Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη: Ουσιώδη ζητήματα ενεργητικής νομιμοποίησης

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΠΟΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη: Ουσιώδη ζητήματα ενεργητικής νομιμοποίησης Αριστείδης K. Λογοθέτης (Α.Ε.Μ. 706 ) Επιβλέπων:Αδάμ Παπαδαμάκης,Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014 1

2

3

4

Ευχαριστίες Στον Καθηγητή κ.αδάμ Παπαδαμάκη,επιβλέψαντα αυτήν την εργασία,για την εποικοδομητική του καθοδήγηση και τις γόνιμες παρατηρήσεις του.στους Καθηγητές,κ.Γρηγόριο Καλφέλη και κ.λάμπρο Μαργαρίτη για την ανάγνωσή της και την συμμετοχή τους στην αξιολόγησή της. 5

6

7 Στους γονείς μου

8

Συντομογραφίες CPP Code de procédure pénale α. άρθρο ΑΝ Αναγκαστικός Νόμος ΑΚ Αστικός Κώδικας ΑΠ 'Αρειος Πάγος Αρμ Αρμενόπουλος εδ. εδάφιο ΕλΔνη Ελληνική Δικαιοσύνη ενν. εννοείται 9

ΚΠοινΔικ Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Ν Νόμος ΝΔ Νομοθετικό Διάταγμα ΝοΒ Νομικό Βήμα ΟλΑΠ Ολομέλεια Αρείου Πάγου Ολομ. Ολομέλεια ΠΚ Ποινικός Κώδικας ΠοινΔικ Ποινική Δικαιοσύνη 10

ΠοινΧρ Ποινικά Χρονικά Σ Σύνταγμα πολ. πολιτική σ.σ. σημείωση συντάκτη ΣτΕ Συμβούλιο της Επικρατείας Συλλ. Συλλογικό Συμβ. Συμβούλιο ΤΝΠ Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών Υπερ Υπεράσπιση ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 11

12

Κεφάλαια 1 1.Εισαγωγή σελ. 2.Η φύση της πολιτικής αγωγής σελ. 3.Ενεργητική νομιμοποίηση στην πολιτική αγωγή-από πλευράς Αστικού Δικαίου σελ. 3.Α Αίτημα της πολιτικής αγωγής σελ. 3.Β Αποζημίωση και αποκατάσταση από το έγκλημα σελ. 3.Γ Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης σελ. 3.Δ Οι δικαιούμενοι σύμφωνα με τον αστικό κώδικα σελ. 3.Ε Προϋποθέσεις για αξίωση αποζημίωσης και αποκατάστασης σελ. 1 Σημειωτέον εδώ πως για την διάρθρωση των κεφαλαίων αυτής της εργασίας ακολουθήθηκε σε μεγάλο βαθμό το σχήμα που προτείνεται στο Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας- Ερμηνεία κατ'άρθρο,τόμος Πρώτος (άρθρα 1-304),Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,2012,333 επ. 13

3.ΣΤ Προϋποθέσεις για αξίωση χρηματικής ικανοποίησης σελ. 3.Ζ Η παράσταση της οικογένειας του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης σελ. 3.Η Το κυοφορούμενο τέκνο σελ. 4.Ποινικά κριτήρια για την κρίση περι ενεργητικής νομιμοποίησης σελ. 4.Α Άμεση ζημία από το έγκλημα σελ. 4Β Ο «αδικηθείς» σελ. ζημίας σελ. 4.Γ Η προϋπόθεση της επέλευσης προσωπικής 4.Δ Παρατηρήσεις σελ. 14

4.Ε Η νομολογία του ΑΠ σελ. 5. Δίκες ανεπίδεκτες πολιτικής αγωγής σελ. 6.Η παρα το νόμο παράσταση της πολιτικής αγωγής.γενικά σελ. 6.Α Ενέργειες του δικαστηρίου σελ 7.Οι κληρονόμοι του θύματος ως πολιτικώς ενάγοντες 8.Νομιμοποίηση νομικών προσώπων προσωπικότητα 8.Α Παράσταση ενώσεων χωρίς νομική 9.Μέλη νομικών προσώπων 15

10.Απόσβεση δικαιώματος 10.Α Παραγραφή 10.Β Καταβολή από τον κατηγορούμενο του ποσού που αιτείται ο πολιτικώς ενάγων 11.Παράσταση πολιτικής αγωγής μόνο προς υποστήριξη της κατηγορίας 11.Α Γενικά 11.Β Οι περιπτώσεις 11.Γ Η περίπτωση του α. 64 2 του ΚΠοινΔικ 11.Δ Έφεση Εισαγγελέα κατά αθωωτικής απόφασης 11.Ε Παράσταση Δημοσίου μόνο προς υποστήριξη της κατηγορίας σε υποθέσεις φορολογικού, δασμολογικού και τελωνειακού περιεχομένου 11.ΣΤ Η περίπτωση των δικηγορικών συλλόγων 11.Ζ Παρατηρήσεις 12.Συμπεράσματα-προτάσεις 16

17 Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία

18

1.Εισαγωγή Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στον χώρο της ποινικής δικονομίας.η διασταύρωση ποινικού και αστικού δικαίου σε ό,τι την αφορά,η συχνότητα με την οποία απαντάται στην καθημερινή δικαστηριακή πρακτική και κυρίως το ότι παρά τα πολλά χρονιά εφαρμογής του θεσμού δεν υπάρχει πλήρης ομοφωνία σε διάφορα ζητήματα που την αφορούν,την καθιστούν ένα προνομιακό πεδίο μελέτης.κεφαλαιώδους σημασίας είναι τα κριτήρια της ενεργητικής νομιμοποίησης του πολιτικώς ενάγοντος.και αυτό διότι όπως θα δούμε παρακάτω αν τελικά λάβει κάποιος μέρος στην ποινική δίκη ως πολιτικώς ενάγων χωρίς να το δικαιούται,τότε όχι απλά δε θα του κατακυρωθούν οι απαιτήσεις του αλλά θα πρέπει να κηρυχθεί άκυρη η διαδικασία μέχρι το χρονικό σημείο διαπίστωσης της έλλειψης ενεργητικής νομιμοποίησης του προσώπου αυτού. Μιλώντας για την ενεργητική νομιμοποίηση δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στη νομική φύση της πολιτικής αγωγής στην ποινική δίκη και αυτό διότι οι λύσεις που προτείνονται στα διάφορα προβλήματα νομιμοποίησης είναι συνάρτηση (και) της νομικής φύσης της πολιτικής αγωγής. 2 Αυτό ξέχωρα από το έτσι κι αλλιώς μεγάλο θεωρητικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το ζήτημα της φύσης της πολιτικής αγωγής.έτσι λοιπόν θα ξεκινήσουμε από την εξέταση της ακριβούς φύσης της πολιτικής αγωγής(ποινικής,αστικής ή μικτής),αξιοποιώντας τα συμπεράσματα για να συνεχίσουμε με τα περί των κριτηρίων της ενεργητικής νομιμοποίησης για να καταλήξουμε στις περιπτώσεις εξαιρετικού δικαίου όπου αυτά τα κριτήρια δεν ακολουθούνται και να προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τί σημαίνει αυτό σε επίπεδο θετού και θετέου δικαίου. 2 Ψαρούδα Μπενάκη Α.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,νομική φύση-νομιμοποίηση πολιτικώς ενάγοντος,σάκκουλα,αθήνα,1982,σελ.41 19

20

2.Η φύση της πολιτικής αγωγής Η πολιτική αγωγή είναι το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η είσοδος και η συμμετοχή του παθόντος από το έγκλημα στην ποινική δίκη. 3 Ευθύς εξ'αρχής μπορεί να διατυπωθεί η κρίση για ακριβή χαρακτήρα της και στη συνέχεια θα δούμε τί ακριβώς σημαίνει η θέση που θα παρουσιαστεί.η πολιτική αγωγή έχει διφυή χαρακτήρα,αστικό και ποινικό,με άλλα λόγια μικτό όπως πανθομολογουμένως αναφέρεται σε θεωρία και νομολογία 4 5 (κάτι που δέχτηκε και το ΕΔΔΑ με την απόφασή του στην υπόθεση ''Σιγάλας κατα Ελλάδος'' 6 ).Αυτό προκύπτει από τις σχετικές διατάξεις ήτοι τα άρθρα 63,65 1 και 82 1 σε σχέση με τα 932 και 933 ΑΚ,ερμηνευομένων υπό το πρίσμα του επιδιωκόμενου με αυτές σκοπού. 7 Αυτός ο διφυής χαρακτήρας καταφαίνεται στον βαθμό που η άσκηση της πολιτικής αγωγής δεν αποτελεί απλώς έγερση αγωγής ιδιωτικού δικαίου αλλά ταυτόχρονα επιδίωξη 3 Παπαδαμάκης Α.,Ποινική Δικονομία,Η δομή της ποινικής δίκης,σάκκουλα,αθήνα- Θεσσαλονίκη,2012,σελ.166 4 Ανδρέου Φ.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,νομοθεσία-βιβλιογραφία-ερμηνεία- Νομολογία,2006,σελ.25,Ανδρουλάκης Ν.,Θεμελιώδεις έννοιες της ποινικής δίκης,π.ν.σάκκουλα,αθήνα 2012,σελ.84,Δαλακούρας Θ.,Ποινική Δικονομία,Βασικές έννοιες και θεσμοί της Ποινικής Δίκης,Αντ. Σάκκουλα,Αθήνα-Κομοτηνή,2003,σελ.288,Δημάκης Α.,Η πολιτική αγωγή κατα το σχέδιο του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας,ΠοινΧρ 1995.1141,Καραγιαννόπουλος Α.,Ποινική Δικονομία,Αντ. Σάκκουλα,2008,σελ.83,Καρράς Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Νομική Βιβλιοθήκη,2011,σελ.403,Κωνσταντινίδης Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Σάκκουλα,Αθήνα,Θεσσαλονίκη,2013,σελ.190, Παπανδρέου Π.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,μέρος Α',ΠοινΔικ 2009.345,Σταμάτη Κ.,Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989,σελ.82,Τσακαλή Ι.,Παράσταση πολιτικής αγωγής επί παραγεγραμμένης αξιώσεως. Σχετική ή απόλυτη ακυρότητα;ποινχρ 2012.337,Ψαρούδα-Μπενάκη Α.,στο ίδιο,σελ.25 5 ΑΠ 79/1998,ΠοινΔικ 1998.328,ΟλΑΠ 1/1997 ΠοινΧρ 12/1997,σελ.1468,ΣυμβΕφΑθ 2504/1993,Υπερ 1994.1954 6 αρ.προσφυγής 19754/02,ΝοΒ,τ.54,σελ.952 7 ΟλΑΠ 1/1997 ΠοινΧρ 12/1997,σελ.1468 21

κηρύξεως ενοχής του κατηγορουμένου στο πεδίο της ποινικής δίκης με τρόπο δικονομικό. 8 Όταν λέμε έχει χαρακτήρα μικτό αυτό δε σημαίνει απαραίτητα πως επιμερίζεται σε δύο ισόποσες όψεις,αστική και ποινική.δεν αποκλείεται κάποια από τις δύο να προέχει.το ερώτημα θα ήταν ποιά και γιατί. Πάντως έχει χαρακτήρα οπωσδήποτε αστικό διότι αφορά αστικής φύσης αξιώσεις. Αυτές όμως προβάλλονται ενώπιον ποινικού δικαστηρίου και ταυτόχρονα περνάνε μέσα από την ενοχή του κατηγορουμένου επομένως είναι μάλλον εξ ίσου φανερός και ο ποινικός της χαρακτήρας.έτσι άλλωστε ξεκίνησε και ο θεσμός αυτός ως μια εισαγωγή των αστικών απαιτήσεων του αδικηθέντος στην ποινική δίκη 9.Οι αστικές αξιώσεις μπορεί να είναι αποζημίωση και αποκατάσταση της βλάβης που προκλήθηκε από το έγκλημα ή χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης.εξυπακούεται πως η όποια αξίωση του πολιτικώς ενάγοντος θα πρέπει να είναι ενεργός,να μην έχει παραγραφεί δηλαδή. 10 Από την άλλη η δυναμική παρουσία της ποινικής λειτουργία καταφαίνεται με την επιδίωξη της καταδίκης του κατηγορουμένου 11.Αυτή η λειτουργία συνίσταται '' στην ικανοποίηση του αισθήματος αδικίας το οποίο υφίσταται ο παθών από το έγκλημα'' ή άλλως στην αποκατάσταση της ''ιδεατής ή πνευματικής προσβολής από το έγκλημα'',κατα τη γνωστή διατύπωση του Frank. 12 Αν ξεκινήσει λοιπόν κανείς εξετάζοντας τί είναι κατ'αρχήν η πολιτική αγωγή,δηλαδή κατα την τυπική της έκφανση,θα πρέπει να δώσει μια προτεραιότητα στον αστικό της χαρακτήρα αφήνοντας τον ποινικό να ακολουθεί σε δεύτερο πλάνο.ο χαρακτήρας της όπως έχει λεχθεί είναι προεχόντως περιουσιακός 13 14.Αντίστροφα,ο ποινικός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής είναι 8 Μαργαρίτης Λ.,Πολιτική αγωγή:ποινική-δικαστική έκφρασή της,ποινδικ 5/2005,Νίκα Ν.,Παπαδαμάκη Α.,Η σχέση ποινικής και πολιτικής δίκης στο χώρο της πολιτικής αγωγής,ποινδικ 2009.1121,Παπαδαμάκης Α.,Ποινική Δικονομία,ο.π.,σελ.167 9 Δημάκης Α.,Προβληματισμοί σχετικά με τις ειδικές ρυθμίσεις για την πολιτική αγωγή,ποινχρ 2010.529 10 Παπαδαμάκης ο.π. σελ.169 11 Δαλακούρας Θ.,Ποινική Δικονομία,Βασικές έννοιες και θεσμοί της Ποινικής Δίκης,Αντ. Σάκκουλα,Αθήνα-Κομοτηνή,2003,σελ.289,Καραγιαννόπουλος Α.,Ποινική Δικονομία,Αντ. Σάκκουλα,2008,σελ.83,Μαργαρίτης Λ.,Παπανδρέου Π.,Διαγράμματα Ποινικής Δικονομίας,Η Ποινική Δικονομία σε πίνακες,νομική Βιβλιοθήκη,2012,σελ.25 12 Δημάκης Α.,ο.π. 13 Καρράς Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Νομική Βιβλιοθήκη,2011,σελ.403 14 Κονταξής Α.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας,Συνδυασμός θεωρίας και πράξης,αντ. Σάκκουλα,Αθήνα,2006,σελ.639 22

''παρακολουθηματικός'' του αστικού της χαρακτήρα 15.Ένα ακόμα επιχείρημα για το ότι η αστική όψη της πολιτικής αγωγής έχει κάποια προτεραιότητα απέναντι στην ποινική έχει να κάνει με το α.65 1 16.Κατ'αυτό,''το ποινικό δικαστήριο δε μπορεί να ασχοληθεί με την πολιτική αγωγή όταν αποφαίνεται ότι δεν πρέπει να γίνει δίωξη ή απαλάσσει για οποιονδήποτε λόγο τον κατηγορούμενο''. 17 Βέβαια από την άλλη υποστηρίζεται πως ο χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής είναι κατα βάσιν ποινικός 18.Όπως έχει προσφυώς γραφεί ''ο μικτός -ποινικός και αστικός-χαρακτήρας της ανετράπη υπέρ του ποινικού'' 19.Αυτό που επιδιώκει ο πολιτικώς ενάγων είναι πρωταρχικά η καταδίκη του κατηγορουμένου 20.Αυτό επιβεβαιώνεται άλλωστε από τα μικρά,συμβολικά ποσά τα οποία ζητάζει ο πολιτικώς ενάγων νομιμοποιώντας την παράστασή του,ποσά που δεν υπερβαίνουν τα 44 ευρώ για χρηματική ικανοποίηση αφού τυχόν εισαγωγή υψηλότερων αξιώσεων,αλλά και αξιώσεων αποζημίωσης ή αποκατάστασης της ζημίας του,οδηγεί κατα κανόνα σε παραπομπή του στα πολιτικά δικαστήρια κατ'εφαρμογή του α.65 2 ΚΠΔ κατα το οποίο ''Το ποινικό δικαστήριο που εξετάζει την πολιτική αγωγή είναι υποχρεωμένο να αποφασίζει γι' αυτήν. Κατ' εξαίρεση μπορεί να την παραπέμψει στα πολιτικά δικαστήρια για όσα κεφάλαια κρίνει την απαίτηση ανεκκαθάριστη, με την προϋπόθεση ότι το ζητούμενο ποσό υπερβαίνει τα "σαράντα τέσσερα (44) ΕΥΡΩ". Το ποινικό δικαστήριο αποφασίζει ελεύθερα σε κάθε περίπτωση που εκδικάζει υπόθεση αποζημίωσης.'' 21 Επομένως δε θα ήταν υπερβολή να πει κανείς πως προσχηματικά και μόνο τίθενται οι ως άνω αξιώσεις μόνο και μόνο για να επιτρέψουν την συμμετοχή του πολιτικώς ενάγοντος στην ποινική δίκη 22.Η πράξη άλλωστε δείχνει πως συνήθως ο αδικηθείς ικανοποιείται 15 Κατα την μειοψηφούσα γνώμη δύο Αρεοπαγιτών στην ΟλΑΠ 1/1997,ΠοινΧρ 12/1997, σελ.1468 16 Ιακώβου Δ.,Η πολιτική αγωγή εις την ποινικήν δίκην,αντ. Σάκκουλα,1993,σελ.32 17 Κωνσταντόπουλος Κ.Π.,Ερμηνεία της Ελληνικής Ποινικής Δικονομίας,Τόμος Πρώτος,Εστία,1896,σελ.50 18 Δαλακούρας Θ.,Ποινική Δικονομία,ο.π.,σελ.289,Δημάκης Α.,Προβληματισμοί σχετικά με τις ειδικές ρυθμίσεις για την πολιτική αγωγή,ποινχρ 2010.529,Καραγιαννόπουλος Α.,Ποινική Δικονομία,Αντ. Σάκκουλα,2008,σελ.83,Τσακαλή Ι.,Παράσταση πολιτικής αγωγής επί παραγεγραμμένης αξιώσεως.σχετική ή απόλυτη ακυρότητα;ποινχρ 2012.337 19 Μαργαρίτης Λ.,Πολιτική Αγωγή:Σχέση αστικής και ποινικής δίκης,ποινδικ 6/2005 20 Κονταξής ο.π. 21 Δημάκης Α., ο.π. 22 Νίκα Ν.,Παπαδαμάκη Α.,Η σχέση ποινικής και πολιτικής δίκης στο χώρο της πολιτικής αγωγής,ποινδικ 2009.1121 23

απολύτως απο αυτό το συμβολικό ποσόν που του επιδικάζεται καθώς δεν επιδιώκει με περαιτέρω προσφυγή στα αστικά δικαστήρια κάποιο ποσό μεγαλύτερο.φεύγει επομένως από το ποινικό δικαστήριο με «κενά θυλάκια» όπως έχει χαρακτηριστικά λεχθεί. 23 Ο ουσιαστικός λόγος της ικανοποίησης του είναι όμως η ίδια η συμμετοχή του στην ποινική δίκη,η ουσιαστική του συμβολή στην καταδίκη του κατηγορουμένου και η συμβολική αναγνώριση της ηθικής του βλάβης. 24 Τελικά ικανοποιείται από το ύψος της ποινής που επιβάλλει το δικαστήριο δηλαδή αυτό ακριβώς για το οποίο δεν του επιτρέπεται να έχει λόγο(α369 1 ΚΠοινΔικ).Άλλωστε η πολιτική αγωγή η οποία ασκείται ενώπιον του ποινικού δικαστηρίου, «δεν είναι αυθύπαρκτη αλλά παρακολούθημα της ποινικής διώξεως, εξαρτώμενη από την τύχη της κατηγορίας.» 25 Και αυτό καθώς κατα το α.65 1 ΚποινΔικ «το ποινικό δικαστήριο δε μπορεί να ασχοληθεί με την πολιτική αγωγή όταν αποφαίνεται ότι δεν πρέπει να γίνει δίωξη ή απαλάσσει για οποιονδήποτε λόγο τον κατηγορούμενο» Βέβαια η επιδίωξη της ικανοποίησης των αστικών απαιτήσεων του πολιτικώς ενάγοντος δεν παύει να είναι τυπικά ο δικαιολογητικός λόγος της παράστασης και της παρουσίας του 26.Δικαιολογώντας έτσι τον επονομαζόμενο μικτό χαρακτήρα της πολιτικής αγωγής.συμπερασματικά θα λέγαμε πάντως πως οι δύο όψεις της φύσης της πολιτικής αγωγής συνυπάρχουν μεν,αλλά σε διαφορετικά επίπεδα.η μεν αστική έχει μεν τυπικά την πρωτοκαθεδρία για τους λόγους που προαναφέραμε.δεν μπορεί όμως κανείς να παραγνωρίσει πως ουσιαστικά,στην πράξη,η πολιτική αγωγή επιτελεί σκοπό κυρίως,αν όχι και τελείως,ποινικό. Επιπλέον πρέπει να σημειωθεί πως αυτή η διασταύρωση διαφορετικών δικαιοδοσιών,της ποινικής και της πολιτικής,δεν δημιουργεί κάποιο πρόβλημα σε σχέση με τους δικαστές που δικάζουν σε μια περίπτωση όπου έχουμε πολιτική αγωγή διότι στα αστικά και στα ποινικά δικαστήρια έχουμε κοινούς δικαστές.δε μπορεί να θεωρηθεί δηλαδή πειστική η αντίρρηση που έχει προβληθεί ότι δημιουργούνται προβλήματα αντισυνταγματικότητας λόγω αντίθεσης της 23 Ψαρούδα-Μπενάκη Α.,Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989 24 Ψαρούδα Μπενάκη Α.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,νομική φύση-νομιμοποίηση πολιτικώς ενάγοντος,σάκκουλα,αθήνα,1982, 25 ΣυμβΕφΑθ 2479/2002 ΠοινΔικ 2002.1247 26 Ψαρούδα Μπενάκη Α.,ο.π.,σελ.16 24

υπάρχουσας κατάστασης στα άρθρα 94 2 και 96 1 27 28.Αλλά και πέραν του προαναφερθέντος αντεπιχειρήματος της ύλης που δικάζουν οι δικαστές,επιβεβαιωτικός αυτής της άποψης,ότι δηλαδή δεν δημιουργούνται θέματα αντισυνταγματικότητας είναι και ο ίδιος αυτός ο μικτός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής στην ποινική δίκη'' 29.Ο μικτός χαρακτήρας όμως της πολιτικής αγωγής δεν είναι και ομογενοποιημένος.δηλαδή οι δύο του όψεις,αστική και ποινική,όσο συνυπάρχουν άλλο τόσο διατηρούν μια σχετική αυτοτέλεια χωρίς να αφομοιώνουν η μία την άλλη 30.Όπως έχει λεχθεί εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα «..η σύγχρονος αυτή εκδίκασις ουδέ την ένωσιν των δύο αγωγών(σ.σ. ενν. Πέραν της πολιτικής η ''ποινική αγωγή'') επιφέρει,ουδέ την υποταγή της μιας εις την άλλην.ιδιαιτέρας φύσεως ούσαι αι αγωγαί αύται,και ιδιαίτερον επιδιώκουσαι σκοπόν,διατελούσι,καίπερ συγχρόνως ενασκούμεναι,κεχωρισμέναι και ανεξάρτητοι αλλήλων,βαδίζουσαι παραλλήλως συνυποστηριζόμεναι μεν αλλά μη συγχεόμεναι. 31» Επιπλέον η συνταγματική τάξη δεν μπορεί να θεωρηθεί πως διασαλεύεται με την εν λόγω διασταύρωση των δύο κλάδων του δικαίου στο βαθμό που «το ποινικόν δικαστήριον...συμπτωματικώς και όλως επιφανειακώς επιλαμβάνεται της ενώπιόν του εισαχθείσης πολιτικής αγωγής,προκειμένου το ταχύτερον να εξυπηρετηθεί το τε γενικώτερον της κοινωνίας συμφέρον και το ιδιωτικόν τοιούτον» 32. 27 Βελλής Γ.,Σύνταγμα και δικαιοδοσία των τακτικών δικαστηρίων,ποινχρ 1969.317, Δημάκης Α.,Η πολιτική αγωγή κατα το σχέδιο του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας,ΠοινΧρ 1995.1141 όπου καταγράφεται η σχετική άποψη των συντακτών του ΣχΚΠοινΔικ 1995 28 ΣυμβΕφΑθ 2504/1993,Υπερ 1994.1954,η οποία αντιπαραβάλλεται με αυτές τις απόψεις και αναφέρει τις σχετικές παραπομπές 29 Μαργαρίτης Λ.,Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία,Θεωρία-Νομολογία,Νομική Βιβλιοθήκη,2006,σελ.367,Σταμάτη Κ.,Το πρόβλημα της ενεργητικής συμμετοχής του θύματος στην ποινική δίκη,ιδιαίτερα με την ιδιότητα του πολιτικώς ενάγοντος,στο Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989,σελ.75 30 Ψαρούδα-Μπενάκη Α.,Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989,σελ.26 31 Κωνσταντόπουλος Κ.Π.,Ερμηνεία της Ελληνικής Ποινικής Δικονομίας,Τόμος Πρώτος,Εστία,1896,σελ.10 32 Ιακώβου Δ.,Η πολιτική αγωγή εις την ποινικήν δίκην,αντ. Σάκκουλα,1993,σελ.79 25

Οι πρακτικές συνέπειες της θεώρησης του χαρακτήρα της πολιτικής αγωγής ως μικτού είναι σημαντικές και συνδέονται με την κριτήρια της ενεργητικής νομιμοποίησης του πολιτικώς ενάγοντος. 33 Η παραπομπή στο αστικό δίκαιο καθορίζει μεν τη νομιμοποίηση της πολιτικής αγωγής,ποιός δηλαδή θα εισέλθει στην ποινική δίκη όχι όμως και τον χαρακτήρα της.όμως και η αντίστροφη εκδοχή του σχήματος αυτού δεν απέχει από την πραγματικότητα.δηλαδή ο ποινικός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής καθορίζει και την έκταση της κατα το αστικό δίκαιο νομιμοποίησης. 34 33 Καρράς Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Νομική Βιβλιοθήκη,2011,Κωνσταντινίδης Α.,ο.π.,σελ.192,Ψαρούδα Μπενάκη Α.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,νομική φύση- Νομιμοποίηση πολιτικώς ενάγοντος,σάκκουλα,αθήνα,1982,σελ.27-28 34 Ψαρούδα-Μπενάκη Α.,Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989,σελ.26 26

3.Ενεργητική νομιμοποίηση στην πολιτική αγωγή- Από πλευράς Αστικού Δικαίου Το πρόβλημα της ενεργητικής νομιμοποίησης του πολιτικώς ενάγοντος είναι από τα πλεόν δυσχερή αλλά ταυτόχρονα γοητευτικά ζητήματα της ποινικής δικονομίας.όταν γίνεται λόγος για ενεργητική νομιμοποίηση εννοείται το δικαίωμα ορισμένου προσώπου να εγείρει αγωγή αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης στο ποινικό δικαστήριο 35. Ο μικτός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής πέρα από ένα σημαντικό θεωρητικό ζήτημα αποτελεί ταυτόχρονα και κριτήριο για την οριοθέτηση των προσώπων που νομιμοποιούνται να παραστούν ως πολιτικώς ενάγοντες.δηλαδή,παρά το ότι το ά.63 ΚποινΔικ μιλάει για πρόσωπα δικαιούμενα σε έγερση αγωγής σύμφωνα με τον αστικό κώδικα,ο ταυτόχρονα ποινικός χαρακτήρας της πολιτικής αγωγής μας δίνει την ευχέρεια να αναζητήσουμε κοντά στα αστικά και ποινικά κριτήρια 36.Πάντως η νομιμοποίηση του πολιτικώς ενάγοντος εξαρτάται από το περιεχόμενο της απαίτησής του όπως αυτή καταγράφεται στην δήλωσή του σε συνδυασμό με την κατηγορία όπως προκύπτει στο κατηγορητήριο. 37 35 Ψαρούδα-Μπενάκη,ο.π.,σελ. 41 36 Ψαρούδα-Μπενάκη,ο.π.,σελ. 44 37 Ανδρέου ο.π.,σελ.20 27

3.Α Αίτημα της πολιτικής αγωγής Κατα την σαφή διατύπωση του α.63 ΚΠοινΔικ η πολιτική αγωγή μπορεί να έχει ως αντικείμενο αξίωση για αποζημίωση ή αποκατάσταση από το έγκλημα ή/και χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης.(297 επ. και 914 επ. και 932 ΑΚ). 38 39 Αναγκαίες κρίνονται λοιπόν στο σημείο αυτό κάποιες σχετικές ορολογικές επισημάνσεις. 3.Β Αποζημίωση και αποκατάσταση από το έγκλημα Με τον όρο αποζημίωση υπό ευρεία έννοια διαλαμβάνεται η ανόρθωση της περιουσίας κάποιου προσώπου σε αντίστοιχο ύψος με ζημία που υπέστη. 40 Μπορεί να είναι αποζημίωση με καταβολή χρηματικού ποσού (αποζημίωση εν στενή εννοία) είτε να αφορά επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα του ζημιογόνου γεγονότος κατάσταση.για να δημιουργείται υποχρέωση προς αποζημίωση θα πρέπει να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις 41 : 38 Βουγιούκα Κ.,Ποινικόν Δικονομικόν Δίκαιον,Πανεπιστημιακές Παραδόσεις,Π.Σάκκουλα,Θεσσαλονίκη-Αθήνα,1972,σελ.220,Ιακώβου ο.π.,σελ.35,καλαντζή Χ.,Καλφέλη Γ.,Καράμπελα Λ.,Κουράκη Ν.,Κωνσταντινίδη Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Σάκκουλα,Αθήνα,Θεσσαλονίκη,2013,σελ.188,Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας,Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,1992,σελ.71 39 ΑΠ 508/2005,ΠοινΔικ 2005.108,ΑΠ 402/1981,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 40 Ιακώβου ο.π.,σελ.38 41 Γεωργιάδης Α.,Ενοχικό Δίκαιο,Γενικό Μέρος,Σάκκουλα,Αθήνα,Θεσσαλονίκη,2007,σελ.121 επ.,ιακώβου ο.π.,σελ.39 επ. 28

α)ύπαρξη ζημίας Ως τέτοια θεωρείται κάθε βλάβη(«επί τα χείρω» μεταβολή 42 ) των προστατευόμενων αγαθών ενός προσώπου,υλικών και άυλων 43.Η ζημία μπορεί να είναι άμεση ή έμμεση ανάλογα με το αν προέρχεται άμεσα ή έμμεσα από το ζημιογόνο γεγονός.επίσης μπορεί να είναι τόσο η θετική ζημία όσο και η αποθετική (το τυχόν διαφυγόν κέρδος).ακόμη,τη διακρίνουμε σε υποκειμενική και αντικειμενική ανάλογα με το αν για τον υπολογισμό της λαμβάνονται υπ'όψιν οι ιδιαίτερες συνθήκες εκείνου που ζημιώθηκε.μπορεί ακόμη να είναι παρούσα η μέλλουσα ανάλογα με το αν ήδη έχουν επέλθει οι δυσμενείς συνέπειές της ή αν αναμένονται στο μέλλον.τέλος μπορεί να είναι περιουσιακή ή μη(ηθική βλάβη) ανάλογα με το αν αφορά περιουσιακά ή άλλα μη περιουσιακά αγαθά του ατόμου όπως η τιμή και η ελευθερία. 44 β)νόμιμος λόγος ευθύνης Θα πρέπει δηλαδή να υπάρχει γενεσιουργός λόγος για την υποχρέωση αποζημίωσης.νόμιμος λόγος ευθύνης δηλαδή νοείται ορισμένο περιστατικό ή ορισμένη συμπεριφορά του οφειλέτη που κατα την εκτίμηση του νόμου δημιουργεί την υποχρέωση αποζημίωσης. 45 Στην περίπτωσή μας αυτό συμβαίνει με τις περι αδικοπραξιών διατάξεις του Αστικού Κώδικα 46.Αδικοπραξία είναι η παράνομη και υπαίτια συμπεριφορά που δημιουργεί ζημία σε τρίτο και δημιουργεί για τον δράστη υποχρέωση αποζημίωσης. 42 Γεωργιάδη Α.,ο.π.,σελ.122 43 Κορνηλάκης Π.,Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο,Σάκκουλα,Αθήνα-Θεσσαλονίκη,2002,σελ.516 44 Ιακώβου ο.π.,σελ.40 45 Γεωργιάδης,ο.π.,σελ.127 46 Ενώ πέρα από τις διατάξεις περί αδικοπραξιών άλλοι νόμιμοι λόγοι ευθύνης μπορεί να είναι η αθέτηση προϋπάρχουσας ενοχής(α.330 επ.,335 επ.,382 επ., ΑΚ),το προσυμβατικό πταίσμα(α.197,198 ΑΚ),η διάψευση της πίστεως ότι καταρτίστηκε έγκυρη δικαιοπραξία,η σύμβαση και ο νόμος,βλ.γεωργιάδη ο.π.,σελ.127 επ. 29

γ)πρόσωπο υπόχρεο σε αποζημίωση και δικαιούχος αυτής Την αποκατάσταση της επελθούσης ζημίας δύναται να ζητήσει μόνο ο άμεσα ζημιωθείς υλικώς ή ηθικώς. 47 δ)αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ζημιογόνου πράξης ή παράλειψης και της επελθούσας ζημίας. Σε ό,τι αφορά την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ ζημίας και ζημιογόνου γεγονότος,η θεωρία της πρόσφορης αιτίας φαίνεται να είναι η επικρατούσα στα του Αστικού Κώδικα 48,με αποτέλεσμα να κρίνεται έτσι ότι υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος εφ'όσον το (ζημιογόνο) γεγονός είναι κατα την συνήθη πορεία των πραγμάτων πρόσφορο να επιφέρει τη σχετική ζημία. 49 Υπάρχει όμως και η δυνατότητα να αποζημιωθεί κανείς με την επαναφορά των πραγμάτων στην προηγούμενη κατάσταση,προ του ζημιογόνου γεγονότος.πρόκειται για επικουρική δυνατότητα που προκύπτει από το α.297 ΑΚ και επαφίεται στην κρίση του δικαστηρίου.όμως για να μπορεί να χωρήσει τέτοια κρίση θα πρέπει να έχει προηγηθεί σχετικο αίτημα του διαδίκου,ειδάλλως το δικαστήριο λόγω του συζητητικού συστήματος που έχει καθιερωθεί στα αστικά δικαστήρια(α.106 ΚΠολΔ) δεν μπορεί αυτεπαγγέλτως να ασχοληθεί.εδώ αξίζει να σημειωθεί πως σε ό,τι αφορά τα ποινικά δικαστήρια τέτοια επαναφορά ex lege καθιερώνεται στα α.310 2,311 3 και 373 ΚΠοινΔικ. 47 Ιακώβου ο.π.,σελ.42 48 Ανδρέου ο.π.,σελ.26,ιακώβου ο.π.,σελ.44 49 Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας-Ερμηνεία κατ'άρθρο,τόμος Πρώτος (άρθρα 1-304),Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,2012,σελ.336 30

3.Γ Χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης Ηθική βλάβη είναι η μη αποτιμητή σε χρήμα ζημία που υφίσταται το πρόσωπο από την προσβολή περιουσιακών και μη αγαθών του η οποία σχετίζεται με αγαθά του που αφορούν την πνευματική και σωματική του συγκρότηση όπως είναι η ζωή,η υγεία,η ελευθερία και η τιμή του. 50 Η ψυχική οδύνη από την άλλη δεν αποτελεί στην ουσία άλλη κατηγορία αλλά είδος,υποκατηγορία ηθικής βλάβης 51.Έίναι υπάλληλη έννοια αυτής. 52 Πρόκειται για τον ψυχικό πόνο,την στεναχώρια που αισθάνεται κανείς από την θανάτωση συγγενικού του προσώπου. 53 50 Ανδρέου ο.π.,σελ.42,43 51 Ιακώβου ο.π.,σελ.50,παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402 52 Γεωργιάδης,ο.π.,σελ.126 53 Ανδρέου ο.π.,σελ.43,παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402 31

3.Δ Οι δικαιούμενοι σύμφωνα με τον αστικό κώδικα Κεντρική διάταξη εδώ όπως είδαμε είναι το α.63 ΚποινΔικ,κατα το οποίο ''Η πολιτική αγωγή για την αποζημίωση και την αποκατάσταση από το έγκλημα και για τη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης μπορεί να ασκηθεί στο ποινικό δικαστήριο από τους δικαιούχους σύμφωνα με τον αστικό κώδικα.ως τέλος πολιτικής αγωγής, με ποινή το απαράδεκτο αυτής,ορίζεται το ποσό των "πενήντα (50)" ευρώ,που καταβάλλεται εφάπαξ με παράβολο υπέρ του Δημοσίου είτε κατά την προδικασία είτε κατά την κύρια διαδικασία και καλύπτει την παράσταση του πολιτικώς ενάγοντος μέχρι την έκδοση αμετάκλητης απόφασης. Το ύψος του ανωτέρω τέλους αναπροσαρμόζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Δικαιοσύνης.'' Πρώτο λοιπόν εύλογα συμπέρασμα κατα την ρητή διατύπωση του νομοθέτη είναι πως δικαιούμενοι στην άσκηση της πολιτικής αγωγής στο ποινικό δικαστήριο είναι όσοι έχουν αστικές αξιώσεις από το έγκλημα.με άλλα λόγια η όλη προβληματική γύρω απο τη νομιμοποίηση του πολιτικώς ενάγοντος στην ποινική δίκη είναι στην πραγματικότητα αναζήτηση των κατ'αρχήν δικαιούχων και υποχρέων της αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης που απορρέει από το έγκλημα 54. Δύο ερωτήματα γεννώνται εδώ.το πρώτο αφορά το ποιά πρόσωπα έχουν κατα το αστικό δίκαιο τέτοιες αξιώσεις.το δεύτερο αν πράγματι όλα αυτά τα πρόσωπα μπορούν να εισάγουν τις αξιώσεις τους στο ποινικό δικαστήριο.και αν το πρώτο ως αστικοδικαιικής φύσης εκφεύγει των αναγκών του παρόντος σημειώματος και γι'αυτό θα το εξετάσουμε περισσότερο ευσύνοπτα,στο δεύτερο,ποινικοδικονομικής φύσεως ον,θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε αναλυτικότερα.δηλαδή από το ποιός 54 Ψαρούδα Μπενάκη Α.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,ο.π.,41 32

γενικά δικαιούται να απαιτήσει αποζημίωση ή χρηματική ικανοποίηση από το έγκλημα στο οποίο απαντά το αστικό δίκαιο,πρέπει να πάμε στο ποιός από όλους όσοι υπάγονται στην προηγούμενη κατηγορία μπορεί να αποκτήσει το «εισιτήριο» για την εισαγωγή της απαίτησής του στο ποινικό δικαστήριο μιας που το δικαίωμα παράστασης πολιτικής αγωγής περιορίζεται σε έναν ακόμη στενότερο κύκλο προσώπων,ανάμεσα σε όσα θεμελιώνουν αστική ευθύνη κατα το αστικό δίκαιο. 55 Βασική ουσιαστική προϋπόθεση λοιπόν για την ενεργητική νομιμοποίηση του πολιτικώς ενάγοντος είναι να έχει ο ίδιος αστική αξίωση για αποζημίωση ή αποκατάσταση από το έγκλημα ή για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης.επομένως κατ'αρχήν τα του ά.914επ. και 932 επ ΑΚ είναι που έχουν τον πρώτο λόγο εδώ. 3.Ε Προϋποθέσεις για αξίωση αποζημίωσης και αποκατάστασης Δικαιούται αποζημίωση από αδικοπραξία αυτός που προσβλήθηκε άμεσα στα δικαιώματα,έννομα αγαθά ή προστατευμένα συμφέροντά του. 56 57 Για τον προσδιορισμό της έννοιας του άμεσα ζημιωθέντος χρησιμοποιείται η θεωρία του σκοπού του κανόνα δικαίου σύμφωνα με την οποία πρέπει να εξετάζεται αν το έννομο αγαθό που προσβλήθηκε και ο φορέας του εμπίπτουν στο προστατευτικό πεδίο του του ιδρυτικού της ευθύνης κανόνα,εδώ δηλαδή του ποινικού. 58 Αν δεν εμπίπτουν, δεν θεμελιώνεται ευθύνη προς αποζημίωση, γιατί ακριβώς, για τον συγκεκριμένο φορέα εννόμου αγαθού δεν υπάρχει παρανομία, λείπει δηλαδή μία από τις προϋποθέσεις της αδικοπρακτικής ευθύνη 59 Η ζημία για να θεωρείται άμεση 55 Ψαρούδα-Μπενάκη,ο.π.,σελ.83 56 Ανδρέου ο.π.,σελ.21,ιακώβου,ο.π.,σελ.38,108 57 ΑΠ(πολιτ.) 925/2007 ΧρΙΔ 2008.29 58 Ανδρέου ο.π.,σελ.21,καλαντζή Χ.,Καλφέλη Γ.,Καράμπελα Λ.,Κουράκη Ν.,Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ο.π.,σελ.72,ψαρούδα,μπενάκη,ο.π.,σελ.179 59 ΑΠ(πολιτ.) 925/2007 ΧρΙΔ 2008.29 33

θα πρέπει να επέρχεται κατα τρόπο άμεσο και αιτιώδη. 60 Άλλωστε «Το επίρρημα αμέσως, μη αναγεγραμμένον εις τα σχετικά άρθρα του ΑΚ, εκφράζει όχι αυτοτελές τι στοιχείον απαραίτητον προς θεμελίωσιν του τότε βάσιμου, αλλά μόνον τον αυτονοήτως αναγκαίον αιτιώδη σύνδεσμον μεταξύ του εγκλήματος και της αξιώσεως του πολιτικώς ενάγοντος, άνευ του οποίου δεν υφίσταται καν αξίωσις.» 61 Αντίθετα αντανακλαστικές δυσμενείς επιπτώσεις της αδικοπραξίας στην περιουσία τρίτου (έμμεσα ζημιωθέντος), δεν παρέχουν κατ` αρχήν σ`αυτόν αξίωση αποζημιώσεως 62, με εξαίρεση τις περιπτώσεις των άρθρων 928 και 929 εδ. β Α.Κ. 63 Παράδειγμα εμμέσως ζημιωθέντος κατα το αστικό δίκαιο αποτελούν οι δανειστές του θύματος,των οποίων η ζημία είναι αντανακλαστική. 64 3.ΣΤ Προϋποθέσεις για αξίωση χρηματικής ικανοποίησης Η προϋπόθεση της αμεσότητας ισχύει και για την αξίωση χρηματικής 60 Ανδρέου ο.π.,σελ.24 61 ΤριμΠλημΚαρδ 675/1982,Αρμ 1983.336 62 Πατηνιώτης Κ.,Ποινικά αδικήματα κατα του Δημοσίου,Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,2007,σελ.255 63 ΜονΠρωτΑθ 2559/2010 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 64 Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας-Ερμηνεία κατ'άρθρο,τόμος Πρώτος (άρθρα 1-304),Νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,2012,σελ.337 34

ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης 65 καθώς πρόκειται για αξίωση αυστηρά προσωπικού χαρακτήρα πράγμα που προκύπτει από το α.933 ΑΚ κατα το οποίο «Η αξίωση του προηγούμενου άρθρου δεν εκχωρείται ούτε κληρονομείται,εκτός αν αναγνωρίστηκε με σύμβαση ή επιδόθηκε γι'αυτήν αγωγή» 66.Τρίτα πρόσωπα που ανήκουν συνήθως στο άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του θύματος, έστω κι αν αυτά υφίστανται ψυχικό πόνο από την αδικοπραξία που στρέφεται κατά του οικείου τους, κατά κανόνα θεωρούνται τρίτοι και δεν καθίστανται και αυτά φορείς της σχετικής αξίωσης για χρηματική ικανοποίηση. 67 Παράδειγμα έμμεσης ηθικής βλάβης συνιστά η ηθική βλάβη του συζύγου λόγω τραυματισμού από τρίτον της συζύγου του ή ηθική βλάβη των γονέων από βλάβη του σώματος ή της υγείας του τέκνου τους. 68 Ακόμη έμμεση θεωρείται και η ηθική βλάβη που υφίστανται ορισμένα πρόσωπα από την κράτηση ή φυλάκιση των υπόχρεών τους σε διατροφή εφ'όσον αυτοί μετα αθωώθηκαν 69. 65 Ιακώβου ο.π.,σελ.108,109,ψαρούδα-μπενάκη,ο.π.,179 66 Ιακώβου ο.π.,σελ.49 67 ΜονΠρωτΑθ 2559/2010 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 68 Μαργαρίτη Λ.,Κώδικας Ποινικής Δικονομίας ο.π.,σελ.337,αντίθετα με παλαιότερες και ξεπερασμένες απόψεις όπως στο Κωνσταντόπουλος Κ.Π.,Ερμηνεία της Ελληνικής Ποινικής Δικονομίας,Τόμος Πρώτος,Εστία,1896,σελ.56 69 ΜονΠρωτΑθ 2559/2010 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 35

3.Ζ Η παράσταση της οικογένειας του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης Κεντρική διάταξη εδώ το α.932εδγ ΑΚ,κατα το οποίο ''Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτή ικανοποίηση(σ.σ. ενν.η αναφερόμενη στα εδ. α και β χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης) μπορεί να επιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης.'' Πρόκειται για περίπτωση κατα την οποία δεν απαιτείται να συντρέχει η προρρηθείσα προϋπόθεση της αμεσότητας.οι συγγενείς του θανόντος δηλαδή μπορούν να επιδιώξουν χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης και να παραστούν στην ποινική δίκη ως πολιτικώς ενάγοντες παρά το γεγονός ότι δεν είναι άμεσα ζημιωθέντες όπως η έννοια αυτή διαλαμβάνεται κατα τα ήδη εκτεθέντα.η κάμψη όμως του κανόνα αυτού είναι μόνο φαινομενική 70.Πρόκειται στην ουσία για ευχέρεια που ενυπάρχει ιδίω δικαιώματι 71 ή εξ ιδίου δικαίου κατ'άλλη διατύπωση 72.Για να ακριβολογούμε θα λέγαμε πως είναι μάλλον άμεσα ζημιωθέντες αλλά με διαφορετική πρόσληψη της έννοιας «αμεσότητα» απ'ότι ως τώρα.δηλαδή εδώ πρόκειται για μια ex lege καθιέρωση αμεσότητας της βλάβης που χωρίς την συγκεκριμένη αυτή πρόβλεψη δε θα δικαιολογούσε δικαίωμα παράστασης πολιτικής αγωγής.είναι δηλαδή δική τους βλάβη άμεσα,δεν παρίστανται για λογαριασμό άλλου αλλά για δικό τους 70 Ζησιάδη Α.,Ποινική Δικονομία,Θεσσαλονίκη,1964,415 71 Μαργαρίτης Λ.,Παπανδρέου Π.,Διαγράμματα Ποινικής Δικονομίας,Η Ποινική Δικονομία σε πίνακες,νομική Βιβλιοθήκη,2012,σελ.17,Μαργαρίτης Λ.,Εμβάθυνση στην Ποινική Δικονομία,Θεωρία-Νομολογία,Νομική Βιβλιοθήκη,2006,σελ.424, Παπανδρέου Π.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,μέρος Α',ΠοινΔικ 2009.345 72 Ζησιάδη ο.π.,σε.418 36

δικαίωμα,«ιδίω δικαιώματι 73»,επειδή όμως έτσι ορίζει ο νόμος και όχι επειδή πληρούνται τα κριτήρια αμεσότητας που έχουμε δει. Για την ακρίβεια ο νόμος δίνει αυτή την δυνατότητα στην οικογένεια του θύματος.όχι βέβαια ως σύνολο αλλά σε κάθε μέλος της αυτοτελώς. 74 Εύλογα λοιπόν ερωτάται ποιούς συγγενείς περιλαμβάνει η έννοια της οικογένειας ή αντίστροφα ποιούς αποκλείει.δεν θεωρείται πάντως τυχαία η επιλογή του νομοθέτη να μην εξειδικεύσει περαιτέρω το περιεχόμενο του όρου αυτού.θεωρείται πως ηθελημένα αρκέστηκε στην γενική αναφορά του όρου «οικογένεια» με την λογική πως πρόκειται για θεσμό δυναμικό μέσα στον χρόνο και ευμετάβλητο που ακριβώς γι'αυτό δεν είναι εύκολο να προβλεφθούν από πριν οι μορφές που μπορεί να πάρει. 75 76 Στο σημείο αυτό θεωρείται μάλιστα πως επηρεάστηκε από αντίστοιχες προβλέψεις ξένων νομοθεσιών.(πχ α.47 του Ελβετικού Κώδικα Ενοχών 77 )Εναπόθεσε επομένως ο νομοθέτης στα δικαστήρια το έργο της υπαγωγής των κατάλληλων προσώπων στην κατηγορία της οικογένειας. 78 Ο ΑΠ ως οικογένεια του θύματος διαλαμβάνει όσους είναι '' οι εγγύτεροι και στενώς συνδεόμενοι συγγενείς του θανατωθέντος, που δοκιμάσθηκαν ψυχικά από την απώλειά του και προς ανακούφιση του ηθικού πόνου αυτών στοχεύει η διάταξη αυτή, αδιαφόρως αν συζούσαν μαζί του ή διέμεναν χωριστά.'' 79 Επιβοηθητικά στην ερμηνευτική προσέγγιση του όρου οικογένεια χρησιμοποιείται το ά.57 ΑΚ κατα το οποίο ''Οποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Αν η προσβολή αναφέρεται στην προσωπικότητα 73 Δημητράτος Ν.,Το δικαίωμα συνεχίσεως της παραστάσεως πολιτικής αγωγής από τους κληρονόμους,ποινχρ 1993.234, Ψαρούδα Μπενάκη Α.,ο.π.,σελ.74 74 ΕιρΗρακ 668/1979,Αρμ 1980,116 75 Ανδρέου ο.π.,σελ.47,κορνηλάκης Π.,Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο,Σάκκουλα,Αθήνα- Θεσσαλονίκη,2002,σελ.650 76 ΑΠ 1723/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1503/2012 ΝοΒ 2013.957,ΑΠ 1308/2013,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1133/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1131/2012,ΧρΙΔ 2013.45,ΑΠ 1015/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1014/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1010/2012 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 954/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 207/2012 ΝοΒ 2012.1712,ΑΠ 43/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 260/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΠΠρ Αθ 368/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 77 ΟλΑΠ 762/1992,ΠοινΧρ 1992.665 78 ΟλΑΠ 21/2000,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 79 ΑΠ 1723/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1503/2012,ΝοΒ 2013.957,ΑΠ 1308/2013,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1133/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1131/2012,ΧρΙΔ 2013.45,ΑΠ 1015/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1014/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1010/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 260/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 10/2011,ΝοΒ 2011.1522,ΟλΑΠ 21/2000 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 37

προσώπου που έχει πεθάνει, το δικαίωμα αυτό έχουν ο σύζυγος, οι κατιόντες, οι ανιόντες, οι αδελφοί και οι κληρονόμοι του από διαθήκη.''θεωρήθηκε λοιπόν πως τα πρόσωπα που αναφέρονται στο α.57 συνιστούν άλλες λέξαισι την έννοια της οικογένειας 80. Αντιθέτως έχει απορριφθεί η ιδέα χρησιμοποίησης αναλογικά άλλων διατάξεων του Αστικού Κώδικα,κληρονομικού ή οικογενειακού δικαίου καθώς θεωρήθηκε ορθά πως αυτές έχουν θεσπισθεί για διαφορετικού σκοπούς και δεν είναι δυνατόν να συμβάλλουν στην αποσαφήνιση του όρου οικογένεια όπως αυτός απαντάται στο α.932 ΑΚ. 81 Τέτοιες διατάξεις είναι πχ αυτές που ορίζουν τα της εξ αδιαθέτου κληρονομίας ή αυτές που ορίζουν το βαθμό συγγένειας μεταξύ προσώπων που δεν επιτρέπει τη σύναψη γάμου. Με αυτή τη λογική έχει θεωρηθεί πως στην έννοια της οικογένειας ανήκει ο επιζών σύζυγος 82 ακόμη και αν βρισκόταν σε διάσταση με το θύμα(καθώς τυπικά εξακολουθούν να αποτελούν οικογένεια 83 -άλλο τώρα ζήτημα είναι το αν πληρούται η ουσιαστική προϋπόθεση της επέλευσης ψυχικού πόνου που είναι ζήτημα πραγματικό και θα κριθεί βάσει των προσκομιζομένων αποδείξεων ενώ θα ληφθούν υπόψη τα αίτια της διαστάσεως, η διάρκειά της και η τυχόν έναρξη ή μη της διαδικασίας διαζυγίου 84 ),οι γονείς,τα τέκνα(τα τέκνα τα γεννηθέντα εκτός γάμου, κατά τη διάρκεια συμβίωσης των γονέων τους, δεν έχουν αξίωση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ψυχικής οδύνης σε περίπτωση θανάτου του φερομένου πατέρα τους, εάν αυτά δεν έχουν αναγνωρισθεί από τον πατέρα τους, με εκουσία ή με δικαστική αναγνώριση, αφού, διαφορετικά, δεν έχει αποδειχθεί, καθ'οιονδήποτε τρόπο η πατρότητα, δεδομένου ότι γενεσιουργός τρόπος της συγγένειας με τον πατέρα, είναι μόνον ο γάμος και η αναγνώριση,εκουσία ή δικαστική [από το 2008 θα πρέπει εδώ να προστίθεται και το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης το οποίο αποτελεί και αυτό έναν τρόπο αναγνώρισης] 85 ),τα αδέρφια του θύματος 86 (αμφιθαλή 80 ΑΠ 1329/2006,ΠοινΧρ 2007.523,ΟλΑΠ 21/2000,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 81 ΟλΑΠ 762/1992,ΠοινΧρ 1992.665 82 ΕφΑθ 5483/1993,ΕλΔνη 1996.202 83 ΕφΑΘ 5805/1991,ΕλλΔνη 1992.1495,ΕφΑθ 9612/1999,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 84 ΑΠ 520/2009,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 85 ΑΠ 1541/2009,ΧρΙΔ 2010.528 86 ΕφΑθ 5483/1993,ΕλΔνη,1996.202,ΑΠ 1526/1987,ΠοινΧρ 1988.219 38

και ετεροθαλή 87 ),ο εγγονός καθώς και παππούδες και γιαγιάδες 88,οι μνηστοί 89 (με την προϋπόθεση της ύπαρξης σκοπού τελέσεως γάμου 90 ).Αξίζει να σημειωθεί πως τα πρόσωπα αυτά θεμελιώνουν αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης ανεξάρτητα από το αν υπάρχουν ή όχι εγγύτεροι συγγενείς και από το αν αυτοί έχουν ασκήσει το αντίστοιχο δικαίωμά τους. Εκτός του/της συζύγου και των εξ αίματος συγγενών κατ` ευθείαν γραμμή και εκ πλαγίου έως και δευτέρου βαθμού, περιλαμβάνονται και οι αγχιστείς πρώτου βαθμού όπως ο πεθερός και η πεθερά ή ο γαμπρός και η νύφη από τέκνο 91. Όχι όμως και οι αγχιστείς πέραν του πρώτου βαθμού όπως ο γαμπρός και η νύφη από αδερφό ή τα αδέρφια του συζύγου (κουνιάδοι) 92.Ακόμη δεν συμπεριλαμβάνονται στην έννοια της οικογένειας συγγενείς τρίτου βαθμού εξ αίματος εκ πλαγίου ήτοι οι θείοι και οι ανεψιοί 93,και οι πρώτοι εξαδέλφοι του θανόντος 94 (για τους πρώτους εξαδέλφους υπήρξε μειοψηφία στην ΟλΑΠ 762/1992 95,η οποία δέχθηκε πως οι πρώτοι εξαδέλφοι είναι δυνατόν να θεωρηθούν οικογένεια εφ'όσον δεν επιζούν άλλοι,εγγύτεροι συγγενείς του θανόντος,τονίζοντας πως μια τέτοια προσέγγιση είναι σύμφυτη με την πρόσληψη του όρου «οικογένεια» στην ελληνική παράδοση.έχει ακόμα κριθεί πως χρηματική ικανοποίηση λόγω 87 ΑΠ 528/2011,ΝοΒ 2011.2108 88 ΑΠ 1308/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΕφΑθ 5483/1993,ΕλΔνη 1996.202 89 ΑΠ 43/2012 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 614/1995,ΝοΒ 1996.2460 90 ΑΠ 1541/2009,ΧρΙΔ 2010.528,ΑΠ 1141/2007,ΝοΒ 2007.2334 91 ΑΠ 675/2013 ΧρΙΔ 2013.692,ΑΠ 1723/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1503/2012,ΝοΒ 2013.957,ΑΠ 775/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 528/2011,ΝοΒ 2011.2108,ΑΠ 260/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1236/2008,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1362/2007,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1735/2006,ΧρΙΔ 2007.131,ΑΠ 1752/2005,ΝοΒ 2006.678,ΑΠ 434/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΠΠρ Αθ 368/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 795/2004,ΧρΙΔ 2004.897,ΑΠ 723/2002,ΝοΒ 2003.33,ΕφΑθ 5483/1993,ΕλΔνη,1996.202,contra ΑΠ 581/2010,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 731/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 160/2001,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, 92 ΑΠ 1503/2012 ΝοΒ 2013.957,ΑΠ 1133/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 775/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 581/2010,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1735/2006,ΧρΙΔ 2007.131,ΑΠ 319/2006,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 159/2006,Αρμ 2006.1590,ΑΠ 1752/2005,ΝοΒ 2006.678,ΑΠ 731/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 434/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΠΠρ Αθ 368/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΑΠ 723/2002,ΝοΒ 2003.33,ΟλΑΠ 21/2000 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΕφΘεσσ 832/1999 Αρμ 2001.1039,ΤριμΕφΙωαν 105/1999,Αρμ 1999,1592,ΕφΑθ 5483/1993,ΕλΔνη,1996.202 93 ΑΠ 1131/2012,ΧρΙΔ 2013.45,ΑΠ 1010/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 775/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 581/2010,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 729/2009 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1735/2006,ΧρΙΔ 2007.131,ΑΠ 1329/2006,ΠοινΧρ 2007.523,ΑΠ 319/2006,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 731/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 868/2002 ΕλλΔνη 2003.1276,ΟλΑΠ 21/2000 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 94 ΟλΑΠ 762/1992,ΠοινΧρ 1992.665,ΑΠ 1631/1990,ΠοινΧρ 1991.705, contra Ιακώβου ο.π.,σελ.51 95 ΠοινΧρ 1992.665 39

ψυχικής οδύνης δικαούται και το τέκνο δευτερόγαμου γονέα,σε περίπτωση που επέλθει θάνατος αυτού του νέου συζύγου. 96 Και εδώ φυσικά με την προϋπόθεση να είχαν αναπτυχθεί αισθήματα αγάπης μεταξύ του τέκνου και του νέου συζύγου του γονέα του σε βαθμό που να προσομοιάζουν στην σχέση τέκνου και γονέα. Έχει ακόμα κριθεί ότι στην έννοια της οικογένειας δεν περιλαμβάνονται τα πρόσωπα που συζούσαν με το θύμα σε καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης 97 98.Και αυτό με την λογική πως ο νόμος δεν προβλέπει κάπου αυτού του είδους τη συμβίωση(τοπίο όμως που μάλλον αλλάζει μετά την ψήφιση του 3179/2008 και την εισαγωγή του συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης στο ελληνικό δίκαιο) και επομένως θα ήταν contra legem να την δεχθεί κάποιος και να την υπαγάγει μάλιστα στην οικογένεια.επιπλέον θα ήταν άτοπο πάντα κατα την άποψη αυτή,πρόσωπα που έχουν απορρίψει με την θέλησή τους την αναγνώρισή τους νομικά ως οικογένειας μη επιθυμώντας να υπαχθούν σε νομικές ρήτρες ή δεσμεύσεις να τύχουν κατόπιν ευεργετημάτων ακριβώς θεωρουμένων ως τέτοιων,δηλαδή μελών της ίδιας οικογένειας. 99 Εδώ όμως πρέπει να παρατηρήσουμε πως ο νόμος δεν είναι δυνατόν να λειτουργεί τιμωρητικά με αυτόν τον τρόπο.άλλωστε δεν μπορεί παρα να είναι αμφίβολο αν πχ δύο πρόσωπα που επέλεξαν να συζούν σε καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης μπορούσαν ποτέ να φανταστούν τις προεκτάσεις τις απόφασής τους στα δυσχερή,ακόμη και για έναν νομικό ζητήματα της πολιτικής αγωγής.επομένως μια τόσο προσωπική επιλογή των ανθρώπων δεν θα πρέπει να γίνεται αιτία να στερούνται τέτοιας σημασίας δικονομικό δικαίωμα.ένα ακόμα επιχείρημα είναι πως τυχόν αποδοχή της ελεύθερης συμβίωσης σε τέτοιες περιπτώσεις θα έθιγε τον συνταγματικά κατοχυρωμένο και προστατευόμενο θεσμό του γάμου. 100 Τέλος,η ίδια η σιωπή του νομοθέτη απέναντι σε αυτού του είδους την συμβίωση εξελήφθη ως μια 96 ΑΠ 795/2004,ΧρΙΔ 2004.897,αναιρώντας την 3/2001 ΕφΚρ που έκρινε το αντίθετο 97 ΑΠ 775/2011 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1541/2009,ΧρΙΔ 2010.528,ΑΠ 1141/2007,ΝοΒ 2007.2334, ΑΠ 1735/2006,ΧρΙΔ 2007.131, ΑΠ 434/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 98 Contra ΜονΠρΚαρδ 193/1976.ΝοΒ 25.776 όπου παραπομπή από Παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402,η οποία απόφαση πρωτοποριακή για την εποχή της έλρινε πως δικαιούται να παραστεί ω ςπολιτικώς ενάγων άντρας για τον θάνατο γυναίκας με την οποία συζούσε 99 ΑΠ 775/2011 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 100 ΑΠ 1735/2006,ΧρΙΔ 2007.131,ΑΠ 434/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 40

σιωπηρή αποδοκιμασία που θα πρέπει να αποκλείει τα ελευθέρως συμβιούντα ζευγάρια από τα ευεργετήματα της αναγνώρισής τους ως οικογένειας. 101 Είναι φανερό όμως πως η ένταση της ψυχικής οδύνης δεν βρίσκεται πάντα σε αναλογία με την εγγύτητα του συγγενικού βαθμού.δηλαδή ένας τυπικά μακρινός συγγενής μπορεί να δοκιμάσει πιο πικρά συναισθήματα εάν είχε στενή και συχνή σχέση με τον θανόντα ενώ ένας στενότερος συγγενής του με τον οποίο είχε προηγηθεί ρήξη θα ήταν δυνατόν αν όχι να αδιαφορήσει πλήρως τουλάχιστον να δοκιμαστεί ελάχιστα σε σχέση με τον άλλον. 102 Επομένως υπάρχει ίσως ανάγκη για υιοθέτηση περισσότερο ουσιαστικών κριτηρίων για τον προσδιορισμό της έννοιας της οικογένειας ακόμη και αν αυτό θα οδηγούσε στην πρόσδοση του χαρακτηρισμού του μέλους της οικογένειας του θανόντος ακόμη και σε πρόσωπα στα οποία ελλείπει ο οποιοσδήποτε τυπικός-συγγενικός δεσμός 103. Οπωσδήποτε όμως αποκλείεται η χρηματική ικανοποίηση σε πρόσωπο για το οποίο διαπιστώθηκε πως δεν έτρεφε αισθήματα αγάπης προς τον θανόντα. 104 Είναι αυτονόητη αλλά ουσιαστική προϋπόθεση να υπήρχαν μεταξύ του θανόντος και των συγγενών που διεκδικούν χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης αισθήματα στοργής και αγάπης κατα τη διάρκεια της ζωής του πρώτου,ζήτημα που είναι 105 106 πραγματικό και θα κρίνεται από το δικαστήριο της ουσίας. 101 ΑΠ 434/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 102 Κορνηλάκης Π.,ο.π.,σελ.650,Παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402 103 Καρράς Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Νομική Βιβλιοθήκη,2011,σελ.408 104 Και πράγματι έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου παρά το ότι υπήρχε ο απαιτούμενος βαθμός συγγένειας το δικαστήριο έκρινε πως δεν υπήρχαν τα απαιτούμενα συναισθήματα αγάπης και στοργής που θα δικαιολογούσαν την πρόκληση ψυχικού πόνου βλ. πχ ΑΠ 1218/2008 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 105 ΑΠ 1308/2013 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1015/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 1014/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 954/2012,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 345/2012,ΝοΒ 2012.2347,ΑΠ 207/2012 ΝοΒ 2012.1712,ΑΠ 260/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 10/2011,ΝοΒ 2011.1522 ΟλΑΠ 21/2000 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, 106 Παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402 41

3.Η Το κυοφορούμενο τέκνο Μέχρι πρόσφατα τα δικαστήρια μας υιοθετούσαν την άποψη πως το κυοφορούμενο τέκνο δεν μπορεί να αισθανθεί ψυχική οδύνη ως μη υφιστάμενο ως πρόσωπο κατα το χρόνο επέλευσης του συμβάντος και επομένως δεν δικαιούται χρηματική ικανοποίηση. 107 108 Αυτή όμως η άποψη ήδη θεωρείται κλασική και μάλλον ξεπερασμένη από τα πράγματα καθώς αντίθετα έκρινε η πρόσφατη νομολογία με το επιχείρημα πως ως ψυχική οδύνη θα πρέπει να θεωρηθεί και αυτή που το τέκνο θα αισθανθεί όταν συνειδητοποιήσει την απώλεια του μέλους της οικογένειας του, καθώς κατά τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων,αργότερα, όταν θα φτάσει σε ηλικία που θα είναι ικανό να δέχεται τις ψυχικές επιδράσεις του εξωτερικού κόσμου, ιδίως κατά την προσχολική και σχολική ηλικία,θα νιώσει τον ψυχικό πόνο από την έλλειψη του πατέρα ή της μητέρας του που θανατώθηκε. 109 110 (σ.σ. Και όχι μόνο του πατέρα και της μητέρας μιας και έχει κριθεί το ίδιο και για την περίπτωση απώλειας της γιαγιάς του κυοφορούμενου-βέβαια αυτή είναι μια μεμονωμένη περίπτωση και δεν μπορούμε να προδικάσουμε πως οπωσδήποτε και σε κάθε περίπτωση στο μέλλον θα ήταν δυνατόν να αναγνωρίζεται δικαίωμα του αγέννητου εγγονού από τον θάνατο κάποιων εκ των παππούδων του. 111 )Πολύ περισσότερο πάντως η λογική αυτή θα ισχύει για τέκνο νηπιακής ηλικίας το οποίο και αυτό θα 107 ΣυμβΕφΠατρ 560/2003,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΕφΠατρ 67/2001,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΕφΘεσσ 832/1999 Αρμ 2001.1039,ΑΠ 583/1997,ΕλλΔνη 1998.88,ΣυμβΕφΝαυπλ 7/1990,ΠοινΧρ 1990.602, 108 Ενδεικτικά από την θεωρία Ψαρούδα-Μπενάκη ο.π.,σελ.179 όπου όμως χαρακτηρίζεται συζητήσιμη και η αντίθετη άποψη 109 Κορνηλάκης Π.,ο.π.,σελ.652,Παντελίδου Κ.,Η έννοια της οικογένειας στο άρθρο 932 εδ.3 ΑΚ,Αρμ.1982.402 110 ΑΠ1652/2002,ΝοΒ 2003,1215,ΑΠ 835/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 97/2001 ΧρΙΔ 2001.120 111 ΑΠ 835/2005,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ 42

αντιληφθεί στο μέλλον την απώλεια που έχει υποστεί. 112 113.Πρόκειται δηλαδή στην ουσία για μια περίπτωση μέλλουσας ζημίας,κατηγορία που είχαμε δει όταν εξετάζαμε τις διάφορες κατηγορίες ζημιών. 112 βλ.ψαρούδα Μπενάκη Α.,ο.π.,σελ.180 η οποία ενώ κατ'αρχήν δηλώνει την διαφωνία της με αυτή την θέση τελικά φαίνεται να μην αποκλείει το προταθέν σχήμα. 113 ΑΠ 260/2011,ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ,ΑΠ 97/2001 ΧρΙΔ 2001.120 43

44

4.Ποινικά κριτήρια για την κρίση περι ενεργητικής νομιμοποίησης Όπως είδαμε και κατα ρητή πρόβλεψη (α.63 εδ.α' ΚποινΔικ) εφαρμόζονται κατ'αρχήν οι προβλέψεις του Αστικού Κώδικα για να κριθεί ποιός νομιμοποιείται ενεργητικά να παραστεί ως πολιτικώς ενάγων καθώς όπως ακριβώς λέει το το α.63 εδ.α ΚΠοινΔικ η πολιτική αγωγή μπορεί να ασκηθεί από τους δικαιούμενους σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα.Έχοντας όμως η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη χαρακτήρα μικτό δε θα ήταν σωστό να αρκεστούμε σε μια μονομερή υιοθέτηση αστικοδικαιικών μονάχα κριτηρίων για την κρίση περι ενεργητικής νομιμοποίησης παρά το ότι η παραπομπή στην γενική ρήτρα του α.914 ΑΚ γίνεται άνευ ποινικοδικονομικών περιορισμών 114.Όπως έχει εύστοχα γραφεί «η χάραξη του κύκλου των προσώπων που δικαιούνται να παραστούν ως πολιτικώς ενάγοντες δεν μπορεί παρ'όλο τον προσανατολισμό της προς τις αρχές του ιδιωτικού δικαίου,να παραβλέψει τον ρόλο που διαδραματίζει ο πολιτικώς ενάγων στην ποινική δίκη 115» Και είναι αλήθεια πως αν έμενε κανείς στα παραπάνω κριτήρια με βάση μόνο το αστικό δίκαιο,η βεντάλια των νομιμοποιούμενων προσώπων προς άσκηση της πολιτικής αγωγής θα άνοιγε απαράδεκτα σε σχέση με την φυσιογνωμία της ποινικής δίκης.πράγματι δύσκολα θα μπορούσε να γίνει ανεκτή η παράσταση σε ποινικό δικαστήριο προσώπων όπως οι εκδοχείς αξιώσεως αποζημίωσης την οποία απέκτησαν με σύμβαση εκχωρήσεως,οι υποκατάστατοι στο δικαίωμα 114 Σταμάτη Κ.,Σταμάτη Κ.,Το πρόβλημα της ενεργητικής συμμετοχής του θύματος στην ποινική δίκη,ιδιαίτερα με την ιδιότητα του πολιτικώς ενάγοντος,ο.π.,σελ.76, Τσακαλή Ι.,Παράσταση πολιτικής αγωγής επί παραγεγραμμένης αξιώσεως.σχετική ή απόλυτη ακυρότητα;ποινχρ 2012.337 115 Ψαρούδα Μπενάκη Α.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,νομική φύση-νομιμοποίηση πολιτικώς ενάγοντος,σάκκουλα,αθήνα,1982,σελ.42 45

αποζημιώσεως του ζημιωθέντος(πχ ασφαλιστές,εγγυητές) ή σε περίπτωση σωματικής βλάβης ο τρίτος ο οποίος είχε κατα το νόμο το δικαίωμα να απαιτήσει την παροχή υπηρεσιών από τον παθόντα και λόγω της σωματικής βλάβης αυτού την στερείται.(α.929 εδ.γ' ΑΚ).Και αυτό διότι ενώ πρόσωπα σαν κι αυτά μπορεί όντως να θεμελιώνουν αστική αξίωση,συνδέονται όμως έμμεσα με το έγκλημα και δε θα ήταν σωστό να εμπλακούν στην ποινική διαδικασία η οποία αποβλέπει στην πραγμάτωση δημόσιας αξίωσης και όχι των επιμέρους ιδιωτικών Επομένως θα πρέπει να λαμβάνονται υπ'όψιν και ποινικά κριτήρια για τον προσδιορισμό των ενεργητικώς νομιμοποιουμένων σε άσκηση πολιτικής αγωγής σε ποινική δίκη.θα πρέπει δηλαδή συσταλτικά προσεγγίζοντας το ζήτημα να γίνει δεκτό πως εκτός από τις κατ'αρχήν τιθέμενες προϋποθέσεις του αστικού δικαίου,ο δικαιούμενος σε παράσταση πολιτικής αγωγής πρέπει να είναι ταυτόχρονα αμέσως 116 117 και προσωπικώς ζημιωθείς από το έγκλημα 118.Ή όπως χαρακτηριστικά έχει γραφεί «[για να παραστεί κάποιος ως πολιτικώς ενάγων] απαιτείται να αντλεί το δικαίωμα αποζημιώσεως ευθέως και αμέσως από ''προσωπικό βίωμα'' της εγκληματικής προσβολής και όχι από κάποια ενδιάμεση σχέση ή αντανακλαστικά και έμμεσα» 119. Σκοπός αυτών των περιορισμών είναι η αποφυγή μετατροπής του ποινικού δικαστηρίου σε «στίβο διεκδίκησης ιδιωτικών διαφορών» 120. 116 ΑΠ 1026/2011,ΠοινΧρ 2012.362,ΑΠ 694/1997,ΝοΒ 1998.260,ΑΠ 1086/1996,ΠοινΧρ 1997.775 117 Ζύγουρας Α.,Η παράστασις εις την ποινικήν διαδικασίαν ως πολιτικώς εναγόντων νομικών προσώπων μη αμέσως ζημιωθέντων εκ της αξιοποίνου πράξεως,στο (συλλ.),ειδικές Παραδικονομικές Ρυθμίσεις-Εκσυγχρονισμός ή αποσάθρωση της διαδικασίας;νομική Βιβλιοθήκη,Αθήνα,2010,σελ.63,Μεταξά Α.,Η περι του πολιτικώς ενάγοντος νομολογία,νοβ 1980.134 118 Δαλακούρας Θ.,Ποινική Δικονομία,Βασικές έννοιες και θεσμοί της Ποινικής Δίκης,Αντ. Σάκκουλα,Αθήνα-Κομοτηνή,2003,σελ.292,Καραγιαννόπουλος Α.,Ποινική Δικονομία,Αντ. Σάκκουλα,2008,σελ.83,Καρράς Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Νομική Βιβλιοθήκη,2011, Κωνσταντινίδης Α.,Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο,Σάκκουλα,Αθήνα,Θεσσαλονίκη,2013,σελ.192,Νίκα Ν.,Παπαδαμάκη Α.,Η σχέση ποινικής και πολιτικής δίκης στο χώρο της πολιτικής αγωγής,ποινδικ 2009.1121,Παπανδρέου Π.,Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη,μέρος Α',ΠοινΔικ 2009.345,Σταμάτη Κ.,Η θέση του θύματος στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης και ο θεσμός της πολιτικής αγωγής,στο Πρακτικά του Β'Πανελληνίου Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Ποινικού Δικαίου,Σάκκουλα,Αθήνα,1989,σελ.92-94 119 ΑΠ 1446/2010,ΠοινΧρ 2011,518-519,παραπομπή από Τσακαλή Ι.,Παράσταση πολιτικής αγωγής επί παραγεγραμμένης αξιώσεως.ο.π., 120 Δαλακούρας Θ.,Ποινική Δικονομία,ο.π.,293 46