ΟΜΟΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

1 ΟΜΟΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Όπως στα νέα ελληνικά έτσι και στα αρχαία συγκεκριμένες λέξεις (σύνδεσμοι, αντωνυμίες, επιρρήματα κτλ.) εισάγουν περισσότερες από μία προτάσεις. Λέξεις που εισάγουν περισσότερα από ένα είδη δευτερευουσών προτάσεων είναι οι εξής: 1. ὅτι + προτάσεις: α) Ειδικές, μετά από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, αισθητικά, δηλωτικά, γνωστικά κ.ά. Δηλώνει αντικειμενική κρίση. π.χ Ὁρᾷς ὅτι οὐ πρῶτος αἰτιᾷ τὸν κλέπτοντα (= Βλέπεις ότι δεν κατηγορεί πρώτος τον κλέφτη.) β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.ά. Δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία. π.χ. Ἄντρες στρατιῶται, μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω (= δυσφορώ ) τοῖς παροῦσι πράγμασι. 2. ὡς + προτάσεις: α) Ειδικές, μετά από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά, αισθητικά, δηλωτικά, γνωστικά κ.α. Δηλώνει υποκειμενική κρίση. π.χ. Ταῦτα λέγω, ὡς τὸ παράπαν οὐ νομίζεις θεούς. (= Αυτά λέω ότι δηλαδή καθόλου δε σέβεσαι τους θεούς.) β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.ά. Δηλώνει υποκειμενική αιτιολογία. π.χ. Ὡς δ οὐκ ἐπείθοντο, οἱ μὲν Κερκυραῖοι ἐπολιόρκουν τὴν πόλιν. (= Επειδή δήθεν δεν υπάκουαν, οι Κερκυραίοι πολιορκούσαν την πόλη.) γ) Πλάγιες ερωτηματικές, μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά, αποπειρατικά κ.ά. π.χ. Ἔφη (ενν. ὁ Θεμιστοκλῆς) τοὺς ξυμπρέσβεις [ ] προσδέχεσθαι μέντοι ἐν τάχει ἥξειν καὶ θαυμάζειν ὡς οὔπω πάρεισιν. (= Είπε ο Θεμιστοκλής ότι όμως περίμενε τους συμπρεσβευτές να έρθουν γρήγορα και απορούσε πώς δεν ήρθαν ήδη.) δ) Τελικές, μετά από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας. Δηλώνει υποκειμενικό σκοπό. π.χ. Ἄκουσον, ὡς ἂν μάθῃς. (= Άκουσε για να μάθεις.) ε) Συμπερασματικές, όταν στην κύρια πρόταση προηγούνται δεικτικές λέξεις οὕτως, τοιοῦτος,τοσοῦτος κ.ά. π.χ. Τοιαύτη δόξα γέγονεν, ὡς ὁ βάρβαρος κήδεται τῆς Ἑλλάδος καὶ φύλαξ τῆς εἰρήνης ἐστι. (= Τέτοια φήμη έχει δημιουργηθεί, ώστε ο βάρβαρος φροντίζει και είναι φύλακας της ειρήνης.) στ) Χρονικές: Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου. π.χ. Ὡς δὲ ἡμέρα τάχιστα ἐγεγόνει, [ ἡ βασίλισσα] ἐκάλει τὸν Γύγην. (= Όμως ευθύς όταν ξημέρωσε, η βασίλισσα έστειλε να φωνάξουν το Γύγη.) π.χ. Ἀθηναῖοι δὲ ὡς ᾔσθοντο, πλεύσαντες ναυσὶν ἑξήκοντα ἐπὶ Σάμου (= Όταν άκουσαν τα γεγονότα, αφού με εξήντα καράβια έπλευσαν εναντίον της Σάμου ) ζ) Αναφορικές επιρρηματικές παραβολικές του ποιού ή του τρόπου, όταν στην κύρια πρόταση

2 προηγούνται ή εννοούνται δεικτικά επίρρηματα (οὕτως, ὧδε). π.χ. Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ. (= Γι αυτό πρέπει να έχουμε πάρει, όπως λέει ο Πλάτωνας, από τη νεαρή ηλικία την αγωγή που θα μας κάνει να ευχαριστιόμαστε και να λυπούμαστε με αυτά που πρέπει.) 3. ἐπεί, ἐπειδὴ + προτάσεις: α) Χρονικές (Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου). π.χ. Ἐπεὶ δὲ ὁ Κριτίας ταῦτα ἤκουσεν, ἀπῆλθεν. (= Όταν λοιπόν ο Κριτίας άκουσε αυτά, έφυγε.) β) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.ά. Συνήθως εκφέρονται με οριστική, δυνητικές εγκλίσεις και ευκτική του πλαγίου λόγου. Ο ἐπεί, στην αρχή περιόδου, κυρίως στον ποιητικό λόγο, μπορεί να εισάγει κύριες προτάσεις που σημαίνουν προσταγή, ευχή, ερώτηση. π.χ. Ἐπεὶ οὐκ ἤθελον καθαιρεῖν τὰ τείχη, φρουρὰν φαίνουσιν ἐπ αὐτούς. (= Επειδή δεν ήθελαν να γκρεμίσουν τα τείχη, τους κήρυξαν τον πόλεμο.) 4. ὅτε, ὁπότε + προτάσεις: α) Χρονικές (Συνήθως όταν εκφέρονται με ρήμα ιστορικού χρόνου). π.χ. Ὅτε τὴν συμμαχίαν ἐποιήσασθε πρὸς τοὺς Βοιωτοὺς καὶ εἰς Ἀλίαρτον ἔδει βοηθεῖν, ἐγὼ προσελθὼν τῷ Ὀρθοβούλῳ ἔφην. (= Όταν συνάψατε τη συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να σπεύσετε για βοήθειά τους στην Αλίαρτο, εγώ αφού παρουσιάστηκα στον Ορθόβουλο, είπα.) β) Αιτιολογικές (σπάνια). π.χ. Ὅτε τοίνυν οὕτως ἔχει, προσήκει προθύμως ἐθέλειν ἀκούειν. (= Επειδή (αφού) λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα, αρμόζει με προθυμία να θέλω να ακούω.) 5. ὅπως + προτάσεις: α) Αναφορικές παραβολικές π.χ. Ὅπως γιγνώσκετε, οὕτω καὶ ποιεῖτε. β) Πλάγιες ερωτηματικές, μετά από ρήματα σκέψης, φροντίδας, εξέτασης, απορίας, γνώσης, άγνοιας, αποδεικτικά, δηλωτικά, αποπειρατικά, προσοχής, προπαρασκευής, προφύλαξης κ.ά. π.χ. Ἐνθυμεῖσθε δ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅπως μὴ πάντων ἔργον σχετλιώτατον ἐργάσησθε. (= Θυμηθείτε, άνδρες Αθηναίοι, πως δεν εργάζεστε για έργο προσβλητικότατο όλων.) γ) Τελικές, μετά από ρήματα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας. π.χ. Ἐκάλεσέ τις αὐτὸν τῶν ὑπηρετῶν, ὅπως ἴδοι τὰ ἱερὰ ἐξῃρημένα. (μτφρ. Κάλεσε κάποιος από τους υπηρέτες αυτόν, για να δει τα ιερά κατεστραμμένα.) δ) Ενδοιαστικές (ὅπως μή), μετά από ρήματα που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, επιφύλαξη κ.ά. π.χ. Ὁρᾶτε ὅπως μὴ τι αἰσχρὸν πράξωμεν. (= Προσέξτε να μην κάνουμε κάτι κακό.) 6. εἰ + προτάσεις: α) Υποθετικές π.χ. Εἰ μὲν ποτε ἠδίκησέ με, προσῆκεν αὐτῷ δίκην διδόναι. (= Αν βέβαια με αδίκησε κάποτε, έπρεπε αυτός να τιμωρηθεί.)

3 β) Πλάγιες ερωτηματικές (μονομελείς), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά, αποπειρατικά κ.ά. (δες 5α) π.χ. Σαφῶς δ οὐκ οἶδ εἰ θεός ἐστιν. (μτφρ. Mε ακρίβεια όμως δε γνωρίζω αν υπάρχει θεός.) γ) Αιτιολογικές, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.α. Δηλώνει υποθετική αιτιολογία (=εφόσον, αφού, που). π.χ. Τοὺς δ ἀπαιδεύτους ἀρετῆς θαυμάζοιμι ἄν, εἴ τι πλέον ἂν ὠφελήσειε λόγος. (= Θα απορούσα, αν, τους απαίδευτους στην αρετή, ο λόγος θα μπορούσε να ωφελήσει κάπως περισσότερο.) 7. ἐάν, ἄν, ἢν + προτάσεις: α) Πλάγιες ερωτηματικές (μονομελείς), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά, αποπειρατικά κ.ά. (δες 5β). π.χ. Σκέψαι ἐὰν τόδε ἀρέσκῃ σοι. (μτφρ. Σκέψου, αν σου αρέσει αυτό.) β) Υποθετικές (ανήκει στο σκέλος του υποθετικού λόγου που εισάγει την υπόθεση) π.χ. Ἐὰν πάντα ἀκούσητε, κρίνατε. (μτφρ. Αν ακούσετε τα πάντα, αποφασίστε.) 8. αναφορικές αντωνυμίες, αναφορικά επιρρήματα + προτάσεις: α) Πλάγιες ερωτηματικές (μερικής άγνοιας), μετά από ρήματα αποδεικτικά, δηλωτικά, απορηματικά, αποπειρατικά κ.ά. (δες 5α) π.χ. Ἐκελεύομεν τούτους ἐπιμελεῖσθαι ὅπως ἂν ὡς τάχιστα ἀπολάβωμεν τὰ χρήματα. (μτφρ. Προστάζαμε αυτούς να φροντίσουν πώς θα πάρουμε τα χρήματα όσο το δυνατόν ταχύτερα.) β) Αναφορικές προτάσεις (ονοματικές ή επιρρηματικές), xωρίς εξάρτηση από συγκεκριμένες κατηγορίες ρημάτων. π.χ. Οἶμαι γὰρ ἂν ἡμᾶς τοιαῦτα παθεῖν οἷα τοὺς ἐχθροὺς οἱ θεοὶ ποιήσειαν. (= Γιατί νομίζω ότι θα παθαίναμε τέτοια κακά σαν αυτά που μακάρι οι θεοί να τα δώσουν στους αντιπάλους μας.) ΑΣΚΗΣΕΙΣ Άσκηση 1. Να βρεθούν και να αναγνωριστούν πλήρως (εισαγωγή, εκφορά, συντακτικός ρόλος) οι δευτερεύουσες προτάσεις στα παρακάτω παραδείγματα. 1. Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν. 2. Ἂν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις. 3. Εἰ γὰρ ἀποψηφιεῖσθε Ἀγοράτου τουτουί, οὐ μόνον τοῦτο διαπράττεσθε. 4. Θαυμάζω δ ἔγωγε, εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ ἐνθυμεῖται μήτ ὀργίζεται. 5. Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν, ἐκάθευδον μέχρι πόρρω (= αργά ) τῆς ἡμέρας. 6. Οὐ θαυμάζω τῶν λεγόντων ὡς ἔστι μέγιστον κακὸν διαβολή.

4 7. Οἱ Θηβαῖοι εἶπον ὅτι οὐκ ἂν ἀποδοῖεν τοὺς νεκρούς. 8. Θαυμάζω μέντοι ὑμῶν, ἔφη, εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς. 9. Ἐπειδὴ δὲ ἡμέρα ἐγένετο Χειρίσοφος μὲν θυσάμενος ἦγε κατὰ τὴν ὁδόν. 10. Τὸ μὲν γὰρ πέρας ὡς ἂν ὁ δαίμων βουληθῇ πάντων γίγνεται. ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΟΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

5 AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ άσκηση 1 1. «Ἦν γάρ ποτε χρόνος ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν.» (μτφρ. Υπήρξε κάποτε χρόνος, όταν υπήρχαν θεοί, αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη.) «ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν, θνητὰ δὲ γένη οὐκ ἦν»: δύο δευτερεύουσες χρονικές επιρρηματικές προτάσεις, συνδέονται αντιθετικά με τα «μὲν.. δὲ». Eισάγονται με το χρονικό σύνδεσμο «ὅτε». Εκφέρεται η πρώτη με οριστική «ἦσαν» και η δεύτερη με οριστική «ἦν», γιατί δηλώνουν το πραγματικό γεγονός. Συντακτικός ρόλος: λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου στο «ἦν χρόνος» της κύριας πρότασης. 2. «Ἂν μὴ πιστεύητε, πέμψατε πρέσβεις». «Ἂν μὴ πιστεύητε»: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, που αναλύεται ως εξής: Yπόθεση: «Ἂν πιστεύητε» (υποτακτική) Απόδοση: «πέμψατε» (προστακτική μελλοντική έκφραση) 3ο είδος Δηλώνει το προσδοκώμενο. 3. «Εἰ γὰρ ἀποψηφιεῖσθε Ἀγοράτου τουτουί, οὐ μόνον τοῦτο διαπράττεσθε.» (μτφρ. Αν αθωώσετε τον Αγόρατο αυτόν εδώ, δεν διαπράττετε μόνο αυτό.) «Εἰ γὰρ ἀποψηφιεῖσθε Ἀγοράτου τουτουί»: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, που αναλύεται ως εξής: Yπόθεση: «Εἰ ἀποψηφιεῖσθε» (οριστική) Απόδοση: «διαπράττεσθε» (οριστική) 1ο είδος Δηλώνει το πραγματικό. 4. «Θαυμάζω δ ἔγωγε, εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ ἐνθυμεῖται μήτ ὀργίζεται.» (μτφρ. Έγώ τουλάχιστον απορώ, γιατί κανείς, ούτε θυμάται, ούτε οργίζεται.) «εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ ἐνθυμεῖται μήτ ὀργίζεται»: δευτερεύουσες πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις. Συνδέονται παρατακτικά με τους συνδέσμους «μήτ μήτ...». α) Εισάγεται με τον σύνδεσμο «εἰ» - ολικής άγνοιας, μονομελής. Εκφέρεται με οριστική «ἐνθυμεῖται», γιατί εκφράζει το πραγματικό γεγονός. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας «Θαυμάζω». β) Εισάγεται με τον εννοούμενο σύνδεσμο «εἰ» - ολικής άγνοιας, μονομελής. Εκφέρεται με οριστική «ὀργίζεται», γιατί εκφράζει το πραγματικό γεγονός. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα της κύριας «Θαυμάζω».

6 5. «Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν, ἐκάθευδον μέχρι πόρρω τῆς ἡμέρας.» (μτφρ. Επειδή τη νύχτα ξαγρύπνησαν, κοιμόταν μέχρι αργά την ημέρα.) «Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν»: δευτερεύουσα αιτιολογική επιρρηματική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο «ὡς», γιατί δηλώνει υποκειμενική αιτιολογία. Eκφέρεται με οριστική «ἠγρύπνησαν», γιατί εκφράζει το πραγματικό. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα «ἐκάθευδον» της κύριας πρότασης. 6. «Οὐ θαυμάζω τῶν λεγόντων ὡς ἔστι μέγιστον κακὸν διαβολή.» (μτφρ. Δεν θαυμάζω αυτούς που λένε ότι είναι η συκοφαντία το πιο μεγάλο κακό.) «ὡς ἔστι μέγιστον κακὸν διαβολή»: δευτερεύουσα ειδική, ονοματική πρόταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο «ὡς», γιατί εκφράζει υποκειμενική κρίση. Εκφέρεται με οριστική «ἔστι», γιατί δηλώνει το πραγματικό. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως αντικείμενο στη μετοχή «λεγόντων». 7. «Οἱ Θηβαῖοι εἶπον ὅτι οὐκ ἂν ἀποδοῖεν τοὺς νεκρούς.» (μτφρ. Οι Θηβαίοι είπαν ότι δε θα επέστρεφαν τους νεκρούς.) «ὅτι οὐκ ἂν ἀποδοῖεν τοὺς νεκρούς»: δευτερεύουσα ειδική, ονοματική πρόταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο «ὅτι», γιατί εκφράζει αντικειμενική κρίση. Εκφέρεται με δυνητική ευκτική «ἂν ἀποδοῖεν», γιατί δηλώνει το δυνατό στο παρόν-μέλλον. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα «εἶπον» της κύριας πρότασης. 8. «Θαυμάζω μέντοι ὑμῶν, ἔφη, εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς.» (μτφρ. Απορώ όμως μ εσάς, είπε, που δε θέλετε να βοηθήσετε τους ίδιους τους εαυτούς σας.) «εἰ μὴ βοηθήσετε ὑμῖν αὐτοῖς»: δευτερεύουσα αιτιολογική επιρρηματική πρόταση. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο «εἰ», γιατί εκφράζει την αιτία με ηπιότερο τρόπο. Εκφέρεται με οριστική «βοηθήσετε», γιατί δηλώνει αντικειμενική αιτιολογία. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα «Θαυμάζω» της κύριας πρότασης. 9. «Ἐπειδὴ δὲ ἡμέρα ἐγένετο Χειρίσοφος μὲν θυσάμενος ἦγε κατὰ τὴν ὁδόν.» (μτφρ. Όταν ξημέρωσε ο Χειρίσοφος, αφού θυσίασε, συνέχισε το δρόμο.) «Ἐπειδὴ δὲ ἡμέρα ἐγένετο»: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο «Ἐπειδὴ» και προηγείται της κύριας πρότασης. Εκφέρεται με οριστική «ἐγένετο», γιατί δηλώνει το πραγματικό. Δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το χρόνο του ρήματος της κύριας «ἦγε». Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα «ἦγε» της κύριας πρότασης.

7 10. «Τὸ μὲν γὰρ πέρας ὡς ἂν ὁ δαίμων βουληθῇ πάντων γίγνεται.» (μτφρ. Το τέλος όλων των πραγμάτων έρχεται όπως ο θεός το θέλει.) «ὡς ἂν ὁ δαίμων βουληθῇ»: δευτερεύουσα αναφορική (επιρρηματική) παραβολική πρόταση. Εισάγεται: με τον παραβολικό σύνδεσμο «ὡς». Εκφέρεται: με ἂν και υποτακτική «ἂν βουληθῇ», γιατί δηλώνει μελλοντικό χρόνο. Συντακτικός ρόλος: λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της σύγκρισης, η παραβολή αναφέρεται στο ρήμα «γίγνεται» της κύριας πρότασης.