Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ-ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. Σπουδάστρια: Αράπογλου Ελένη (Α.Μ 4645) ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δρ. ΝΙΚΟΛΑΙΔΗΣ ΜΙΧΑΗΛ Καβάλα 2012
ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΕΣΠΑ= Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς ΟΝΕ= Οικονομική Νομισματική Ένωση ΕΕ= Ευρωπαϊκή Ένωση ΚΠΣ= Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΟΠΕ= Οργανισμός Προώθησης Ελληνικών Εξαγωγών ΕΟΜΜΕΧ= Ελληνικός Οργανισμός Μικρών - Μεσαίων Επιχειρήσεων Χειροτεχνίας ΚΕΠΑ= Κέντρο Επιχειρηματικής κ Πολιτιστικής Ανάπτυξης ΑΝΕΜ= Αναπτυξιακή Ένωση Μακεδονίας ΥΠΕΞ= Υπουργείο Εξωτερικών ΣΒΒΕ= Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος ΜΜΕ= Μικρό Μεσαίες Επιχειρήσεις ΠΕΠ= Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα ΣΤΑΚΟΔ= Στατιστική Ταξινόμηση Κλάδος Οικονομικής Δραστηριότητας ΤΑ= Τελικός Αποδέκτης ΕΜΕ= Ετήσιες Μονάδες Εργασίας ΟΕ= Ομόρρυθμη Εταιρεία ΕΕ= Ετερόρρυθμη Εταιρεία ΕΠΕ= Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης ΑΕ= Ανώνυμη Εταιρεία ΕΙΣ= Ελληνικό Ινστιτούτο Συσκευασίας ΕΟΕΧ= Εθνικός Οργανισμός Ελληνικής Χειροτεχνίας ΚΕΒΑ= Κέντρο Βιοτεχνικής Ανάπτυξης ΕΠΒ= Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βιομηχανίας ΕΠΑΝ= Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας ΓΓΒ= Γενική Γραμματεία Βιομηχανίας ΠΜΕ= Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις ΕΠΑΕ= Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας και Επιχειρηματικότητας ΕΤΠΑΝ= Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης ΕΦΔ= Ενδιάμεσος Φορέας Διαχείρισης Γραφείο ΟΥΕ= Γραφείο Οικονομικών Εμπειρικών Υποθέσεων ΕΥΣΧΕΠ= Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Εφαρμογής Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων 1
ΕΠΑ= Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης ΕΠ= Ειδική Υπηρεσία ΔΣ= Διοικητικό Συμβούλιο ΑΕΠ= Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΕΚΤ= Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ΝΠΔΔ= Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου ΝΠΙΔ= Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου ΙΟΒΕ= Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών ΕΛΣΤΑΤ= Ελληνική Στατιστική Αρχή 2
ΠΤΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ... 7 2.1 Ορισμός εξωστρέφειας... 7 2.2 Η σημασία της εξωστρέφειας... 7 2.3 Εξωστρέφεια : Ανάλυση κλάδου μεταποίησης... 8 2.4 Εξωστρέφεια και Ανάπτυξη στην Ελλάδα... 9 2.5 Σκοπός της έρευνας...19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ... 21 3.1 Συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα προώθησης... 21 3.1.1 Μέτρο 2.7.1 Ενίσχυση ολοκληρωμένων επιχειρηματικών σχεδίων μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων... 21 3.1.2 ΠΕΠ Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα Ενίσχυση μικρομεσαίων επιχειρήσεων... 28 3.1.3 ΠΕΠ ΕΣΠΑ 1η Δράση για την ενίσχυση μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που δραστηριοποιείται στους τομείς Μεταποίησης στο πλαίσιο των Π.Ε.Π. του ΕΣΠΑ 2007-2013... 35 3.1.4 Πρόγραμμα Εξωστρέφεια - Ανταγωνιστικότητα των Επιχειρήσεων... 39 3.2 Κρατική πρωτοβουλία προώθησης... 47 3.2.1 ΟΠΕ (Οργανισμός Προώθησης Ελληνικών Εξαγωγών)...47 3
3.2.2 ΕΟΜΜΕΧ (Ελληνικός Οργανισμός Μικρών - Μεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας)... 52 3.2.3 Υπουργείο Εξωτερικών... 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4.1 Ανασκόπηση 2003-2010 οικονομικών και ποσοτικών αποτελεσμάτων των ως άνω προγραμμάτων ενίσχυσης εξωστρέφειας στον κλάδο μεταποίηση... 70 4.2 Ανάλυση αποτελεσματικότητας... 79 4.3 Ανάλυση μειονεκτημάτων... 81 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 84 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλιογραφία... 85 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1. ΕΕ-15: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1994-2005...14 Διάγραμμα 2. Ελλάδα: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1980-2005...14 Διάγραμμα 3. Ελλάδα: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1980-2008...14 Διάγραμμα 4. Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν σε σταθερές τιμές... 15 Διάγραμμα 5. Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου σε σταθερές τιμές... 16 Διάγραμμα 6. Ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου...17 Διάγραμμα 7. Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών % του ΑΕΠ...18 Διάγραμμα 8. Ρυθμός Ανάπτυξης ΑΕΠ % 2003-2010... 73 Διάγραμμα 9. Επίπεδο Αποθεμάτων και Παραγγελιών στη Βιομηχανία (διαφορά % θετικών αρνητικών απαντήσεων)... 77 Διάγραμμα 10.Προσκόμματα στην παραγωγική δραστηριότητα (%επιχειρήσεων)...77 Διάγραμμα 11.Εισαγωγές - Εξαγωγές 2003-2010 αγαθών δευτερογενούς τομέα σε εκατομμύρια. Ευρώ... 78 4
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΤΝΑΚΩΝ Πίνακας 1. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των επιχειρήσεων που αναπτύσσουν αμιγώς εξαγωγική δραστηριότητα...19 Πίνακας 2. Τίτλος και κωδικός κλάδου που ανήκουν οι επιλέξιμες επιχειρήσεις...23 Πίνακας 3. Επιλέξιμες κατηγορίες επιχειρήσεων για τη θεματική ενότητα μεταποίηση... 30 Πίνακας 4. Βραχυχρόνιοι δείκτες οικονομικής συγκυρίας στην βιομηχανία... 70 Πίνακας 5. Εξέλιξη βασικών μικροοικονομικών μεγεθών 2003-2010... 71 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αποσκοπεί στην παρουσίαση σημασίας της εξωστρέφειας για το μέλλον της χώρας και των επιχειρήσεων αυτής καθώς και πολιτικών-μέτρων που κατά καιρούς την τελευταία πενταετία έχουν ληφθεί και αναπτυχθεί προς ενίσχυσή της. Παρουσιάζονται το σύνολο των προγραμμάτων που παρουσιάστηκαν και υλοποιήθηκαν στις ελληνικές επιχειρήσεις από κρατικής πλευράς και σε συνεργασία με αυτές, επισημαίνοντας τα οφέλη που έχουν οι ελληνικές επιχειρήσεις από την χρησιμοποίηση τους αλλά και τα μειονεκτήματα που κάποιες φορές εντοπίζονται στην αποτελεσματικότητα αυτών. Αναλύονται το σύνολο των εξωστρεφών αυτών μέτρων με ειδίκευση μας προς συγκεκριμενοποίηση της μελέτης στον κλάδο της μεταποίησης - δευτερογενής τομέας -, προς ποσοτική και ποσοστική ικανότητα ανάλυσης των αποτελεσμάτων αυτών. Σκοπό αποτελεί συνολικά και συλλογικά η κατανόηση των κρατικών μεθόδων που σε συνεργασία με τον ιδιώτη μπορεί να ενισχύσει την εξωστρέφεια συνολικά του εθνικού προϊόντος. Στόχοι αποτελούν η ποσοτικοποίηση των πεπραγμένων του διδύμου ( ιδιωτική ελληνική επιχείρηση και δημόσιο) την τελευταία τουλάχιστον πενταετία μετά και την ένταξη της χώρας στο συλλογικό επίπεδο της ΟΝΕ και την ένωση των αγορών και προϊόντων μας, ο εντοπισμός σημείων μη αποτελεσματικών επί των προγραμμάτων αυτών και η ανάπτυξη προτάσεων λύσεων και βελτίωσης αυτών στο μέλλον. Στο ερευνητικό σκέλος της εργασίας συνοψίζονται τα κυριότερα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε μεταξύ του συνόλου των προγραμμάτων συγχρηματοδοτούμενων εκ της ΕΕ ή μη προς ενίσχυση της εξωστρέφειας των ημεδαπών επιχειρήσεων, σχετικά με την επιτυχία τους στις ίδιες της επιχειρήσεις που λάβαν μέρος αλλά και στους δείκτες που συνολικά σχετίζονται με την εγχώρια οικονομία, πχ. με την απόδοση που έχουν / είχαν αυτά σε βασικούς δείκτες της οικονομίας όπως αυτοί του ισοζυγίου εισαγωγών / εξαγωγών, δείκτη πωλήσεων ΕΕ και τρίτων χωρών. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ 2.1Ορισμός εξωστρέφειας Η έννοια εξωστρέφεια (Χατζηδημητρίου, 2003)1 είναι ένας πολιτικός όρος που χρησιμοποιήθηκε αρκετά πρόσφατα προκειμένου να εκφράσει τη διαδικασία οικονομικής ολοκλήρωσης της χώρας με τις παγκόσμιες αγορές σε ένα πλαίσιο απελευθέρωσης και ανοίγματος των διεθνών αγορών και ανάπτυξης διεθνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από εθνικές επιχειρήσεις. Οι εξωστρεφείς δραστηριότητες ουσιαστικά αναφέρονται σε επιχειρηματικές δραστηριότητες ατόμων, επιχειρήσεων ή οργανισμών που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και επεκτείνονται σε άλλες χώρες. 2.2 Η σημασία της εξωστρέφειας Η εξωστρέφεια των ελληνικών επιχειρήσεων αποτελεί και το κλειδί επιτυχίας και μακροβιότητας τους στο εγχώριο και διεθνές περιβάλλον. Η σημασία της εξωστρέφειας για τις επιχειρήσεις είναι μεγάλη καθώς σκοπό έχει: α)την σταθεροποίηση της ζήτησης του προϊόντος. Με την εξωστρέφεια και την ανάπτυξη εξαγωγών παρακάμπτει τα εποχιακά, κοινωνικά ή οικονομικά προβλήματα της ζήτησης του προϊόντος της. β)οικονομίες κλίμακας. Οι εξαγωγές αυξάνουν τις πωλήσεις ενός προϊόντος και την κερδοφορία των επιχειρήσεων. γ)απόκτηση διεθνούς εμπειρίας. Η εξαγωγική δραστηριότητα φέρνει μια επιχείρηση σε επαφή με νέες αγορές και ιδέες. δ)βελτίωση της επιχειρησιακής εικόνας. Δυνατότητα εισαγωγής εξοπλισμού και προσέλκυσης συνεργασιών. ε)διοικητική πρόκληση. Η επαφή με ξένες αγορές καθώς και η ύπαρξη επιχειρηματικών ευκαιριών σε αυτές αποτελούν μια πρόκληση για την ίδια την επιχείρηση. 2 1 Αναστασόπουλος, Γ., (Φεβρουάριος 2004), «Η εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομία Στρατηγική Προσέγγιση». 2 Τσακλαγκάνος, Α., (2001), «Βασικές αρχές Μάρκετινγκ», Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Αφων Κυριακίδη. 7
«Εάν κάθε έθνος ειδικεύεται στη παραγωγή κατηγορίας αγαθών για τα οποία έχει συγκριτικό πλεονέκτημα κόστους και κατόπιν τα ανταλλάσει με ένα άλλο έθνος, το οποίο έχει πλεονέκτημα κόστους σε μια άλλη κατηγορία αγαθών, τότε θα υπάρξει συνολικό εμπορικό κέρδος και παράλληλα θα αυξηθεί το συνολικό εισόδημα και στις δυο χώρες» (Ρικάρντο,1772-1823:72). Άγγλος οικονομολόγος. Ιδιαίτερα στις μέρες μας, σχεδόν 200 χρόνια μετά τη διατύπωση της θεωρίας του (Ρικάρντο,1772-1823:72), η ενίσχυση της εξωστρέφειας αποτελεί μονόδρομο ανάπτυξης τόσο για τα κράτη και τις επιχειρήσεις, όσο και για τα μεμονωμένα άτομα. Στην εποχή της πτώσεις των διεθνών συνόρων για τα εμπορεύματα, τα κεφάλαια, αλλά και τους εργαζόμενους, απαιτείται η υιοθέτηση μιας περισσότερο εξωστρεφούς στάσης από όλους. Μιας νοοτροπίας υιοθέτησης όλων εκείνων των καινοτόμων παραγόντων που θα μπορέσουν να βελτιώσουν την ουσία, αλλά και την εικόνα των προϊόντων που παράγουμε και των υπηρεσιών που παρέχουμε. Την ουσία και την εικόνα των δυνατοτήτων μας, ως οικονομίες, επιχειρήσεις, εργαζόμενοι. Έτσι, η εξωστρέφεια αποτελεί κρίσιμο παράγοντα όχι μόνο ανάπτυξης, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις και επιβίωσης μιας οικονομίας η μιας επιχείρησης.34 2.3 Εξωστρέφεια: Ανάλυση κλάδου μεταποίησης Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο γεωργικό κλάδο (7% του ΑΕΠ) σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ, πράγμα που δηλώνει τη σημασία της γεωργίας για τη χώρα. Η χώρα με το χαμηλότερο ποσοστό είναι το Λουξεμβούργο, όπου η γεωργία καλύπτει μόνο το 0,5% του ΑΕΠ. Στην Ελλάδα η μεταποίηση φτάνει το 22% του συνολικού ΑΕΠ, ποσοστό σχετικά χαμηλό σε σύγκριση με τα ποσοστά των άλλων μελών της ΕΕ. Οι μόνες χώρες στην ΕΕ με λιγότερο κυρίαρχη βιομηχανία είναι η Κύπρος και το Λουξεμβούργο. Η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό είναι η Τσεχία, όπου το 39,3% του ΑΕΠ της προέρχεται από βιομηχανικές δραστηριότητες. Όσον αφορά στον κλάδο των υπηρεσιών, η Ελλάδα κατέχει την έβδομη θέση, πράγμα που υποδεικνύει ότι οι υπηρεσίες στην Ελλάδα είναι πολύ πιο σημαντικές απ ότι βιομηχανία, φτάνοντας το 71% του συνολικού ΑΕΠ. Η χώρα με το 3 Αγγελόπουλος, Κ., (2007), Η εξωστρέφεια των επιχειρήσεων, Οικονομία και εξωστρέφεια, καλοκαίρι. 2007, :72. 4 Αγγελόπουλος, Κ., (2007), Η εξωστρέφεια των επιχειρήσεων, Οικονομία και εξωστρέφεια, καλοκαίρι. 2007, :72. 8
υψηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ στις υπηρεσίες είναι το Λουξεμβούργο με 83,1% ενώ το χαμηλότερο ποσοστό το έχει η Τσεχία (57,3%).5 Τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής μεταποίησης είναι τα εξής: υποχωρεί στους κλάδους Κλωστοϋφαντουργικών υλών, Ειδών ενδυμασίας, Δέρματος - ειδών υποδήσεως, Ξύλου και φελλού, Λοιπού εξοπλισμού μεταφορών, Χαρτιού και προϊόντων από χαρτί, Μηχανών γραφείου - Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, Επίπλων - λοιπών βιομηχανιών, Μεταφορικών μέσων, Συσκευών ραδιοτηλεόρασης και επικοινωνιών (10 κλάδοι) παραμένει σταθερή (όχι όμως ιδιαίτερα αναπτυσσόμενη ως προς το μέσο όρο) στους κλάδους Τροφίμων - ποτών, Μη μεταλλικών ορυκτών, Μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού, Ηλεκτρικών μηχανών, συσκευών, Παραγώγων πετρελαίου και άνθρακα (5 κλάδοι) αναπτύσσεται στους κλάδους Καπνού, Εκτυπώσεων - εκδόσεων, Χημικών προϊόντων, Προϊόντων από ελαστική και πλαστική ύλη, Βασικών μετάλλων, Κατασκευή τελικών προϊόντων εκ μετάλλου (4 κλάδοι). 6 Σχεδόν μόνιμα χαρακτηριστικά της ελληνικής βιομηχανίας αποτελούν η μακροπρόθεσμη στασιμότητα, η συρρίκνωση του μεριδίου της βιομηχανίας στο ΑΕΠ, ή μείωση ή στασιμότητα της βιομηχανικής απασχόλησης, η χαμηλή προστιθέμενη αξία, ο χαμηλός βαθμός εξωστρέφειας, η ένταση της εισαγωγικής διείσδυσης, η εξάρτηση από «παραδοσιακούς» κλάδους, η συνεχής αναδημιουργία δυϊσμού μεταξύ κερδοφόρων και ζημιογόνων επιχειρήσεων, η αδυναμία παραγωγής καινοτομίας και η ανεπαρκής υιοθέτηση / προσαρμογή εισαγόμενης, οι «σωστικού» χαρακτήρα παρεμβάσεις του δημοσίου που είχαν ως μόνο αποτέλεσμα την ανάληψη από το δημόσιο των ζημιών και την αύξηση της συνολικής δανειακής επιβάρυνσης.7 5 ΕΣΥΕ ( Σεπτέμβριος 2006 ). 6 EC, DG Enterprise, EU Productivity and Competitiveness: an Industry Perspective, 2003. 7 Τ. Γιαννίτσης : Η ελληνική βιομηχανία : ανάπτυξη και κρίση, 1985, Κ. Βοάχσος, Τ. Γιαννίτσης Τεχνολογικός μετασχηματισμός και οικονομική ανάπτυξη, 1987. 9
2.4 Εξωστρέφεια και Ανάπτυξη στην Ελλάδα Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι πιο εξωστρεφείς οικονομίες τείνουν, κατά κανόνα, να αναπτύσσονται γρηγορότερα. Αυτό συμβαίνει διότι η αύξηση της παραγωγικότητας εξαιτίας του ελεύθερου εμπορίου και των οικονομιών κλίμακας δίνουν ώθηση στις εξαγωγές και συνεπώς στην οικονομική δραστηριότητα (Young, 1991). Η διάχυση της γνώσης ως συνέπεια του διεθνούς εμπορίου συμβάλλει στην αποτελεσματικότητα της οικονομίας και αυξάνει το εγχώριο προϊόν (Rivera-Batiz και Romer 1991).8 Η συμμετοχή του τομέα της μεταποίησης στο ΑΕΠ παρουσιάζει κάμψη τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τόσο στην Ελλάδα, όπου η πτώση της ξεπερνά τις επτά εκατοστιαίες μονάδες, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου η πτώση της είναι ακόμα πιο έντονη και ξεπερνά τις είκοσι μονάδες. Παρόλα αυτά, η εικόνα που παρουσιάζουν οι εξαγωγές των μεταποιητικών αγαθών είναι πολύ διαφορετική. Σε όλες σχεδόν τις χώρες-μέλη της ΕΕ η μεταποίηση αποτελεί ένα σημαντικό τμήμα των εξαγωγών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση των 15 εξειδικεύεται, στον τομέα της μεταποίησης, στην παραγωγή προϊόντων υψηλής και μεσαίας τεχνολογίας. Χαρακτηριστικά, το ποσοστό της παραγωγής των προϊόντων που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία βαίνει αυξανόμενο και ξεπερνά το 40% της συνολικής παραγωγής. Ακολουθεί η παραγωγή προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας, το ποσοστό της οποίας μειώθηκε ελαφρά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Τελευταία έρχεται η παραγωγή προϊόντων μεσαίας-χαμηλής τεχνολογίας, η οποία επίσης παρουσιάζει ανάλογη μείωση. Στην Ελλάδα η εικόνα είναι διαφορετική, αφού η παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας δεν μπορεί να ανταγωνιστεί εκείνη της χαμηλής τεχνολογίας. Αν και οι συσχετισμοί έχουν αλλάξει και η παραγωγή προϊόντων χαμηλής τεχνολογίας έχει χάσει σε μεγάλο βαθμό το μερίδιό της από το 1980 έως σήμερα σε όφελος κυρίως της παραγωγής προϊόντων χαμηλής-μεσαίας τεχνολογίας (42.0% από 61.6%), παρόλα αυτά, εξακολουθεί να καταλαμβάνει μεγάλο ποσοστό από το μισό του συνολικού προϊόντος. Η παραγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας αν και έχει αυξήσει το ποσοστό της από το 1980 έως σήμερα (15.7% και 26,0% αντίστοιχα), εξακολουθεί να υπολείπεται κατά πολύ των υπόλοιπων κατηγοριών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξάγει κατά κύριο λόγο μεταποιητικά προϊόντα μεσαίας και υψηλής 8 RIVERA - BATIZ L. A. και ROMER P. M. (1991), Economic Integration and Endogenous Growth, Quarterly Journal o f Economics. 10
τεχνολογίας. Το ποσοστό της κατηγορίας αυτής ως προς τις συνολικές εξαγωγές της ΕΕ αυξήθηκε τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια από 50% σε 64%. Η αύξηση αυτή του ποσοστού συμμετοχής των προϊόντων μεσαίας και υψηλής τεχνολογίας στο σύνολο των εξαγωγών μεταποιητικών προϊόντων ξεπερνά την αύξηση του ποσοστού συμμετοχής αυτής της κατηγορίας προϊόντων στο σύνολο του προϊόντος της μεταποίησης. Αντιθέτως, η Ελλάδα στον τομέα της μεταποίησης εξάγει κυρίως προϊόντα χαμηλής και μεσαίας τεχνολογίας. Το ποσοστό των εξαγωγών των προϊόντων μεσαίας και υψηλής τεχνολογίας ως προς τις συνολικές εξαγωγές, αν και σημείωσε σημαντική αύξηση τις τελευταίες δεκαετίες και ιδιαίτερα μετά το 1995- περίπου διπλασιάστηκε- εξακολουθεί να παραμένει αρκετά χαμηλό, κάτω από 30%. Η αύξηση του ποσοστού των εξαγωγών των προϊόντων υψηλής και μεσαίας τεχνολογίας τόσο στην Ελλάδα όσο και, κυρίως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υποδηλώνει και την σχετική αύξηση της παγκόσμιας ζήτησης για τέτοιου είδους προϊόντα (δες ΕΚΤ, 2006)9 Η Ελλάδα όμως, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί μετά τα μέσα της δεκαετίας του 90 και τη βελτίωση του μεριδίου της στην παγκόσμια αγορά, συνεχίζει να παράγει και να εξάγει κυρίως προϊόντα με χαμηλό τεχνολογικό περιεχόμενο, τα οποία δεν ευνοούνται από τη δομή της διεθνούς ζήτησης (ΕΚΤ, 2006, IMF, 2008)10 Εκεί ενδεχομένως συνεχίζει να βρίσκεται η βασική αιτία της χαμηλής ανταγωνιστικότητας: στο έλλειμμα τεχνολογίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμα και σε κράτη-μέλη της ΕΕ με αποδεδειγμένο συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών όπως το Ην. Βασίλειο, τα επιχειρήματα υπέρ μιας παράλληλης ανάπτυξης και της μεταποίησης, βασισμένης στην παραγωγή προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, στην έρευνα, την ανάπτυξη, την καινοτομία και, κυρίως, στην ύπαρξη ενός καλλιεργημένου και εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού, κυριαρχούν.11 Παρά το χαμηλό ποσοστό εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών στο ΑΕΠ και το χαμηλό τεχνολογικό περιεχόμενο της παραγωγής και των εξαγωγών μεταποιητικών προϊόντων, οι εξελίξεις τόσο στα μερίδια των ελληνικών εξαγωγών αγαθών και 9 Στουρνάρας, Ι., Αλμπάνη, Μ., (2008), «Η ελληνική οικονομία μετά την κρίση: αναζητώντας ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο», Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), Αθήνα, σελ. 92, 93,101 10 Παλάσκας, Θ., Στοφόρος, Χ., Χαλαμανδάρης, Δ., (2007), «Η θέση της ελληνικής παραγωγής (μεταποίηση) στις διεθνείς αγορές», Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ), Αθήνα, σελ. 115 11 Sir John Rosε., Britain needs an industrial route map, Financial Times, 23 Απριλίου 2008 11
υπηρεσιών στην παγκόσμια οικονομία όσο και η βελτίωση του τεχνολογικού περιεχομένου των εξαγωγών από τα μέσα της δεκαετίας του 90 και μετά, αποτελούν ελπιδοφόρα μηνύματα για το μέλλον. Η Ελλάδα ξεκίνησε, όπως προαναφέρθηκε, ως μία σχεδόν κλειστή οικονομία - ο βαθμός της εξωστρέφειας της χώρας ήταν ιδιαίτερα χαμηλός. Ταυτόχρονα αναπτυσσόταν με ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς, με έμφαση στη βιομηχανοποίηση, ενώ άλλαζε σταδιακά και η καταναλωτική συμπεριφορά του πληθυσμού. Ο αγροτικός τομέας, που μέχρι την περίοδο εκείνη ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένος, συρρικνώθηκε, ενώ οι τομείς της μεταποίησης και των υπηρεσιών επεκτάθηκαν. Η εξωστρέφεια δεν μεταβλήθηκε αισθητά κατά τη διάρκεια της περιόδου υπό εξέταση, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 70 και τη δεκαετία του 90. Οι εισαγωγές παραδοσιακά ήταν υψηλότερες από τις εξαγωγές. Ο λόγος των εξαγωγών προς τις εισαγωγές αυξήθηκε σημαντικά από τα μέσα της δεκαετίας του 60 ως και τη δεκαετία του 80, δηλαδή την εποχή που αυξήθηκε το ποσοστό των εξαγώγιμων μεταποιητικών αγαθών. Τα χαρακτηριστικά της δομής της ελληνικής οικονομίας αντικατοπτρίζονται στο μόνιμο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η εσωτερική ζήτηση τροφοδοτείται κυρίως από ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό κατανάλωσης το οποίο συνδέεται με ένα γοργά αυξανόμενο διαθέσιμο εισόδημα, από υψηλές επενδύσεις και από τις επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής ολοκλήρωσης. Από την πλευρά της προσφοράς, η παραγωγή εστιάζεται σε τομείς χαμηλής τεχνολογίας, ενώ η χώρα έχει σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα των υπηρεσιών, κατά κύριο λόγο στον τουρισμό και τις μεταφορές (ιδιαίτερα στη ναυτιλία). Οι σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της Ελλάδας είναι παραδοσιακά οι χώρες-μέλη της ΕΕ, ενώ η συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ είχε ως αποτέλεσμα την κατάργηση των δασμών και των άλλων περιορισμών στο εμπόριο. Από τη δεκαετία του 90 και μετά, η Ελλάδα εισέβαλε δυναμικά και στις αγορές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης καθώς και των Βαλκανίων, ιδιαίτερα μετά την απελευθέρωση των οικονομιών τους. Παράγοντες όπως η γειτονία δημιούργησαν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων με τις περιοχές αυτές. Οι εισαγωγές προέρχονται στο μεγαλύτερο ποσοστό τους από χώρες-μέλη της ΕΕ. Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών αποτελείται από καταναλωτικά και κεφαλαιουχικά αγαθά, με τη συμμετοχή των τελευταίων να μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ενώ και το μείγμα των εξαγωγών άλλαξε σταδιακά, όπου η στροφή από 12
τα αγροτικά προϊόντα σε μεταποιητικά αγαθά και πρώτες ύλες είναι εμφανής, και σηματοδοτεί τις αλλαγές στη δομή της παραγωγής.12 12 Vamvakidis, Athanasios, 2002, Regional Wage Differentiation and Wage Bargaining Systems: The Case of Italy, International Monetary Fund, Country Report No. 02/232, Chapter III 13
Διάγραμμα 1 ΕΕ-15: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1994-2005 Μεσαία Τεχνολογία Χαμηλή τεχνολογία Υψηλή τεχνολογία 1994-1999 2000-2005 Πηγή: IMF (2008β), Επεξεργασία στοιχείων από τη βάση δεδομένων COMTRADE (ϋν) Διάγραμμα 2 Ελλάδα: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1980-2005 60 50 40 30 20 10 Μεσαία τεχνολογία Χαμηλη τεχνολογία Υψηλή τεχνολογία 0 1980 1994-1999 2000-2005 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τη βάση δεδομένων STAN Indicators (ΟΟΣΑ) Διάγραμμα 3 Ελλάδα: Δομή των μεταποιητικών εξαγωγών, 1980-2008 60 50 40 30 20 10 Μεσαία Τεχνολογία Χαμηλή Τεχνολογία Υψηλή Τεχνολογία 0 1980 1994-1999 2000-2005 2008 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων από τη βάση δεδομένων STAN Indicators (ΟΟΣΑ) 14
Διάγραμμα 4 Πηγή: ΙΝΕ ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2010 Η ελληνική οικονομία μετά την επιβράδυνση μιας τετραετίας (2005-2008) και την υποχώρηση κατά 4% το 2009, βρίσκεται πλέον σε βαθιά ύφεση. Διαπιστώνουμε πάντως απο το οιαγραμμα οτι ολη την επταετια που ετρεξαν τα προγράμματα 1 ΚΠΣ 2000-2007 το ΑΕΠ της χώρας βρίσκεται στα υψηλότερα σημεία του της εικοσαετίας 1990-2010. 15
Διάγραμμα 5 Πηγή: ΙΝΕ ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2010 Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, σε σταθερές τιμές, παρουσίασαν κάμψη κατά το 2008, η οποία συνεχίστηκε το 2009, 2010 και αναμένεται να επιδεινωθεί κατά 0,8% το 2011. Διαπιστώνουμε και σε αυτό το διάγραμμα ότι όλη την επταετία που έτρεξαν τα προγράμματα ΓΚΠΣ 2000-2007 οι επενδύσεις παγίων κεφαλαίων στην χώρα και πάλι με αυξητικό αυτή τη φορά ρυθμό ανά έτος βρίσκονται στα υψηλότερα σημεία τους της εικοσαετίας 1990-2010. 16
Διάγραμμα 6 Πηγή: ΙΝΕ ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2010 Οι ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου κατά το 2008-2010 μειώθηκαν, για πρώτη φορά από το 1990, ακόμη και σε τρέχουσες τιμές κατά 30% περίπου. Αυτή η μείωση αντανακλά την αναβολή της υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων του ιδιωτικού τομέα ενόψει της μείωσης της ζήτησης που χαρακτηρίζει την οικονομική κρίση και ύφεση. Πάντως και σε αυτή την περίπτωση συνεχείς αυξητικοί ρυθμοί παρουσιάζονται στο διάστημα 2000-2007 υλοποίησης του ΓΚΠΣ. 17
Διάγραμμα 7 ο% Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών % του ΑΕΠ -4% 6% Εξω τερικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών % του Α Ε Γ 5 : ο 10Γ& 12% 14% 6% Ισοζύγιο τοεγουσω ν συναλλαγώ ν % του Α ΕΠ 16% 1996 19 97 1993 999 2300 200 2092 2 903 2004 2335 2006 2007 2003 2009 20 Ο 20 1 ΠπνΠ- Α Τ ΰ ΰ ΰ θ Η Ι Β 3 Β 3 Β = υ ρ ί^ Τ! Ρ.Κ Γ ^ ΐ τ ρ Ο Π -1 Πηγή: ΙΝΕ ΓΣΕΕ - ΑΔΕΔΥ Η ελληνική οικονομία και η απασχόληση Ετήσια Έκθεση 2010 Η βελτίωση του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 11% περίπου κατά την τριετία 2006-2008 σε 7% περίπου κατά το 2010 πρόκειται να συνεχιστεί, λόγω και μείωσης των εισαγωγών και αύξησης των εξαγωγών, έτσι ώστε στο τέλος του 2011 να έχει περιοριστεί σε περίπου 5% του ΑΕΠ. 18
2.5 Σκοπός της έρευνας Στην χώρα μας, τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη κινητικότητα και έμφαση στην ενίσχυση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας, είτε αυτή αφορά στην αύξηση των εξαγωγών, είτε στην αύξηση των ξένων άμεσων επενδύσεων προς και από την Ελλάδα. Το 2006 οι ξένες άμεσες επενδύσεις ήταν σχεδόν δεκαπλάσιες σε σχέση με το 2005. Σημειώθηκε η μεγαλύτερη αύξηση εξαγωγών κατά την τελευταία 20ετία. Παρουσίασαν αύξηση κατά 18,2% σε σχέση με το 2005, η οποία αντιστοιχεί στο ποσό των 2,56 δισεκατομμύρια Ευρώ, και ανήλθαν συνολικά, στα 16,6 δισεκατομμύρια Ευρώ. Παράλληλα, οι ελληνικές επενδύσεις στο εξωτερικό αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς. Η σημασία της εξωστρέφειας καταγράφεται και από έρευνα που πραγματοποίησε ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΒΕ) το διάστημα Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος του 2006 σε σχέση με την ανταγωνιστική θέση ελληνικών εξωστρεφών επιχειρήσεων. Πίνακας 1 Σύμφωνα με τις απαντήσεις των επιχειρήσεων που αναπτύσσουν αμιγώς εξαγωγική δραστηριότητα: Αγορά δραστηριοποίησης Ανταγωνιστική θέση πριν από την ανάληψη δράσεων διεθνοποίησης Ανταγωνιστική θέση μετά την ανάληψη δράσεων διεθνοποίησης Ελληνική αγορά 3,43 3,9 Αγορές βαλκανικών 1,96 3,07 χωρών Αγορές Ε.Ε 1,89 2,82 Υπόλοιπες αγορές 2,00 3,29 Η σημασία όλων των παραπάνω στην Ελλάδα την τελευταία 8ετία έχουν γίνει αντιληπτά και από τις πολιτικές κυβερνήσεις τις. Οι κατά διαστήματα κυβερνήσεις δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ενίσχυση της εξωστρέφειας μέσω της ανάληψης συγκεκριμένων πρωτοβουλιών και τις υλοποίησης ειδικών δράσεων.1314 13 Έρευνα Σύνδεσμος Βιομηχανιών Ελλάδος Σεπτέμβριος- Δεκέμβριος 2006 14 Αγγελόπουλος, Κ., (2007), Η εξωστρέφεια των επιχειρήσεων, Οικονομία και εξωστρέφεια, καλοκαίρι. 2007,:73-79 19
Σκοπός της παρούσας έρευνας-μελέτης αποτελεί ακριβώς αυτό. Η ανάλυση πολιτικών πρωτοβουλιών-δράσεων που αναπτύχθηκαν στη χώρα μέσω συγχρηματοδοτούμενων η μη προγραμμάτων και τα αποτελέσματα ποσοτικά και ποιοτικά αυτών. Για λόγους συγκεκριμενοποίησης η έρευνα εστιάζεται στο δευτερογενή τομέα (κλάδος μεταποίησης) που αποτελεί και αποτελούσε το πλέον μειονεκτούντα σε βαθμό εξωστρέφειας ενίοτε στην χώρα μας. 20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ 3.1Συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα προώθησης Αναπτύσσετε ανάλυση των προγραμμάτων Γ ΚΠΣ που αναπτύχθηκαν κατά την διάρκεια 2000-2007, των προγραμμάτων ΕΣΠΑ που αναπτύσσονται κατά το τρέχον διάστημα 2007-2013 και μεμονωμένων δράσεων οργανισμών ΝΠΔΔ, κρατικών φορέων όλα σχετικά και εν σχέση με την προσπάθεια ενίσχυσης εξωστρέφειας των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων. 3.1.1 Μέτρο 2.7.1 Ενίσχυση ολοκληρωμένων επιχειρηματικών σχεδίων μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων. ΣΤΟΧΟΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Στόχος του Μέτρου είναι η στήριξη της ανταγωνιστικότητας των υφιστάμενων ΜΜΕ μέσω:15 της ενίσχυσης ολοκληρωμένων επιχειρηματικών σχεδίων 2 (δύο) ετών που αποσκοπούν στον τεχνολογικό και οργανωτικό εκσυγχρονισμό των μεταποιητικών επιχειρήσεων. της προώθησης των δικτυώσεων ( clustering - networking ). ΕΠΙΛΕΞΙΜΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Επιλέξιμες προς χρηματοδότηση θεωρούνται οι επιχειρήσεις, για τις οποίες συντρέχουν αθροιστικά οι παρακάτω προϋποθέσεις :16 Είναι μεταποιητικές και έχουν κύρια δραστηριότητα η οποία ταξινομείται σε έναν από τους κλάδους ΣΤΑΚΟΔ μεταποίησης του ελληνικού κώδικα. 15 Υπουργείο Ανάπτυξης, «Οδηγός Προγράμματος Μέτρο 2.7.1 Ενίσχυση ολοκληρωμένων επιχειρηματικών σχεδίων μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων Δ ' Κύκλος», εκδόσεις ΚΕΠΑ ΑΝΕΜ 16 Υπουργείο Ανάπτυξης, «Οδηγός Προγράμματος Μέτρο 2.7.1 Ενίσχυση ολοκληρωμένων επιχειρηματικών σχεδίων μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων Δ ' Κύκλος», εκδόσεις ΚΕΠΑ ΑΝΕΜ 21
Η μεταποιητική δραστηριότητα μιας επιχείρησης μπορεί να αποδειχθεί από τα έντυπα φορολογικής δήλωσης της επιχείρησης (π.χ. Ε3) ή / και από την νόμιμη άδεια λειτουργίας της επιχείρησης. Σε περίπτωση που η επιχείρηση ασκεί διπλή δραστηριότητα π.χ. μεταποίηση-εμπόριο, τα στοιχεία που θα συμπληρωθούν και οι ενέργειες που θα προταθούν προς επιχορήγηση θα αναφέρονται στον κλάδο της μεταποίησης. Έχουν αρχίσει την δραστηριότητα τους, είτε είναι μεταποιητική, είτε όχι, πριν από την 1/01/2001, αλλά η μεταποιητική δραστηριότητα πρέπει να υφίσταται από το έτος 2001 έως και την ημερομηνία υποβολής της πρότασης συνεχόμενα, δηλαδή χωρίς να υπάρχει διακοπή της μεταποιητικής δραστηριότητας μεγαλύτερη των 6 μηνών. Έχουν κέντρο άσκησης της δραστηριότητας τους και μεταποιητική μονάδα μέσα στα όρια της ελληνικής επικράτειας. Πρέπει να ικανοποιούν αθροιστικά τις παρακάτω προϋποθέσεις: ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Κύκλος εργασιών Από 0 μέχρι και 50 ΑΤΟΜΑ Ι. Ανώτατο όριο Μέσος συνολικός ετήσιος κύκλος εργασιών της επιχείρησης μικρότερος των 7 εκ ευρώ τα τρία τελευταία χρόνια. ΙΙ. Κατώτατο όριο Μέσος συνολικός ετήσιος κύκλος εργασιών της επιχείρησης τα τρία (3) τελευταία έτη ίσος ή μεγαλύτερος των 35.000 ευρώ. 22
Σύνθεση Μετοχικού Κεφαλαίου Η επιχείρηση δεν θα πρέπει να ανήκει σε ποσοστό ίσο ή μεγαλύτερο του 25% του κεφαλαίου της ή των δικαιωμάτων ψήφου σε επιχείρηση ή από κοινού σε περισσότερες επιχειρήσεις που δεν ανταποκρίνονται στον ορισμό της Μικρής και Μεσαίας Επιχείρησης. Υπέρβαση αυτού του ορίου επιτρέπεται : -Αν η κυριότητα της επιχείρησης ανήκει σε δημόσιες εταιρείες χαρτοφυλακίου, εταιρίες επιχειρηματικού κεφαλαίου ή σε θεσμικούς επενδυτές, και υπό τον όρο ότι δεν ασκείται έλεγχος ούτε ατομικά ούτε από κοινού. -Αν το κεφάλαιο της επιχείρησης είναι διεσπαρμένο έτσι ώστε να μην είναι δυνατόν να καθοριστεί ποιος το κατέχει και αν η επιχείρηση δηλώνει ότι μπορεί εύλογα να υποθέσει ότι Δεν ανήκει κατά ποσοστό 25% ή περισσότερο σε μία επιχείρηση ή από κοινού, σε περισσότερες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στον ορισμό της Μικρής και Μεσαίας Επιχείρησης. Τα παραπάνω στοιχεία απαιτούνται και στην περίπτωση που εταιρεία-μέτοχος του Τελικού Αποδέκτη ή των κύριων μετόχων αυτού (πάνω από 25%), έχει έδρα στο εξωτερικό (σε κοινοτική ή μη χώρα). Οι επιχειρήσεις-μέτοχοι με έδρα στο εξωτερικό θα πρέπει να αποδείξουν με επίσημα-κρατικά πιστοποιητικά/ έγγραφα ότι συμμορφώνονται με τον όρο περί μικρομεσαίων επιχειρήσεων, διαφορετικά ο Τελικός Αποδέκτης δεν καλύπτει το συγκεκριμένο κριτήριο. Δικαιολογητικά που εκδίδονται σε κράτος εκτός Ελλάδας, θα συνοδεύονται υποχρεωτικά από επίσημη μετάφρασή τους στην Ελληνική γλώσσα. Επιλέξιμες είναι οι επιχειρήσεις, που ανήκουν στους παρακάτω κλάδους: ΚΩΔΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΑΚΟΔ 03 Πίνακας 2 ΤΙΤΛΟΥ ΚΛΑΔΟΥ 15 Βιομηχανία τροφίμων και ποτών. Μόνο οι δραστηριότητες του πίνακα που ακολουθεί*. 17 Παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών υλικών. 18 Κατασκευή ειδών ένδυσης. 19 Κατεργασία και δέψη δέρματος, κατασκευή ειδών ταξιδιού (αποσκευών ), τσαντών, ειδών σελοποιίας, ειδών σαγματοποιίας και υποδημάτων και υποδημάτων. 20 Βιομηχανία ξύλου και κατασκευή προϊόντων από ξύλο και φελλό, εκτός από τα έπιπλα, κατασκευή ειδών καλαθοποιίας και σπαρτοπλεκτικής. 23
ΚΩΔΙΚΟΣ ΤΙΤΛΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΑΚΟΔ 03 21 Κατασκευή χαρτοπολτού, χαρτιού και προϊόντων από χαρτί. 22 Εκδόσεις, εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων εγγραφής ήχου και εικόνας ή μέσων πληροφορικής. 24 Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων. 25 Παραγωγή προϊόντων από ελαστικό (καουτσούκ) και πλαστικές ύλες. 26 Κατασκευή άλλων προϊόντων από μη μεταλλικά ορυκτά. 27 Παραγωγή βασικών μετάλλων. Πλην σιδήρου και χάλυβα και σωλήνων εξ αυτών. 28 Κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, με εξαίρεση τα μηχανήματα και τα είδη εξοπλισμού. 29 Κατασκευή μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού μ.α.κ. 30 Κατασκευή μηχανών γραφείου και ηλεκτρονικών υπολογιστών. 31 Κατασκευή ηλεκτρικών μηχανών και συσκευών μ.α.κ. 32 Κατασκευή εξοπλισμού και συσκευών ραδιοφωνίας, τηλεόρασης και επικοινωνιών. 33 Κατασκευή ιατρικών οργάνων, οργάνων ακριβείας και οπτικών οργάνων, κατασκευή ρολογιών κάθε είδους. 35 Κατασκευή λοιπού εξοπλισμού μεταφορών πλην της ναυπήγησης πλοίων και σκαφών (εκτός των σκαφών αναψυχής και των αθλητικών σκαφών που είναι επιλέξιμα ). 36 Κατασκευή επίπλων, λοιπές βιομηχανίες μ.α.κ. 37 Ανακύκλωση. 403.0 Μόνο η Παραγωγή και διανομή πάγου για ψύξη. 72 Πληροφορική. 748.2 Δραστηριότητες συσκευασίας. 930.1 Πλύσιμο και στεγνό καθάρισμα κλωστοϋφαντουργικών και γούνινων προϊόντων. * ΣΤΑΚΟΔ- 03 Β) ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 155.2 Παρασκευή παγωτών. 158.1 158.2 Αρτοποιία, παραγωγή νωπών ειδών ζαχαροπλαστικής Παραγωγή φρυγανιών και μπισκότων, παραγωγή διατηρούμενων ειδών 158.4 158.5 Από την 158.6 ζαχαροπλαστική ς Παραγωγή κακάου, σοκολάτας και ζαχαρωτών Παραγωγή μακαρονιών, λαζανιών, κουσκούς και παρόμοιων αλευρωδών προϊόντων. Παραγωγή υποκατάστατων του καφέ. Παραγωγή συμπυκνωμάτων και εκχυλισμάτων καφέ και τσαγιού. Παραγωγή αφεψημάτων βοτάνων. 158.7 158.8 Παραγωγή αρτυμάτων και καρυκευμάτων. Παραγωγή ομογενοποιημένων παρασκευασμάτων διατροφής και διαιτητικών 24