Η Έμαονη και τα Αίτια τξρ Ψρςοξύ Πξλέμξρ: Αμαστξςάζξμταπ τιπ Εισηγήσειπ τωμ George Kennan και Paul Nitze

Ερστάθιξπ Τ. Φακιξλάπ & Νικόλαξπ Τζιυάκηπ* Η Έμαονη και τα Αίτια τξρ Ψρςοξύ Πξλέμξρ: Αμαστξςάζξμταπ τιπ Εισηγήσειπ τωμ George Kennan και Paul Nitze Προζτέδιο Ειζήγηζης Δεν επιηρέπεηαι η αναθορά ζηο κείμενο τωρίς ηην άδεια ηων ζσγγραθέων * Επικοινωνία: Εσζηάθιος Φακιολάς (Λέκηορας σπό διοριζμό), Τμήμα Πολιηικής Επιζηήμης και Διεθνών Στέζεων, Δερβενακίων 47 & Αδειμάνηοσ 20100, Κόρινθος, fakiolas@uop.gr Νικόλαος Τζιθάκης (Λέκηορας Διεθνών Στέζεων), Τμήμα Πολιηικής Επιζηήμης και Διεθνών Στέζεων, Δερβενακίων 47 & Αδειμάνηοσ 20100, Κόρινθος, Tzifakis@uop.gr Ιαμξράοιξπ 2011

Η Έναρξθ και τα Αίτια του Ψυχροφ Πολζμου: Αναςτοχάηοντασ τισ Ειςθγιςεισ των George Kennan και Paul Nitze Ευςτάκιοσ Τ. Φακιολάσ & Νικόλαοσ Τηιφάκθσ Το Φεβρουάριο του 1946, ο George Kennan ζςτειλε με τθν ιδιότθτά του ωσ διπλωματικόσ επιτετραμμζνοσ ςτθν αμερικανικι πρεςβεία ςτθ Μόςχα ζνα «Εκτενζσ Τθλεγράφθμα» (Long Telegram) ςτο οποίο περιζγραφε τουσ βαςικοφσ ςτόχουσ τθσ εξωτερικισ πολιτικισ τθσ Σοβιετικισ Ζνωςθσ και εξθγοφςε τουσ λόγουσ που οι ΗΠΑ όφειλαν να ακολουκιςουν μία ιπιασ μορφισ ςτρατθγικι τθσ ανάςχεςθσ. Τζςςερα χρόνια αργότερα, μια κοινι επιτροπι των αμερικανικϊν υπουργείων Εξωτερικϊν και Άμυνασ υπό τθν επίβλεψθ του Paul Nitze, Προϊςτάμενου τθσ Διεφκυνςθσ Σχεδιαςμοφ Πολιτικισ ςυνζταξε το «Υπόμνθμα Εκνικισ Αςφάλειασ 68» (NSC-68), με το οποίο ειςθγοφνταν τθν εφαρμογι μίασ ςκλθρισ μορφισ ςτρατθγικισ τθσ ανάςχεςθσ. Με βάςθ τα δφο αυτά επίςθμα ζγγραφα-ορόςθμα των ςτρατθγικϊν επιλογϊν τθσ αμερικανικισ εξωτερικισ πολιτικισ κατά τθν κρίςιμθ περίοδο μετά το τζλοσ του Δευτζρου Παγκοςμίου Πολζμου, θ ειςιγθςθ επιδιϊκει να κζςει ερωτιματα προβλθματιςμοφ ςχετικά με τθν ζναρξθ και τα αίτια του Ψυχροφ Πολζμου και να ςυηθτιςει τισ δυςκολίεσ οριοκζτθςισ τουσ. 1. Το Εκτενζσ Τθλεγράφθμα του Kennan Ο George Kennan ζκεςε ςτο Εκτενζσ Τθλεγράφθμα τρία ηθτιματα: α) τα βαςικά κίνθτρα τθσ εξωτερικισ πολιτικισ τθσ ΕΣΣΔ και το ιςτορικό και ιδεολογικό υπόβακρο τθσ μεταπολεμικισ ςοβιετικισ κεϊρθςθσ των διεκνϊν ςχζςεων; β) τθν υλοποίθςθ των ςτόχων αυτισ τθσ πολιτικισ με επίςθμα και ανεπίςθμα μζςα; και γ) τισ μεςοπρόκεςμεσ επιπτϊςεισ για τθν Αμερικανικι εξωτερικι πολιτικι. Ο Kennan ξεκινά τθν ανάλυςθ του με το αξίωμα ότι θ ΕΣΣΔ αντιλαμβανόταν τον κόςμο διαιρεμζνο ανάμεςα ςε καπιταλιςτικζσ και ςοςιαλιςτικζσ κοινωνίεσ. Ριο ςυγκεκριμζνα, θ ΕΣΣΔ κεωροφςε ότι ιταν περικυκλωμζνθ από ανταγωνιςτικζσ καπιταλιςτικζσ δυνάμεισ με τισ οποίεσ δεν μποροφςε να υπάρχει «μόνιμθ ειρθνικι ςυνφπαρξθ». 1 Η Σοβιετικι Ζνωςθ ιταν καχφποπτθ απζναντι ςτον υπόλοιπο κόςμο και διατθροφςε μια «νευρωτικι αντίλθψθ των παγκόςμιων υποκζςεων». Τα αίτια τθσ ςτάςθσ αυτισ ιταν θ «παραδοςιακι και ενςτικτϊδθ ρωςικι αίςκθςθ αναςφάλειασ» που πιγαηε τόςο από το γεγονόσ ότι θ ανάπτυξθ τθσ ςτθρίχκθκε για μεγάλο χρονικό διάςτθμα ςτον αγροτικό τομζα όςο και ςτο φόβο τθσ να ζρκει ςε επαφι με τθν κοινωνικά και οικονομικά πιο ανεπτυγμζνθ Δφςθ. Ο Kennan ανζφερε ότι θ ςοβιετικι «εξουςία είχε ςχετικά αρχαϊκι μορφι, εφκραυςτθ και τεχνθτι ςτθν ψυχολογικι τθσ βάςθ, ανίκανθ να αντζξει τθ ςφγκριςθ ι τθν επαφι με τα πολιτικά ςυςτιματα των Δυτικϊν χωρϊν». Η μαρξιςτικι ιδεολογία ιταν το «τζλειο όχθμα για τθν αίςκθςθ αναςφάλειασ» του κακεςτϊτοσ των Μπολςεβίκων, διότι προςζφερε μια πολφ πειςτικι «δικαιολογία για τον ενςτικτϊδθ φόβο του εξωτερικοφ κόςμου». 2 1 George Kennan, "The Long Telegram", 22 February 1946, ςτο Thomas Etzold and John Lewis Gaddis, Containment: Documents on American Policy and Strategy, 1945-1950 (New York and London: Columbia University Press, 1978), ςελ. 51. 2 Ibid., ςελ. 53-54.

Ο Kennan κατζλθξε ςτο ςυμπζραςμα ότι θ ΕΣΣΔ αναηθτοφςε τθν ενίςχυςθ τθσ ιςχφοσ τθσ μζςα από τθ «ςυνολικι καταςτροφι τθσ ιςχφοσ τθσ αντίπαλθσ δφναμθσ». Γι αυτό, κα προςπακοφςε με κάκε μζςο να υπονομεφςει και να διαβρϊςει το κοινωνικό-πολιτικό οικοδόμθμα των Δυτικϊν δυνάμεων εκμεταλλευόμενθ τισ δομικζσ αντιφάςεισ του καπιταλιςτικοφ ςυςτιματοσ. 3 Η ΕΣΣΔ ιταν «μία πολιτικι δφναμθ θ οποία πίςτευε φανατικά ότι με τισ ΗΡΑ δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμο modus vivendi». 4 Υπό από αυτζσ τισ εξαιρετικά επείγουςεσ περιςτάςεισ, ο Kennan υποςτιριηε ότι θ ςτρατθγικι των ΗΡΑ πρζπει να εςτιάςει ςτθν ανάςχεςθ τθσ ςοβιετικισ επζκταςθσ. 5 Ωςτόςο, ο Kennan ςυμβοφλευςε τθν αμερικανικι θγεςία να προςεγγίςει τθν ΕΣΣΔ προςεκτικά, ιρεμα και αντικειμενικά. Ήταν πεπειςμζνοσ ότι οι ΗΡΑ κα μποροφςαν να επιλφςουν το πρόβλθμα χωρίσ να οδθγθκοφν ςε μια «γενικι ςτρατιωτικι διζνεξθ» για δφο λόγουσ: πρϊτον, οι ςοβιετικοί θγζτεσ, ςε αντίκεςθ με τον Χίτλερ, δεν ιταν «αριβίςτεσ», με τθν ζννοια ότι ιταν ιδιαίτερα «ευαίςκθτοι ςτθ λογικι τθσ ιςχφοσ» και, ςυνεπϊσ, κα υποχωροφςαν αν ςυναντοφςαν ιςχυρι αντίςταςθ και δεφτερον, ςτον τομζα τθσ οικονομίασ, θ ΕΣΣΔ υςτεροφςε ςθμαντικά τθσ Δφςθσ. 6 Κατά επζκταςθ, τα αμερικανικά ςυμφζροντα κα εξυπθρετοφνταν καλφτερα αν οι Ηνωμζνεσ Ρολιτείεσ οικοδομοφςαν μια υγιι και ςκεναρι κοινωνία και «εξιγαγαν» ςτα υπόλοιπα ελεφκερα κράτθ τθ «κετικι και εποικοδομθτικι» εικόνα τθσ για τον κόςμο. 7 Ζχοντασ ςυνοπτικά παρουςιάςει τα βαςικά ςθμεία του Εκτενοφσ Τθλεγραφιματοσ, θ επόμενθ ενότθτα ςκιαγραφεί το περιεχόμενο τθσ ειςιγθςθσ τθσ κοινισ επιτροπι των αμερικανικϊν υπουργείων Εξωτερικϊν και Άμυνασ υπό τθν επίβλεψθ του Paul Nitze. 2. Το NSC-68 Το NSC-68 αναλφει τουσ κφριουσ ςτόχουσ τθσ αμερικανικισ πολιτικισ αςφάλειασ. Ξεκινά με δφο βαςικζσ παραδοχζσ ςχετικά με τον παγκόςμιο καταμεριςμό ιςχφοσ: πρϊτον, ότι το μεταπολεμικό διεκνζσ ςφςτθμα είναι διπολικό ζχοντασ ωσ κεντρικοφσ πόλουσ ιςχφοσ τισ ΗΡΑ και τθν ΕΣΣΔ και δεφτερον, ότι θ ΕΣΣΔ είχε κεμελιωδϊσ αντίκετουσ ςτόχουσ από τισ ΗΡΑ και, κακοδθγοφμενθ από μία «φανατικι πίςτθ», επεδίωκε να «επιβάλει τθν απόλυτθ εξουςία τθσ απζναντι ςτον υπόλοιπο κόςμο». Το NSC-68 διαπίςτωνε τθ ςφγκρουςθ «τθσ ιδζασ τθσ ελευκερίασ ςε ζνα κακεςτϊσ δικαίου (government of laws) με τθν ιδζα τθσ υποδοφλωςθσ ςτθν αμείλικτθ ολιγαρχία του Κρεμλίνου». Ο Ψυχρόσ Ρόλεμοσ ιταν «ο πραγματικόσ πόλεμοσ» ςτον οποίο απειλοφταν «θ επιβίωςθ του ελεφκερου κόςμου». 8 Το NSC-68 προςδιορίηει ωσ κφριουσ ςτόχουσ τθσ ςοβιετικισ θγεςίασ τουσ ακόλουκουσ: πρϊτον, τθ διατιρθςθ και παγίωςθ τθσ «απόλυτθσ ιςχφοσ» τθσ ΕΣΣΔ τόςο ςτο εςωτερικό τθσ όςο και ςτισ περιοχζσ υπό τον ζλεγχο τθσ και δεφτερον, τθν εξάλειψθ τθσ αντίςταςθσ κάκε κζντρου ιςχφοσ ςτθ κζλθςθ τουσ και τθ δυναμικι παγκόςμια εξάπλωςθ τθσ ςοβιετικισ εξουςίασ. 9 3 Ibid., ςελ. 52, 54 και 55-60. 4 Ibid., ςελ. 61. 5 Ibid. 6 Ibid. 7 Ibid., ςελ. 63. 8 NSC-68, "United States Objectives and Programs for National Security," 14 April 14 1950, ςτο Etzold and Gaddis, op. cit., ςελ. 384-385, 387, 389 και 442. 9 Ibid., ςελ. 386-387, 393 και 394.

Το Υπόμνθμα Εκνικισ Αςφάλειασ παρουςιάηει τθ ςοβιετικι θγεςία να κεωρεί ότι οι ΗΡΑ αποτελοφςαν τθ «μοναδικι ςθμαντικι απειλι» και το «βαςικό εχκρό του οποίου θ ακεραιότθτα και θ ηωτικότθτα ζπρεπε να ανατραποφν ι να καταςτραφοφν με τον ζνα ι τον άλλο τρόπο». Γι αυτό, θ ςοβιετικι οικονομία λειτουργοφςε ςε επίπεδο μζγιςτθσ παραγωγικισ δυνατότθτασ προκειμζνου να ςυνειςφζρει τόςο ςτθν αφξθςθ τθσ εκνικισ ιςχφοσ τθσ ΕΣΣΔ όςο και τθ βελτίωςθ των ςτρατιωτικϊν ικανοτιτων τθσ. Το NSC-68 υπολόγιηε ότι το 1954, θ ΕΣΣΔ κα ζχει ςτο οπλοςτάςιο τθσ 200 περίπου ατομικζσ βόμβεσ και ζναν επαρκι αρικμό αεροςκαφϊν που κα μποροφςαν να τισ μεταφζρουν και να προκαλζςουν ςθμαντικό πλιγμα ςτισ ΗΡΑ με ςτρατθγικό αιφνιδιαςτικό χτφπθμα. Αν λάβουμε υπόψθ και το ςκζνοσ των ςοβιετικϊν ςυμβατικϊν δυνάμεων ςτθν Ανατολικι Ευρϊπθ, θ ΕΣΣΔ κα μποροφςε ταυτόχρονα «να νικιςει τθ Δυτικι Ευρϊπθ * +, να πραγματοποιιςει αεροπορικά χτυπιματα ενάντια ςτισ Βρετανικζσ νιςουσ» και «να επιτεκεί ςε επιλεγμζνουσ ςτόχουσ με ατομικά όπλα». 10 Γενικότερα, θ Μόςχα παρουςιαηόταν ότι επεδίωκε, μζςα από τθν αξιοποίθςθ των τεχνικϊν τθσ υπονόμευςθσ και του εκφοβιςμοφ, να ανατρζψει τουσ Δυτικοφσ κεςμοφσ και να εδραιϊςει τθν παγκόςμια θγεμονία τθσ. 11 Επομζνωσ, το NSC-68 εκτιμοφςε ότι θ αμερικανικι ςτρατθγικι εκνικισ αςφάλειασ ζπρεπε να ςτοχεφςει ςτθ διαςφάλιςθ τθσ «ακεραιότθτασ και τθσ ηωτικότθτασ» τθσ αμερικανικισ κοινωνίασ. Απζρριπτε τθν πολιτικι του απομονωτιςμοφ και αντιπρότεινε τθ «κετικι ςυμμετοχι ςτθν παγκόςμια κοινότθτα». Οι ΗΡΑ ζπρεπε να θγθκοφν τθσ προςπάκειασ του «ελεφκερου κόςμου» να διαμορφϊςει και να εδραιϊςει ζνα παγκόςμιο περιβάλλον ςτο οποίο θ Αμερικανικι κοινωνία κα μπορεί «να επιβιϊςει και να ακμάςει». Γι αυτό, θ αμερικανικι εξωτερικι πολιτικι ζπρεπε να ζχει δφο αλλθλζνδετουσ ςτρατθγικοφσ ςτόχουσ: τθν ανάπτυξθ μιασ «υγιοφσ διεκνοφσ κοινότθτασ» και τθν ανάςχεςθ του «ςοβιετικοφ ςυςτιματοσ». 12 Στο ςθμείο αυτό πρζπει να διευκρινιςτεί ότι το Υπόμνθμα Εκνικισ Αςφάλειασ προςζγγιηε διαςταλτικά τθν ζννοια τθσ ανάςχεςθσ ςυμπεριλαμβάνοντασ ςε αυτιν και τθν ενίςχυςθ «των ςπόρων τθσ καταςτροφισ ςτο εςωτερικό του Σοβιετικοφ ςυςτιματοσ». 13 Ο απϊτεροσ ςτόχοσ των ΗΡΑ ζπρεπε να ιταν να πειςκεί θ ΕΣΣΔ για τθν ακαταλλθλότθτα τθσ ιδεολογίασ τθσ και τθ λακεμζνθ κατεφκυνςθ τθσ πολιτικισ, ϊςτε να προςεγγίςει προοδευτικά τον ελεφκερο δυτικό κόςμο. 14 Το NSC-68 καλοφςε τον ελεφκερο κόςμο να προχωριςει τάχιςτα ςτθ μζγιςτθ δυνατι αφξθςθ τθσ πολιτικισ, οικονομικισ και ςτρατιωτικισ ιςχφοσ του. Ωςτόςο, βαρφνουςα ςθμαςία δινόταν ςτθ ςτρατιωτικι διάςταςθ τθσ ιςχφοσ. Χωρίσ «καλφτερθ ςυνολικι ςτρατιωτικι δφναμθ ςε ετοιμότθτα κινθτοποίθςθσ», θ ςτρατθγικι τθσ ανάςχεςθσ δεν κα ιταν «τίποτα περιςςότερο από μια πολιτικι μπλόφασ». 15 Σε αυτό το πλαίςιο, το Υπόμνθμα Εκνικισ Αςφάλειασ υποςτιριηε τθ δραςτικι ανάπτυξθ τθσ αμερικανικισ πυρθνικισ δυνατότθτασ και τθν παραγωγι και τθ ςυντιρθςθ ενόσ επαρκοφσ αποκζματοσ κερμοπυρθνικϊν όπλων. Ραράλλθλα, ςυνιςτοφςε ότι για τισ ΗΡΑ ιταν επείγουςα προτεραιότθτα να αυξιςουν τθν εναζρια, εδαφικι και καλάςςια αμυντικι ιςχφ τουσ, ϊςτε να μθν εξαρτϊνται ςε μεγάλο βακμό από τα ατομικά όπλα. 16 10 Ibid., ςελ. 387, 397-401, 415 και 438. 11 Ibid., ςελ. 413. 12 Ibid., ςελ. 386, 389-390, 392, 401, 412 και 441-442. 13 Ibid., ςελ. 401-402 και 439-440. 14 Ibid. ςελ. 389-390 και 441-442. 15 Ibid., ςελ. 402. 16 Ibid., ςελ. 416-418 και 438-440.

Συνολικά, το NSC-68 εκτιμοφςε ότι θ ςτρατιωτικι ιςχφ ζπρεπε να ζχει αποτρεπτικό ρόλο και να γίνει χριςθ τθσ μόνο εάν κάτι τζτοιο ιταν αναπόφευκτο. 17 Ταυτόχρονα, απζρριπτε τθ διαπραγμάτευςθ με τθ ΕΣΣΔ αν θ τελευταία δεν μετζβαλε τθ ςτάςθ και τουσ ςτόχουσ. Εξζφραηε τθν πεποίκθςθ ότι θ επικράτθςθ των ΗΡΑ εξαρτιόταν ςε μεγάλο βακμό από τθ κζλθςθ τθσ αμερικανικισ κυβζρνθςθσ, του αμερικανικοφ λαοφ και, κατ επζκταςθ, όλων των ελεφκερων ανκρϊπων. 18 3. Σφγκριςθ των δφο εγγράφων και ςχολιαςμόσ Μολονότι διάβαηαν τθ διεκνι πολιτικι κονίςτρα τθσ εποχισ με όρουσ που προςιδιάηουν τθ ρεαλιςτικι ςχολι ςκζψθσ των διεκνϊν ςχζςεων αναγνωρίηοντασ, παράλλθλα, τθν φπαρξθ ςοβιετικισ απειλισ θ οποία ζχρθηε άμεςθσ αντιμετϊπιςθσ, τα δφο ζγγραφα υιοκετοφςαν τελείωσ διαφορετικζσ προςεγγίςεισ ςχετικά με τθ φφςθ αυτισ τθσ απειλισ και τθν αντιμετϊπιςθ τθσ. Ρρϊτα απ όλα, τα δφο ζγγραφα εςτίαηαν ςε διαφορετικό επίπεδο ανάλυςθσ τθσ ςοβιετικισ εξωτερικισ πολιτικισ. Ππωσ ζχει εφςτοχα ςθμειωκεί, ο Kennan αναλφει τθν εξωτερικι πολιτικι τθσ ΕΣΣΔ μελετϊντασ τα εςωτερικά χαρακτθριςτικά τθσ εν λόγω χϊρασ χωρίσ να δίνει αντίςτοιχθ προςοχι ςτο διεκνζσ ςτρατθγικό περιβάλλον ι, ζςτω, ςτθν αμερικανικι εξωτερικι πολιτικι ωσ «ειςροι» ςτο μθχανιςμό λιψθσ αποφάςεων τθσ Μόςχασ. 19 Ο Kennan, επίςθσ, δίνει υπζρμετρθ προςοχι ςτισ προκζςεισ τθσ ςοβιετικισ θγεςίασ αγνοϊντασ τισ πραγματικζσ δυνατότθτεσ τθσ χϊρασ. 20 Για παράδειγμα, ενϊ το Εκτεταμζνο Τθλεγράφθμα αναγνϊριηε τισ οικονομικζσ αδυναμίεσ τθσ ΕΣΣΔ, δεν κεωροφςε ότι οι αδυναμίεσ αυτζσ επθρζαηαν τθ δυνατότθτα τθσ να απειλιςει τθ Δφςθ. Συνολικά, ερμθνεφει τθ ςοβιετικι ςυμπεριφορά ωσ απόρροια ενόσ ιδιαίτερου αμαλγάματοσ τθσ κομμουνιςτικισ ιδεολογίασ και του παραδοςιακοφ ρωςικοφ επικετικοφ εκνικιςμοφ. Αντίκετα, το NSC-68 ζχει ωσ ςθμείο εκκίνθςθσ το διεκνι καταμεριςμό ιςχφοσ και τισ εκατζρωκεν δυνατότθτεσ των δφο υπερδυνάμεων. Ο Nitze κεωροφςε ότι το βαςικό κίνθτρο τθσ ΕΣΣΔ ιταν θ επικράτθςθ τθσ ωσ μοναδικι υπερδφναμθ και θ επαναδιαμόρφωςθ του διεκνοφσ ςυςτιματοσ κατά το πρότυπο του κομμουνιςτικοφ μοντζλου πολιτικισ οργάνωςθσ. Επίςθσ, το Εκτενζσ Τθλεγράφθμα παρουςίαηε τθ Σοβιετικι απειλι ωσ μια πρϊτιςτα πολιτικι πρόκλθςθ που δεν απαιτοφςε ςτρατιωτικά μζςα και εξοπλιςμοφσ για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ αλλά επιδζξιουσ διπλωματικοφσ χειριςμοφσ. Ππωσ ο Kennan εξιγθςε πιο αναλυτικά ςε μεταγενζςτερο χρόνο: «δεν είναι θ ρωςικι ςτρατιωτικι ιςχφσ που μασ απειλεί, είναι θ ρωςικι πολιτικι ιςχφσ [...], αμφιβάλλω ότι μπορεί να αντιμετωπιςκεί αποτελεςματικά αποκλειςτικά με ςτρατιωτικά μζςα». 21 Δεδομζνου ότι ζδινε ζμφαςθ ςτισ εςωτερικζσ πολιτικζσ διεργαςίεσ ςτθν ΕΣΣΔ, ο Kennan προζτρεπε τισ ΗΡΑ να αντιςτακοφν ςτθν επιρροι 17 Ibid., ςελ. 392, 417, 418 και 423-426. 18 Ibid., ςελ. 402 και 442. 19 Thomas Patterson, Meeting the Communist Threat. Truman to Reagan (Oxford: Oxford University Press, 1989), ςελ. 128 και 132. 20 John Lewis Gaddis, "The Strategy of Containment," ςτο Etzold and Gaddis, op.cit., ςελ. 35. 21 Αναφζρεται ςτο John Lewis Gaddis, Strategies of Containment. A Critical Appraisal of Postwar American National Security Policy (Oxford: Oxford University Press, 1982), ςελ. 40 και 335.

και τθ διείςδυςθ τθσ Μόςχασ και να περιμζνουν τθν ζλευςθ εςωτερικϊν αλλαγϊν εντόσ τθσ ΕΣΣΔ. 22 Αντίκετα, θ κακοδθγοφμενθ από τον Nitze αμερικανικι διυπουργικι επιτροπι ζδινε ζμφαςθ ςτισ ςτρατιωτικζσ δυνατότθτεσ τθσ ΕΣΣΔ και παρουςίαηε τθν εικόνα μιασ δφναμθσ που ιταν ικανι να καταλάβει ςχεδόν όλθ τθν Ευρϊπθ επιφζροντασ, ταυτόχρονα, πυρθνικά πλιγματα ςε διαφορετικζσ περιοχζσ ανά τον κόςμο. Γι αυτό, πρόκρινε αυτό που ζχει ονομαςτεί ωσ «Μιλιταριςτικι Ανάςχεςθ (Containment Militarism)». 23 Το NSC-68, εξάλλου, παρουςίαηε τθ διζνεξθ ωσ μια αντιπαράκεςθ «μθδενικοφ ακροίςματοσ» και απζρριπτε τισ διμερείσ διαπραγματεφςεισ. 4. Συμπεράςματα Η ειςιγθςθ αυτι ζδειξε ότι τόςο το Εκτενζσ Τθλεγράφθμα όςο και το NSC-68 αναλφουν τθ ςοβιετικι εξωτερικι πολιτικι από τθ ςκοπιά του Ρολιτικοφ εαλιςμοφ. Οι ςυγγραφείσ των δφο εγγράφων κεωροφν δεδομζνθ τθν άναρχθ φφςθ του διεκνοφσ ςυςτιματοσ, αναφζρονται (ςε μικρότερο ι μεγαλφτερο βακμό) ςτθν κατανομι τθσ ιςχφοσ ανάμεςα ςτισ δφο υπερδυνάμεισ και αναηθτοφν τον καλφτερο τρόπο εξυπθρζτθςθσ του εκνικοφ ςυμφζροντοσ των ΗΡΑ (ςτθ βάςθ ορκολογικϊν υπολογιςμϊν κόςτουσ-οφζλουσ) το οποίο ταυτίηουν με τθ διαςφάλιςθ τθσ εκνικισ αςφάλειάσ τουσ. Θα μποροφςε, ωςτόςο, να υποςτθριχκεί (με κάποιο ρίςκο υπζρ-απλοφςτευςθσ) ότι οι διαφορετικζσ εκτιμιςεισ των δφο εγγράφων για τθ φφςθ τθσ ςοβιετικισ απειλισ και τθν αντιμετϊπιςθ τθσ δείχνουν να παραπζμπουν ςε διαφορετικζσ εκδοχζσ του ρεαλιςμοφ: το μοντζλο τθσ «μπάλασ του μπιλιάρδου» και το μοντζλο των «τεκτονικϊν πλακϊν». 24 Το κεντρικό αξίωμα του μοντζλου τθσ «μπάλασ του μπιλιάρδου» είναι ότι το διεκνζσ ςφςτθμα αποτελείται από εγωιςτικά κυρίαρχα κράτθ τα οποία ζχουν ωσ βαςικι επιδίωξθ τθν αφξθςθ τθσ ςχετικισ ιςχφοσ τουσ ςε ςχζςθ με τα υπόλοιπα κράτθ. Η διεκνισ πολιτικι είναι ζνα παίγνιο μθδενικοφ ακροίςματοσ ςτο οποίο τα κράτθ ενδιαφζρονται πρϊτιςτα για τθν προάςπιςθ με ςτρατιωτικοφσ και εδαφικοφσ όρουσ τθσ εκνικισ αςφάλειάσ τουσ. Από τθν άλλθ μεριά, το μοντζλο των «τεκτονικϊν πλακϊν» υποςτθρίηει ότι το διεκνζσ ςφςτθμα προςφζρει ςτα κράτθ ευκαιρίεσ για ςυνεργαςία, ενϊ θ αλλθλεπίδραςθ των κρατϊν επιδρά ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ςυμπεριφοράσ τουσ. Με βάςθ αυτι τθν ανάλυςθ, θ ειςιγθςθ αυτι κεωρεί ότι θ προςζγγιςθ του Kennan εκφράηει το μοντζλο των τεκτονικϊν πλακϊν, ενϊ το NSC-68 εκπροςωπεί το μοντζλο τθσ μπάλασ του μπιλιάρδου. Το Εκτενζσ Τθλεγράφθμα δεν κεωροφςε αδιανόθτθ τθ ςυνεργαςία ανάμεςα ςτισ ΗΡΑ και τθν ΕΣΣΔ και πρόκρινε μια ςτρατθγικι επιλογι που ςιμερα κα ομοίαηε με αυτό που χαρακτθρίηεται ςτθ διεκνι βιβλιογραφία ωσ κινιςεισ ιπιασ ιςχφοσ. 25 Με διαφορετικοφσ όρουσ, εκτιμοφςε ότι οι ΗΡΑ ζπρεπε να υιοκετιςουν μια ςτρατθγικι 22 John Lewis Gaddis, The United States and the Origins of the Cold War, 1941-1947 (New York and London: Columbia University Press, 1972), ςελ. 303. 23 Jerry Sanders, Peddlers of Crisis (London: Pluto Press, 1983), ςελ. 26. 24 Stephen D. Krasner, "Regimes and the Limits of Realism: Regimes as Autonomous Variables," International Organization, τμ. 36, τχ. 2 (Άνοιξθ 1982), ςελ. 497-510. 25 Joseph Nye "Soft Power," Foreign Policy, τχ. 80 (Φκινόπωρο 1990), passim, αλλά ειδικά ςελ. 166; του ίδιου, "The Changing Nature of World Power," Political Science Quarterly, τμ. 105, τχ. 2 (Καλοκαίρι 1990), passim, αλλά ειδικά ςελ. 181-182.

κοινωνικοποίθςθσ 26 μζςω τθσ οποίασ οι νόρμεσ ςυμπεριφοράσ, οι αξίεσ και οι αντιλιψεισ των θγεςιϊν και των ελίτ των χωρϊν του ανατολικοφ ςυναςπιςμοφ κα αναδιαμορφϊνονταν κατά τζτοιο τρόπο ϊςτε να είναι περιςςότερο ςυμβατζσ με αυτζσ των ΗΡΑ και του Δυτικοφ κόςμου. Στον αντίποδα, το NSC-68 δίνοντασ μεγάλθ ζμφαςθ ςτθ ςτρατιωτικι διάςταςθ τθσ ιςχφοσ εμφοροφνταν από τθ λογικι που διακρίνει το παίγνιο μθδενικοφ ακροίςματοσ. Ζτςι, κεωροφςε ότι οι ΗΡΑ όφειλαν να ακολουκιςουν ςτρατθγικι ςκλθρισ ιςχφοσ εςτιάηοντασ ςτθν απειλι τθσ χριςθσ βίασ και ςε κίνθτρα καρότου και μαςτιγίου, ϊςτε να πεικαναγκάςουν τθ Σοβιετικι Ζνωςθ να υποταχτεί ςτθ κζλθςι τουσ. Από αυτιν τθν άποψθ, λοιπόν, πζραν του εφλογου ερωτιματοσ γιατί θ απόπειρα καταγραφισ μιασ διεκνοφσ πραγματικότθτασ από τθν ίδια ρεαλιςτικι αφετθρία καταλιγει ςε δφο διαφορετικζσ αναγνϊςεισ και, κατά επζκταςθ, ςε δφο διαφορετικζσ προτάςεισ ςτρατθγικισ για τθν υλοποίθςθ τθσ ίδιασ πολιτικισ, ο προβλθματιςμόσ που γεννάται ςε ζνα πρϊτο επίπεδο ςε ςχζςθ με τθν τομι κεωρίασ και ιςτορίασ ςτο πεδίο των διεκνϊν ςχζςεων ζχει δφο πτυχζσ: α) θ ιςτορικι εμπειρία μπορεί να μασ υποδείξει πειςτικά ποια από τισ δφο ςτρατθγικζσ επιλογζσ εφαρμόςτθκε ςτθν πράξθ; και β) θ ιςτορικι εμπειρία μπορεί να μασ υποδείξει πειςτικά εάν και ςε ποιο βακμό δικαιϊκθκε θ μία ι άλλθ ςτρατθγικι; Εάν τελικά το ςυμπζραςμα είναι ότι ςτθν πράξθ επιλκε ζνασ ςυμβιβαςμόσ των δφο ςτρατθγικϊν, τι επιπτϊςεισ ζχει αυτό για τθ ρεαλιςτικι ανάγνωςθ τθσ διεκνοφσ πραγματικότθτασ και το ςχεδιαςμό ςτρατθγικισ. Η αναηιτθςθ τθσ απάντθςθσ είναι μια ιςτορία που πιςτεφουμε ότι κα αναδειχκεί από τθ ςυηιτθςθ. Σασ ευχαριςτοφμε για τθν προςοχι ςασ. 26 G. John Ikenberry and Charles A. Kupchan, "Socialization and Hegemonic Power," International Organization, τμ. 44, τχ. 3 (Καλοκαίρι 1990), passim, αλλά ειδικά ςελ. 282-285.