Αθηνά Η Αθηνά κρατώντας ασπίδα έδωσε όνομα στην Αθήνα Γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία κι αυτός της είχε μεγάλη αδυναμία 78 «Αθηνά του Παρθενώνα» Αναπαράσταση στο Νάσβιλ των Η.Π.Α.
Η Αθηνά των μεγάλων Κόρη του Δία και της Μύτιδας, ήταν η θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου. Η ιστορία της Αθήνας είναι συνδεδεμένη με τη θεά Αθηνά. Αν και η πίστη σε αυτή έσβησε εδώ και αιώνες, η παρουσία της παραμένει. Το όνομά της, οι μύθοι που την ακολουθούν και οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της είναι παντού. Και ο Παρθενώνας ο λαμπρός ναός που κυριαρχούσε στην αρχαία Αθήνα, παραμένει ακόμα και σήμερα ένα ιερό εξαιρετικής ακτινοβολίας. Η Αθηνά προστάτευε την πόλη-κράτος και φρόντιζε για την ευημερία της. Παίρνοντας τα χαρίσματα των γονιών της ήταν η προσωποποίηση της εξυπνάδας, της δύναμης, της γενναιότητας και της φρόνησης. Προστάτευε τις τέχνες, τον πολιτισμό, τη σοφία, τη φιλοσοφική σκέψη αλλά και την πολεμική τέχνη. Η Αθηνά ήταν η αγαπημένη κόρη του Δία. Κατά τη γιγαντομαχία στάθηκε στο πλευρό του πατέρα της και καταδίωξε τον Εγκέλαδο. Ο μύθος λέει ότι του πέταξε τη Σικελία στο κεφάλι και τον έθαψε από κάτω. Η Αθηνά λατρεύτηκε και σαν ειρηνική αλλά και σαν πολεμική θεά και βοηθούσε αυτούς που διεξήγαγαν δίκαιο πόλεμο. Τα ιερά της τα έχτιζαν πάνω σε ακροπόλεις, στα τελευταία καταφύγια δηλαδή σε περίπτωση εχθρικών επιδρομών. Η λατρεία της Αθηνάς στην Αθήνα ξεκίνησε την εποχή του Κέκροπα. Ο τρόπος που την τιμούσαν οι Έλληνες και ειδικά οι Αθηναίοι ήταν ιδιαίτερα μεγαλοπρεπής. Ο Καλλικράτης, στα νότια της Ακρόπολης, έστησε ένα μικρό ναό και εκεί τοποθέτησε το ξόανο της απτέρου Νίκης. Για να μη φύγει ποτέ η Νίκη 79
από την πόλη τους οι Αθηναίοι δεν της έβαλαν φτερά. Ο Ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά και όχι στη θεά Νίκη. Ο πιο σημαντικός όμως ναός που χτίστηκε για χάρη της ήταν ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο Περικλής της αφιέρωσε τον υπέρλαμπρο αυτό ναό για να την ευχαριστήσει για τη βοήθεια που προσέφερε στους Έλληνες κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων. Αμέτρητα ήταν τα αγάλματα που φιλοτεχνήθηκαν για τη θεά. Το πιο εντυπωσιακό όλων ήταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα που έστησε ο Φειδίας στο σηκό του Παρθενώνα. Η Αθηνά εδώ ήταν πάνοπλη αλλά ειρηνική. Ήταν η θεά της σοφίας, της σκέψης και των τεχνών. Είχε ύψος 12 μέτρα και ο σκελετός της ήταν ξύλινος. Τα γυμνά μέρη του αγάλματος ήταν από ελεφαντόδοντο και τα ρούχα της από χρυσό. Οι γιορτές που αφιερώθηκαν στη θεά είχαν μεγάλη λαμπρότητα. Η σπουδαιότερη ήταν τα μεγάλα Παναθήναια που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια. Ο εορτασμός τους διαρκούσε 10 μέρες. Κατά τη διάρκειά της διεξάγονταν χοροί, αγώνες και λαμπαδηδρομίες. Την τελευταία μέρα γινόταν η μεγάλη πομπή και προσέφεραν στη θεά ένα καινούργιο πέπλο. Τα Παναθήναια έκλειναν πάντα με θυσίες. Την πολυπληθή πομπή των Παναθηναίων απεικόνισε με απαράμιλλη τέχνη στη ζωφόρο του Παρθενώνα, ο Φειδίας. Πολλά προσωνύμια δόθηκαν στη θεά, γιατί είχε μια ξεχωριστή θέση στην ψυχή των αρχαίων Ελλήνων. Πίστευαν πως σε κάθε δυσκολία και προσπάθεια της ζωής τους ήταν κοντά τους και στη διάρκεια της ειρήνης και στη διάρκεια των δίκαιων πολέμων τους. Μερικά από τα προσωνύμια είναι τα ακόλουθα: Παλλάδα: κάποιοι λένε ότι το όνομα αυτό προέρχεται από το γίγαντα Πάλλαντα που σκότωσε η θεά στη Γιγαντομαχία. Κάποιοι άλλοι ισχυρίζονται ότι όταν βγήκε από το κεφάλι του πατέρα της και 80
εμφανίστηκε μπροστά στους έκθαμβους θεούς, πάλλονταν το δόρυ της. Πρόμαχος: το προσωνύμιο αυτό αναφέρεται στον πολεμικό χαρακτήρα της θεάς και στην ιδιότητά της να μπαίνει στη μάχη με γενναιότητα και με «στρατηγικά» σχέδια στηρίζοντας τους ήρωες. Παρθένος: Η Αθηνά παρέμεινε Παρθένα και είχε αρκετές φιλονικίες με τη θεά Αφροδίτη, ακόμα και μπροστά στο Δία, για τον άστατο, ερωτικό χαρακτήρα της. Σαν Παρθένος λατρευόταν στο ναό του Παρθενώνα. Γλαυκώπις: Ο Όμηρος την αναφέρει συχνά με αυτό το όνομα, που σημαίνει γαλανομάτα. Το ιερό πουλί της Αθηνάς, η κουκουβάγια (γλαυξ) προέρχεται από την ίδια ρίζα. 81
Αρεία: Όταν ο Ορέστης δικαζόταν για το φόνο της μητέρας του, Κλυταιμνήστρας στον Άρειο Πάγο, η Αθηνά τον στήριξε και έτσι ο Ορέστης αθωώθηκε. Από τότε η θεά απέκτησε και αυτό το προσωνύμιο. Εργάνη: Η Αθηνά θεωρούνταν προστάτης της γεωργίας, της υφαντικής, της χρυσοχοΐας, της γλυπτικής και γενικά των τεχνιτών και της χειροτεχνίας. Το προσωνύμιο αυτό της δόθηκε γι αυτή την ιδιότητά της. «Πρόμαχος Αθηνά» Χάλκινο αγαλματίδιο Αθηνάς Προμάχου (480-470 π.χ) Αθήνα - Αρχαιολογικό Μουσείο 82
Η Αθηνά των παιδιών Ο Δίας πριν γνωρίσει την Ήρα, παντρεύτηκε μια πολύ έξυπνη γυναίκα, τη Μήτιδα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν η σοφότερη από όλους τους θεούς και από όλους τους ανθρώπους. Όταν η Μήτιδα έμεινε έγκυος, ο Δίας έμαθε μία άσχημη προφητεία που έλεγε ότι η γυναίκα του θα γεννούσε πρώτα κόρη και μετά γιο που θα του έπαιρνε το θρόνο. Ο Δίας, για να έχει το κεφάλι του ήσυχο, κατάπιε τη γυναίκα του πριν γεννήσει ακόμα το πρώτο τους παιδί. Μετά από λίγο καιρό όμως ένοιωσε φριχτό πονοκέφαλο που δεν υποχωρούσε με τίποτα. Κάλεσε τότε τον Ήφαιστο και του ζήτησε να τον ανακουφίσει. Ο Ήφαιστος πήρε ένα μεγάλο σφυρί και χτύπησε δυνατά το κεφάλι του Δία. Τότε πετάχτηκε από μέσα του μια όμορφη, περήφανη και πάνοπλη κοπέλα. Ο μύθος λέει ότι φορούσε περικεφαλαία, κρατούσε ασπίδα και ένα μακρύ δόρυ. Οι θεοί στον Όλυμπο παρακολου-θούσαν έκπληκτοι αυτή την παράξενη γέννηση. Ακόμα και ο ήλιος, σταμάτησε το φωτεινό του άρμα και κοιτούσε με θαυμασμό. Το κορίτσι πλησίασε το Δία και πέταξε στα πόδια του τα λαμπερά της όπλα. Ήθελε με αυτή την κίνηση να του δείξει το σεβασμό και την υποταγή της. Έτσι γεννήθηκε η αγαπημένη κόρη του Δία, η Αθηνά. Ο πατέρας της, της είχε μεγάλη αδυναμία. 83
Η Αθηνά ήταν η θεά της σοφίας, της εξυπνάδας, των τεχνών, της ειρήνης και του δίκαιου πολέμου. Προστάτευε τους ήρωες και όλους τους γενναίους άντρες. Διέφερε όμως από τον Άρη, τον σκληρό θεό του πολέμου, γιατί στήριζε αυτούς που αγωνίζονταν για το δίκαιο της πόλης τους. Προστάτευε τους γεωργούς και τους έμαθε να οργώνουν τα χωράφια. Έδειξε στις γυναίκες, να κεντούν και να υφαίνουν, και πρώτη αυτή ανακάλυψε την κατασκευή χρυσών κοσμημάτων, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική. Η θέση που είχε στην ψυχή των αρχαίων Ελλήνων ήταν ξεχωριστή. Την αγαπούσαν, τη σέβονταν και στηριζόταν στη βοήθειά της. Η Αθηνά είναι στενά συνδεδεμένη με την πόλη της Αθήνας. Της έδωσε το όνομά της, την προστάτευε και την έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη δύναμη, τις τέχνες και τον πολιτισμό της. Η μορφή της, ακόμα και σήμερα, είναι το σύμβολο της Αθήνας. Για χάρη της πάνω στο λόφο της Ακρόπολης, ο Περικλής έχτισε το λαμπρό ναό του Παρθενώνα και ο Φειδίας τον στόλισε με το χρυσελεφάντινο άγαλμά της. Κάθε τέσσερα χρόνια, στη μεγάλη γιορτή των Παναθηναίων, της αφιέρωναν αγώνες, χορούς, λαμπαδηδρομίες και την τελευταία μέρα με μία μεγάλη πομπή της πρόσφεραν ένα καινούργιο πέπλο. Σύμβολά της είναι η κουκουβάγια, το δόρυ και η ελιά. 84
«Η Αθηνά της Βαρβακείου» πιστό αντίγραφο σε μικρό μέγεθος του χρυσελεφάντινου αγάλματος της θεάς Αθηνάς, του Φειδία - Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο. Χαρακτηριστικά της θεάς: μεγαλοπρέπεια, φιλειρηνικότητα αλλά και πολεμική υπεροχή. 85
86 Εικόνα Παρθενώνα με άγαλμα Αθηνάς και άλλες μορφές...στο κοινοβούλιο της Βιέννης...
«Αθηνά Σκεπτόμενη» γύρω στο 460 π.χ. Μουσείο Ακρόπολης Η Αθηνά, έχει γυμνά τα πόδια της, στο κεφάλι της δεσπόζει η περικεφαλαία και στηρίζεται στο δόρυ που είναι καρφωμένο στη γη... Κοιτάζει συλλογισμένη μια στήλη που βρίσκεται μπροστά της... 87
Μελανόμορφος αμφορέας γύρω στο 450-440 π.χ. Παρίσι Λούβρο Η Αθηνά ξεπηδάει πάνοπλη μέσα από το κεφάλι του Δία, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεών. 88
«Η γέννηση της Αθηνάς» Rene-Antoine Ηouasse (1688) Βερσαλίες «Ο Δίας γεννώντας την Αθηνά» Γλυπτό του Δανέζου γλύπτη Rudolph Tegner 89
Μέγαρο Ακαδημίας Αθηνών Άγαλμα της προμάχου Αθηνάς, ύψος 4,11 μ. 90
Πάνοπλη η θεά Αθηνά επιτίθεται στο γίγαντα Εγκέλαδο 91
92 Αναπαράσταση μαρμάρινου συμπλέγματος, κλασικής αρχαιότητας «Αθηνά και Δίας»
Ο Παρθενώνας παλιά... Ο Παρθενώνας τώρα... 93
Αυτοί είναι οι θεοί του Ολύμπου. Ποια νομίζεις ότι είναι η θεά Αθηνά; Πως την αναγνώρισες; Χρωμάτισέ την. Γράψε το όνομά της με μικρά γράμματα... θυμήσου όμως... το πρώτο γράμμα των ονομάτων γράφεται με κεφαλαίο... Α Θ Η Ν Α _ Κύκλωσε μόνο τα φωνήεντα που είναι στο όνομά της... 94
...Κάποτε ο Δίας είπε στους θεούς να γράψει ο καθένα τα σύμβολά του σε μία λίστα, για να μην μπερδεύονται... Βοήθησε τη θεά Αθηνά να γράψει τα δικά της σύμβολα... Χρωμάτισε μόνο αυτά... κουκουβάγια παγώνι ελιά τρίαινα δόρυ κεραυνός ήλιος Όλυμπος _ 95
Μ Α Θ Η Ν Α Α Λ Ο Ξ Ο Τ Θ Α Β Α Π Υ Η Θ Η Θ Θ Φ Ν Η Ν Η Ρ Χ Α Ν Σ Ν Σ Α Κ Α Α Α Η Ψ Η θεά ΑΘΗΝΑ κρύφτηκε μέσα στο κρυπτόλεξο 4 φορές. Όταν τη βρεις κύκλωσέ την με χρωματιστό μαρκαδόρο. 96
Και τώρα μια μικρή ιστορία για της Αθήνας την ονομασία Κάποτε... πριν πολλά χρόνια... τότε που ο Χριστός δεν είχε ακόμα γεννηθεί και στον Όλυμπο κατοικούσαν οι δώδεκα θεοί... σε μια όμορφη πόλη της Ελλάδας, Κεκροπία την έλεγαν, βασίλευε ένας περίεργος άρχοντας. Από τη μέση και πάνω ήταν άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι. Αυτός ήταν ο Κέκροπας, ο ξακουστός. Το φωτεινό ήλιο της Κεκροπίας και τις πολλές ομορφιές της, καμάρωναν ο Ποσειδώνας και η Αθηνά και ο καθένας ήθελε αυτή τη φημισμένη πόλη δική του. Κανένας από τους δύο δεν υποχωρούσε και ο Δίας αφού κουράστηκε από τους καυγάδες τους, τους έστειλε στον Κέκροπα να βρει εκείνος τη λύση. Ο Κέκροπας, που ήταν δίκαιος και συνετός, όλοι το έλεγαν αυτό, αφού σκέφτηκε πολύ πρότεινε: Δώρα στην πόλη μας οι θεοί ας χαρίσουν και οι ντόπιοι άρχοντες ας αποφασίσουν ποιο απ τα δώρα την πόλη μας θα ωφελήσει κι όποιος το πρόσφερε τη νίκη θα κερδίσει. Και έτσι μια ηλιόλουστη μέρα οι δύο θεοί ανέβηκαν με μεγαλοπρέπεια πάνω στο βράχο της Ακρόπολης. Από κάτω οι κάτοικοι της Κεκροπίας και ψηλά από τον Όλυμπο οι αθάνατοι θεοί, περίμεναν με δέος και υπομονή να αντικρύσουν τα θεϊκά δώρα. Ο Ποσειδώνας σοβαρός, αγέρωχος και αποφασιστικός χτύπησε με τη μεγάλη τρίαινά του το βράχο και αμέσως αναπήδησε ένα άσπρο, περήφανο, πολεμικό άλογο. 97
Ξαναχτυπάει και δεύτερη φορά και από το γκρίζο πέτρωμα του βράχου άρχισε να αναβλύζει πεντακάθαρο γάργαρο νερό. - Αυτά είναι τα δώρα μου, είπε ο Ποσειδώνας με τη δυνατή, βροντερή φωνή του. Νερό για την πόλη και γερά άλογα να πολεμάτε τους εχθρούς σας... Όταν δοκίμασαν το νερό οι τοπικοί άρχοντες διαπίστωσαν πως ήταν αλμυρό... γιατί ήταν θαλασσινό. Ποσειδώνας και Αθηνά 98
Η Αθηνά πλησίασε ήρεμη, περήφανη και πάνοπλη και κάρφωσε το κοντάρι της στο βράχο της Ακρόπολης... Αμέσως φύτρωσε ένα χαμηλό δέντρο με ασημοπράσινα φύλλα και μικρούς μαύρους καρπούς. - Αυτό είναι το δώρο μου του είπε... Όταν πεινάτε θα τρώτε αυτόν τον καρπό θα τον λιώνεται και θα χετε λάδι στο φαγητό το χειμώνα με τα κρύα και τα χιόνια τα πολλά κάψτε τα κλαδάκια του και ζεσταθείτε στη φωτιά! Ο Κέκροπας και οι άλλοι τοπικοί άρχοντες έκριναν πως το δώρο της Αθηνάς ήταν πιο χρήσιμο και της χάρισαν τη νίκη... άλλαξαν μάλιστα το όνομα της πόλης τους και από Κεκροπία την ονόμασαν Αθήνα. Η θεά από τότε έγινε προστάτης της πόλης και την έκανε γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη φιλοσοφία, τις τέχνες και τον πολιτισμό της. Μεγάλοι και σπουδαίοι σοφοί γεννήθηκαν στην Αθήνα... και η θεά ήταν πάντα κοντά τους να τους στηρίζει και να τους ενθαρρύνει... Και αργότερα με τα κλαδιά της ελιάς έφτιαχναν στεφάνι για τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων... και το κλαδί της ελιάς στο ράμφος ενός περιστεριού έγινε σύμβολο της ειρήνης......αυτή ήταν η μικρή ιστορία για της Αθήνας την ονομασία. 99
Πως η τέχνη με φαντασία αναπαριστά τη διαμάχη Ποσειδώνα με την Αθηνά Ποσειδώνας και Αθηνά Δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα Μουσείο Ακρόπολης Ποσειδώνας Αθηνά και Κέκροπας 100
«Ποσειδώνας και Αθηνά» Κέκροπας μισός άνθρωπος - μισός φίδι 101
Τώρα ας αλλάξουμε λίγο τη μυθολογία και έλα να φτιάξουμε μια άλλη ιστορία Ας υποθέσουμε ότι οι κάτοικοι της Κεκροπίας έδιναν τη νίκη στον Ποσειδώνα.. Πώς θα λεγόταν η πόλη τους; Τι θα έκαναν με το θαλασσινό νερό που τους δώρισε; Τι θα έκαναν με τα πολεμικά άλογα; Πως θα ήταν αυτή η πόλη; Πως θα λεγόταν οι γιορτές που θα γινόταν προς τιμήν του; Αν η Αθηνά, αφού θα έχανε, δεν έδινε την ελιά στον άνθρωπο, τι θα μας έλειπε σήμερα; Αυτά που θα μας έλειπαν τι προβλήματα θα μας δημιουργούσαν; Πως θα τα λύναμε; Αν πάνω στην Ακρόπολη χτιζόταν για τον Ποσειδώνα ένας ναός, στη θέση του Παρθενώνα, πως θα ονομαζόταν; Με ποιο δώρο του Ποσειδώνα θα μπορούσαμε θα μπορούσαμε να τιμήσουμε τους Ολυμπιονίκες; Αν ο Φειδίας φιλοτεχνούσε ένα άγαλμα για τον Ποσειδώνα, πως φαντάζεσαι ότι θα ήταν; 102
Ένας Γερμανός ζωγράφος ζωγράφισε έτσι την Ακρόπολη (Franz Karl Leopold von Klenze 1784-1864) Το άγαλμα που στέκει περήφανο στον Παρθενώνα είναι της θεάς Αθηνάς. Ζωγράφισε την Ακρόπολη, όπως τη φαντάζεσαι αν νικητής ήταν ο Ποσειδώνας: 103
Έλα τώρα πέντε αινίγματα να πούμε απ την ιστορία τι θυμάσαι να δούμε σκέψου όσα είπαμε πριν απαντήσεις γιατί μόνο έτσι θα δώσεις σωστές λύσεις Πάνω σ αυτή αγωνίστηκαν δύο θεοί για μια πόλη που τους άρεσε πολύ είναι ακόμη και σήμερα γνωστή έρχονται να τη δούνε απ όλη τη γη Ποια είναι (Ακρόπολη) Βασιλιάς ήταν μυθικός δίκαιος λένε και σοφός έμεινε γνωστός στην ιστορία απ των θεών τη μονομαχία Ποιος είναι (Κέκροπας) Είναι μακρύ και μεταλλικό παλιά ήταν όπλο επιθετικό χρησιμοποιήθηκε από μια θεά για να φυτρώσει μια ελιά Τι είναι (Δόρυ) Περήφανο λένε πως είναι πολύ στους αρχαίους πολέμους κυριαρχεί παλιά ήταν και μέσο μεταφορικό φρέσκο χορτάρι τρώει, μα και σανό Τι είναι (Το άλογο) Από ένα φωνήεν αυτή αρχίζει πάνω στη γη τον κορμό της στηρίζει και αν τον καρπό της τον πολτοποιήσεις κάτι υγρό στη σαλάτα σου θα ρίξεις Τι είναι (Ελιά) 104