ΠΕΡΙΟ ΙΚΗ ΕΚ ΟΣΗ - ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ τευχος 86-30 ιουνιου 2012 προσεγγίζοντας τα αινίγµατα του κοσµου µας Αγγελος Τανάγρας: Τα σταδια του θανατου πως αφιερωµα ζουµε µετα το θανατο µετενσαρκωση: Η γυναικα που εζησε στα χρονια της ιερας εξετασης επιβιωνει η συνειδηση µετα το µοιραιο τέλοσ; # EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 25 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2010
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 2
Μυστήρια E DI T O Απ το σκοτάδι γεννιέται το φως Το µεγαλύτερο υπαρξιακό πρόβληµα του ανθρώπου, ο θάνατος, ίσως να µη λυθεί από τον ίδιο ποτέ. Αναπάντητα ενδεχοµένως θα µείνουν και δεκάδες σχετικά ερωτήµατα που στοχεύουν να αποκωδικοποιήσουν µε τα εργαλεία της επιστήµης το θαύµα της ζωής. Του Απόστολου Χρ. Αντωνάκη aantonakis@e-typos.com «Εγώ δεν χόρεψα ποτέ στη ζωή µου. Οµως, τώρα που πλησιάζει ο θάνατος, από τη χαρά µου θα χορέψω». Γέροντας Παΐσιος Ο κόσµος µας, από τη στιγµή που αρχίζουµε να τον αντιλαµβανόµαστε και να τον ανακαλύπτουµε βήµα βήµα, παρατηρούµε πως είναι γεµάτος από αντιθέσεις. Παράξενες και αντίρροπες, δηλαδή, καταστάσεις, οι οποίες, ενώ φαινοµενικά δηµιουργούν την εντύπωση πως συγκρούονται µεταξύ τους, στην πραγµατικότητα αποδεικνύεται ότι συνυπάρχουν αρµονικά εξισορροπώντας έναν αβυσσαλέο µηχανισµό, τον οποίο οι φυσικοί και οι αστρονόµοι αποκαλούν «κοσµική ζωή». Σ αυτή την έννοια, την κοσµική ζωή, η εξέλιξη προέρχεται µέσα από ένα χάος γεµάτο από τροµερές και αδηφάγες συγκρούσεις, µε το θάνατο να είναι παντού και πάντοτε «παρών» για να αναβλύσει από µέσα του και πάλι η ζωή. Ζωή και θάνατος στο κοσµικό σύµπαν αποτελούν µια απόλυτα ισορροπηµένη συνύπαρξη η οποία οριοθετεί και την τάξη των πραγµάτων των προερχοµένων από το χάος. Στην ανθρώπινη αντίληψη αυτή η αρµονική σχέση -ζωής και θανάτου- µεταλλάσσεται σ ένα τεράστιο υπαρξιακό και αγωνιώδες ζήτηµα απέναντι στο οποίο θαρραλέα και άφοβα στέκεται µονάχα η φιλοσοφία. Φιλοσοφώντας, µπορείς να διαπεράσεις µέσα από τις ατελείωτες αντιθέσεις, να τις αισθανθείς, να τις αναγνωρίσεις και να τις κατανοήσεις. Κι αφού συµβεί αυτό, µπορείς να ταξιδέψεις µέχρι το σκοτεινό βασίλειο του θανάτου, να ορθώσεις άφοβα το ανάστηµά σου κοιτώντας τον κατάµατα, να αποδεχθείς το γενεσιουργό ρόλο του και να συµφιλιωθείς µαζί του αντιλαµβανόµενος ότι ο ίδιος θα αποτελεί πάντοτε την αναγκαστική γέφυρα σ εκείνο το µακραίωνο και συνεχές ταξίδι της ψυχής. Η µέρα θα συνεχίζει να είναι λαµπερή και πανέµορφη αφήνοντας τις σπινθηροβόλες ανταύγειες της στη σκοτεινιά της νύχτας, που είναι υποχρεωµένη να την ξαναγεννήσει το επόµενο φωτεινό και χαρµόσυνο πρωινό
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 4 ΠΕριεχ µενα 03 04 05 06 07 08 09 10 Γράµµα του εκδότη περιεχοµενα προσωπο data files δουρειος ιπποσ Kosmo news Kosmo news Kosmo news 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Kosmo news 20 21 22 23 24 παραψυχολογια παραψυχολογια 25 26 παραψυχολογια παραψυχολογια παραψυχολογια παραψυχολογια εικονεσ εικονες RETRO CORNER RETRO CORNER RETRO CORNER 27 28 29 30 RETRO CORNER RETRO CORNER RETRO CORNER et science 31 32 33 34 αληθειες και ψεµατα αναδροµες αναδροµες αναδροµες αναδροµες αναδροµες µηχανη του χρονου 35 36 37 38 39 40 41 42 εικονεσ εικονεσ 43 αγνωστη ιστορια 44 αγνωστη ιστορια 45 αγνωστη ιστορια 46 αγνωστη ιστορια αγνωστη ιστορια αγνωστη ιστορια εικονεσ 47 48 49 50 εικονεσ διαδικτυο παραξενοσ ταξιδιωτης games f... FOR fantasy βιβλιοθηκη βιβλιοθηκη επικοινωνια Μονιµεσ στηλεσ ΠΡΟΣΩΠΟ 5 DATA FILES 6 ΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ 7 KOSΜΟ NEWS 8 11 EIKONEΣ 18 19 ΕΤ SCIENCE 26 ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΑΤΑ 27 ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ 33 EIKONEΣ 34 35 EIKONEΣ 42 43 ΙΑ ΙΚΤΥΟ 44 ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΤΑΞΙ ΙΩΤΗΣ 45 GAMES 46 F... FOR FANTASY 47 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 48 49 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 50 Θεµατα ΠΑΡΑΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 12 17 ΕΠΙΒΙΩΝΕΙ Η ΣΥΝΕΙ ΗΣΗ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ; RETRO CORNER 20 25 ΤΑ ΣΤΑ ΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΝΑ ΡΟΜΕΣ 28 32 ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 36 41 ΟΙ 10 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Προσωπα Γερµανός φιλόσοφος και µαθηµατικός, ο Leibniz ήταν ένας πανεπιστήµονας της εποχής του µιας και ασχολήθηκε µε θέµατα Γεωλογίας, Ιστορίας, Θεολογίας και Μηχανικής. Συνέλαβε µια ιδέα για την εικόνα του σύµπαντος, ενώ η υπολογιστική µηχανή που κατασκεύασε, ο περίφηµος τροχός του Leibniz, αποτέλεσε τον πρόδροµο των σύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Να σηµειώσουµε πως αύριο συµπληρώνονται 366 χρόνια από τη γέννησή του! GottfRied Wilhelm von Leibniz (1646-1716) 5 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 6 data files Yπαρχει ζωή µετα το θάνατο; Το 7ο DVD της σειράς 10 τρόποι να ζήσετε το παράξενο µε το κυροσ του discovery world Σαν Σήµερα (30/6 6/7) 30/6/1934: Αναταραχή στο ναζιστικό κόµµα της Γερµανίας, µε την αµφισβήτηση του Αδόλφου Χίτλερ. Τελικά, ο Φίρερ επιβάλλεται, σκοτώνοντας 77 στελέχη του κόµµατος ή κατ άλλους 400. Το επεισόδιο αυτό θα µείνει στην ιστορία ως Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών. 1/7/1979: Η SONY λανσάρει στην Ιαπωνία το walkman. 2/7/1932: Αποφασίζεται η καθιέρωση της θερινής ώρας στην Ελλάδα. 2/7/2010: Σε δηµόσια διαπόµπευ- ση υποβάλλονται από το κοµµουνιστικό καθεστώς της Βόρειας Κορέας τα µέλη της αποστολής της εθνικής οµάδας ποδοσφαίρου για τις τρεις ήττες που υπέστησαν στο Παγκόσµιο Κύπελλο της Νοτίου Αφρικής. Ο οµοσπονδιακός τεχνικός Κιµ Γιονγκ Χαν διαγράφεται από το Κοµµουνιστικό Κόµµα και εξαναγκάζεται να αλλάξει επάγγελµα και να γίνει εργάτης. 3/7/1884: Εγκαινιάζεται ατύπως στο χρηµατιστήριο της Νέας Υόρκης ο δείκτης Dow Jones. Πήρε το όνοµά του από δύο δηµοσιογράφους που τον δηµιούργησαν, τον Τσαρλς Ντό- ΕΝΘΕΤΗ ΕΚ ΟΣΗ καθε σαββατο στα περιπτερα µαζι µε τον ελευθερο τυπο ου και τον Εντουαρντ Τζόουνς. Οι δύο δηµοσιογράφοι τον δηµοσίευαν κάθε µέρα σε ένα εφηµεριδάκι που εξέδιδαν υπό τον τίτλο «Customers Afternoon Letter». 3/7/2000: Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Ρόναλντ Φέργκιουσον υποστηρίζει ότι η κουλτούρα του χιπ χοπ και του ραπ εµποδίζει την ακαδηµαϊκή πρόοδο των µαύρων φοιτητών. Ισχυρίζεται ότι ο χρόνος που ξοδεύουν για να µάθουν τις φιγούρες και τους στίχους τούς αποσπά από τη µελέτη. 5/7/1930: Ο Eλληνας σεφ Γιώργος Σταθάκης επιχειρεί να πέσει από τους καταρράχτες του Νιαγάρα µέσα σ ένα βαρέλι. Εγκλωβίζεται, όµως, στο πίσω µέρος του καταρράκτη για 18 ώρες και πεθαίνει από ασφυξία. ιεύθυνση έκδοσης Απόστολος Χρ. Αντωνάκης Σύµβουλος έκδοσης Χρήστος Γ. Κτενάς Αρχισυντάκτης Μηνάς N. Παπαγεωργίου Σύνταξη Στέλιος Φωκάς, Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη, Αλίκη Κοτζιά, Μαρία Μακρίδου, Ράνια Ιωάννου, Νικόλαος Κουµαρτζής, Κώστας Μαυραγάνης, Τάσος Χαλιός Ειδικοί συνεργάτες Γιώργος Αδαµόπουλος, ηµήτρης Αργασταράς, Θανάσης Αυγίκος, Αγγελος Βιαννίτης, Γεώργιος Καραχάλιος, Χαρίτα Μήνη, Γιάννης Σπυρόπουλος, Σάσσα Τσέιτοου, Αποστόλης Χειρδάρης Art director Σοφία Λιβιεράτου Υπεύθυνη διόρθωσης κειµένων Kατερίνα Μπεχράκη Iδιοκτησία ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Εκδότες ηµήτρης Μπενέκος, Αλέξης Σκαναβής ιευθυντής Πάνος Αµυράς Creative Director ηµήτρης Φωτόπουλος ιεύθυνση εµπορικής ανάπτυξης «ELSE AGENCY» Εµπορική διεύθυνση Ελσα Σοϊµοίρη ιεύθυνση διαφήµισης Λουκάς Παπανικολάου Υποδοχή διαφήµισης Φωτεινή Αναστασίου Οικονοµική διευθύντρια Μαριάννα Θαρενάκη Νοµικός σύµβουλος Ανδρέας Αγγελίδης Φωτογραφικό αρχείο Φανή Νικολαΐδου Φωτό Αρχείο Ελεύθερου Τύπου, Shutterstock, Ideal image, Visual Photos, ΑΠΕ, Eurokinissi Υπεύθυνος κυκλοφορίας Κώστας Μπαλής Εκτύπωση IRIS ΕΚΤΥΠΩΣΕΙΣ Α.Ε.Β.Ε. ιανοµή ΕΥΡΩΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Αγίας Λαύρας 2 & Σαρανταπόρου, Νέο Ηράκλειο, Τ.Κ. 14121 Τηλ.: 210 8113000, Fax: 210 8113001, Site: www.e-typos.com, e-mail: Fenomena@e-typos.com Γνωρίζατε ότι Την 1η Ιουλίου του 1924 ο Αντι Ντάσλερ και ο αδελφός του Ρούντολφ ιδρύουν εταιρία κατασκευής αθλητικών παπουτσιών; Τον Απρίλιο του 1948 τα δύο αδέλφια θα χωρίσουν. Ο Αντι θα ιδρύσει την Adidas και ο Ρούντολφ την Puma! Οι απόψεις των συγγραφέων εκφράζουν τους ίδιους και δεν αποτελούν κατ ανάγκην και απόψεις του περιοδικού.
εναλλακτική µατιά στην επικαιρότητα Από τoν Μηνά N. Παπαγεωργίου mpapageorgiou@e-typos.com Η αποκάλυψη ενός διαχρονικού µυστηρίου; Το σύµπαν µας θα ήταν εξαιρετικά βαρετό και µονότονο δίχως τα µυστήρια και τις άγνωστες γωνιές του. Από την άλλη, εξίσου βαρετή θα ήταν και η αιώνια και ατέρµονη προσπάθεια του ανθρώπου για τη λύση των µυστηρίων αυτών. Τα αινίγµατα και οι γρίφοι υπάρχουν για να λύνονται µέσα από την έρευνα και την αναζήτηση. Αλλιώς δεν υφίσταται λόγος να ασχολούµαστε µε αυτά. Πέρσι, τέτοια εποχή, επέστρεφα από την πανέµορφη Σαντορίνη, έχοντας παρακολουθήσει το 3ο παγκόσµιο συνέδριο για την Ατλαντίδα, που διοργανώθηκε υπό την αιγίδα των τµηµάτων Γεωλογίας του ΑΠΘ και του Πανεπιστηµίου Πατρών και της ΕΜΑΕΜ (Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας). Ειδικοί ερευνητές από όλο τον κόσµο συγκεντρώθηκαν για ένα διή- µερο στο γνωστότερο νησί των Κυκλάδων, µε απώτερο στόχο να µοιραστούν και να συζητήσουν όλα τα νεότερα δεδοµένα αναφορικά µε την αναζήτηση της χαµένης µυθικής πόλης που περιέγραψε πρώτος ο Πλάτωνας στα έργα του. Από την παρακολούθηση του συνεδρίου (για περισσότερα δείτε το σχετικό άρθρο στο τεύχος 38 των «Φαινοµένων») προέκυψε το συµπέρασµα ότι η αναζήτηση της Ατλαντίδας στον 21ο αιώνα µπορεί να αποτελέσει ένα πρώτης τάξεως ερευνητικό πεδίο για τη λεγόµενη «σκληρή επιστήµη» (hard science). Στα πορίσµατά τους οι ειδικοί κατέληξαν: α) Στο ότι η Ατλαντίδα αποτέλεσε έναν πραγµατικό τόπο που καταστράφηκε από κάποια φυσική καταστροφή (σεισµό και τσουνάµι), πιθανότατα κατά τη διάρκεια του 13ου ή του 12ου προχριστιανικού αιώνα, στα τέλη δηλαδή της Εποχής του Μπρούντζου και β) στο ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν αποτελούσε κάποιο νησί, αλλά µια περιοχή που βρισκόταν είτε στη Νότια Ισπανία είτε στις βορειοδυτικές Τα αινίγµατα και οι γρίφοι υπάρχουν για να λύνονται µέσα από την έρευνα και την αναζήτηση. Αλλιώς δεν υφίσταται λόγος να ασχολούµαστε µε αυτά ακτές της Αφρικής (Μαρόκο). Μάλιστα, ο Ελληνας καθηγητής κ. Σταύρος Παπαµαρινόπουλος γνωστοποίησε στους παρευρισκόµενους τη διεξαγωγή µιας σχετικής αξιόλογης επιστη- µονικής έρευνας από Αµερικανούς ειδικούς στον παράκτιο χώρο της χερσονήσου Κόστα Ντε λα Λουθ στην Ανδαλουσία, περιοχή όπου πιστεύεται πως βρίσκεται θαµµένη η αρχαία πόλη Ταρτησσός, που ταυτίζεται από αρκετούς ερευνητές µε την Ατλαντίδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η συγκεκριµένη «υποψήφια» θέση της µυθικής πόλης δεν τοποθετείται στον υποθαλάσσιο χώρο. Κι αυτό γιατί οι ερευνητές θεωρούν πως ο αφανισµός της ενδεχοµένως να προκλήθηκε από ένα καταστροφικό προϊστορικό τσουνάµι. Εναν περίπου χρόνο µετά, φαίνεται πως η συγκεκριµένη έρευνα αποδίδει τα πρώτα ελπιδοφόρα αποτελέσµατα. Πριν από µερικές ηµέρες, ένας από τους υπεύθυνους, ο Αµερικανός αρχαιολόγος Richard Freund, δήλωσε πως ίσως να βρισκόµαστε πολύ κοντά στην επίλυση του διαχρονικού αυτού µυστηρίου. «Παρόλο που µας είναι τόσο δύσκολο να το αντιληφθούµε, το κύµα από ένα τσουνάµι µπορεί να φθάσει έως και τα 60 µίλια µέσα στην ενδοχώρα. Κάτι ανάλογο έγινε και εδώ», είπε. Οι ερευνητές δηλώνουν ενθουσιασµένοι έχοντας ανακαλύψει µια τοποθεσία που δείχνει να ταιριάζει µε όλα τα χαρακτηριστικά της πλατωνικής Ατλαντίδας, ενώ το εντυπωσιακότερο εύρηµα που έχει έρθει µέχρι στιγµής στο φως είναι η χαραγµένη µορφή ενός πολε- µιστή που φυλάει την είσοδο της πόλης! Στα «Φαινόµενα» θα παρακολουθούµε στενά τις εξελίξεις στην Ισπανία και να είστε βέβαιοι ότι θα επανέλθουµε σύντοµα µε πολλές και ενδιαφέρουσες νέες πληροφορίες. 7 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 8 KOSMΕπιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη ΝE W S Ούφο στην Αυστραλία; Τον τελευταίο καιρό όλο και περισσότερες θεάσεις από ιπτά- µενα αντικείµενα καταγράφονται σε όλο τον κόσµο. Αυτή τη φορά οδηγούµαστε σε µια από τις γιγαντιαίες παραλίες της Νέας Ουαλίας στην Αυστραλία, όπου στις 2 Ιουνίου ο φωτογράφος Irwin Partridge έκλεισε στο φακό του ένα αγνώστου ταυτότητας, σκούρο, κυλινδρικό αντικείµενο να βρίσκεται ψηλά στον ουρανό. Οπως ο ίδιος δήλωσε, δεν έχει ιδέα τι είναι αυτό που φωτογράφισε, αλλά είναι πεπεισµένος πως δεν πρόκειται για κάποιο γιγαντιαίο πουλί ή για κάποιο αεροπλάνο. Κοµµένο το γέλιο στη Βοµβάη! Εχετε ακουστά τη «γιόγκα γέλιου» που την ασκούν πολλοί στρεσαρισµένοι ασθενείς ανά τον κόσµο; Αν είστε λάτρης της, σας συστήνουµε να µη διαβάσετε αυτό το κείµενο γιατί µάλλον θα σας προκαλέσει περισσότερο άγχος Αν όµως δεν έχετε ιδέα περί τίνος πρόκειται, τότε πρέπει να σας ενηµερώσουµε πως είναι ένα είδος γιόγκα που ξεκίνησε το 1995 από τον Ινδό θεραπευτή Madan Kataria, όπου µέσω δυνατών γέλιων και ξέφρενων χειροκροτηµάτων το σώµα και η ψυχή αποµακρύνουν κάθε ίχνος στρες. Και τώρα ίσως να ρίξετε και µια µατιά συµπαράστασης στον 78χρονο Ινδό Vinayak Shirsat από το Kurla της Βοµβάης που έσυρε στα δικαστήρια µια οµάδα 10-15 ατόµων. Η οµάδα κάθε πρωί στις 7.00 συναντιόταν για να κάνει γιόγκα γέλιου κάτω από το παράθυρο όπου κοιµόταν. «Μου προκαλούν ψυχική αγωνία και πόνο. Γελούν δυνατά και το ένα µέλος παρακινεί το άλλο να γελά ακόµη δυνατότερα!», δήλωσε ο ίδιος στα ινδικά Μέσα Ενηµέρωσης. Το ανώτατο δικαστήριο της Βοµβάης δικαίωσε τον 78χρονο αγουροξυπνηµένο άντρα, δίνοντας τη διαταγή στην αστυνοµία µέσα σε µία εβδοµάδα να πείσει την οµάδα να αποµακρυνθεί από την περιοχή όχλησής του.
Μυστήρια Γενετική µελέτη επιβεβαιώνει το θρύλο της βασίλισσας του Σαβά; Βρετανική ερευνητική οµάδα από το Πανεπιστήµιο του Κέιµπριτζ έρχεται να συµφωνήσει µε το θρύλο της βασίλισσας του Σαβά, καταδεικνύοντας πως οι Αιθίοπες είχαν αναµιχθεί µε αιγυπτιακούς, συριακούς και ισραηλινούς πληθυσµούς 3.000 χρόνια πριν. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την Παλαιά ιαθήκη και το Κοράνι, πριν από 3.000 χρόνια υπήρξε το βασίλειο του Σαβά µε τη βασίλισσά του, τη Μακέδα ή Μπιλκίς (σύµφωνα µε τους Αραβες). Το µυθικό βασίλειο βρισκόταν στην περιοχή ανάµεσα στη σηµερινή Αιθιοπία και την Υεµένη και, σύµφωνα µε θρησκευτικά κείµενα µουσουλµάνων και χριστιανών, η βασίλισσά του είχε επισκεφθεί την Ιερουσαλήµ για να προσφέρει δώρα στο βασιλιά Σολοµώντα, µε τον οποίο στη συνέχεια απέκτησε ένα γιο. Η οµάδα των γενετιστών µε επικεφαλής τον καθηγητή του Κέιµπριτζ, Κρις-Τάιλερ Σµιθ, µελέτησε ένα εκατοµµύριο θέσεις του γονιδιώµατος 200 ανθρώπων από την Αιθιοπία και δύο κοντινών αφρικανικών πληθυσµών και κατέληξε στο συµπέρασµα πως υπήρξε σηµαντική µεταφορά γονιδίων από πληθυσµούς της Εγγύς Ανατολής προς την Αιθιοπία, άρα πράγµατι είχε υπάρξει επικοινωνία και µετακίνηση µεταξύ τους. Η διαπίστωση έρχεται να προσφέρει στοιχεία για τους πρώτους ανθρώπους και τις µεταναστευτικές τάσεις, ενώ, όπως δήλωσε και ο καθηγητής Σµιθ, «ενώ στόχος της έρευνας δεν ήταν να επιβεβαιώσει το βιβλικό µύθο, η γενετική µπορεί να µας πει για ιστορικά γεγονότα και στην προκειµένη περίπτωση συµφωνεί µε το µύθο για τη ζωή της βασίλισσας του Σαβά». Στο twitter, σε µια από τις γνωστότερες σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, έκανε πριν από λίγες ηµέρες την πρώτη του δηµοσίευση ο 57χρονος Βρετανός Tony Nicklinson από το Wiltshire που µετά από ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο πάσχει τα τελευταία 7 χρόνια από σύνδροµο εγκλεισµού (locked in syndrome). O Βρετανός µπορεί να κουνήσει µόνο τα µάτια του και να επικοινωνήσει µέσω ενός ειδικού προγράµµατος σε ηλεκτρονικό υπολογιστή που ανιχνεύει τις κινήσεις τους. Ετσι, πρόσφατα µπήκε για τα καλά στην Tweet ζωής ή θανάτου; ηλεκτρονική εποχή γράφοντας: «Γεια σου κόσµε! Είµαι ο Tony Nicklinson, έχω σύνδροµο εγκλεισµού και αυτό είναι το πρώτο µου tweet». Μέσα σε ελάχιστες ηµέρες, τον «ακολούθησαν» πάνω από 12.500 άτοµα, ενώ δέχτηκε πολλά µηνύµατα συµπαράστασης. εν ήταν όµως λίγοι αυτοί που προσπάθησαν µέσω του twitter να τον αποτρέψουν από το θάνατο, µιας και ο 57χρονος ζητά επανειληµµένως από τη βρετανική ικαιοσύνη το δικαίωµα να έχει έναν -ιατρικώς- υποβοηθού- µενο θάνατο. 9 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 10 KOSM ΝE W S Επιµέλεια: Θεανώ Καρούτα, Ειρήνη Φ. Κουτσαύτη 1 έως 3 κιλά τα βακτήρια που κουβαλάµε Ο εφιάλτης κάθε µικροβιοφοβικού είναι η είδηση που έρχεται από τις ΗΠΑ, σύµφωνα µε την οποία ο κάθε άνθρωπος φέρει πάνω και µέσα του τρισεκατοµµύρια µικρόβια, ιούς και άλλους γοητευτικούς µικροοργανισµούς. Η πληρέστερη -έως σήµερα- καταµέτρηση των µικροβίων έγινε από το Πρόγραµµα Ανθρωπίνου Μικροβιώµατος των ΗΠΑ και αφορά τα αποτελέσµατα µιας πενταετούς έρευνας από διακόσιους επιστήµονες υπό την αιγίδα των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ, ενώ τα αποτελέσµατα δηµοσιεύθηκαν στα περιοδικά Nature και PLoS. Για την εξονυχιστική έρευνα, εξετάστηκαν 242 υγιείς ενήλικες άντρες και γυναίκες (ηλικίας 18-40 ετών), ενώ ελέγχθηκαν ιστοί από πολλά µέρη του σώµατός τους. Από τα πλέον εντυπωσιακά αποτελέσµατα της µελέτης είναι πως, ενώ έχουν αποµονωθεί µερικές εκατοντάδες είδη βακτηρίων, εντούτοις στον ανθρώπινο οργανισµό συνυπάρχουν αρµονικά πάνω από 10.000 διαφορετικά είδη. Επίσης για άλλη µια φορά οι επιστήµονες επιβεβαίωσαν πως η σύνθεση των µικροβίων αλλάζει συνέχεια, ιδίως µετά τη χρήση αντιβιοτικών, ενώ διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Λονδίνο-Σίδνεϊ σε 4 ώρες; Η απάντηση είναι ναι, όσο και αν σας φαίνεται απίστευτο, αν γίνει πραγµατικότητα το φιλόδοξο εγχείρηµα που έχουν στα σκαριά 2 κορυφαίες εταιρίες: η Boeing και η Gulfstream σε συνεργασία µε τη NASA. Το υπερηχητικό επιβατικό αεροσκάφος έχει ενθουσιάσει τους λάτρεις της αεροναυπηγικής, που περιµένουν την αναλυτική παρουσίαση στη διεθνή έκθεση Farnborough Air Show, που θα γίνει στις αρχές του µήνα στην Αγγλία. «Μια νέα τεχνολογία υπερηχητικών αεροπλάνων είναι πλέον πολύ κοντά στην πραγµατοποίηση», δήλωσε ένας από τους µηχανικούς της Gulfstream, ενώ συνέχισε λέγοντας πως επιδίωξή τους τώρα είναι να καταφέρουν να µετριάσουν τον τροµακτικής έντασης ήχο του αεροσκάφους. Ελαφρύτερα συνθετικά υλικά, προηγµένης τεχνολογίας κινητήρες και µικρότερη άτρακτος θα επιτρέψουν στο αεροσκάφος να πετά δύο φορές γρηγορότερα από τα Κονκόρντ, ενώ πέρσι η NASA δηµοσίευσε τα αποτελέσµατα από τις δοκιµές του αεροσκάφους µέσα σε αεροσήραγγα, δηλώνοντας ότι το υπερηχητικό «µπουµ» µπορεί και να εξαλειφθεί µε τη χρήση υπέρλεπτων πτερύγων και ενσωµάτωση των κινητήρων στις πτέρυγες. Το αεροσκάφος θα έχει 12 µόλις θέσεις και η πρόκληση, σύµφωνα µε τους δηµιουργούς, είναι, εκτός από τα τεχνικά µέρη, να αποδείξουν, ιδίως µετά το δυστύχηµα του Κονκόρντ το 2003, πως θα είναι ασφαλές.
Μυστήρια UFO επισκέπτονται τον Uri Geller Το διάσηµο και στη χώρα µας ψυχικό µέντιουµ Uri Geller δήλωσε πριν από λίγες ηµέρες πως το νησί που έχει αγοράσει κοντά στην περιοχή Firth of Forth, στη Σκοτία, είναι πόλος έλξης παράξενων φαινοµένων και πιο συγκεκριµένα ένας από τους νούµερο ένα προορισµούς για τα UFO. Ο Uri αγόρασε το νησί Lamb πριν από 3 χρόνια και είχε δηµιουργήσει εντυπώσεις µε τις δηλώσεις του, πως το συγκεκριµένο µέρος έχει µια παράξενη σύνδεση µε τις πυραµίδες της Αιγύπτου. Τώρα τραβάει ξανά την προσοχή λέγοντας πως οι µαρτυρίες ντόπιων αλλά και κατοίκων σε γύρω περιοχές αναφέρουν πολύ συχνές θεάσεις περίεργων φώτων στον ουρανό αλλά και µυστηριωδών ιπτάµενων αντικειµένων. Καθώς ο ίδιος είναι πεπεισµένος πως κάτι παράξενο συµβαίνει στο νησί του, τοποθέτησε κάµερες σε διάφορα σηµεία, προκειµένου να καταγράψει οποιαδήποτε, µεταφυσική ή όχι, κίνηση. Ο Λένιν στο βυθό και δεν θα είναι µόνος, αλλά µαζί µε άλλες 49 προσωπικότητες, των οποίων οι προτοµές θα κοσµήσουν το βυθό της Μαύρης Θάλασσας, στα βουλγαρικά παράλια κοντά στην πόλη Βάρνα. Η φιλόδοξη ιδέα για το υποθαλάσσιο µουσείο ανήκει στον Ορλίν Τσάνεφ από τον Οµιλο Καταδυτών Μαύρης Θάλασσας «Οδησσός», ο οποίος δήλωσε πως µέσα στο καλοκαίρι η ιδέα τους θα υλοποιηθεί µε την καταβύθιση αγαλµάτων του Λένιν, του Γκέοργκι Ντιµιτρόφ, του Στάλιν, του Μπρέζνιεφ, του Αλεξάντρ Πούσκιν, του Τσαϊκόφσκι και πολλών ακόµα προσωπικοτήτων. Ο Τσάνεφ είναι αισιόδοξος, παρά τη γραφειοκρατία και τις πολλές άδειες από κρατικούς φορείς που απαιτεί η δηµιουργία του µουσείου, καθώς πέρσι τέτοιο καιρό είχε καταφέρει να πάρει άδεια για την καταβύθιση στη Μαύρη Θάλασσα του αεροπλάνου που χρησιµοποιούσε ο Τεοντόρ Ζίβκοφ -ηγέτης της κοµµουνιστικής Βουλγαρίας- για τις µετακινήσεις του. Το αεροπλάνο έχει γίνει πόλος έλξης για τους τουρίστες και αυτό κάνει τον Τσάνεφ να µην το βάζει κάτω. 11 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 12 Επιβιώνει η συνείδηση µετά το θάνατο;
παραψυχολογια «Το µόνο σίγουρο στη ζωή είναι ο θάνατος», συνηθίζει να λέει ο πατέρας µου χαριτολογώντας, έχοντας δει από κοντά το θάνατο πολλές φορές τα τελευταία 30 χρόνια λόγω επαγγέλµατος. Πώς είναι όµως να πεθαίνει κανείς; ικαιολογείται ο φόβος που κυριεύει τον απλό άνθρωπο στη σκέψη και µόνο του θανάτου; Του Νικόλαου Κουµαρτζή, nkoumartzis@hotmail.com Οσο τα χρόνια περνάνε, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι -που έχουν επιστρέψει από καταστάσεις κοντά στο θάνατο- περιγράφουν δηµόσια τις εµπειρίες τους, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι άκρως αισιόδοξες. Μάλιστα, σχεδόν όλοι επηρεάζονται σε τέτοιο βαθµό ώστε αλλάζουν ριζικά τις ζωές τους. Ο λόγος βέβαια για τις επιθανάτιες εµπειρίες (Ε.Ε.), οι οποίες για τους ανθρώπους που τις βίωσαν αποτελούν αδιαµφισβήτητες αποδείξεις της ύπαρξης της µεταθανάτιας ζωής, ενώ για τους περισσότερους επιστήµονες δεν είναι τίποτα περισσότερο από απλές παραισθήσεις που παράγονται από έναν ετοιµοθάνατο εγκέφαλο. Πάλι επιθανάτιες εµπειρίες; Είναι αλήθεια ότι για το θέµα έχουν γραφτεί δεκάδες άρθρα στα ελληνικά έντυπα µέσα. Και αν κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο πριν από 20 χρόνια, σήµερα πλέον η δηµοσίευση τέτοιου είδους άρθρων φαντάζει σαν ένας αυτοκανιβαλισµός του χώρου της εναλλακτικής αναζήτησης στην Ελλάδα. Φτάνει, λοιπόν, δεν νοµίζετε; Το επιχείρηµα των σκεπτικιστών καταρρίπτεται! Ενα από τα σηµαντικότερα επιχειρήµατα των σκεπτικιστών είναι ότι οι επιθανάτιες εµπειρίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από παραισθήσεις που οφείλονται µεταξύ άλλων στη χαοτική δράση του εγκεφάλου που πεθαίνει, στα ιατρικά φάρ- µακα ή στις ανωµαλίες στη σωµατική χηµεία των ετοιµοθάνατων ασθενών. Μέχρι σήµερα όµως έχουν πραγµατοποιηθεί δεκάδες έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι εν λόγω ερµηνείες είναι το λιγότερο αδύναµες, όπως π.χ. αυτή των Fenwick και Fenwick το 1995 µε τη συµµετοχή 300 ασθενών. Οπως δήλωσαν οι ερευνητές, δεν είναι δυνατόν οι εξαιρετικά καθαρές, γεµάτες νόηµα και συνοχή επιθανάτιες εµπειρίες να ταυτίζονται µε τις τόσο αλλόκοτες ψυχεδελικές παραισθήσεις που προκαλούνται από φάρµακα ή εµφανίζονται σε ασθενείς µε ψύχωση! Εν µέρει θα συµφωνήσω... Οι ίδιες χιλιοειπωµένες πληροφορίες επαναλαµβάνονται κάθε τόσο, συχνά µέσα από παραπλανητικούς και ενθουσιώδεις τίτλους. Κάπως έτσι, διαβάζουµε ξανά και ξανά για την ίδρυση της βρετανικής SPR τo 1882 µε αρχικό σκοπό την εύρεση αποδείξεως για τη µεταθανάτια ζωή, τις έρευνες των Frederic Myers το 1903 και J. B. Rhine το 1947, τις νεότερες των Elisabeth Kubler-Ross και George Ritchie, το βιβλίο του Raymond Moody Jr το 1975, «Life after Life», την ίδρυση του International Association for Near-Death Studies (IANDS) το 1978 που επιβιώνει µέχρι σήµερα µε δεκάδες ακαδηµαϊκούς στις τάξεις του κ.ά. Αρκετά όµως ασχοληθήκαµε µε την ιστορία του φαινοµένου, δεν νοµίζετε; Παρακάτω θα δούµε ότι η έρευνα πάνω σε αυτού του είδους τα φαινόµενα µόνο στάσιµη δεν έχει µείνει τις τελευταίες δεκαετίες εδώ και χρόνια. Ας δούµε λοιπόν κάτι νέο, κάτι που δεν διαβάσατε ποτέ ξανά σε ελληνικό έντυπο. Ας δούµε πόσο συχνό είναι σήµερα το φαινόµενο, σύµφωνα µε έρευνα του 2005 στην Αυστραλία, ας µιλήσουµε για πειράµατα που συνεχίζουν να γίνονται, για το αν οι επιθανάτιες εµπειρίες αποτελούν παραισθήσεις ή όχι, για κλινικές έρευνες µε κεταµίνη ή DMT σε Ολλανδία και Harvard, για την έρευνα πάνω σε καρκινοπαθείς εν έτει 2006, αλλά και για τη σηµαντικότερη σύγχρονη επαληθεύσιµη επιθανάτια εµπειρία που καταρρίπτει πολλά από τα επιχειρήµατα των σκεπτικιστών όπως περιγράφεται σε paper του 1998! Πόσο συχνές είναι οι επιθανάτιες εµπειρίες; Ας ξεκινήσουµε µε κάτι απλό, αλλά συνάµα σηµαντικό: Πόσο συχνό είναι το φαινόµενο; Σύµφωνα µε πλήθος µελετών της περιόδου 1982-1998, ένα ποσοστό µεταξύ 12% και 40% κλινικά ή σχεδόν κλινικά νεκρών ασθενών έχουν βιώσει Ε.Ε., ενώ µόνο στις ΗΠΑ 8.000.000 Αµερικανοί πολίτες βίωσαν Ε.Ε. σύµφωνα µε τον James Mauro («Psychology Today», 1992)! Σε έρευνα του Knoblauch το 2001, το ποσοστό υπολογίστηκε σε 4% του γερµανικού λαού, ενώ σε αντίστοιχη το 2005 του M. Pereta στην Αυστραλία ανερχόταν στο 8,9% (περιοδικό «Journal of Near-Death Studies»). Οπως θα έχετε ήδη παρατηρήσει, το ποσοστό ποικίλλει από χώρα σε χώρα και από περίοδο σε περίοδο, εξαιτίας της εξοικείωσης του εκάστοτε 13 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 14 Το τούνελ εξηγείται νευροχημικά! Η πεποίθηση ότι οι επιθανάτιες εμπειρίες δύνανται να εξηγηθούν με βάση τη νευροχημεία ή ότι αποτελούν απότοκο της εγκεφαλικής κατάστασης που υφίσταται κατά τη διάρκεια του θανάτου (εξαιρετικά έντονο στρες, εγκέφαλος γεμάτος φυσικές ή τεχνητές παραισθησιογόνες ουσίες) οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εξήγηση ενός πολύ συχνού στοιχείου των επιθανάτιων εμπειριών. Ο λόγος βέβαια για την αίσθηση των ασθενών ότι περνώντας από ένα μακρύ τούνελ αφήνουν πίσω τους το σκοτάδι και εισέρχονται σε ένα λαμπρό φως. Σύμφωνα με τον Dr. Tomasz S. Troscianko του Πανεπιστημίου του Bristol, «αν υποθέσουμε ότι στην αρχή υπάρχει ένας αδύναμος νευρικός θόρυβος που σταδιακά μεγαλώνει (όπως συνήθως συμβαίνει σε έναν εγκέφαλο που πεθαίνει), το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία της αντίληψης στον ετοιμοθάνατο ασθενή ενός φωτός στο κέντρο που σταδιακά γίνεται όλο και μεγαλύτερο και επομένως φαντάζει όλο και πιο κοντά, σαν ένα τούνελ δηλαδή μέσα στο οποίο κινείται ο ασθενής καθώς ο θόρυβος γίνεται πιο έντονος και το κεντρικό φως μεγαλώνει. Αν εξαπλωθεί νευρικός θόρυβος σε ολόκληρο το φλοιό ώστε όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα να ενεργοποιηθούν, τότε θα δημιουργηθεί η αίσθηση στον ασθενή ότι ο χώρος γέμισε φως!» (Blackmore, 1993). Οι εν λόγω προκληθείσες εμπειρίες δύνανται να περιλαμβάνουν ασυνείδητες εξωσωματικές εμπειρίες, αντίληψη έντονου φωτός και αναβίωση μνημών από το παρελθόν λαού με το φαινόμενο, αλλά και των τεχνολογικών εξελίξεων. Τι σημαίνει αυτό; Περισσότεροι ασθενείς σήμερα ανακύπτουν λόγω του περισσότερο εξελιγμένου ιατρικού εξοπλισμού από ό,τι π.χ. πριν από 10 χρόνια, έτσι αρκετοί από αυτούς που το 1990 χαρακτηρίζονταν «κλινικά νεκροί», σήμερα δεν θεωρούνται ως τέτοιοι. Εμπειρίες κατόπιν παραγγελίας Εξ αρχής, αρκετοί νευροχημικοί υποστήριξαν ότι οι επιθανάτιες εμπειρίες προκαλούνται από ουσίες που εκκρίνονται στον εγκέφαλο λίγο πριν από το θάνατο καλώντας συναδέλφους τους να πραγματοποιήσουν πειράματα με ουσίες όπως κεταμίνη, διμεθυλοτρυπταμίνη (DMT), LSD κ.ά. Σήμερα, οι εν λόγω έρευνες κατάφεραν να εξηγήσουν μέρος μόνο των επιθανάτιων εμπειριών (π.χ. το τούνελ), όχι όμως το σύνολό τους. Αυτό που σίγουρα όμως ανακάλυψαν είναι ότι οι εν λόγω ουσίες από μόνες τους δεν δύνανται να προκαλέσουν σε καμία περίπτωση Ε.Ε. Για παράδειγμα, ένα τέτοιο πείραμα πραγματοποιήθηκε το 1990 από τον Dr. Rick Strassman στο Πανεπιστήμιο του New Mexico με την ψυχεδελική ουσία DMT. Η αρχική υπόθεση ήταν ότι μεγάλες ποσότητες ουσιών παρόμοιων με DMT απελευθερώνονται στην επίφυση του ανθρώπινου εγκεφάλου λίγο πριν ή κατά το θάνατο, προκαλώντας έτσι τις επιθανάτιες εμπειρίες. Τελικά, μόλις δύο συμμετέχοντες ανέφεραν ότι βίωσαν Ε.Ε.!
παραψυχολογια O Dr. Rick Strassman πραγµατοποίησε ένα ενδιαφέρον πείραµα για τη σχέση που συνδέει τις ψυχεδελικές ουσίες µε τις επιθανάτιες εµπειρίες. Παραισθήσεις ή αποδείξεις µεταθανάτιας ύπαρξης; Επιπλέον, µία 13ετής έρευνα από Ολλανδούς ερευνητές µε συντονιστή τον καρδιολόγο Pim van Lommel (δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό «Lancet» το 2001) αναφέρει: «[ ] νευροφυσιολογικές διεργασίες πρέπει να παίζουν κάποιο ρόλο στις επιθανάτιες εµπειρίες. Παρόµοιες εµπειρίες δύνανται να προκληθούν µέσω ηλεκτρικού ερεθισµού του κροταφικού λοβού ή του ιππόκαµπου στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια νευροχειρουργείου ή επιληψίας [ ] Μέσω της κεταµίνης δύναται να προκληθούν αντίστοιχες εµπειρίες µέσω µπλοκαρίσµατος των δεκτών NMDA. Επιπλέον, µετά τη χρήση ουσιών όπως LSD, ψιλοκαρπίνη και µεσκαλίνη παράγονται οι ουσίες ενδορφίνη, σεροτονίνη και εγκεφαλίνη που οδηγούν σε παρόµοιες εµπειρίες. Οι εν λόγω προκληθείσες εµπειρίες δύνανται να περιλαµβάνουν ασυνείδητες εξωσωµατικές εµπειρίες, αντίληψη έντονου φωτός και αναβίωση µνηµών από το παρελθόν. Οµως, αυτού του είδους µνήµες είναι τυχαίες και δίχως συνοχή και ως εκ τούτου διαφέρουν πολύ από το πανορα- Ετσι, είναι δυνατό ένας άνθρωπος που εµφανίζεται κλινικά νεκρός να µην είναι. Μάλιστα, σε αντίστοιχες περιπτώσεις κάποιες από τις αισθήσεις των ασθενών συνεχίζουν να «δουλεύουν» µικό και συνεχές flash back που βιώνεται κατά τη διάρκεια µίας Ε.Ε. Επιπλέον, στα εν λόγω πειράµατα τεχνητής πρόκλησης εµπειριών παρόµοιων µε τις επιθανάτιες σχεδόν ποτέ δεν παρατηρούνται αλλαγές στη ζωή των συµµετεχόντων (όπως π.χ. εξαφάνιση του φόβου του θανάτου), κάτι που γίνεται σχεδόν πάντα µετά από αυθεντικές Ε.Ε. Γι αυτό το λόγο, οι προκληθείσες τεχνητές εµπειρίες δεν µπορούν να ταυτιστούν µε τις επιθανάτιες». Από αυτές τις έρευνες αποδείχθηκε ότι οι αυθεντικές Ε.Ε. έχουν µια σηµαντικότατη ειδοποιό διαφορά από όσες προκαλούνται µε τεχνητές ουσίες: τη ριζική αλλαγή στη µετέπειτα ζωή ενός ανθρώπου. εν δύνανται όµως να αποτελέσουν απόδειξη ότι η ανθρώπινη συνείδηση υφίσταται εκτός του εγκεφάλου. Αν βρισκόταν µία τέτοια απόδειξη, θα αποτελούσε παράλληλα και ένα πολύ δυνατό επιχείρηµα περί της συνέχειας της ύπαρξής µας µετά το φυσικό θάνατο. Μα δεν πέθαναν; Και εδώ έγκειται το σηµαντικότερο επιχείρηµα των σκεπτικιστών: Από τη στιγµή που οι ασθενείς επανήλθαν στη ζωή, δεν δύναται να θεωρηθούν ότι έχουν πεθάνει και ως εκ τούτου δεν µπορούν να πουν τίποτα ουσιαστικό για τη ζωή µετά το θάνατο. Και όντως, εκ πρώτης όψεως αυτό το επιχείρηµα έχει βάση. Αν συνεχίσουµε όµως να ψάχνουµε, θα δούµε σύντοµα ότι έχει τα όριά του. Υπάρχουν πλέον εκατοντάδες περιπτώσεις ανθρώπων που υπήρξαν κλινικά νεκροί (µόνο στο πείραµα της Ολλανδίας ήταν 344), υπό την έννοια της πλήρους έλλειψης ζωτικών σηµάτων στο σώµα και 15 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 16 Μία πραγματικά νέα θεωρία Εν έτει 2006, ο Richard Kinseher, εφαρμόζοντας το μοντέλο Sensory Autonomic System στις επιθανάτιες εμπειρίες, πρότεινε μία εντελώς νέα ερμηνεία. Κατ αρχήν, η εμπειρία που βιώνει ένας ετοιμοθάνατος είναι εξαιρετικά διαφορετική και αλλόκοτη σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη εμπειρία έχει βιώσει στην έως τότε ζωή του, αποτελεί δηλαδή ένα ακραίο παράδοξο για κάθε ζώντα οργανισμό. Σύμφωνα με τον Kinseher, κατά τη διάρκεια μιας επιθανάτιας εμπειρίας ο άνθρωπος «βλέπει» ολόκληρο τον έλεγχο που πραγματοποιεί ο εγκέφαλος στο σύνολο της μνήμης του (ακόμα και στις εμπειρίες που έχει πριν από τη γέννησή του), ώστε να εντοπίσει μία ήδη καταγεγραμμένη εμπειρία που να μπορεί να συγκριθεί με τα νέα δεδομένα που δέχεται ο εγκέφαλος του ετοιμοθάνατου. Ολες αυτές οι πληροφορίες που ελέγχονται στην ανθρώπινη μνήμη αξιολογούνται από τη συνείδηση, καθώς αυτή ψάχνει να βρει και να ταυτίσει την υπάρχουσα κατάσταση με κάποια άλλη πέραν του θανάτου. Η θεωρία επεκτείνεται ακόμα περισσότερο ώστε να συμπεριλάβει τις εξωσωματικές εμπειρίες που συνήθως συνοδεύουν μία επιθανάτια εμπειρία, οι οποίες σύμφωνα με τον Kinseher αποτελούν την προσπάθεια του εγκεφάλου να δημιουργήσει μια πνευματική ανασκόπηση της κατάστασης και του περιβάλλοντος χώρου. Ετσι, ο εγκέφαλος μετατρέπει τα ερεθίσματα από τα αισθητήρια όργανα και τις πληροφορίες από τις αποθηκευμένες μνήμες σε μία εμπειρία παρόμοια με τα όνειρα. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των επαληθεύσιμων επιθανάτιων εμπειριών; Εκεί φαίνεται ότι η εν λόγω θεωρία συναντάει τα όριά της κυρίως στον εγκέφαλο. Τα εν λόγω σήματα καταγράφονται με χρήση ιατρικών μηχανημάτων. Κατά πόσο όμως μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι αυτά τα όργανα δύνανται να οδηγήσουν σε ένα σίγουρο συμπέρασμα περί της ύπαρξης ζωτικών σημάτων σε έναν οργανισμό; Δεν γίνεται να είμαστε σίγουροι, μιας και η επιστήμη καθώς εξελίσσεται ανακαλύπτει νέα μηχανήματα περισσότερο ακριβή. Ετσι, είναι δυνατό ένας άνθρωπος που εμφανίζεται κλινικά νεκρός να μην είναι. Μάλιστα, σε αντίστοιχες περιπτώσεις κάποιες από τις αισθήσεις των ασθενών συνεχίζουν να «δουλεύουν». Σήμερα, χάρη σε έρευνες του 2006 σε Αγγλία και Βέλγιο με χρήση FMRI (Functional Magnetic Resonance Imaging), υπάρχουν αποδείξεις ότι ασθενείς με φαινομενικά νεκρό εγκέφαλο είναι σε θέση να πραγματοποιούν συνειδητές σκέψεις. Κάπως έτσι αποδείχθηκε ότι ένα Αν εξαπλωθεί νευρικός θόρυβος σε ολόκληρο το φλοιό ώστε όλα τα εγκεφαλικά κύτταρα να ενεργοποιηθούν, τότε θα δημιουργηθεί η αίσθηση στον ασθενή ότι ο χώρος γέμισε φως! τελείως ευθύγραμμο εγκεφαλογράφημα (EEG) -που αποτελούσε μέχρι σήμερα αδιαμφισβήτητη απόδειξη θανάτου ενός ανθρώπου- δεν είναι αρκετό για την εξαγωγή ενός πορίσματος, μιας και υπάρχουν άλλα όργανα που δύνανται να εντοπίσουν ζωτικά σήματα εκεί όπου ένας εγκεφαλογράφος αποτυγχάνει! Αρα, από τη στιγμή που δεν είμαστε σίγουροι ότι ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου είναι ανενεργός ή ότι οι αισθήσεις του έπαψαν να λειτουργούν, δεν μπορούμε και να δεχτούμε ότι υπάρχει συνείδηση πέραν του εγκεφάλου και άρα... επιθανάτιες εμπειρίες. Ετσι δεν είναι; Η περίπτωση της Pam Reynolds Προσοχή! Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι κάθε κλινικά νεκρός δεν ήταν στην πραγματικότητα νεκρός, αλλά ότι δεν μπορούμε να είμαστε τελείως σίγουροι για το θάνατό του όπως συνέβαινε μέχρι πρότινος.
παραψυχολογια Μετά την επιτυχή ανάκαµψη του εγκεφάλου, η ασθενής ήταν σε θέση να περιγράψει µε ακρίβεια µία Ε.Ε., κατά την οποία συνάντησε νεκρούς συγγενείς και παρατήρησε σχεδόν ολόκληρη τη χειρουργική επέµβαση Τι έρευνες γίνονται σήµερα; Και όντως, έτσι ήταν πριν από περίπου µία δεκαετία. Κι αυτό γιατί το 1998, σε paper που δηµοσίευσε ο Dr. Michael Sabom, περιγράφηκε µία µοναδική περίπτωση Ε.Ε. ενός αδιαµφισβήτητα νεκρού! Η ασθενής Pam Reynolds έπασχε από αιµόλυση σε µία αρτηρία στη βάση του εγκεφάλου της και η µοναδική περίπτωση επιβίωσής της ήταν να αποµακρυνθεί τεχνητά όλο το αίµα από τον εγκέφαλό της, ώστε να καταρρεύσει και να θεραπευτεί η αρτηρία (εγκεφαλικός ανευρυσµός). Επειδή όµως ο εγκέφαλος πεθαίνει τάχιστα όταν υπάρχει έλλειψη οξυγόνου, έπρεπε να ψυχθεί και να παραµείνει έτσι καθ όλη τη διάρκεια της επέµβασης. Αυτό σηµαίνει ότι όλα τα ζωτικά της σήµατα νέκρωσαν H περίπτωση της Pam Reynolds αποτελεί ισχυρή ένδειξη για το ότι όντως κάτι τρέχει µε τις επιθανάτιες εµπειρίες. και κυριολεκτικά «έκλεισε ο διακόπτης» του εγκέφαλου για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα. Μετά την επιτυχή ανάκαµψη του εγκεφάλου, η ασθενής ήταν σε θέση να περιγράψει µε ακρίβεια µία Ε.Ε., κατά την οποία συνάντησε νεκρούς συγγενείς και παρατήρησε σχεδόν ολόκληρη τη χειρουργική επέµβαση (δίνοντας µάλιστα λεπτοµερή περιγραφή του εργαλείου που χρησιµοποιήθηκε για την κοπή του εγκεφάλου της)! Η εν λόγω περίπτωση µέχρι σήµερα δεν έχει απορριφθεί για τον απλούστατο λόγο ότι η κατάσταση της ασθενούς ήταν στενά ελεγχόµενη, υπήρξε δηλαδή κλινικά νεκρή για διάρκεια 45 λεπτών (όσο διήρκεσε η επέµβαση) και παρ όλα αυτά βίωσε µια επιθανάτια εµπειρία. Μάλιστα, το εγκεφαλογράφηµα ήταν απόλυτα ευθύγραµµο, δεν υπήρχε καθόλου ηλεκτρική κινητικότητα στον εγκέφαλο, ενώ όραση και ακοή είχαν επιπλέον µπλοκαριστεί µε ειδικά καλύµµατα σε µάτια και αφτιά! Στις µέρες µας διενεργούνται αρκετές περιορισµένης έκτασης έρευνες από ανεξάρτητους επιστήµονες, ενώ δεν λείπουν και οι µαζικές και οργανωµένες προσπάθειες µε επιχορηγήσεις σε πανεπιστηµιακό επίπεδο. Μία εξ αυτών είναι η έρευνα των ιατρών Sam Parnia (του Γενικού Νοσοκο- µείου του Southampton) και Peter Fenwick (του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου) που πραγµατοποιείται στο Ηνωµένο Βασίλειο για λογαριασµό του Horizon Research Foundation, µε ασθενείς σε 20 διαφορετικά νοσοκοµεία µέχρι σήµερα. Εξίσου σηµαντική είναι η έρευνα του Ολλανδού καρδιολόγου Van Lommel στο νοσοκοµείο Rijnstate της Ολλανδίας µε συµµετοχή 344 ασθενών που υπήρξαν κλινικά νεκροί λόγω καρδιακής προσβολής και ανένηψαν επιτυχώς (18% εκ των οποίων βίωσαν επιθανάτια εµπειρία). Τέλος, µία µαζική έρευνα µε 1.500 ασθενείς πραγµατοποιείται αυτή την περίοδο στο Harvard των ΗΠΑ, δίχως όµως να έχουν ανακοινωθεί περαιτέρω πληροφορίες ή συµπεράσµατα µέχρι τη στιγµή της κυκλοφορίας του παρόντος τεύχους. Who is who Ο Νικόλαος Κουµαρτζής είναι συντονιστικό µέλος της Ελληνικής Κοινότητας του Μεταφυσικού, συγγραφέας αρκετών βιβλίων και υποψήφιος διδάκτορας στο τµήµα ηµοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ. Είναι ο εµπνευστής της ιδέας του «Παράξενου Ταξιδιώτη» και κύριος µοχλός εξέλιξής του. 17 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 18 Εξωγήινος ζωολογικός κήπος! Παραφράζοντας το γνωστό ίσως σε αρκετούς από εσάς ανέκδοτο, θέτουµε το εξής ερώτηµα: Πώς µπορείς να κρύψεις έναν ελέφαντα στον πλανήτη Αρη; Και σε αυτή την περίπτωση ισχύει το ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον! Το εντυπωσιακό αυτό simulacra έχει σχηµατιστεί από λάβα ηλικίας 100 εκατοµµυρίων ετών που βρήκε διέξοδο στην περιοχή Elysium Planitia, τη δεύτερη µεγαλύτερη ηφαιστειακή περιφέρεια του «κόκκινου πλανήτη».
εικονες 19 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 20 Τα στάδια Η στήλη Retro Corner αυτής της εβδοµάδας φιλοξενεί ένα ακόµα σπάνιο κείµενο του µεγάλου Ελληνα παραψυχολόγου Αγγελου Τανάγρα (ιδρυτή της Ελληνικής Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών), σχετικά µε το φαινόµενο του του θανάτου θανάτου. Το άρθρο αυτό, που αποτελεί απόσπασµα του κεφαλαίου «Το ανώδυνον του θανάτου» και έχει παρθεί από το έργο «Η θρησκεία της επιστήµης» (1959), επιχειρεί να προσεγγίσει ευαίσθητα και µακάβρια ζητήµατα όπως αυτά του πόνου, της λειτουργίας των οργάνων του ασθενούς και των συναισθη- µάτων που αυτός βιώνει κατά τις τελευταίες του στιγµές. O θάνατος ως µέσον προς εξέλιξιν της πλάσεως δεν δύναται να θεωρηθή άρνησις παντοδυναµίας της δηµιουργικής δυνάµεως. Αλλωστε το φαινόµενον τούτο δεν είναι γενικόν, τουλάχιστον υπό την µορφήν την οποίαν γνωρίζοµεν εις την πλάσιν και δη εις τας κατωτέρας βαθµίδας της ζωικής ζωής, εις τους µονοκυττάρους οργανισµούς, οίτινες φαίνονται µη υποκείµενοι εις τον θάνατον. Πράγµατι τα εγχυµατικά, άτινα αναπτύσσονται εντός σεσηπότων υδάτων, οι αµοιβάδες κ.λπ. ούτε παρακµάζουν, ούτε αποθνήσκουν, άλλα δε κατώτερα ζώα κοπτόµενα εις τεµάχια παράγουν ισάριθµα όµοια ζώα, ως οι σκώληκες κ.λπ. Οι µονοκύτταροι οργανισµοί πολλαπλασιάζονται διχοτοµούµενοι. Ο εις χωρίζεται εις δύο, τα δύο αυτά εις τέσσαρας και ούτω καθεξής. Ωστε εάν δεν υπήρχον άλλαι αιτίαι καταστροφής -ως έλλειψις τροφής, ατµοσφαιρικαί µεταβολαί, άλλα είδη τρεφόµενα δι αυτών- θα ηδύναντο να διατηρούνται επ άπειρον υπό τας παρούσας συνθήκας της γης. Η ζωή όµως εν τη εξελίξει της δεν εστα- µάτησεν εις τους µονοκυττάρους οργανισµούς. Ολίγον κατ ολίγον τα κύτταρά των επολλαπλασιάσθησαν προς παραγωγήν τελειοτέρων όντων, οµάδες αυτών ειδικεύθησαν προς λεπτοτέρας εργασίας, εις πεπτικά, αναπνευστικά, νευρικά κ.λπ. απο- µακρυνθέντα ούτω του αρχικού τύπου. Τότε όµως έχασαν και τας πρώτας των ιδιότητας και εγνώρισαν τον θάνατον. Εις τον οργανισµόν, του οποίου αποτελούν µέρος, παράγονται διαρκώς δηλητηριώδεις ουσίαι, αι τοξίναι, αίτινες βαθµηδόν καθιστούν δύσκολον την λειτουργίαν των και επιφέρουν Του Αγγελου Τανάγρα τέλος το γήρας και τον θάνατον. Ο Καρρέλ κατώρθωσε να συντηρήση εις την ζωήν εντός καταλλήλων τροφικών υγρών τεµάχια καρδίας όρνιθος πολύν καιρόν µετά τον θάνατον του ζώου. Αι απλούστεραι λοιπόν µορφαί της ζωής φαίνονται µη υποκείµεναι εις τον θάνατον. Οµως τα απλούστερα άτο- µα της φυσικής, και οι απλούστεροι ζωικοί οργανισµοί είναι σταθερώτεροι. Τι συµβαίνει µε τον πόνο; Ο θάνατος είναι εντελώς ανώδυνος. Αν όµως ο θάνατος δεν δύναται να θεωρηθή ως άρνησις παντοδυναµίας του δηµιουργικού στοιχείου, δυνάµεθα άραγε να είπωµεν Οσον και αν φανή παράδοξον, διά τον εξετάζοντα προσεκτικώς το φαινόµενον τούτο, ο θάνατος είναι εντελώς ανώδυνος. Ο πόνος είναι στοιχείον της νόσου και όχι ιδικόν του. Οταν ο θάνατος αρχίση και πολύ πριν ακόµη, ο πόνος παύει
το ίδιον και διά την ιδιότητα της απολύτου αγαθότητος την οποίαν αναγκαίως οφείλει επίσης να κατέχη; ιότι άλλως δεν εξηγούνται εις την πλάσιν η αρµονία και η σκοπιµότης. Αν ο θάνατος είναι ανάγκη προς συντέλεσιν ωρισµένου σχεδίου, διατί ο πόνος εις αυτόν; ιατί η φοβερά εικών της αγωνίας και του ψυχορραγήµατος τα οποία γεµίζουν τρόµον την ψυχήν του ανθρώπου; Λοιπόν, όπως είποµεν, όσον και αν φανή παράδοξον, διά τον εξετάζοντα προσεκτικώς το φαινόµενον τούτο, ο θάνατος είναι εντελώς ανώδυνος. Ο πόνος είναι στοιχείον της νόσου και όχι ιδικόν του. Οταν ο θάνατος αρχίση και πολύ πριν ακόµη, ο πόνος παύει. Ο θνήσκων δεν αντιλαµβάνεται απολύτως τίποτε από την εικόνα ήτις συγκλονίζει τους περικυκλούντας αυτόν. Το ψυχορράγηµα, η αγωνία, ο ρόγχος είναι άγνωστα δι αυτόν. Ο εγκέφαλος, ήτοι η αντίληψις και η σκέψις, έχουν αποθάνει ή ευρίσκονται εις τοιούτον βαθµόν προϊούσης ναρκώσεως, ώστε να µη αντιλαµβάνωνται πλέον. Γαλήνη, βύθος και εξουδένωσις, το «ουδενός έχειν χρείαν» του θείου ευδοκείται και εις τον βασανισµένον οργανισµόν. Η φυσιολογία θεσπίζει ότι διά να γίνη αντιληπτός ο πόνος, πρέπει να υπάρξη εγκέφαλος και αισθητικά νεύρα, εποµένως η µεταστοιχείωσις των ανοργάνων σωµάτων, δηλαδή ο θάνατός των δέον να είναι φυσικά εντελώς ανώδυνος, όπως επίσης και των κατωτέρων βαθµίδων της ζωής και των ανθρωπίνων κυττάρων, όπου δεν είναι ανεπτυγµένον νευρικόν σύστηµα (τρίχες, όνυχες). Ωστε διά να σπουδάσωµεν το ζήτηµα του πόνου κατά την στιγµήν του θανάτου, δέον να έλθωµεν εις τας ανωτέρας εµφανίσεις της ζωικής εξελίξεως. Πάντως όµως οπουδήποτε και αν αρχίζη ο πόνος, η ύπαρξίς του δεν έχει µεγάλην σηµασίαν εφ όσον δεν υπάρχει η διανόησις. ιότι δεν είναι µόνο το υλικόν άλγος το οποίον επί τέλους ηµπορεί να πραϋνθή µε πλήθος ναρκωτικών φαρµάκων, όσον η σκέψις του φοβερού τέλους, του αγνώστου το οποίον περιµένει και η φρικιαστική άποψις της αποσυνθέσεως. Το παράδοξο µε τα ανθρώπινα όργανα Ας έλθωµεν λοιπόν κατ ευθείαν εις τον ανθρώπινον θάνατον, όστις και προ πάντων µας ενδιαφέρει. Λοιπόν, εκ της εν γένει βιολογικής σπουδής του ανθρώπου έχοµεν εν περίεργον τεκµήριον: Οτι αι λειτουργίαι της ζωής παύουν αντιστρόφως της εµφανίσεώς των. Οτι αντί να γηράσκουν και να µας αφίνουν πρώτα τα συστήµατα τα αναπτυσσόµενα πρωιµώτερον, ακριβώς εκλείπουν 21 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ
eλευθεροσ tυποσ φαινομενα 22 Ζωντανά κύτταρα μετά το θάνατο Εν τούτοις μεθ όλα ταύτα ο ολοσχερής θάνατος του οργανισμού δεν επήλθεν ακόμη. Ωρισμένα συστήματα κυττάρων εξακολουθούν ζώντα, ως των τριχών και των ονύχων, οίτινες πολλάκις εξακολουθούν αυξανόμενοι. Διά το υπόλοιπον όμως του οργανισμού, αφ ης έλειψεν η συνεκτική ζωτική δύναμη, αρχίζει η αποσύνθεσις το έργον της, αποδίδουσα τα στοιχεία του εις την φύσιν. Ο,τι μας ενδιαφέρει όμως προ πάντων εις την παρούσαν μελέτην, είναι η σειρά του θανάτου των διαφόρων συστημάτων κατά τον θάνατον, ήτις είναι: εγκέφαλος, (αίσθησις, διανόησις), νωτιαίος μυελός (ανακλαστικά), προμήκης μυελός (αναπνοή), μέγα συμπαθητικόν (οργανικαί λειτουργίαι καρδίας). Ο εστί, ότι το πρώτον θνήσκον εις τον άνθρωπον είναι η έδρα της αισθήσεως και της διανοήσεως, κατόπιν του οποίου τα υπόλοιπα φαινόμενα εξελίσσονται εν πλήρει αναισθησία και χωρίς ο θνήσκων να έχη την παραμικράν γνώσιν αυτών. τα εμφανιζόμενα βραδύτερον, όπως όταν εκδύεταί τις αφαιρεί βαθμηδόν ό,τι τελευταία εφόρεσε: το επανωφόρι. Οντως δε γνωρίζομεν ότι μετά την γέννησιν λειτουργεί το πρώτον η όρασις και η ακοή, προχωρεί δε βαθμηδόν η οδοντοφυία και η ανάπτυξις των τριχών. Ο εγκέφαλος άρχεται ολίγον κατ ολίγον ν αντιλαμβάνεται, είτα να σκέπτεται, πολύ δε βραδύτερον μόλις κατά την εφηβικήν ηλικίαν φθάνει εις το μέγιστον όριόν της η ανάπτυξις των μυών και τα όργανα της διαιωνίσεως του είδους. Αντιθέτως λοιπόν πρώτον αρχίζει η πτώσις των τριχών (φαλάκρωσις) και η αλλοίωσις των οδόντων. Δηλαδή των οργάνων εκείνων που ενεφανίσθησαν ενωρίτερον. Επειτα, πρώτον εις την γυναίκα και βραδύτερον εις τον άνδρα, παύει η λειτουργία της διαιωνίσεως του είδους. Κατόπιν εξασθενεί προ πάντων η όρασις και η ακοή. Οι μύες ατροφούν. Αι δυνάμεις αρχίζουν να εγκαταλείπουν το σώμα. Πρώτον αι σωματικαί, βραδύτερον αι πνευματικαί, ως η μνήμη και η κρίσις. Ο οργανισμός λειτουργεί πλημμελώς. Οθεν δεν θα ήτο φυσικώτερον τα όργανα τα οποία εμφανίζονται πρωιμώτερα να εξασθενούν και να εξαφανίζωνται ενωρίτερα; Αλλά βλέπομεν ότι γίνεται το αντίστροφον. Τα όργανα τα οποία εμφανίζονται ή ωριμάζουν βραδύτερον, αυτά εξαφανίζονται και ενωρίτερον. Πάντως τα κύτταρα γενικώς αντέχουν ζωηρώς. Ο Buechner, αφού έλειωσε ισχυρώς το πρωτόπλασμα σχιζομυκήτων του ζύθου, επιστοποίησε ότι ηδύναντο ακόμη να εγκρίνουν διαστάσεις, εις δε τους πολυκυττάρους οργανισμούς όλα τα κύτταρα δεν έχουν την ίδια αντοχήν ούτε δύνανται ν αποθάνουν κατά τον αυτόν χρόνον διά μιάς και εκ της αυτής αιτίας. Τα συναισθήματα λίγο πριν το τέλος Εκτός όμως εξαιρετικών περιστάσεων (συγκοπή, κεραυνοβόλος αποπληξία, κ.τ.λ.) του θανάτου προηγείται η αγωνία, κατά το μάλλον ή ήττον μακρά. Αγωνία όμως σημαίνει πάλην, ενώ πάλη δεν υπάρχει. Διότι όταν αρχίζη εκείνη, η πάλη έχει περατωθή. Η πάλη διήρκεσε καθ όλον το διάστημα της ασθενείας ήτις έφερε τον θάνατον. Ο,τι ημείς βλέπομεν και ονομάζομεν αγωνία δεν υπάρχει διά τον μελλοθάνατον, όστις
έπαυσε πλέον να αισθάνεται, διότι πρώτη κατά θείαν προσδοκίαν αποθνήσκει η αίσθησις, η σκέψις, ο εγκέφαλος. Συνήθως αρκετά προ της αγωνίας παύουν οι τόνοι. Ο άρρωστος δεν παραπονείται πλέον και έπειτα αρχίζει βαθμηδόν το πρώτον της στάδιον. Η πρώτη πράξις του δράματος. Ενεκα διαταραχών εις το κέντρον της αναπνοής, εις τον προμήκη μυελόν, η αναπνοή διαταράσσεται. Ιδίως η εισπνοή. Η οξυγόνωσις του αίματος γίνεται ελλιπής. Το αίμα φορτιζόμενον διαρκώς περισσότερον από ανθρακικόν οξύ αμβλύνει τα εγκεφαλικά κέντρα και τας αισθήσεις. Η αίσθησις, η αντίληψις, η σκέψις, η μνήμη, η θέλησις βαθμηδόν σκοτίζονται και αμαυρούνται. Αναπαυτικόν βύθος ναρκώνει τον μελλοθάνατον από το οποίον μόνον ισχυροί κρότοι ή επικλήσεις ημπορούν στιγμιαίως να τον αποσπάσουν. Η απάθεια της φυσιογνωμίας είναι χαρακτηριστική απόδειξις. Κατά τας στιγμάς αυτάς, εις μερικάς προ πάντων λαϊκάς οικογενείας, κακώς αι γυναίκες «βάζουν τις φωνές» προξενούσαι ακουσίως το μεγαλύτερον κακόν εις τον ψυχορραγούντα, διότι οι θρήνοι, αυτοί κεντρίζουν στιγμιαίως τας ναρκωμένας αισθήσεις του και ο εξαφνικός αυτός κλονισμός αναζωογονεί προς στιγμήν τας λειτουργίας των. Οι οφθαλμοί ανοίγουν και το ενσυνείδητον επανευρίσκει προς στιγμήν την αντίληψιν της πραγματικότητος. Και τούτο είναι το μεγαλύτερον κακόν, που χωρίς να το θέλουν ημπορούν να του κάμουν οι οικείοι του. Αλλ ευτυχώς η κατάστασις αυτή δεν διαρκεί επί πολύ. Το ευεργετικόν βύθος επανέρχεται ολίγον κατ ολίγον πάλιν και η μακαριότης της ανυπαρξίας του «ουδενός έχειν χρείαν» βαρύνει πάλιν επάνω του. Προς στιγμήν η πραγματικότης ημπορεί δι ολίγον να επανέλθη εξησθενημένη και θαμβή. Ο μελλοθάνατος προσπαθεί να εκφράση με ελαφράν κίνησιν των δακτύλων, των οφθαλμών ή των χειλέων ότι αντιλαμβάνεται. Κάτι θέλει να ειπή. Αλλά το ευεργετικόν βύθος επιβάλλεται πλέον ανίκητον εις τον αδρανούντα εγκέφαλον και σκοτίζει τας εντυπώσεις της ζωής. Είναι ο γλυκύτερος ύπνος που κάμνει ο άνθρωπος εις την ζωήν του. Ο θάνατος πράγματι δέον να παραβληθή με την στιγμήν καθ ην εις τον φυσιολογικόν ύπνον χάνομεν τας αισθήσεις μας. Η τελευταία πράξη Οπως εις κουρασμένον σώμα έρχεται ο ευεργετικός ύπνος και η στιγμή της μεταπτώσεως από το ενσυνείδητον εις το ασυναίσθητον ως αίσθημα υπερτάτης απολαύσεως, το ίδιον ακριβώς φαινόμενον επαναλαμβάνεται και εδώ. Και αυτό είναι ο θάνατος. Η μετάπτωσις από το ενσυνείδητον, δηλαδή από την συναίσθησιν του Εγώ εις την ανυπαρξίαν, ήτοι εις την έκλειψιν του συναισθήματος αυτού γίνεται εντελώς ανεπιγνώστως διά τον θνήσκοντα. Οχι μόνον δεν υπάρχει τουλάχιστον αίσθημα πόνου αλλ απεναντίας απόλυτος εξουθένωσις και αδιαφορία προς πάντα. Και όμως ο άρρωστος ζη ακόμη αλλά ζωήν πλέον εντελώς φυτοζωικήν. Η Η φυσιολογία θεσπίζει ότι διά να γίνη αντιληπτός ο πόνος, πρέπει να υπάρξη εγκέφαλος και αισθητικά νεύρα, επομένως η μεταστοιχείωσις των ανοργάνων σωμάτων, δηλαδή ο θάνατός των δέον να είναι φυσικά εντελώς ανώδυνος φαινομενα 23 eλευθεροσ tυποσ
EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ 24 αναπνοή του εξακολουθεί καίτοι ελλιπώς. Η εισπνοή είναι µάλλον τυπική. Η καρδία πάλλει ακόµη καίτοι ασθενώς. Το αίµα κυκλοφορεί αλλά ατόνως. Αλλ ό,τι αποτελεί τον άνθρωπον, η διανόησις, έχει εκλείψει. Ο,τι µένει, είναι απλούν αυτόµατον, και ό,τι θα παρακολουθήσωµεν διενεργείται επί του αυτοµάτου αυτού. Η λύσις του δράµατος πλησιάζει και εις τα λειτουργούντα ακόµη αυτά συστήµατα: Ο νωτιαίος µυελός πηγή των ανακλαστικών κινήσεων και ιδίως ο προµήκης µυελός, όπου είναι το κέντρον την αναπνοής, αρχίζουν να παραλύουν. Είναι η δευτέρα πράξις. Η αναπνοή λαµβάνει πλέον εικονικόν τύπον. Εισπνοή πλέον δεν υπάρχει αλλά µόνον προσπάθεια εκπνοής. Εάν υπάρχουν βλένναι εις τον φάρυγγα, ακούεται ελαφρώς ο ρόγχος (ο επιθανάτιος ρόγχος). Οπως εις κουρασµένον σώµα έρχεται ο ευεργετικός ύπνος και η στιγµή της µεταπτώσεως από το ενσυνείδητον εις το ασυναίσθητον ως αίσθηµα υπερτάτης απολαύσεως, το ίδιον ακριβώς φαινό- µενον επαναλαµβάνεται και εδώ. Και αυτό είναι ο θάνατος Κατά το διάστηµα αυτό η καρδία αισθάνεται πλέον σοβαρώς τον αντίκτυπον της καταστάσεως. Ο σφυγµός παρουσιάζει διαλείψεις, αρρυθµίας και µόλις είναι αισθητός. Αλλ η καρδία πάλλει ακόµη ασθενώς και διακεκοµµένως. Τα νευρικά γάγγλιά της νεκρούνται και όπως πρώτη ήρχισε να ζη εις τον οργανισµόν του εµβρύου τελευταία πάλιν υποκύπτει αυτή. Μερικαί αραιότεραι αναπνοαί ακόµη, ενίοτε είναι στεναγµός ή τελευταίος ρόγχος µ ελαφράν σύσπασιν του προσώπου ή και των άκρων. Συγχρόνως παραλύει και το «µέγα συµπαθητικόν». Η ίρις διαστέλλεται εντόνως, ενίοτε δάκρυα αναβλύζουν εις τον κανθόν από την παράλυσιν των νεύρων του. Τετέλεσται! Η φύση και ο θάνατος Ο θάνατος είναι το µέγα ψεύµα. Και ήδη να ετέθη άραγε σκοπίµως η φοβερά εικών του θανάτου; Θα έλεγε κανείς ότι η σκοπι- µότης έδωσε την τροµεράν αυτήν εικόνα όχι διά τον θνήσκοντα αλλά διά τους περιλειποµένους, διά να εξασφαλίση το έργον της εξελίξεως από τους εκουσίους θανάτους, οι οποίοι θα ήσαν ανυπολόγιστοι εάν δεν υπήρχεν ο τρόµος αυτός.
Ο Αγγελος Τανάγρας µε τη στολή του αρχίατρου του Πολεµικού Ναυτικού. Ωστε, αφού ο θάνατος είναι αναπόδραστος ανάγκη, βλέποµεν ότι κάποια σκοπιµότης η ιδία που εγκατέσπειρε όλην την απειρίαν των σκοπιµοτήτων εις την πλάσιν, τον κατέστησεν εντελώς ανώδυνον διά τον θνήσκοντα. Ο φυσικός θάνατος έρχεται ως κατακλείς βραδείας εξαντλήσεως των οργάνων, ο άνθρωπος σβήνει ως ο λύχνος του οποίου έλειψεν η τροφή. Είναι όµως όλοι οι θάνατοι όπως αυτός; Απολύτως ναι! Ας µη µας απατούν µερικαί όλως φαινοµενικαί εξαιρέσεις. Ο πόνος είναι στοιχείον της ασθενείας και µόνον αυτής. Οταν αρχίση το ψυχορράγηµα, δηλαδή ο θάνατος του εγκεφάλου, ο πόνος δεν ηµπορεί να υπάρχη πλέον. Ο θάνατος είναι το µέγα ψεύµα. Και ήδη να ετέθη άραγε σκοπίµως η φοβερά εικών του θανάτου; Θα έλεγε κανείς ότι η σκοπιµότης έδωσε την τροµεράν αυτήν εικόνα όχι διά τον θνήσκοντα αλλά διά τους περιλειποµένους, διά να εξασφαλίση το έργον της εξελίξεως από τους εκουσίους θανάτους Αλλως, όπως ανεπτύξαµεν, η φύσις δεν φαίνεται να παρέχη ουδεµίαν προσοχήν εις τον θάνατον. Αυτή απλώς προσέχει την αδιάκοπον παραγωγήν προς διαρκή εξέλιξιν. ι αυτήν ο θάνατος είναι απλή µεταβολή όπως αι χη- µικαί ενώσεις των ανοργάνων διά να φθάση εις τον εξελικτικόν σκοπόν της. Την απελευθέρωσιν του βασικού αιθέρος από της υλικής του καταστάσεως, της «κρυσταλλωµένης ενεργείας» ως την ονοµάζει η φυσική. 25 EΛΕΥΘΕΡΟΣ TΥΠΟΣ