ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ 2009-10 (15/2/2011 - πηγή www.greekarchitects.gr) «Πολιτιστικές διαδροµές στα µεταλλευτικά τοπία της Kύθνου» Φυσικό τοπίο - βιοµηχανική κληρονοµιά - ιστορική µνήµη. Φοιτητές: Βελουδάκη Χριστιάννα, Μπούσουλα Αµαλία, Βουτσινάς Νίκος Επιβλέποντες καθηγητές: Τζιτζάς Μιλτιάδης, Μπελαβίλας Νίκος Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Μάρτιος 2010 Σύντοµη περιγραφή Η διπλωµατική εργασία αφορά στο νησί της Κύθνου. Η πρόταση αποσκοπεί στη διαφύλαξη και ανάδειξη της εύθραυστης ισορροπίας που έχει επέλθει ανάµεσα στο φυσικό και το ανθρωπογενές τοπίο, όπως αυτό διαµορφώθηκε από τη λειτουργία στο νησί µεταλλείων σιδήρου στα τέλη του 19 ου και τις αρχές του 20 ου αιώνα. Κείµενο Από τα µέσα περίπου του 19 ου αιώνα η αυξηµένη ανάγκη για ορυκτές πρώτες ύλες που δηµιούργησε η βιοµηχανική επανάσταση στις δυτικές χώρες, είχε σαν αποτέλεσµα τη λειτουργία στα περισσότερα νησιά του Αιγαίου πλήθους ορυχείων. Σε αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και το νησί της Κύθνου, όπου από το 1873 έως το 1940 λειτούργησαν µεταλλεία σιδήρου. Τα µεταλλεία είναι σήµερα ανενεργά, έχουν αφήσει όµως έντονα τα σηµάδια τους στο χώρο. Τα υπολείµµατα της µεταλλευτικής δραστηριότητας (κτίρια διοίκησης, εργατικές κατοικίες, σκάλες φόρτωσης, στοές και εξοπλισµός) βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το νησί. Με δεδοµένο ότι τα µεταλλεία και οι εγκαταστάσεις τους αποτελούν ένα ιδιόµορφο, απαξιωµένο και εν κινδύνω κοµµάτι του τεχνικού - βιοµηχανικού µας πολιτισµού, διαµορφώνεται µια πρόταση µε σκοπό καταρχήν τη διάσωσή τους. Στη συνέχεια επιχειρείται η ανάδειξή τους, σε συνδυασµό αφενός µε τα υπόλοιπα στοιχεία ιστορικού, λαογραφικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στο νησί και αφετέρου µε το φυσικό τοπίο, µε το οποίο πλέον έχουν εναρµονιστεί πλήρως. Απώτερος στόχος είναι η ισόρροπη ανάπτυξη της Κύθνου,η αναδιάταξη δραστηριοτήτων και πολιτισµικών προτύπων και ο προσανατολισµός του νησιού στην προσέλκυση µιας ποιοτικότερης µορφής τουρισµού, µε σεβασµό στη φύση και την πολιτιστική ταυτότητα του τόπου. Για τη διαµόρφωση της πρότασης προηγήθηκε επεξεργασία όλων των στοιχείων (φυσικού περιβάλλοντος, ιστορικών, κοινωνικών, πολιτιστικών, οικονοµικών) που διαµορφώνουν τη σύγχρονη ταυτότητα του νησιού, καθώς και ιδία έρευνα (γραπτές πηγές, προφορικές µαρτυρίες, επιτόπια έρευνα, αποτυπώσεις µεταλλευτικών εγκαταστάσεων) µε στόχο την ανασύνθεση του µεταλλευτικού παρελθόντος.
Ιστορική τεκµηρίωση, φωτογραφική και σχεδιαστική αποτύπωση των µεταλλευτικών εγκαταστάσεων της Κύθνου Από την ανάγνωση των δεδοµένων προκύπτουν περιορισµένες, ήπιες, όσο και πολυδιάστατες, επεµβάσεις που σκοπό έχουν να «παγώσουν το χρόνο», διαφυλάσσοντας και αναδεικνύοντας την µοναδική ισορροπία ανάµεσα στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον. Α' Φάση Με βάση τα παραπάνω, δηµιουργούνται σε πρώτη φάση ζώνες προστασίας των µεταλλευτικών τοπίων στο σύνολο του νησιού, σε συνδυασµό µε τις ήδη υπάρχουσες, αυτές της NATURA και των αρχαιολογικών χώρων. Στη συνέχεια συγκροτείται ένα δίκτυο 13 συνολικά διαδροµών (12 χερσαίες και 1 θαλάσσια) που σκοπό έχουν να διηγηθούν την ιστορία της Κύθνου στο πέρασµα των χρόνων. Οι διαδροµές είναι δύο ειδών: οι ιστορικές - λαογραφικές, οι οποίες πατάνε πάνω στα παλιά καλντερίµια του νησιού και ενώνουν τους κύριους οικισµούς µε σηµαντικά σηµεία ενδιαφέροντος (ξωκλήσια, µοναστήρια, αρχαιολογικούς χώρους, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους) και οι µεταλλευτικές, που ξεναγούν τον επισκέπτη στο βιοµηχανικό παρελθόν του νησιού ακολουθώντας την πορεία του µεταλλεύµατος, από τις στοές µέχρι τις σκάλες φόρτωσης.
Χάρτης Κύθνου, κλίµακα 1:50.000: ζώνες προστασίας και προτεινόµενο δίκτυο µονοπατιών Β' Φάση Σε δεύτερη φάση επιλέγεται να µελετηθεί διεξοδικότερα η περιοχή που αντιστοιχεί στα µεταλλεία ιδιοκτησίας Ι.Β. Σερπιέρι, στην ανατολική ακτή του νησιού, στις θέσεις Ζογκάκι - Λέυκες. Η συγκεκριµένη περιοχή επιλέγεται ως πλέον αντιπροσωπευτική, καθώς διασώζει σε ικανοποιητική κατάσταση το σύνολο των εγκαταστάσεων, γεγονός που επιτρέπει την κατανόηση του κύκλου της παραγωγής, καθώς και την πορεία του µεταλλεύµατος από τις στοές στα πλοία. Θεωρείται και ότι στο υπόλοιπο νησί θα ακολουθηθεί η ίδια λογική παρέµβασης.
Χάρτης περιοχής επέµβασης (Δρυοπίδα - Ζογκάκι - Λεύκες), κλίµακα 1:5.000: ζώνες προστασίας και προτεινόµενο δίκτυο µονοπατιών Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν παραπάνω αναλύονται περισσότερο: Α) Όσον αφορά τη ζώνη προστασίας, δηµιουργούνται τρεις διαβαθµίσεις: ζώνη α βαθµού προστασίας, ζώνη β βαθµού προστασίας και ζώνη περιορισµένης οικιστικής ανάπτυξης. Β) Στην περιοχή µελέτης περιλαµβάνονται τρεις διαδροµές, 2 λαογραφικές και 1 µεταλλευτική. Σε αυτές παρουσιάζεται αναλυτικά ο τρόπος παρέµβασης δηλαδή οι επεµβάσεις εδάφους, ο εξοπλισµός, η σήµανση, η πληροφορία και η στάση.
Σηµείο στάσης τύπου β' - σήµανση πορείας και πληροφορία Γ) Απαραίτητη ως προς την υπόσταση των πολιτιστικών διαδροµών κρίνεται η χωροθέτηση υποστηρικτικών χρήσεων πολιτισµού, ενηµέρωσης και αναψυχής. Οι παραπάνω χρήσεις συνδυάζονται µε τις ήδη υπάρχουσες µεταλλευτικές εγκαταστάσεις, που σώζονται στην περιοχή. Πρόκειται για ένα δαιδαλώδες δίκτυο στοών και ορυγµάτων, πλήθος εγκαταστάσεων µεταφοράς του µεταλλεύµατος, 2 σκάλες φόρτωσης, εργατικές κατοικίες, καθώς και το εντυπωσιακό για τα δεδοµένα του νησιού, διοικητικό συγκρότηµα, που περιλαµβάνει κτίριο διοίκησης και εργαστήρια. Αναλυτικότερα: Τµήµα του δικτύου των στοών γίνεται επισκέψιµο. Οι εγκαταστάσεις µεταφοράς και οι σκάλες συντηρούνται και αναδεικνύονται ως τοπόσηµα. Οι κατοικίες του προσωπικού των µεταλλείων αποκαθίστανται και στο χώρο τους στεγάζονται αναψυκτήριο και χώρος έκθεσης - πώλησης τοπικών προϊόντων.
Επεµβάσεις στον όρµο των Λευκών: στερέωση - ανάδειξη σκάλας φόρτωσης, µετατροπή κατοικιών προσωπικού µεταλλείων σε αναψυκτήριο - χώρο έκθεσης τοπικών προϊόντων Τα κτίρια διοίκησης επιλέγεται να διατηρηθούν στην ερειπιώδη µορφή στην οποία βρίσκονται αυτή τη στιγµή, αφού πρώτα γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες για τη στήριξή τους και την αναστολή της περαιτέρω φθοράς. Προτείνεται η δηµιουργία µιας διαδροµής σε συνέχεια της λογικής που ακολουθείται στο νησί, η οποία περιδιαβαίνει τους χώρους του συγκροτήµατος. Κατά µήκος της διαδροµής συναντώνται κλειστοί χώροι, που φιλοξενούν τις ακόλουθες λειτουργίες: στο κτίριο διοίκησης χωροθετούνται 2 δωµάτια ξενώνων, χώροι υγιεινής, κουζίνα και ένα υπαίθριο αναψυκτήριο, ενώ στα εργαστήρια βιβλιοθήκη και εκθεσιακοί χώροι περιοδικοί και µόνιµοι.
Σχέδια παρέµβασης στο διοικητικό συγκρότηµα Ι.Β.Σερπιέρι, κλίµακα 1:200 Κάτοψη, τοµή (κλίµακα 1:100) και οικοδοµικές λεπτοµέρειες (κλίµακα 1:20) στο κτίριο διοίκησης
Όψεις κτιρίου διοίκησης, κλίµακα 1:100 Κάτοψη και τοµή στο σύνολο των 5 εν σειρά εργαστηρίων, κλίµακα 1:100
Τοµή και όψη των εργαστηρίων, κλίµακα 1:100