο τοῦ 2004. Οἱ χρῆστες μποροῦν νά ἐπικοινωνοῦν μέσῳ μηνυμάτων μέ ἄλλους χρῆστες, τούς ὁποίους ἔχουν εἰσάγει στίς ἐπαφές τους καί τούς εἰδοποιοῦν ὅταν ἀνανεώνουν τίς προσωπικές πληροφορίες τους. Ὅλοι ἔχουν ἐλεύθερη πρόσβαση στό δίκτυο. Δημιουργός τοῦ Facebook ἦταν ὁ Mark Zuckerberg ὡς μέλος τοῦ πανεπιστημίου τοῦ Harvard. Ἀρχικά δικαίωμα συμμετοχῆς εἶχαν μόνο οἱ φοιτητές τοῦ Harvard, ἐνῶ ἀργότερα τό δικαίωμα ἐπεκτάθηκε σέ ὅλους τούς σπουδαστές τῶν πανεπιστημίων, κατόπιν στούς μαθητές σχολείων καί τέλος σέ κάθε ἄνθρωπο τοῦ πλανήτη πού ἡ ἡλικία του ξεπερνούσε τά 13 χρόνια. Τό Facebook σήμερα έχει πάνω ἀπό 300 ἑκατομμύρια ἐνεργούς χρῆστες, καί θεωρεῖται ὡς ἕνα ἀπό τά δημοφιλέστερα web site τοῦ πλανήτη. Ἐπίσης χρησιμοποιεῖται κυρίως γιά ἀνέβασμα φωτογραφιῶν μέ πάνω ἀπό 14 ἑκατομμύρια φωτογραφίες καθημερινά. Μέ ἀφορμή τή δημοτικότητά του, τό Facebook ἔχει ὑποστεῖ κριτική καί κατηγορήθηκε σέ θέματα πού ἀφοροῦν προσωπικά δεδομένα, πολιτικές ἀπόψεις τῶν ἱδρυτῶν του καί κυρίως παροχή φιλοξενίας σέ πρόσωπα πού στεροῦνται ἠθικῶν ἐνδοιασμῶν στήν διαδικτυακή ἐπικοινωνία τους. Ὡστόσο ἡ συγκεκριμένη ἱστοσελίδα παραμένει ἡ πιό διάσημη κοινωνική περιοχή δικτύωσης σέ πολλές ἀγγλόφωνες χῶρες. (Στοιχεῖα κριτικῆς στό Facebook: Παραβίαση ἰδιωτικότητας χρηστῶν, κακή χρήση ἀπό τούς ἴδιους τούς χρῆστες καί ἔκθεση προσωπικῶν δεδομένων ἀπό τούς ἴδιους, ζητήματα προστασίας παιδιῶν ἀπό κακόβουλες προτάσεις, πληθώρα διαφημιστικῶν ἀνακοινώσεων, ἀναζήτηση δεδομένων, προφίλ καί συνηθειῶν χρηστῶν ἀπό μηχανές ἀναζήτησης (data mining) μέ σκοπό ἐμπορική χρήση, ἀνεξέλεγκτη δημιουργία σελίδων γιά διάσημους ἤ μή ζῶντες, ἀπειλές καί παρενόχληση μέσῳ δικτύου, δημιουργία ὁμάδων μέ σκοτεινό ἀντικείμενο, περιεχόμενο καί προθέσεις - ὑποστήριξη ἀκραίων ἰδεολογιῶν καί δράσεων, ἀλλά καί ἐγκληματικῶν ὀργανώσεων, ἀπειλές κατά δημοσίων προσώπων, ρατσισμός, μισαλλοδοξία, στρεβλή κοινωνικότητα, σχετικοποίηση τῶν ἀνθρώπινων σχέσεων σέ ἀπρόσωπες ἐπαφές. Ἐπίσης ἐκδηλώθηκε πρόσφατα καί ὁ λεγόμενος «διαδικτυακός ἐκφοβισμός-ἐκβιασμός» (Cyber - bylling) μέσῳ τῶν γνωστῶν ἱστοχώρων. Ἀνάλογες πρός τίς δραστηριότητες τοῦ Facebook χρησιμοποιοῦν καί διαχειρίζονται οἱ ἱστοχῶροι: Twitter, Myspace, Freestuff, YoyTube, καί πολλοί ἄλλοι. 2. Στήν κατηγορία αὐτή ἀνήκει τό δημιούργημα τῆς Apple (βγῆκε στήν ἀγορά τῶν Η.Π.Α. τόν Ἰούλιο τοῦ 2008, ἔχει βάρος 135 γραμμαρίων καί διαστάσεις 115Χ61Χ11,6 mm.). Ὀνομάστηκε iphone (άι φόν) καί ἔχει συγγενεῖς ἄλλων ἑταιρειῶν τό ipod Touch, τό ipad καί τό Xperia X10. Τό iphone ἔχει μνήμη ἀπό 4 μέχρι 8 GB καί εἶναι α) κινητό τηλέφωνο μέ κύκλωμα GSM, τετραπλῆς μπάντας (850, 900, 1800 καί 1900 MHz, β) εὐρυγώνια ὀθόνη τηλεόρασης καί βίντεο, γ) συσκευή πλοήγησης στό διαδίκτυο καί ἠλεκτρονικῆς ἀλληλογραφίας, δ) συσκευή γεωεντοπισμού (GPS) καί 16

προβολῆς χαρτῶν, ε) φωτογραφική μηχανή καί κάμερα λήψης βίντεο, στ) ραδιόφωνο στά FM καί τά Μεσαῖα παγκόσμιας λήψης καί ζ) MP3 ἀνοικτῆς ἀκρόασης 16 ὡρῶν. 3. Νά θυμηθοῦμε: Ραδιενεργό κοβάλτιο γιά τή θεραπεία τοῦ καρκίνου, ἀκτῖνες λέϊζερ στή χειρουργική χωρίς νυστέρι, ὑγροί κρύσταλλοι, ὀπτικές ἴνες καί τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι στίς ἐπικοινωνίες, τήν πληροφορική καί τήν τηλοψία, νανοτεχνολογία στή βιομηχανία ὁλοκληρωμένων μικροκυκλωμάτων, ἀλλά καί στή χειρουργική τοῦ ἐγκεφάλου, μικροκύματα στήν ἀκουστική καί τή ραδιοεπικοινωνία, ραδιοτηλεσκόπιο στήν ἀναζήτηση τῶν ἐσχατιῶν τοῦ σύμπαντος, βιονικές κατασκευές μελῶν καί ὀργάνων τοῦ ἀνθρώπου, γενετική τεχνολογία, ἐξωσωματική γονιμοποίηση, κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις, ὑποκατάστατα αἵματος, γονιδιακή ἔρευνα καί βελτίωση τοῦ γενετικοῦ κώδικα γιά τή διόρθωση τῶν σφαλμάτων τῆς φύσης κ. ἄ. 4. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι σέ ὅλο τόν κόσμο ἔχουν ἐξασφαλιστεῖ τρόποι καί ὑπηρεσίες γιά τήν προστασία τοῦ πολίτη καί τήν ἄμεση δίωξη καί σύλληψη ἀτόμων πού παρανομοῦν. Στό Ὑπουργεῖο Προστασίας τοῦ Πολίτη δημιουργήθηκε Μονάδα Δίωξης Ἠλεκτρονικοῦ Ἐγκλήματος μέ ἠλεκτρονική δικτύωση τῶν διευθύνσεων Ἀστυνομίας ὅλης τῆς χώρας (Ν. 3727/2008). Παράλληλα ὀργανώθηκε τό Ἑλληνικό Κέντρο Ἀσφαλοῦς Διαδικτύου (www.safeli.gr e-mail: s@ferintenet.gr καί Γραμμή Βοηθείας 800 11 800 15) γιά τήν προστασία τοῦ παιδιοῦ καί τῶν νέων σέ συνεργασία μέ 36 ἀντίστοιχες Ἀνοικτές Γραμμές καταγγελιῶν σέ 31 διαφορετικές χῶρες, οἱ ὁποῖες συνεργάζονται ὁμαδικά γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ κοινοῦ στόχου. Ὁ συντονισμός ὅλων αὐτῶν τῶν Γραμμῶν γίνεται ἀπό τόν IN- HOPE(www.inhope.org), δηλαδή τόν Σύνδεσμο Ἀνοικτῶν Γραμμῶν Διαδικτύου καί ὑποστηρίζεται ἀπό τό «Safer Internet Plus Programme» τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἐπιτροπῆς. Ἡ SafeLine εἶναι ἐπίσημο μέλος τοῦ IN- HOPE ἀπό τόν Ὀκτώβριο τοῦ 2005 καί συμμετέχει ἐνεργά στόν τομέα τῆς ἄμεσης παρέμβασης, καταγγελίας, δημοσιοποίησης καί στατιστικής ἀνάλυσης τῶν καταγγελιῶν παγκοσμίως. Ἐξάλλου ἡ Γραμμή Βοηθείας 800 11 800 15 εἶναι χωρίς χρέωση γιά ἀστικές καί ὑπεραστικές κλήσεις. Στελεχώνεται ἀπό ἐξειδικευμένους παιδοψυχολόγους σε θέματα χρήσης κατάχρησης διαδικτύου για τα παιδιά και τους ἐφήβους. Λειτουργεί στή Μονάδα Ἐφηβικῆς Ὑγείας (Μ.Ε.Υ.), στό Παράρτημα τοῦ Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακοῦ», Μεσογείων 24, Γουδί, Δευτέρα-Παρασκευή καί ὧρες 09:00-15:00. 5. Χαρακτηριστική περίπτωση ἀρνητικῆς σχέσης μέ τό Internet θεωρεῖται ἡ λεγόμενη «διάσπαση τῆς ἰσορροπίας ἐντός καί ἐκτός διαδικτύου». Εἶναι ἡ ἀπόλυτη παθολογική ἐξάρτηση ἀπό τόν Η/Υ ὡς πύλης εἰσόδου στίς πολλαπλές δυνατότητες πού προσφέρονται, ἀλλά καί ἀπορροφοῦν ὅλα τά ἐνδιαφέροντα νέων συνήθως, μαθητῶν ἤ φοιτητῶν, πού ἐγκαταλείπουν τίς ὑποχρεώσεις τους καί μεταβάλλονται σέ ἀδιάφορους γιά ὁ,τιδήποτε ἐκτός τῆς Πληροφορικῆς. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά σημειώσουμε τή σημασία τοῦ Ἑλληνικοῦ Κέντρου Ἀσφαλοῦς Διαδικτύου. Τό Κέντρο δημιουργήθηκε μέ πρωτοβουλίες τῆς Μονάδας Ἐφηβικῆς Ὑγείας τῆς Β Παιδιατρικῆς Κλινικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί παρέχει ὁδηγίες καί μεθόδους γιά τήν ἀποκατάσταση «τῆς ἰσορροπίας ἀνάμεσα στίς ζωές μας ἐντός καί ἐκτός διαδικτύου, μέ τήν τροφοδότηση καί τῶν δύο ἐξίσου μέ ἐνδιαφέρον καί δημιουργικότητα». Περισσότερα βλ. «Τό online μέ ἔβγαλε off life», ΤΟ ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ/ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Κυριακή 4 Ἀπριλίου 2010, σ. Α40/64, ὅπου παρουσιάζεται ἀναλυτικά τό 24ωρο μιᾶς ψηφιακῆς ζωῆς, ἐπώνυμης νέας 24 χρόνων, μέ ἀφήγηση τῆς περιπέτειάς της. 6. Τό blogging (ἀπό τή λέξη blog=ἱστολόγιο), προέρχεται ἀπό σύντμηση τῆς λέξης weblog. Εἶναι ἕνα ἡμερολόγιο πού στήνεται στό διαδίκτυο, σέ ξεχωριστή σελίδα, μέ δημόσια κείμενα, εἰκόνες ἤ ἠχητικά πού δημοσιοποιοῦνται μέ χρονολογική σειρά. Μπορεῖ νά περιέχει σχόλια γενικά γιά γεγονότα, ἀλλά καί προσωπικές ἀπόψεις καί κρίσεις αὐτῶν πού γράφουν καί μποροῦν νά παραμένουν ἀνώνυμοι ἤ ἐπώνυμοι. Ὁ δημιουργός τοῦ blog θεωρεῖται καί διαχειριστής τῶν κειμένων πού στέλνουν οἱ bloggers, ἐλέγχει τά κείμενα καί ἀποφασίζει, ἐφόσον εἶναι ἀναγνώσιμα, νά τά βγάλει στόν ἀέρα. Ὄχι σπάνια τά κείμενα τοῦ blog παραπέμπουν καί σέ ἄλλες σελίδες blogs. Ὅλα δέ τά blogs συνδεόμενα μεταξύ τους συγκροτοῦν τήν blogosphere. Βλ. Γαλδαλᾶ Α., «Τά μυστικά τῆς μπλογκόσφαιρας», ΤΟ ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ/SCIENCE /ΔΙΑΔΙ- ΚΤΥΟ, Κυριακή 2 Μαρτίου 2008, σ. 51//5, ὅπου καί λεπτομερεῖς ἀναφορές στή χρήση καί παράχρησή του. 7. Τό internet, μέ τό ἀρχικό ὄνομα ARPAnet, ἐμφανίστηκε τό 1969 ὡς δικτυακή διασύνδεση μικροῦ ἀριθμοῦ ὑπερ-υπολογιστῶν πού ἀνέλαβαν νά ἀνταλλάσσουν πληροφορίες ἀνάμεσα σέ μονάδες καί σχηματισμούς τοῦ ἀμερικανικοῦ στρατοῦ. Ὁ κεντρικός πυρήνας τοῦ δικτύου σχεδιάστηκε ἀπό τό Ἀμερικανικό Ἐθνικό Ἵδρυμα Ἐπιστημῶν καί εἶχε τό ὄνομα NFSnet. Τήν περίοδο τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου ἡ Κυβέρνηση τῶν ΗΠΑ ἤθελε νά ἀναπτύξει ἕνα δίκτυο ἐπικοινωνιῶν πού θά ἔμενε ἄτρωτο σέ περίπτωση πυρηνικοῦ πολέμου. Τότε, τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 60 ὁ κυβερνητικός ὀργανισμός ARPA (Advanced Research Projects Agency) ἀνέπτυξε ἕνα νέο εἶδος δικτύου ὑπολογιστῶν. Τό δίκτυο ὡς ARPAnet συνέδεσε 4 ὑπολογιστές (τρεῖς στήν California καί 1 στή Utah) κάνοντας χρήση τοῦ πρωτοκόλλου NCP (Network Control Protocol). Στίς ἀρχές τοῦ 70 ἄρχισαν νά χρησιμοποιοῦν τήν τεχνολογία μεταγωγῆς πακέτων (packet switching) τοῦ ARPAnet καί διάφορα Ἐρευνητικά Κέντρα μέ σκοπό τήν σύνδεση τῶν διαφόρων σταθμῶν τους. Τό 1971 ἦσαν συνδεδεμένοι 23 σταθμοί (hosts), ἐνῶ τό 1980 ἔφθασαν τούς 200, μέ παράλληλη δημιουργία τῶν πρώτων διεθνῶν συνδέσεων. Στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ 80 ἐπιλέχθηκε τό πρωτόκολλο TCP/IP σάν προτιμότερο γιά τή λειτουργία τοῦ μεγάλου δικτύου πού εἶχε προκύψει ἀπό τρία προηγούμενα καί ὀνομάστηκε Internet. Τό 1986 τά συνδεδεμένα host στό Internet ἔγιναν 5.000. Τό 1989 ὁ κεντρικός κορμός τοῦ NSFnet ἀναβαθμίστηκε σέ 17

γραμμή Τ1=1.544Μbps, ἐνῶ τά συνδεδεμένα host ἦσαν 100.000. Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 90 τά host στό δίκτυο εἶχαν φτάσει τίς 700.000, ἐνῶ παράλληλα ἄνοιξαν οἱ πόρτες τοῦ Internet γιά τό εὐρύ κοινό. Ἀπό τό 1990 τό δίκτυο ἄρχισε νά παρέχει ὑπηρεσίες, ἀπό τίς ὁποῖες οἱ σημαντικές ἦσαν ἡ ἠλεκτρονική ἀλληλογραφία (e-mail) καί τό ἠλεκτρονικό ἐμπόριο. Ἡ αὔξηση τῆς ἐπικοινωνιακῆς κίνησης στό διαδίκτυο ὁδήγησε στή σκέψη πού σύντομα ὑλοποιήθηκε καί συνέδεσε ἀπ εὐθείας (on-line) τούς χρῆστες μέ μορφωτικά κέντρα, βιβλιοθῆκες, πανεπιστήμια, θρησκευτικούς φορεῖς, πολιτιστικά καί ἄλλα ἱδρύματα γιά ἐπιστημονική, ἐγκυκλοπαιδική καί γενικότερα πνευματική ἐνημέρωση. (Περισσότερα βλ. www.eeei.gr/lessons/history.htm. Πρβλ. καί www.technowatch. aueb.gr/ other_technologies/internet-history.htm). 8. Πρόκειται γιά τήν πρώτη καί σοβαρότερη ἴσως στατιστική ἱστοσελίδα τοῦ διαδικτύου πού παρέχει ἀκριβεῖς πληροφορίες γιά τόν ἀριθμό ἐπισκέψεων, τήν πύλη εἰσόδου σέ συγκεκριμένο site καθώς ἐπίσης καί γιά τήν κατάταξή του σέ πίνακες «ἐπισκεψιμότητας». Ἡ Alexa ὁμαδοποιεῖ ἀπό πλευρᾶς περιεχομένου τά διάφορα sites καί παρέχει συγκριτικές πληροφορίες γιά τή θέση προτίμησής τους ἀπό τήν πλευρά τῶν «ἐπισκεπτῶν». 9. Οἱ ἀνοικτές βιβλιοθῆκες στή χώρα μας ἀποτελοῦν τήν πλουσιώτερη βιβλιογραφική πηγή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Συλλογές μεγάλων ἰδιωτικῶν βιβλιοθηκῶν, πού προσφέρθηκαν συνήθως ὡς δωρεές στίς πιό σημαντικές βιβλιοθῆκες ἀκαδημαϊκῶν καί ἄλλων φορέων, περιέχουν πλῆθος ἐκκλησιαστικῶν κειμένων. Βιβλικά, πατρολογικά, λειτουργικά, ἁγιολογικά, δογματικά, κανονικά καί ἱστορικά ἔργα, κυριακοδρόμια, βίοι ἁγίων, καθώς ἐπίσης λεξικά, κλασσικά κείμενα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας, τυπωμένα ἀπό τόν 16ο ὥς τόν 20ο αἰώνα, προσφέρονται δωρεάν σέ ψηφιακή μορφή στόν κάθε ἐνδιαφερόμενο. Τά δημόσια ἱδρύματα σεβόμενα τό copyright προσφέρουν μέ scanning κείμενα μέχρι τῶν πρώτων δεκαετιῶν τοῦ 20οῦ αἰώνα. Φυσικά ἕνας μεγάλος ἀριθμός συγχρόνων βιβλίων, πού καλύπτονται ἀπό τό copyright τους, «εἶναι ἐκτεθειμένα» στήν παράνομη ἀντιγραφή, μέ ἀποτέλεσμα νά πλήττεται ἐπικίνδυνα ἡ διακίνηση τοῦ βιβλίου καί κυρίως οἱ συντελεστές του. Οἱ πιό γνωστές ἠλεκτρονικές διευθύνσεις πού διαθέτουν νόμιμα καί δωρεάν, ὑπό προϋποθέσεις ἐπικοινωνίας, ψηφιοποιημένα κείμενα εἶναι: ΦΟΡΕΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ Ἐθνική Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος: http://www.nlg.gr/dlpanepet.htm Ἐθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνεῖο: http://dspace.lib.ntua.gr/ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν: http://openarchives.gr/archive/2 Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης: http://www.lib.auth.gr/site/gr/sitemap/ ΠανεπιστήμιοΑἰγαίου: http://portal.lib.aegean.gr/portal/dt#portal_txt.phtml?prnbr= 1198053923197 Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων: http://pc-3.lib.uoi.gr:8080/jspui/ Πανεπιστήμιο Κρήτης: http://elocus.lib.uoc.gr/ καί http://openarchives.gr/archive/11 Πανεπιστήμιο Πατρῶν: http://repository.upatras.gr/dspace/ Πανεπιστήμιο Πειραιώς: http://digilib.lib.unipi.gr/spoudai/ Πάντειο Πανεπιστήμιο: http://library.panteion.gr:8080/dspace/ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν: http://www.academyofathens.gr/ecportal.asp?id=1426&nt=19&lang=1 Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη: http://www.heraklion.gr/vikelaia/index_gr.html Βουλή τῶν Ἑλλήνων: http://catalog.parliament.gr/ Γεννάδειος Βιβλιοθήκη: http://www3.ascsa.edu.gr/gennadeion/advancedsearch/tabid/210/lan guage/el-gr/default.aspx/ Ἐθνικό Ἵδρυμα Ἐρευνῶν: http://helios-eie.ekt.gr/eie/ Ἐθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης: http://pandektis.ekt.gr/dspace/ Ἑλληνικό Ἰνστιτοῦτο Βυζαντινῶν & Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας: Ἵδρυμα Εὐγενίδου: Ἵδρυμα Μελετῶν Χερσονήσου τοῦ Αἴμου ΙΜΧΑ: Ἱερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης Ι.Μ.Θ.: Κέντρον Ἐρεύνης τῆς Ἑλληνικῆς Λαογραφίας, Ἀκαδημία Ἀθηνῶν: Μουσεῖο Φωτογραφίας Θεσ/νίκης: Τελλόγλειο Ἵδρυμα Tεχνῶν Α.Π.Θ.: E-prints in Library and Information Science: Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Μονῆς Λειμῶνος: World Digital: openarchives.gr: http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/ http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/portal.asp?cpage= NODE&cnode=218 http://www.imxa.gr/collections/code/emuseum.asp?style=browse&cur rentrecord=1&newvalues=1&newpage=collections http://www.imth.gr/default.aspx?lang=el-gr&loc=1&page=163 http://www.kentrolaografias.gr/default.asp?v_doc_id=2068 http://www.thmpdigital.gr/ http://www.tf.auth.gr/teloglion/default.aspx?lang=el-gr&page=448 http://eprints.rclis.org/ http://openarchives.gr/archive/41 http://www.wdl.org/en/ http://openarchives.gr/ 18

Ἡ σ κ έ π η κ α ί πρ ο σ τα σ ί α τ ῆ ς Θ ε οτό κ ο υ Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Ἀν. Καθηγητοῦ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης 1. Προλεγόμενα Σέ ὁλόκληρο τό ἐκκλησιαστικό ἔτος εὑρίσκομε διάσπαρτες θεομητορικές ἑορτές, οἱ ὁποῖες νοημοτοδοτοῦν τή ζωή τοῦ χριστιανοῦ καί τοῦ παρέχουν ἀφορμή γιά πνευματική ἀνάταση καί ἀνάψυξη. Εἰδικότερα τό φθινόπωρο δεσπόζουν κατ ἀρχάς τό γενέσιον τῆς Θεοτόκου, ἀκολουθεῖ ἡ σκέπη τῆς Παναγίας καί ἔπονται τά ἱερά εἰσόδια. Ἀντιστοιχεῖ δηλαδή μία γιορτή καίριας σημασίας μέ πολλά μηνύματα γιά κάθε μήνα τοῦ φθινοπώρου. Στήν παροῦσα ἀρθρογραφία θά ἀναφερθοῦμε στήν ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς Θεοτόκου καί στή σημασία της γιά τόν Ἑλληνισμό καί τήν ὀρθοδοξία. Τίς πληροφορίες μας ἀντλοῦμε ἀπό τή λειτουργική καί πατερική παράδοση, ἡ ὁποία ὡς γνωστόν εἶναι πηγή ἀνεξάντλητη, ἀλλά καί ἐκτός αὐτῆς. 2. Ἑορτή καί τιμή στό πρόσωπο τῆς Θεομήτορος Εἶναι γεγονός ὅτι τό πρόσωπο τῆς Παναγίας ἐξαρχῆς ἐτιμᾶτο ἀπό τούς χριστιανούς λόγῳ τῆς συμμετοχῆς του στό σωτηριῶδες ἔργο τοῦ Κυρίου, χωρίς τίς ἀκρότητες καί τίς ὑπερβολές πού καλλιέργησε αἰῶνες ἀργότερα ἡ Δυτική Ἐκκλησία. Κατά τόν Γεώργιο Φίλια, καθηγητή τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, «ἡ παρουσία τῆς Θεοτόκου ἐντός τῆς πρώτης Ἐκκλησίας τῶν Ἱεροσολύμων, ἐφόσον ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶχε ἐμπιστευθεῖ τή μητέρα του στόν Ἰωάννη, εἶναι σίγουρο ὅτι θά ἐνίσχυε τό κῦρος της στή συνείδηση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Ἡ διάκριση, βεβαίως, μεταξύ τῶν ἀποστόλων καί τῆς Θεοτόκου ἦταν σαφής, ὑπό τήν ἔννοια ὅτι οἱ μαθητές τοῦ Κυρίου εἶχαν δεχθεῖ ἀπό τόν Κύριο ὡς ἀποστολή νά διδάξουν ὅλα τά ἔθνη (βλ. Ματθ. 28,19), ἐνῶ ἡ Θεοτόκος δέν εἶχε παρόμοια διδακτική ἀποστολή, ἀλλά ἐτιμᾶτο λόγῳ τῆς ἄμεσης συγγενείας της πρός τόν Κύριο» 1. Ἀπό τούς πρώτους χριστιανικούς χρόνους θεσμοθετοῦνται ἑορτές καί κάθε ἑορτή συνεισφέρει στό μυστήριο τῆς σωτηρίας ἑνός ἑκάστου μέλους τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τή διαμόρφωση τοῦ ἑορτολογίου καί τή διάκριση τῶν ἑορτῶν σέ Δεσποτικές, Θεομητορικές καί ἑορτές Ἁγίων, κάθε ἑορτή ἀποτελεῖ ἀποκάλυψη τῶν ἀληθειῶν τῆς πίστεως, εὐκαιρία πνευματικῆς ἀλλοιώσεως, καί ἐν Χριστῷ οἰκοδομῆς. Ὁ Μέγας Φώτιος μέ εὔγλωττο τρόπο ἀναφερόμενος στό θέμα αὐτό λέγει: «Πᾶσα μέν ἑορτή, καί πᾶσα πανήγυρις, καθ ἥν ὁ τῶν εὐσεβούντων φαιδρύνεται σύλλογος, λύει μέν τάς πρός ἀλλήλους διαφοράς, καί τάς ἔριδας συνάγει δέ τούς ἀπαλλήλων γνώμῃ διεστῶτας, καί τόν δεσμόν τοῦ φίλτρου στάσει λύσαντας, τήν τῶν ᾀσμάτων συμφωνίαν, παράκλησιν ἔργῳ καταβαλλομένη, πρός τήν τῆς ὁμοφροσύνης ἐπανάκλησιν» 2. Ἴσως ἰσχυρισθεῖ κάποιος ὅτι ἡ ἑορτή τῆς σκέπης τῆς Παναγίας δέν μπορεῖ νά συγκριθεῖ μέ τίς κύριες ὅπως εἶναι ὁ Εὐαγγελισμός καί ἡ Κοίμηση. Κι ὅμως σύμφωνα μέ σύγχρονους μελετητές, «ἡ ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς Θεοτόκου οὐ μόνον εἶναι ἰσοστάσιος πρός τάς ἄλλας θεομητορικάς ἑορτάς τῶν λοιπῶν θεομητορικῶν ἀμφίων, ἀλλά καί παρουσιάζει τοῦτο τό ἰδιάζον, ὅτι συνδέεται πρός τάς περιπτώσεις τῆς κορυφώσεως τῆς ἀγωνίας τοῦ ὀρθοδόξου ἑλληνικοῦ λαοῦ κατά τάς κρισίμους τῆς ζωῆς του στιγμάς, ὑπό τήν ἀπειλήν τῶν ὁποίων αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη τῆς προσφυγῆς εἰς τήν βοήθειαν τῆς Θεομήτορος» 3. 3. Ἡ σκέπη τῆς Θεοτόκου ὡς γεγονός τοῦ ἐνάτου-δεκάτου αἰῶνος Ἐάν κάθε ἄνθρωπος ὀφείλει πολλά στήν κατά σάρκα μητέρα του, πολλά περισσότερα χρωστάει στήν πνευματική μάνα του, τήν Παναγία. Καί αὐτό λόγῳ τῆς σχέσεώς της μέ τό Σωτήρα Χριστό καί ἐξαιτίας τῆς διακονίας της, 19

στό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας. Αὐτά εἶναι ἀρκετά γιά νά μακαρίζεται ὡς Πρέσβειρα καί Σώτειρα τοῦ κόσμου ἀνά τούς αἰῶνες. Γνωστή ἐπίσης εἶναι ἡ παρουσία καί προστασία τῆς Θεοτόκου στή βασιλεύουσα πόλη κατά τίς συχνές ἐπιδρομές τῶν βαρβάρων 4, ἰδιαιτέρως τόν Ζ καί Η αἰώνα. Ἕνα ἀκόμα γεγονός ἔρχεται νά προστεθεῖ στά προηγούμενα, τό ὁποῖο διαδραματίζεται χρονικά ἐπί αὐτοκράτορος Λέοντος ΣΤ τοῦ Σοφοῦ (886-911), στήν Κωνσταντινούπολη, στόν Ἱερό Ναό Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν τῆς Παρθένου Μαρίας. Σέ παννυχίδα πού τελεῖται τήν 1η Ὀκτωβρίου μέ «πρωταγωνιστές» τόν Ἅγιο Ἀνδρέα τόν Σαλό καί τόν μαθητή του Ἐπιφάνιο, συμβαίνουν κατά τό βιογράφο τοῦ Ὁσίου Ἀνδρέου τά παρακάτω παράδοξα πράγματα: «Τετάρτην ὥραν τῆς νυκτός βλέπει ὁ μακάριος Ἀνδρέας τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον ὀφθαλμοφανῶς, ἐρχομένην ἀπό τήν ὡραίαν πύλην τοῦ νάρθηκος, ὡς πολλά ὑψηλήν, εὐπρεπεστάτην ὡς τῶν οὐρανῶν ὑψηλοτέραν, δορυφορουμένην μέ φοβεράν παράταξιν ἁγίων Ἀγγέλων, μέσον τῶν ὁποίων ἦτο ὁ τίμιος Πρόδρομος καί ὁ θεολόγος Ἰωάννης, χειροκροτοῦντες τήν Βασίλισσαν τῶν Ἀγγέλων οἱ δέ ἅγιοι Ἄγγελοι, οἱ μέν προπορευόμενοι, οἱ δέ ἐφεπόμενοι, ἔψαλλον ᾄσματα πνευματικά καί πάντερπνα, ὑπό τοῦ Ἀνδρέου μόνον καί τοῦ Ἐπιφανίου ἀκουόμενα. Ἐλθοῦσα οὖν εἰς τό μέσον τοῦ Ναοῦ ἔνθα ὁ ἱερός Ἄμβων τό πάλαι, ἵστατο ἐν τῷ μέσῳ τῆς Σολέας, κλίνασα τά γόνατα ἡ Κυρία Θεοτόκος προσηύξατο ἐπί πολλήν ὥραν, δάκρυσι ραίνουσα τό θεοειδές αὐτῆς πρόσωπον, ὑπέρ τῆς σωτηρίας τῶν πιστῶν, τόν μονογενήν Υἱόν αὐτῆς δυσωποῦσα. Ὁ δέ Ἀνδρέας ἦλθε πρός τόν Ἐπιφάνιον καί λέγει αὐτῷ βλέπεις, τέκνον, τήν Δέσποιναν τοῦ κόσμου; Ὁ δέ εἶπε: ναί, πάτερ τίμιε, δι εὐχῶν σου ἁγίων βλέπω κἀγώ τήν Κυρίαν. Ἱκανῶς προσευξαμένη ἡ Θεοτόκος, 20 ἐγερθεῖσα εἰσῆλθεν ἐν τῷ ἁγίῳ βήματι, ἔνθα ἡ ἁγία σορός, ἡ περιέχουσα τό ἱερόν αὐτῆς μαφόριον. Λαβοῦσα οὖν αὐτό καί ἐξελθοῦσα, ἔστη ἔμπροσθεν τῶν βασιλικῶν θυρῶν τοῦ βήματος, καί ἀποτυλίξασα αὐτό, ὡς ἀπό τῆς παναχράντου αὐτῆς κεφαλῆς μέ ὡραίαν σεμνότητα καί κρατήσασα αὐτό διά τῶν ἀχράντων αὐτῆς χειρῶν, τό ὁποῖον ἦτο μέγα καί φοβερόν, ἐφήπλωσεν ἐπάνω τοῦ περιεστῶτος λαοῦ καί ἐσκέπασεν αὐτούς. Καί ἔβλεπον αὐτό οἱ μακάριοι εἰς ἱκανήν ὥραν οὕτως ἐφηπλωμένον, καί ἔπεμπε λάμψιν ἀστραποειδῆ ὡς ἤλεκτρον ἐξαστράπτον ἐν ὅσῳ ἡ Κυρία Θεοτόκος ἐφαίνετο ἐκεῖσε καί ἡ ἁγία αὐτῆς Σκέπη ἐφαίνετο ἐξηπλωμένη χάριτας διανέμουσα. Ὅτε δέ ἡ Κυρία Θεοτόκος ἀνέβαινεν εἰς τούς οὐρανούς, σπανιζομένη καί ἡ θεία Σκέπη ὀλίγον κατ ὀλίγον, ἐπήρθη καί πλέον δέν ἐφαίνετο, ἥτις ἦτο ἡ χάρις αὐτῆς διά τοῦ ἱεροῦ μαφορίου, τοῦ ἐκεῖσε εὑρισκομένου καί φυλαττομένου, παρεχομένη εἰς τούς πιστούς. Ταῦτα εἶδεν ὅ τε ἱερός Ἀνδρέας καί ὁ μύστης αὐτοῦ Ἐπιφάνιος, τῇ μεσιτείᾳ τοῦ θείου πατρός Ἀνδρέου. Καθότι πεπλουτισμένος ὤν ἐκεῖνος τοῦ χαρίσματος τῆς ὑψηλῆς θεωρίας, τῶν ὑπερφυῶν ἀποκαλύψεων, μετέδωκε τῆς αὐτοῦ χάριτος καί τῷ μαθητῇ αὐτοῦ Ἐπιφανίῳ» 5. Κατόπιν τούτων, ὅπως ἦταν φυσικό ὁ λυτρωθείς λαός ἀπό τήν ἐχθρική ἀπειλή κατέθεσε τά εὐχαριστήρια στή Θεοτόκο πού ὡς «ὑπέρμαχος στρατηγός» τοῦ ἀπέδωσε τά νικητήρια. Κατά τόν Γρηγόριο Παπαμιχαήλ «ὁ λαός τῆς Βασιλευούσης περίτρομος ἐκ τῆς ἀπειλῆς τῶν ἀγαρηνῶν καί ἐκ τοῦ χαροποιοῦ συμβάντος ἀντλήσας θάρρος καί σωτηρίας ἐλπίδα, ὅταν ἀπηλλάγη ἐκ τοῦ κινδύνου διά τῆς προστασίας ταύτης τῆς Θεοτόκου, ἑόρτασε τήν ἐπ αὐτόν σωτηριωδῶς ἐφαπλωθεῖσαν ἱεράν Σκέπην, ἔκτοτε δ ἐθεσπίσθη τό γεγονός ὡς μία τῶν θεομητορικῶν ἑορτῶν ἐπ εὐχαριστίᾳ μέν τῇ Προστάτιδι τῶν πιστῶν διά τήν ὑπό τήν τιμίαν Σκέπην λύτρωσιν ἀπό τῶν ἐπαπειλούντων δεινῶν, εἰς ἐπίκλησιν δέ τῆς ἀπό τοῦ ἀπροσμαχήτου αὐτῆς κράτους βοηθείας ἐν καιροῖς μεγάλων συμφορῶν, κακώσεων καί κινδύνων, τάς προσβολάς τῶν ὁποίων ἀδυνατοῦμεν νά ὑπομείνωμεν δι ἰδίων δυνάμεων» 6. Ἀπό τότε μέχρι τό ἔτος 1940 ἑορταζόταν κανονικῶς κάθε 1η Ὀκτωβρίου ἡ ἑορτή τῆς σκέπης τῆς Θεοτόκου, ἀποδίδοντας ὁ φιλόθεος λαός τήν ὀφειλόμενη τιμή στό ἀεισέβαστο πρόσωπό της 7.