2 η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ. Ημερομηνία: Πέμπτη 2 Μαΐου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες

ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ημερομηνία: Πέμπτη 2 Μαΐου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες Πρώτο είδος δημοκρατίας είναι αυτή που παίρνει το όνομά της από την όσο γίνεται πιο πιστή εφαρμογή της αρχής της ισότητας. Η ισότητα, σύμφωνα με τον νόμο αυτής της δημοκρατίας, συνίσταται στο ότι οι φτωχοί δεν έχουν περισσότερα δικαιώματα και προνόμια από τους πλούσιους σε καμιά περίπτωση οι δύο αυτές ομάδες δεν είναι κυρίαρχες η μια της άλλης: και οι δύο είναι όμοιες. Γιατί αν είναι αλήθεια αυτό που υποστηρίζουν μερικοί, πως η ελευθερία και η ισότητα υπάρχουν κατά κύριο λόγο στη δημοκρατία, αυτό θα ήταν έτσι στον μέγιστο δυνατό βαθμό εκεί όπου οι πολίτες δίχως καμιά εξαίρεση συμμετέχουν με τον ίδιο τρόπο στη διακυβέρνηση. Από τη στιγμή που ο λαός (ο δήμος) είναι η πλειοψηφία και οι αποφάσεις της πλειοψηφίας είναι αυτό που τελικά επικρατεί, το πολίτευμα αυτό δεν μπορεί παρά να είναι δημοκρατία. Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο είδος δημοκρατίας. Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον, φανερόν τίς δ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι, δεῖ μὴ λανθάνειν. Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. Οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 1 ΑΠΟ 4

πότερον ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰ περιττά (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας) περί τε τῶν πρὸς ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων, οὐκ ἄδηλον ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν, καὶ ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον. Βάναυσον δ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν. Αριστοτέλους πολιτικά 19-20 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α. Να απαντήσετε με συντομία στις ακόλουθες ερωτήσεις σύμφωνα με το νόημα του πρωτότυπου κειμένου, γράφοντας και τα αντίστοιχα χωρία 1. Ποιες απόψεις υπάρχουν για το τι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι και για τους επιθυμητούς στόχους της παιδείας; 2. Γιατί διίστανται οι απόψεις για το ποιες σπουδές οδηγούν στην αρετή; 3. Γιατί τα παιδιά δεν πρέπει να τα μαθαίνουν όλα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; 4. Ποιες θεωρούνται τιποτένιες ασχολίες; Μονάδες 10 Β1. Ποιοι τύποι παιδείας διαμορφώθηκαν την εποχή του Αριστοτέλη και ποιοι είναι οι προβληματισμοί του απέναντι σ αυτούς; ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 2 ΑΠΟ 4

Μονάδες 10 Β.2 Πώς εξηγείτε το γεγονός πως σε ένα κατεξοχήν πολιτικό έργο ο Αριστοτέλης ασχολείται με θέματα παιδείας και εκπαίδευσης; Ποιο αίτημα προβάλλει για την παιδεία της εποχής του; Μονάδες 10 Γ.α ) πάντες, ὑπολαμβάνουσι, δεῖν, κοινὴν ἄδηλον: να γράψετε ένα συνώνυμο στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις και να το αποδώσετε στον αντίστοιχο της πρωτότυπης τύπο. Γβ. διῃρημένων, χρήσεις: από ποιο ρήμα παράγεται καθένας από τους παραπάνω τύπους; Να γράψετε από ένα παράγωγο για καθένα απ αυτούς. Μονάδες 10 Δ. Να συμπληρώσετε τα κενά με πληροφορίες της εισαγωγής. Όταν ο Αριστοτέλης πέθανε στη α)..ήταν, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές μας «τριῶν που και ἑξήκοντα ἐτῶν. Ήταν τότε το τρίτο έτος της εκατοστής δέκατης τέταρτης β) σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Απολλόδωρου, όπως τους μαθαίνουμε από γ) τον Λαέρτιο( 3οςαι. μχ) Ένας τέτοιος λόγιος, τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία, όταν ήρθε να σπουδάσει σ αυτήν, ήταν ο Εύδοξος από την δ).. Ήταν ε).., αστρονόμος και γεωγράφος κι ο Πλάτωνας δε δίστασε να του εμπιστευθεί, κατά τη διάρκεια της απουσίας του, τη διεύθυνση της σχολής του. Μοναδες 10 Ε. Να παρουσιάσετε τα χαρακτηριστικά του δημοκρατικού πολιτεύματος συγκρίνοντας το διδαγμένο απόσπασμα των Πολιτικών με τα ακόλουθα κείμενα από Θουκυδίδη και Ισοκράτη ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 3 ΑΠΟ 4

Το πολίτευμα που έχουμε δεν αντιγράφει τους νόμους των άλλων και περισσότερο είμαστε οι ίδιοι υπόδειγμα σε μερικούς, παρά μιμητές άλλων. Και, ως προς το όνομα, καλείται δημοκρατία, επειδή η εξουσία δεν βρίσκεται στα χέρια των ολιγαρχικών, αλλά του δήμου. Όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα απέναντι στους νόμους για τις ιδιωτικές τους διαφορές και, ως προς το κύρος, ανάλογα με την ευδοκίμηση που παρουσιάζει ο καθένας σε κάποιο τομέα, δεν εξαρτάται η προτίμηση του στα δημόσια αξιώματα από τη σειρά, αλλά από την ικανότητα, ούτε αντίθετα, αν είναι φτωχός, εφόσον μπορεί να κάνει κάτι καλό για την πόλη, εμποδίζεται εξαιτίας της ασημότητας της κοινωνικής του θέσης. Θουκυδίδης, Περικλέους Επιτάφιος, 37 ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΣΟΚΡΑΤΗ «Κι έπειτα είναι εύκολο να καταλάβετε τη σκέψη μου από το εξής: στους περισσότερους λόγους μου θα φανώ ότι κατηγορώ τις ολιγαρχίες και τις πλεονεξίες και ότι επαινώ τις ισότητες και τις δημοκρατίες, όχι όμως όλες άλλα αυτές που έχουν εγκαθιδρυθεί με ορθό τρόπο, κι όχι γενικά και όπως τύχει αλλά δίκαια και με σύνεση. Γιατί ξέρω πως οι πρόγονοί μας υπερείχαν πολύ από τους άλλους σε αυτό το πολίτευμα και ότι οι Λακεδαιμόνιοι γι αυτό ζουν ως πολίτες άριστα, γιατί τυχαίνει να έχουν σωστό δημοκρατικό πολίτευμα. Γιατί στην εκλογή των αρχόντων και στην ιδιωτική ζωή και στις άλλες ασχολίες τους θα μπορούσαμε να δούμε ότι επικρατεί ισότητα και ομοιότητα σε αυτούς περισσότερο από άλλους. Κι αυτά τα πολεμούν τα ολιγαρχικά καθεστώτα ενώ τα δημοκρατικά διαρκώς τα χρησιμοποιούν.» Ισοκράτης Αρεοπαγιτικός, 60-61 Μονάδες 10 ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 4 ΑΠΟ 4

2η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ημερομηνία: Πέμπτη 2 Μαΐου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Υπερείδης, Επιτάφιος, 41-43 Στον επιτάφιο λόγο του για τους νεκρούς της πρώτης φάσης του Λαμιακού πολέμου (322 π.χ.), η οποία ήταν νικηφόρα για τον αθηναϊκό στρατό, ο Υπερείδης αποτίνει φόρο τιμής όχι μόνο στους πεσόντες στρατιώτες αλλά κυρίως στον επικεφαλής του στρατεύματος που αντιμετώπισε τον Μ. Αλέξανδρο, τον αθηναίο στρατηγό Λεωσθένη. Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί την παραμυθία (παρηγοριά) στους συγγενείς των νεκρών Κείμενο [41] Χαλεπὸν μὲν ἴσως ἐστὶ τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ὄντας πάθεσι παραμυθεῖσθαι. τὰ γὰρ πένθη οὔτε λόγῳ οὔτε νόμῳ κοιμίζεται, ἀλλ ἡ φύσις ἑκάστου καὶ φιλία πρὸς τὸν τελευτήσαντα <τὸν> ὁρισμὸν ἔχει τοῦ λυπεῖσθαι. ὅμως δὲ χρὴ θαρρεῖν καὶ τῆς λύπης παραιρεῖν εἰς τὸ ἐνδεχόμενον, καὶ μεμνῆσθαι μὴ μόνον τοῦ θανάτου τῶν τετελευτηκότων, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀρετῆς ἧς καταλελοίπασιν. [42] οὐ γὰρ θρήνων ἄξια πεπόνθασιν, ἀλλ ἐπαίνων μεγάλων πεποιήκασιν. εἰ δὲ γήρως θνητοῦ μὴ μετέσχον, ἀλλ εὐδοξίαν ἀγήρατον εἰλήφασιν, εὐδαίμονές τε γεγόνασι κατὰ πάντα. ὅσοι μὲν γὰρ αὐτῶν ἄπαιδες τετελευτήκασιν, οἱ παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἔπαινοι παῖδες αὐτῶν ἀθάνατοι ἔσονται. ὅσοι δὲ παῖδας καταλελοίπασιν, ἡ τῆς πατρίδος εὔνοια ἐπίτροπος αὐτοῖς τῶν παίδων καταστήσεται. [43] πρὸς δὲ τούτοις, εἰ μέν ἐστι τὸ ἀποθανεῖν ὅμοιον τῷ μὴ γενέσθαι, ἀπηλλαγμένοι εἰσὶ νόσων καὶ λύπης καὶ τῶν ἄλλων τῶν προσπιπτόντων εἰς τὸν ἀνθρώπινον βίον εἰ δ ἔστιν αἴσθησις ἐν Ἅιδου καὶ ἐπιμέλεια παρὰ τοῦ δαιμονίου, ὥσπερ ὑπολαμβάνομεν, εἰκὸς τοὺς ταῖς τιμαῖς τῶν θεῶν καταλυομέναις βοηθήσαντας πλείστης κηδεμονίας ὑπὸ τοῦ δαιμονίου τυγχάνειν.. ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 1 ΑΠΟ 2

2η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Α1. Να γράψετε τη μετάφραση του επιτονισμένου αποσπάσματος του κειμένου κειμένου. Μονάδες 10 Α2. Να παρουσιάσετε βασισμένοι στο συνολικό κείμενο που σας δίνεται τα επιχειρήματα με τα οποία ο ρήτορας παρηγορεί τους συγγενείς των νεκρών. Μονάδες 10 Β2.α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: καταλελοίπασιν: το β ενικό ευκτικής του ίδιου χρόνου στην ίδια φωνή παραιρεῖν: το γ πληθυντικό υποτακτικής αορίστου β τελευτῶντα: το ά ενικό οριστικής παρατατικού χαλεπὸν: τον ίδιο τύπο στον συγκριτικό βαθμό Μονάδες 4 Β2.β.«οἱ παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἔπαινοι παῖδες αὐτῶν ἀθάνατοι ἔσονται.»: Να μεταφέρετε όλους τους κλιτούς τύπους της πρότασης στον άλλον αριθμό. Μονάδες 6 Β3.α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω τύπων: ἑκάστου, θρήνων, ἀγήρατον, κατὰ πάντα, παιδες Μονάδες 5 Β3.β. «εἰ δὲ γήρως θνητοῦ μὴ μετέσχον»: Να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης. Μονάδες 5 ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 2 ΑΠΟ 2

ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ημερομηνία: Πέμπτη 2 Μαΐου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1. «Οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος: Δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη για το τι πρέπει να μαθαίνουν οι νέοι, ούτε προς την κατεύθυνση της αρετής, ούτε προς την κατεύθυνση της άριστης ζωής. Ούτε είναι φανερό αν η παιδεία πρέπει να χει για στόχο της την καλλιέργεια του νου ή τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα. 2. «(καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Οι γνώμες διίστανται, γιατί δεν έχουν όλοι την ίδια ιδέα για την αρετή που τιμούν και γι αυτό εύλογα υποστηρίζουν διαφορετικές γνώμες για την άσκησή της. 3. «διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν» Τα παιδιά πρέπει να μαθαίνουν μόνο τα απαραίτητα από τις χρήσιμες γνώσεις, γιατί οι ασχολίες διακρίνονται σ αυτές που ταιριάζουν και σ αυτές που δεν ταιριάζουν σε ελεύθερους ανθρώπους. ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 1 ΑΠΟ 9

4. «. Βάναυσον δ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν».τιποτένια είναι κάθε ασχολία, τέχνη και μάθηση που κάνει άχρηστο το σώμα ή το μυαλό των ανθρώπων για την άσκηση της αρετής. Β1. Από την παρουσίαση του εκπαιδευτικού συστήματος της εποχής του Αριστοτέλη μπορούμε να καταλάβουμε πως υπήρχε ποικιλία διδακτικών στόχων και ελευθερία στους κηδεμόνες να επιλέξουν τα μαθήματα που θεωρούσαν πως εξυπηρετούσαν καλύτερα τον επιθυμητό στόχο. Ο φιλόσοφος διακρίνει στην εποχή του και μας παραδίδει τρεις τύπους παιδείας: α) την ωφελιμιστική παιδεία, με την οποία επιδιώκεται το πρακτικό και το ωφέλιμο, τα χρήσιμα για τη ζωή («τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον») β) τη «γνωσιοκεντρική / νοησιαρχική, η οποία δίνει προτεραιότητα στην καλλιέργεια του νου, σε αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση, («τὰ περιττά») γ) την ηθοπλαστική η οποία προτάσσει τη διάπλαση του ήθους των παιδιών, αυτά που τείνουν προς την αρετή («τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετήν») Αυτοί οι τρεις τύποι παιδείας που επικρατούσαν την εποχή εκείνη ανταποκρίνονταν στις εκάστοτε επιθυμίες των γονιών: η ωφελιμιστική παιδεία βοηθούσε στο βιοπορισμό, η νοησιαρχική στην καθαρή μόρφωση και η ηθικοπλαστική παιδεία στη διάπλαση ενάρετου χαρακτήρα. Κανένας τύπος παιδείας από αυτούς δεν ικανοποιεί απόλυτα τον Αριστοτέλη, γιατί ο κάθε τύπος από μόνος του δεν είναι σε θέση να προσφέρει όλα εκείνα τα γνωρίσματα που απαιτούνται για τη συγκρότηση της προσωπικότητας του ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 2 ΑΠΟ 9

σπουδαίου πολίτη και πολιτικού. Άλλωστε, μας παραδίδει ο Αριστοτέλης τον προβληματισμό που είχε ανακύψει για τις τρεις κατευθύνσεις της παιδείας: κατάρτιση για βιοπορισμό, ή διάπλαση ενάρετου χαρακτήρα, ή καθαρή μόρφωση. Όπως θα διευκρινίσει στη συνέχεια του όγδοου βιβλίου ο Αριστοτέλης, η παιδεία που υπηρετεί πραγματικά τις αρχές της πόλης και διαπλάθει τον σπουδαίο πολίτη και πολιτικό χρειάζεται να διέπεται από τρεις αρχές: α) τη μεσότητα, β) το δυνατό που αφορά το ανθρωπίνως εφικτό και γ) το πρέπον. Η τριπλή αυτή βάση παιδείας υπαγορεύει ένα διαφορετικό πρόγραμμα σπουδών από αυτό που παρεχόταν τότε και το οποίο ο Αριστοτέλης το κρίνει ως συγκεχυμένο και ανεπαρκές. Β2. Τα Πολιτικά είναι ένα κατεξοχήν πολιτικό έργο στο οποίο ο φιλόσοφος εκθέτει τις διδασκαλίες του σχετικά με την πόλη, τον πολίτη, το πολίτευμα. Εντύπωση, λοιπόν, προξενεί το γεγονός ότι σε ένα αμιγώς πολιτικό έργο υπάρχει εκτενής μνεία για την παιδεία. Όμως και η παιδεία είναι πολιτικό θέμα που πρέπει να απασχολεί τους πολιτικούς και τους νομοθέτες, γιατί μ αυτήν συναρτάται το πολίτευμα της πόλης, όσο και το ύψιστο αγαθό της πόλης, η ευδαιμονία. Αυτό γίνεται ξεκάθαρο κι απ αυτά που έγραψε ο Αριστοτέλης ακριβώς πριν από αυτή την ενότητα αυτή: «Κανείς, νομίζω, δεν έχει αμφιβολία ότι είναι υποχρέωση του νομοθέτη να ασχοληθεί πολύ σοβαρά με το θέμα της παιδείας των νέων είναι κάτι που αν παραμεληθεί στις πόλεις, βλάπτει πριν απ' όλα το ίδιο το πολίτευμά τους, αφού οι νέοι πρέπει να παίρνουν μόρφωση ταιριαστή με το πολίτευμα της πόλης τους.... Έπειτα, η κάθε τέχνη προϋποθέτει κάποια προπαιδεία και κάποια ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 3 ΑΠΟ 9

άσκηση, αν είναι να φτάσει κάποτε κανείς να κάνει τις εργασίες αυτής της τέχνης το ίδιο όμως ισχύει και για τις πράξεις της αρετής. Καθώς, εξάλλου, οι πολίτες μιας πόλης έχουν να επιτελέσουν σαν σύνολο έναν σκοπό, είναι φανερό ότι και η παιδεία πρέπει να είναι μία και η ίδια για όλους, και η φροντίδα γι' αυτήν πρέπει να ανήκει στο δημόσιο και όχι να αφήνεται στην ατομική πρωτοβουλία, όπως γίνεται σήμερα, που ο κάθε γονιός φροντίζει ιδιωτικά τα παιδιά του, διδάσκοντάς τους τους κλάδους της γνώσης που ο ίδιος θεωρεί ενδεδειγμένους. Για την επίτευξη ενός στόχου που είναι κοινός για όλους, κοινή πρέπει να είναι και η άσκηση. Και, φυσικά, κανείς πολίτης δεν πρέπει να πιστεύει ότι ανήκει στον εαυτό του, αλλά, αντίθετα, ότι όλοι οι πολίτες ανήκουν στην πόλη ο καθένας δεν είναι παρά ένα μόριο της πόλης, και η φροντίδα για το κάθε ξεχωριστό μόριο πρέπει να γίνεται σε απόλυτο συνταίριασμα με τη φροντίδα για το σύνολο. Από την άποψη αυτή μόνο επαίνους θα πρέπει να έχει κανείς να πει για τους Λακεδαιμονίους, που και μεγάλο ζήλο δείχνουν για την αγωγή των παιδιών τους και την αγωγή αυτή την κάνουν με ένα δημόσιο, κοινό για όλους σύστημα». Δεδομένων των θέσεων αυτών ο Αριστοτέλης καταλήγει σε ένα διπλό αίτημα: Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον «νομοθετητέον»: Ο Αριστοτέλης είναι θιασώτης της νομοθετικά κατοχυρωμένης παιδείας. Επικρίνει την απουσία νομοθετικής εκπαιδευτικής μέριμνας και τη δυνατότητα αυτοσχεδιασμού του δασκάλου ή του κηδεμόνα που αναπληρώνουν το κενό της πολιτείας και διδάσκουν ό,τι οι ίδιοι θέλουν στα παιδιά. Και στα Ηθικά Νικομάχεια (1180 a) αποδοκιμάζει τις ελληνικές πόλεις, εκτός από τη Σπάρτη, οι οποίες δεν μεριμνούν για την παιδεία των ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 4 ΑΠΟ 9

νέων και επιτρέπουν την άσκηση «κυκλωπικής εξουσίας», δηλαδή πατριαρχικής, στα παιδιά, καθώς επιτρέπουν στον πατέρα να επιλέξει το πρόγραμμα σπουδών και το σκοπό της εκπαίδευσης των παιδιών του. Η παιδεία για το Αριστοτέλη πρέπει να είναι με νόμο κοινή για όλους, γιατί έτσι υπηρετείται η ευδαιμονία και η ενότητα της πόλης και να μην παρέχεται ιδιωτικά με πρόγραμμα διδασκαλίας που επιλέγουν οι γονείς. Όπως λοιπόν αναφέρει και στο προηγούμενο απόσπασμα (Πολιτικά, 1337a 11-32) με το οποίο ξεκινά το VIII βιβλίο των Πολιτικών, που παρατίθεται μεταφρασμένο στο σχολικό εγχειρίδιο (σελ. 208), η παιδεία είναι υπόθεση του κράτους, αφού και κάθε πολίτης ανήκει στο κράτος, και πρέπει να θεσπιστούν νόμοι σχετικά με αυτή. «κοινὴν ποιητέον»: Η κοινή παιδεία είναι αίτημα της κοινωνικής και πολιτικής ισότητας των πολιτών, κατά τον Αριστοτέλη. Η κοινή παιδεία είναι αναγκαία για την ενότητα της πόλης και την ευδαιμονία του συνόλου. Υπερασπίζεται τον δημόσιο χαρακτήρα της παιδείας με τα επιχειρήματα του «τέλους» και του «όλου» της πόλης. Με το πρώτο επιχείρημα επικαλείται τον τελικό σκοπό της πόλης, την ευδαιμονία, καθώς μάλιστα ο άνθρωπος ως φύσει πολιτική οντότητα πραγματώνεται στην πόλη. Η επίτευξη της κοινής ευδαιμονίας προϋποθέτει κοινό τρόπο για όλους τους πολίτες, δηλαδή μία και κοινή παιδεία για όλους τους πολίτες. Οι νέοι πρέπει να λαμβάνουν μόρφωση ταιριαστή με το πολίτευμα της πόλης τους, έτσι ώστε να φτάσουν στον επιδιωκόμενο σκοπό, που είναι η ευδαιμονία του συνόλου των πολιτών. Εφόσον λοιπόν ο σκοπός της πόλης είναι κοινός, κοινή πρέπει να είναι και η παιδεία που προσφέρεται και ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 5 ΑΠΟ 9

να μην αφήνεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Με το δεύτερο επιχείρημα ο Αριστοτέλης προβάλλει την πόλη ως όλον, μόριο του οποίου είναι ο κάθε πολίτης. Το μόριο δεν είναι δυνατόν να αποφασίζει για το όλον, αλλά το όλον για το μέρος. Η στόχευση μιας τέτοιας πρότασης δεν είναι η ισοπεδωτική ομοιομορφία των πολιτών, αλλά η πολιτική ενότητα της πόλης χωρίς να αποκλείεται η ατομική διαφορά και η ποικιλία των κοινωνικών και ψυχολογικών τύπων. Συνεπώς, αν στόχος της πολιτείας είναι να οδηγήσει τους πολίτες στην αρετή και κατ επέκταση στην ευδαιμονία, που είναι ο ύψιστος στόχος, ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί μόνο αν παρέχεται κοινό επίπεδο μόρφωσης σε όλους τους πολίτες. Συμπερασματικά, στην αρχή της 20 ής ενότητας προβάλλονται δύο θέσεις: η παιδεία να είναι αντικείμενο κρατικής μέριμνας και να ρυθμίζεται νομοθετικά («νομοθετητέον») και να έχει ενιαίο για όλους χαρακτήρα («κοινὴν ποιητέον»). Στη συνέχεια, όπως συνηθίζει ο Αριστοτέλης, διατυπώνει τον προβληματισμό της εποχής του που, βέβαια, παραμένει και σήμερα επίκαιρος για τα εκπαιδευτικά ζητήματα. Πράγματι η παιδεία επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πολιτών, την πνευματική τους καλλιέργεια, την ηθικότητά τους την πολιτική τους ωριμότητα. Η παιδεία είναι το μέσον με το οποίο μπορούν οι πολίτες να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους και να προσφέρουν τα βέλτιστα στο κοινωνικό σύνολο. Εφόσον λοιπόν η παιδεία είναι θεμέλιο της προόδου, μια δημοκρατική πολιτεία πρέπει κατά κύριο λόγο να ενδιαφέρεται και να μεριμνά για την παιδεία όλων των πολιτών της και σε αυτήν να στηρίζει το μέλλον της. ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 6 ΑΠΟ 9

Γ.α ) πάντες: ὃλοι ὑπολαμβάνουσι: οἴονται δεῖν: κοινὴν: ἄδηλον: πρέπειν ἰδίαν κρυπτόν Γβ) διῃρημένων διαιροῦμαι: διαίρεση χρήσεις: χρῶμαι: εύχρηστος Δ α) Χαλκίδα, β) Ολυμπιάδας, γ)διογένη, δ)κνίδο, ε)μαθηματικός Ε. Ο Αριστοτέλης δέχεται πως σε κάθε πολιτειακή κοινωνία ξεχωρίζουν δύο ευδιάκριτες τάξεις, η τάξη των ευγενών και πλουσίων και αυτή των φτωχών. Σε κάθε περίπτωση η δημοκρατία οφείλει να προασπίζεται την ισότητα στο βαθμό που καμία τάξη δεν είναι κυρίαρχη έναντι της άλλης. Το πρώτο αυτό είδος που περιγράφει ο Αριστοτέλης συνίσταται στην ελευθερία και την ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο. Δύο είναι οι μορφές της ελευθερίας του πολίτη που θεωρούνται ως βασικά γνωρίσματα της δημοκρατίας : α) η ατομική ελευθερία : το να ζει δηλαδή ο καθένας ὡς βούλεται σε αντίθεση με το δούλο που ζει με έναν τρόπο αντίθετο με τη θέλησή του (ζῆν ὡς μὴ βούλεται) και β) η πολιτική ελευθερία : τα πολιτικά αξιώματα προορίζονται για όλους τους πολίτες, οι οποίοι εναλλάσσονται σ αυτά και στην εξουσία, άρχονται και άρχουν (ἄρχειν τε καὶ ἄρχεσθαι) με τη σειρά (ἐν μέρει). Αλλά και η ισότητα είναι βασική αρχή της δημοκρατίας σύμφωνα με την οποία όλοι, ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 7 ΑΠΟ 9

φτωχοί και πλούσιοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και προνόμια, συμμετέχουν εξίσου στη διακυβέρνηση του κράτους. Η ισότητα, η απαίτηση δηλαδή όλοι οι πολίτες να θεωρούνται ίσοι μεταξύ τους, βασίζεται στον αριθμό, όχι στην αξία εφόσον η ισότητα στα δημοκρατικά πολιτεύματα είναι η πεμπτουσία της δικαιοσύνης, δικαιοσύνη καταλήγει να είναι στα πολιτεύματα αυτά η θέληση των περισσοτέρων. Με την ευκαιρία συνεπώς της αναφοράς στην ελευθερία και την ισότητα, ο Αριστοτέλης κάνει λόγο και για μια τρίτη δημοκρατική αρχή, την αρχή της πλειοψηφίας. Στο πρώτο αυτό είδος της δημοκρατίας κυρίαρχος είναι ο λαός, δηλαδή οι φτωχοί, εφόσον αυτή η κοινωνική τάξη έχει την πλειοψηφία. Όμως αυτός ο λαός κυβερνά σύμφωνα με το νόμο. Η ίδια λογική διακυβέρνησες από όλους, χωρίς διακρίσεις κοινωνικών τάξεων και οικονομικής επιφάνειας φαίνεται και στα κείμενα τοι Θουκυδίδη και του Ισοκράτη. Αρχικά, στον Επιτάφιο του Περικλή, που αποτελεί έναν ύμνο στην αθηναϊκή δημοκρατία, γίνεται σαφές πως η οικονομική διαφορά δε συνιστά εμπόδιο για την ανάληψη δημόσιου αξιώματος, αλλά η ικανότητα κάποιου να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο είναι το βασικό κριτήριο, ώστε να επιλεγεί σε ένα δημόσιο αξίωμα. Μάλιστα, ο Περικλής αναφέρει πως το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα είναι μοναδικό και πρωτότυπο, αξιοζήλευτο από τις άλλες πόλεις και πως βασικό του στοιχείο είναι η ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο. Από την άλλη, ο Ισοκράτης αναγνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη δημοκρατίας και πως στον ορθό τύπο το βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι υπάρχει ισότητα ανάμεσα στους πολίτες, τόσο αναφορικά με την ανάληψη αξιωμάτων, όσο και στην ιδιωτική ζωή και στις άλλες ασχολίες. Όπως και ο ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 8 ΑΠΟ 9

Θουκυδίδης, έτσι κι ο Ισοκράτης επισημαίνει την ανωτερότητα της αθηναϊκής δημοκρατίας, αλλά επαινεί και το Σπαρτιατικό πολίτευμα για τις δημοκρατικές του αρχές. Καταληκτικά, η αρετή της ισότητας προβάλλεται και στα τρία κείμενα ως βασικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας. ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 9 ΑΠΟ 9

2η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ημερομηνία: Πέμπτη 2 Μαΐου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. Ίσως είναι δύσκολο να παρηγορεί (κανείς) αυτούς που βρίσκονται σε τέτοιες συμφορές γιατί τα πένθη (τους) ούτε με τα λόγια ούτε με τους νόμους καταλαγιάζουν, αλλά ο χαρακτήρας του καθένα και η αγάπη γι' αυτόν που έχει πεθάνει βάζει τα όρια της λύπη (μας). Πρέπει, όμως, να είμαστε θαρραλέοι και να μετριάζουμε όσο είναι δυνατό τη λύπη μας και να θυμόμαστε όχι μόνο το θάνατο όσων έχουν πεθάνει αλλά και την ανδρεία που έχουν αφήσει πίσω τους. Γιατί δεν έχουν πάθει συμφορές άξιες για θρήνους, αλλά έχουν κάνει (έργα αντάξια) για μεγάλους επαίνους. Α2. Ο ρήτορας προσπαθώντας να παρηγορήσει τους συγγενείς των πρώτων νεκρών του πολέμου χρησιμοποιεί ορισμένα επιχειρήματα. Αρχικά, αναφέρεται στην αρετή που τους κληροδότησαν, καθώς και στα αξιέπαινα κατορθώματά τους. Υποστηρίζει ότι ακόμα και αν δεν κατάφεραν να φτάσουν σε προχωρημένη ηλικία άφησαν αγέραστη και αξιοζήλευτη δόξα, ακόμα και αν δεν έκαναν οικογένεια απέκτησαν ως παιδία τους επαίνους των Ελλήνων. Αντίθετα, τη ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 1 ΑΠΟ 3

2η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ φροντίδα των παιδιών των νεκρών αναλαμβάνει το κράτος. Συνάμα, σημαντική παρηγοριά είναι και το γεγονός ότι ο θάνατος απαλλάσσει από πόνους, λύπες, αρρώστιες και προσφέρει την εύνοια των θεών προς τους νεκρούς που χάθηκαν στη μάχη υπερασπιζόμενοι τη λατρεία τους. Β2 α. καταλελοιπώς εἴης παρέλωσιν ετελεύτων χαλεπώτερον Β2 β. «ο παρὰ του Ἑλλήνος ἔπαινος παῖς τούτου ἀθάνατος ἔσται Β3 α. ἑκάστου: γενική κτητική στη λέξη φύσις θρήνων: γενική της αξίας στη λέξη ἄξια ἀγήρατον: κατηγορούμενο στη λέξη εὐδοξίαν μέσω του ρήματος εἰλήφασιν. κατὰ πάντα: εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς στο ρήμα γεγονασι παῖδες: κατηγορούμενο στο παῖδες μέσω του συνδετικού ρήματος ἔσονται. Β3β. Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση, εισάγεται με το εἰ εκφέρεται με οριστική, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της προϋπόθεσης στα ρήματα των κύριων προτάσεων εἰλήφασιν και γεγόνασι. Πρόκειται για ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 2 ΑΠΟ 3

2η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ υποθετικό λόγο του πραγματικού, καθώς η υπόθεση εκφέρεται με εἰ και οριστική (μετέσχον) και η απόδοση με οριστική (εἰλήφασιν, γεγόνασι) ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΩΝ Ωρίωνας ΣΕΛΙΔΑ: 3 ΑΠΟ 3