Ο ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ & Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ

Ο ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ & Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΑΤΕΙ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗ: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΜ:4968 Hhhhhkjl;h;oiugtpi;uf ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2011

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΦΡΑΓΚΟΥΛΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ........σελ. 5 ΜΕΡΟΣ Α' ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή στον ιαµατικό τουρισµό. 1.1. Ιαµατικός τουρισµός και τουρισµός υγείας.....σελ. 6 1.2. Ιστορική ανασκόπηση....σελ. 9 1.3. Χηµικές αναλύσεις πηγών.... σελ. 10 1.4. ιεθνής ιαµατικός τουρισµός...σελ. 11 1.5. Η περίπτωση της Ελλάδας...σελ. 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Οι ιαµατικές πηγές στην Ελλάδα. 2.1. Ιαµατικοί φυσικοί πόροι...σελ. 17 2.2. Ιαµατικές πηγές...σελ. 17 2.3. ιαχωρισµός ιαµατικών πηγών....σελ. 19 2.4 Γεωγραφική κατανοµή ιαµατικών πηγών. σελ. 21 2.5 ιακρίσεις των ιαµατικών πηγών..σελ. 22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Ιαµατική υδροθεραπεία & διακρίσεις κέντρων ιαµατικού τουρισµού. 3.1 Η ιαµατική υδροθεραπεία....σελ. 23 3.2 ιακρίσεις των κέντρων του ιαµατικού τουρισµού...σελ. 25 3.2.1 Γενικά...σελ. 25 3.2.2 Τα κέντρα του ιαµατικού τουρισµού......σελ. 26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Νόµοι και φορείς του ιαµατικού τουρισµού. 4.1.Οι νόµοι του ιαµατικού τουρισµού...σελ. 29 4.2.Φορεις του ιαµατικού τουρισµού.....σελ. 30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Κατευθύνσεις πολιτικής ανάπτυξης του ιαµατικού τουρισµού στην Ελλάδα. 5.1.Χαρακτηριστικά της ελληνικής αγοράς.....σελ. 32 5.2.Κατευθύνσεις πολιτικής για την ανάπτυξη του τοµέα..σελ. 34 ΜΕΡΟΣ Β' ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : Το νησί της Σαντορίνης. 6.1. Γενικά χαρακτηριστικά...σελ. 37 6.2. Ιστορικά στοιχειά.....σελ. 38 2

6.3. ιοικητική διαίρεση......σελ. 39 6.4. Τουριστικοί πόροι, προσφορά και ζήτηση..σελ. 39 6.4.1. Τουριστικοί πόροι....σελ. 39 6.4.2. Τουριστική προσφορά. σελ. 41 6.4.3. Τουριστική ζήτηση....σελ. 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 : Ο ιαµατικός τουρισµός στο νησί της Σαντορίνης. 7.1. Οι πηγές της Σαντορίνης..σελ. 43 7.2. Θεραπευτικές ιδιότητες....σελ. 46 7.3. Χηµικές αναλύσεις των πηγών της Σαντορίνης...σελ. 46 7.4. Προβλήµατα που διαπιστώνονται στο νησί.....σελ. 49 7.5. Η ανάπτυξη του ιαµατικού τουρισµού στο νησί...σελ.51 7.5.1. ιαδικασίες σχεδιασµού τουριστικής ανάπτυξης των πηγών του νησιού..σελ. 52 7.5.2. Σχέδιο ανάπτυξης...σελ. 53 7.5.3. Στόχοι ανάπτυξης ιαµατικού τουρισµού...σελ. 54 7.6. ιαµόρφωση προσφοράς και ζήτησης του ιαµατικού τουρισµού στο νησί.σελ. 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 : Έρευνα και στατιστική ανάλυση των δεδοµένων επισκεπτών. 8.1. Εισαγωγή. σελ. 58 8.2. ηµογραφικά χαρακτηριστικά.σελ. 58 8.3. Κοινωνική προσέγγιση.σελ. 62 8.4. Περιβαλλοντική προσέγγιση...σελ. 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 : Συµπεράσµατα 9.1 Σύνοψη.....σελ. 71 9.2 Συµπεράσµατα...σελ. 73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...σελ. 78 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ, ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ : Πίνακες : Πίνακας 1 : Ιδιοκτησία / εκµετάλλευση ιαµατικών πηγών τουριστικής σηµασίας.σελ. 20 Πίνακας 2 : Γεωγραφική κατανοµή ιαµατικών πηγών, τουριστικής και τοπικής σηµασίας..σελ. 21 Πίνακας 3 : Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : ικανοποίηση από την επίσκεψη στις πηγές.σελ. 64 Πινάκας 4 : Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : επιθυµία επισκεπτών για αλλαγή/ βελτίωση εγκαταστάσεων, υπηρεσιών, περιβάλλοντα χώρου και συγκοινωνιών..σελ. 65 Πίνακας 5 : Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : σύσταση των λουτρών - πηγών και σε άλλους προκειµένου να τα επισκεφτούν..σελ. 67 Πίνακας 6 : Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : ενδιαφέρον επισκεπτών για τα τοπικά προϊόντα, τοπική κουζίνα, τοπικό πολιτισµό και τοπικό περιβάλλον.σελ. 68 Πίνακας 7: Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : ορθολογική χρήση του περιβάλλοντα χώρου και των λουτρών...σελ. 69 Πινάκας 8 : Βαθµός συµφωνίας στην παρακάτω δήλωση : επαρκούν οι υποδοµές στον χώρο των πηγών..σελ. 70 Σχήµατα : Σχήµα 1 : Θερµοµεταλλικές πηγές Ελλάδας... σελ. 18 Σχήµα 2 : Καταγραφή θερµοκρασιών των πηγών της Σαντορίνης....σελ. 47 Σχήµα 3 : Χηµικές αναλύσεις των πηγών της Σαντορίνης..σελ. 48 Εικόνες : Εικόνα 1 : Ηφαιστειακά πετρώµατα και σιδηρούχα νερά στην Νέα Καµένη.σελ. 44 Εικόνα 2 : Πηγή Α. Νικολάου.σελ. 44 Εικόνα 3 : Νερά πηγής Α. Νικολάου...σελ. 44 Εικόνα 4: Χηµικές αναλύσεις των πηγών από τον φαρµακοποιό του βασιλιά Όθωνα Ξ. Λάνδερερ (1835) σελ. 49 Γραφήµατα : Γράφηµα 1 : Κατανοµή του δείγµατος µε βάση το φύλο...σελ. 59 Γράφηµα 2 : Κατανοµή του δείγµατος µε βάση την ηλικία...σελ. 59 Γράφηµα 3 : Κατανοµή του δείγµατος µε βάση την περιοχή διαµονής..σελ. 60 Γράφηµα 4 : Κατανοµή του δείγµατος µε βάση το µορφωτικό επίπεδο. σελ. 61 4

Γράφηµα 5: Κατανοµή του δείγµατος µε βάση την κύρια ασχολία...σελ. 62 Γράφηµα 6: Κατανοµή του δείγµατος µε βάση το λόγο επίσκεψης στις πηγές..σελ. 63 Γράφηµα 7 : Κατανοµή του δείγµατος σύµφωνα µε βάση την πηγή πληροφόρησης των επισκεπτών..σελ. 66 Γράφηµα 8 : Κατανοµή του δείγµατος µε βάση την επίσκεψη στα λουτρά...σελ. 66 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισµός αποτελεί έναν από τους δυναµικότερους και ταχύτατα αναπτυσσόµενους τοµείς της παγκόσµιας οικονοµίας. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του τοµέα είναι ότι η λειτουργία του συνδέεται µε την διεθνοποίηση µεγάλου αριθµού παραγωγικών κλάδων καθώς και κλάδων παροχής υπηρεσιών της οικονοµίας. Το εγχώριο τουριστικό προϊόν όπως προσφέρεται σήµερα, αντιµετωπίζει έντονο διεθνή ανταγωνισµό µε αποτέλεσµα την ανάγκη συνεχούς ανανέωσης και διαφοροποίησης. Την δυνατότητα αυτήν προσφέρουν οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Προς την κατεύθυνση αυτή η παρούσα εργασία παρουσιάζει τον κλάδο του ιαµατικού τουρισµού ως µία εναλλακτική µορφή. Η ύπαρξη πολύ σηµαντικών ιαµατικών πηγών στον ελληνικό χώρο µαζί µε το εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον και κλίµα, παρέχει µεγάλες δυνατότητες ώστε, µε την αξιοποίηση τους να εξελιχτούν από θεραπευτικά κέντρα που είναι σήµερα κατά το µεγαλύτερο µέρος σε παραθεριστικά κέντρα υγείας κατά το πρότυπο των µεγάλων κέντρων τουρισµού υγείας της Κεντρικής Ευρώπης, δηλαδή κέντρα υποδοχής λουόµενων όλων των ηλικιών για θεραπεία, πρόληψη, ξεκούραση και αναψυχή. Η µορφή του ιαµατικού τουρισµού µπορεί να συνδυαστεί και µε άλλες µορφές τουρισµού όπως ο συνεδριακός, ο αθλητικός, ο εκπαιδευτικός, ο χειµερινός, ο θρησκευτικός και άλλοι. Και ο ελληνικός χώρος έτσι να αποτελέσει τόπο προσέλκυσης τουριστών όλων των ηλικιών. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται επίσης και η επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου πέρα από τους καλοκαιρινούς µήνες. Η παρούσα εργασία παρουσιάζει την µορφή του ιαµατικού τουρισµού και την ανάπτυξη αυτού στο νησί της Σαντορίνης. Προτείνονται τρόποι και σχέδιο ανάπτυξης µε προστασία στο περιβάλλον αλλά και µε στόχο την επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου αλλά και αύξηση των εσόδων του νησιού της Σαντορίνης. 5

ΜΕΡΟΣ Α' ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΙΑΜΑΤΙΚΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 1.1 Ιαµατικός Τουρισµός και Τουρισµός Υγείας Οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού συνέβαλαν στην διαφοροποίηση της τουριστικής αγοράς. Μία ειδική, εναλλακτική µορφή είναι και ο τουρισµός υγείας. Ο τουρισµός υγείας ή θεραπευτικός τουρισµός, όπως ονοµαζόταν παλιότερα, εξελίσσεται σήµερα σε µία από τις βασικότερες µορφές τουρισµού µε αποδεδειγµένη διαχρονική παρουσία και ζήτηση, παρά τις όποιες συγκυριακές διακυµάνσεις. Περιλαµβάνει προγράµµατα υγείας που απευθύνονται σε άτοµα, τα οποία έχουν βασικό κίνητρο τη διατήρηση, πρόληψη, θεραπεία, ανάρρωση και αποκατάσταση της υγείας τους µε σύγχρονες φυσικές, ιατρικές µεθόδους, καθώς και προγράµµατα υγιεινής διατροφής, ενεργητικής άθλησης, οµορφιάς, αδυνατίσµατος, πνευµατικής και ψυχικής ισορροπίας κ.α. Επεκτείνεται σε δυο τµήµατα εκ των οποίων το πρώτο τµήµα αναφέρεται στα κέντρα ιαµατικού τουρισµού (spa resorts), των οποίων ο στόχος είναι η παροχή ιαµατικών υπηρεσιών για την αποκατάσταση διαφόρων παθήσεων και το δεύτερο τµήµα περιλαµβάνει τα κέντρα τουρισµού υγείας (health resorts), στα οποία δίνεται έµφαση στη συνολική βελτίωση της υγείας και της φυσικής κατάστασης του οργανισµού. Σύµφωνα µε αυτόν τον ορισµό, ο τουρισµός υγείας µε την ευρεία έννοια, περιλαµβάνει επιµέρους ειδικές µορφές τουρισµού στις οποίες συγκαταλέγονται ο ιαµατικός τουρισµός,όπου πρόκειται για µια µορφή τουρισµού που αναφέρεται στη χρήση ιαµατικού νερού για την ίαση παθήσεων καθώς και για την πρόληψη και διατήρηση της υγείας, καθώς και ο θερµαλισµός. 6

Από την άποψη του τουρισµού, ο θερµαλισµός ταυτίζεται µε τον ιαµατικό τουρισµό και οι δυο έννοιες συχνά χρησιµοποιούνται αδιακρίτως (Σφακιανάκης 2000: σελ 70-71). Αρχικά, ο τουρισµός υγείας απευθυνόταν κυρίως σε άτοµα που είχαν ανάγκη να κάνουν χρήση των υδάτων των ιαµατικών πηγών, προκειµένου να ευεργετηθούν από τις ιαµατικές τους ιδιότητες και να θεραπεύσουν διάφορες παθήσεις. Συνεπώς, πρώτιστος σκοπός, του ταξιδιού ήταν η θεραπεία και για το λόγο αυτό οι ηλικίες στις οποίες απευθυνόταν αυτή η µορφή τουρισµούήταν η µέση και η τρίτη ηλικία. Με την πάροδο του χρόνου, όµως, ο τουρισµός υγείας εξελίχθηκε σε σύγχρονο τύπο τουρισµού µε µεγαλύτερη εξειδίκευση και επέκταση δραστηριοτήτων και µε τη χρήση νέων τεχνολογιών, που προστέθηκαν στα παραδοσιακά ιαµατικά λουτρά. Οι τουρίστες δεν είναι µόνο άνθρωποι µέσης και τρίτης ηλικίας, αλλά και νέοι, ανωτέρου συνήθως εισοδηµατικού επιπέδου, που µέσα στην ποικιλία των προϊόντων του τουρισµού υγείας, αναζητούν εκείνα τα προϊόντα που θα τους προσφέρουν αναζωογόνηση και βελτίωση της φυσικής τους κατάστασης. Πιο συγκεκριµένα, ο ιαµατικός τουρισµός αποτελεί την πρώτη µορφή τουρισµού υγείας, γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων και περιλαµβάνει το ταξίδι τουριστών µε διάφορα προβλήµατα υγείας σε τουριστικούς προορισµούς µε ιαµατικές πηγές, προκειµένου να κάνουν χρήση των ιαµατικών νερών, συνήθως θερµοµεταλλικών, που έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Ο θερµαλισµός ή θερµαλιστικός τουρισµός αναφέρεται στο σύνολο των δραστηριοτήτων του ιαµατικού τουρισµού µαζί µε διευρυµένες δραστηριότητες αναψυχής και αναζωογόνησης, που µπορούν να έχουν και οι µη ασθενείς τουρίστες, που επισκέπτονται τις πηγές. Ο θερµαλισµός περιλαµβάνει την ενεργειακή αξιοποίηση των θερµοµεταλλικών νερών, τη γενικότερη χρήση της γεωθερµικής ενέργειας, καθώς και τη διαχείριση των µεταλλικών νερών. Τέλος ως ισοδύναµος όρος χρησιµοποιείται και η υδροθεραπεία η οποία αναγνωρίζεται ως ιατρική θεραπευτική µέθοδος και µπορεί να είναι εσωτερική ή εξωτερική. H εσωτερική υδροθεραπεία, περιλαµβάνει την ποσιθεραπεία και την εισπνοθεραπεία και η εξωτερική υδροθεραπεία, περιλαµβάνει τη λουτροθεραπεία και την πηλοθεραπεία. 7

Οι εκτιµήσεις για την διεθνή αγορά τόσο του τουρισµού υγείας, όσο και του ιαµατικού τουρισµού είναι θετικές, λόγω της συνεχούς αυξηµένης ζήτησης που παρουσιάζεται και οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι καταβάλλονται προσπάθειες συνδυασµού των πλεονεκτηµάτων του ιαµατικού τουρισµού µε τις ευκαιρίες του τουρισµού υγείας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά σύγχρονα κέντρα υγείας αναπτύσσονται σε περιοχές ιαµατικών πηγών και αναλόγως το µέγεθος και τη θέση τους, µπορεί να περιλαµβάνουν: εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας, φυσικοθεραπείας και µεθόδων εναλλακτικής ιατρικής, ιατρικές εγκαταστάσεις, αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρους ψυχαγωγίας, κέντρα οµορφιάς και κέντρα αδυνατίσµατος, τουριστικές εγκαταστάσεις (ξενοδοχεία, εστιατόρια), συνεδριακά κέντρα, εµπορικά καταστήµατα, χώρους στάθµευσης οχηµάτων κ.α. Η συνεχής αύξηση της τουριστικής κίνησης που παρουσιάζει ο τουρισµός υγείας, συνάδει προς τη γενικότερη στροφή του πληθυσµού σε φυσικές θεραπευτικές αγωγές, ενώ συνδέεται άµεσα µε τις διακοπές ξεκούρασης, που η ψυχολογικό-κοινωνική τους σηµασία είναι βαρύνουσα. Με δεδοµένο µάλιστα ότι καµιά εποχή του έτους δεν είναι «απαγορευτική» για τουρισµό υγείας, ο ιαµατικός τουρισµός, ειδικότερα, µπορεί να συµβάλλει καθοριστικά στην επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου ενός προορισµού. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ωστόσο, η διεθνής άνθηση του ιαµατικού τουρισµού µε στόχο είτε τη θεραπεία (προληπτική, κατασταλτική), είτε την υγεία-ανανέωση (φυσική ζωή, γυµναστική κλπ.) δεν έχει οδηγήσει στη διαµόρφωση ανάλογης προσφοράς τουριστικών προϊόντων, που να αξιοποιεί τους σηµαντικούς φυσικούς πόρους της χώρας (πλήθος ιαµατικών πηγών µε εξαιρετικές φυσικοχηµικές ιδιότητες) για την προσέλκυση αξιόλογων τµηµάτων της διεθνούς αγοράς. Σηµαντικό τµήµα της βιοµηχανίας του τουρισµού υγείας αποτελεί και η εµφιάλωση και εµπορία του µεταλλικού νερού. Υπάρχουν ακόµη πολλές βιοµηχανίες καλλυντικών, που έχουν ως πρώτη ύλη το µεταλλικό νερό και τον άργιλο (προέρχεται από τον πηλό) για την παρασκευή καλλυντικών. Τέλος, στη βιοµηχανία τουρισµού υγείας υπάγονται και τα διάφορα προϊόντα υγείας, δηλαδή είτε φυσικά προϊόντα είτε σχετικά παράγωγα αυτών, των οποίων η παρασκευή βασίζεται σε παραδοσιακές συνταγές µε στοιχεία που 8

προέρχονται από φυσικές ή φυτικές ύλες βότανα, φυσικά θεραπευτικά, αρωµατικά φυτά, άνθη, φυτικά εκχυλίσµατα, φυτικά έλαια, φύκια, σφουγγάρια, ιχθυέλαια, φυτικά καλλυντικά, σαπούνια, βιταµίνες, µέταλλα και ιχνοστοιχεία τα οποία παρουσιάζουν αυξηµένη ζήτηση τα τελευταία χρόνια. 1.2 Ιστορική Ανασκόπηση Η ύπαρξη ιαµατικών πηγών και η χρήση των νερών τους για θεραπευτικούς σκοπούς χρονολογείται από αρχαιοτάτων χρόνων σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισµούς. Το 2000 π.χ. οι Βαβυλώνιοι είχαν συνδέσει την έννοια του γιατρού µε «αυτόν που γνώριζε πολύ καλά το νερό», ενώ όπως προκύπτει από τις παραδόσεις των αρχαίων λαών στην Περσία, την Ινδία, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, αλλά και σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, οι άνθρωποι κατέφευγαν κατά την αρχαιότητα στις θερµές πηγές για την ίαση διαφόρων παθήσεων. Στην Ελληνική µυθολογία αναφέρονται συχνά οι θαυµατουργές θεραπευτικές ιδιότητες πολλών ιαµατικών πηγών. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιµοποίησαν το κοινό νερό για την υγιεινή και την καθαριότητα του σώµατος και το θερµό νερό των πηγών για τη θεραπεία διαφόρων νοσηµάτων. Από τους Οµηρικούς χρόνους οι άνθρωποι λούζονταν µε νερό, όχι µόνο για να καθαριστούν αλλά και για να ξεκουραστούν και να πετύχουν χαλάρωση των µυών. Οι ιαµατικές πηγές, δηλαδή οι φυσικές πηγές θερµών νερών, στις οποίες απέδιδαν θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ευρύτατα γνωστές και τις αναφέρουν πολλοί ιστορικοί, γεωγράφοι, ιατροί και φιλόσοφοι της εποχής εκείνης. Ο πρώτος παρατηρητής των πηγών αυτών µε θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος τον 5 ο αιώνα π.χ.,ο οποίος περιέγραψε ορισµένες ιαµατικές πηγές και συνιστούσε η λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισµένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς ηµέρες. Τότε, η ιατρική συµπορευόταν µε την φυσική θεραπεία και, τότε, ιδρύθηκαν τα ασκληπιεία, τα πρώτα κέντρα υγείας γύρω από τις θερµές πηγές. Ο Ιπποκράτης (5 ο αιώνα π.χ) θεωρείται ο θεµελιωτής της ιατρικής επιστήµης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ µε τα διάφορα φυσικά νερά. σύγγραµµά του «περί αέρων, τόπων και υδάτων» καθορίζει τις παθήσεις για τις οποίες 9

ενδείκνυται η χρήση των ιαµατικών πηγών. Ο Αριστοτέλης, περιγράφοντας τους σεισµούς εξηγεί την δηµιουργία των ιαµατικών πηγών της Αιδηψού, ενώ ο Στράβων, ο Πλούταρχος, και ο Παυσανίας καταγράφουν πολλές ιαµατικές πηγές της Ελλάδας. Κατά τους ρωµαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους δηµιουργήθηκαν, περικεντρικά των ιαµατικών, οι πρώτες λουτροπόλεις. Η λουτροθεραπεία µε τα ιαµατικά νερά ήταν η κυριότερη θεραπευτική µέθοδος πολλών νοσηµάτων. Πολλές από αυτές τις λουτροπόλεις αποτελούν σήµερα σηµαντικά Ευρωπαϊκά ιστορικά µνηµεία. (Σφακιανάκης σελ: 71-72). Γνωστά παραµένουν, από άποψη αρχιτεκτονικής, σε όλη την Ευρώπη αλλά και την Ελλάδα, τα ρωµαϊκά λουτρά. 1.3 Χηµικές αναλύσεις πηγών Οι χηµικές αναλύσεις του νερού των πηγών άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα (1830-1833) Η εµφάνιση των θεραπευτικών κέντρων-λουτροπόλεων ξεκίνησε από την αρχή του αιώνα. Η αξιοποίηση των περισσοτέρων Λουτροπόλεων που λειτουργούν και σήµερα έγινε την δεκαετία του 1930. Μια ειδική υπηρεσία ιαµατικών πηγών δηµιουργήθηκε το 1918, και συµπεριλήφθη στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονοµίας. Ο Χηµικός Περτέσης κατά το χρονικό διάστηµα από 1923-1953 µελέτησε την φυσικοχηµική σύσταση των µεταλλικών νερών των περισσοτέρων πηγών της Ελλάδος. Το έτος 1927 συστήθηκε ο κλάδος των µονίµων υδρολόγων ιατρών και το 1938 συστήθηκε στο Πανεπιστήµιο Αθηνών έδρα κλινικής Υδροθεραπείας και Ιατρικής κλιµατολογίας. Η εξέλιξη των Ιαµατικών Πηγών είναι στενά συνδεδεµένη µε τις αντιλήψεις της Ιατρικής Παθολογίας. Το 1936, οι ιαµατικές πηγές της χώρας µας, βρέθηκαν κάτω από τον έλεγχο και την ευθύνη του υφυπουργείου Τύπου και Τουρισµού. Το 1945, οι οργανισµοί αυτοί, περιήλθαν στη γενική Γραµµατεία Τουρισµού και από το 1951, µέχρι σήµερα, υπάγονται στον Ελληνικό Οργανισµό Τουρισµού (ΕΟΤ), που ιδρύθηκε το χρόνο εκείνο σαν κλάδος του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Τέλος το 1983 ιδρύθηκε στα Καµένα Βούρλα ο Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων Ιαµατικών πηγών Ελλάδας, µε σκοπό την µέριµνα για την αξιοποίηση, εκσυγχρονισµό και γενικά την βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας των ιαµατικών πηγών της χώρας και την εκµετάλλευση αυτών από την τοπική αυτοδιοίκηση. 10

1.4 ιεθνής Ιαµατικός Τουρισµός Ο ιαµατική λουτροθεραπεία διαδόθηκε και διευρύνθηκε αρκετά τους τελευταίους δύο αιώνες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης (Γερµάνια, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωµαϊκές θέρµες. Μετά τον 2 ο παγκόσµιο πόλεµο έγιναν σηµαντικές βελτιώσεις στον ιαµατικό τουρισµό και, σε συνδυασµό µε καινούριες ιατρικές προσεγγίσεις, συντέλεσαν στην ανάπτυξη του. Πολλά κέντρα τουρισµού υγείας λειτουργούν σήµερα στην Κεντρική Ευρώπη και συγκεκριµένα στην Γερµανία, Ιταλία, Γαλλία, Ελβετία, Αυστρία και λιγότερο στο Βέλγιο, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα, Ολλανδία, Φιλανδία, Σουηδία. Επίσης λειτουργούν πολλά τέτοια κέντρα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης όπου ο ιαµατικός τουρισµός αποτελεί σηµαντικό κοµµάτι της οικονοµίας τους π.χ. Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Ρουµανία, Ρωσία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία. Στο χώρο της Μεσογείου εκτός της Ιταλίας, Ισπανίας, Ελλάδας και Πορτογαλίας ιαµατικό τουρισµό και τουρισµό υγείας έχουν επίσης αναπτύξει το Ισραήλ, η Τουρκία, η Τυνησία, το Μαρόκο και η Κύπρος. Στη Γερµανία, που διαθέτει 250-300 κέντρα ιαµατικού τουρισµού υγείας το έτος 1988 ένας αριθµός 7 εκατ. ατόµων επισκέφθηκαν τα κέντρα αυτά. Εκ των ατόµων αυτών τα 2,3 εκατ. υποβλήθηκαν σε ιαµατική θεραπεία ( θερµαλισµό ) και τα υπόλοιπα άτοµα σε θαλασσοθεραπεία, σε κινησιοθεραπεία και σε κλιµατοθεραπεία. Το ποσοστό του γερµανικού πληθυσµού που επισκέφθηκε τα κέντρα αυτά κατά την ίδια χρονιά ήταν γύρω στο 10% ενώ οι ξένοι επισκέπτες συνήθως αποτελούν µικρό ποσοστό του συνόλου των επισκεπτών των ιαµατικών κέντρων ( ήταν µόλις το 3% το έτος 1988 ). Στην Ιταλία, που λειτουργούν γύρω στα 200 κέντρα τουρισµού υγείας., κατά το ίδιο έτος 1988 βρέθηκε ότι επισκέφθηκαν τα κέντρα αυτά 2,3 εκατ. άτοµα.. Επίσης υπολογίσθηκε ότι το 10% (1988) των εισπράξεων από τον αλλοδαπό τουρισµό προερχόταν από τους επισκέπτες των 12 µεγαλυτέρων κέντρων τουρισµού υγείας. Στη Γαλλία λειτουργούν γύρω στα 50 κέντρα τουρισµού υγείας, εκ των οποίων τα περισσότερα εξειδικεύονται στη θαλασσοθεραπεία και περίπου τα 20 τον ιαµατικό τουρισµό. 11

Το ποσοστό του πληθυσµού που επισκέπτεται τα κέντρα αυτά δεν υπερβαίνει το 1%, ενώ οι ξένοι τουρίστες αποτελούν πολύ µικρό ποσοστό στο σύνολο των λουόµενων. Στην Ελβετία, λειτουργούν 22 ιαµατικά κέντρα και εξειδικεύονται περισσότερο στην θεραπεία για πρόληψη. Το κλίµα το υψόµετρο της τοποθεσίας όπου βρίσκονται ορισµένα από τα κέντρα αυτά είναι ιδανικά για την προσφορά προϊόντων που προορίζονται για ανάρρωση και χαλάρωση. Στην Αυστρία, λειτουργούν 100 ιαµατικά κέντρα, εκ των οποίων τα 20 είναι αποκλειστικά για υδροθεραπεία. Η Αυστρία έχει αναπτύξει πολύ τον τοµέα αυτό ώστε να παρουσιάζεται διεθνώς ως προορισµός αναζωογόνησης κατά της καθηµερινής ρουτίνας. Μαζί µε την Ελβετία αποτελούν µοναδικές χώρες όπου τα κέντρα τουρισµού υγείας τους εξειδικεύονται στην κλιµατοθεραπεία. Στην Ισπανία, λειτουργούν 92 κέντρα ιαµατικού τουρισµού και ένα κέντρο τουρισµού υγείας. Γενικά ο κλάδος του τουρισµού υγείας δεν είναι αναπτυγµένος και δεν προωθείται. Στην Πορτογαλία, λειτουργούν 40 κέντρα ιαµατικού τουρισµού και για τον κλάδο του τουρισµού υγείας συµβαίνει το ίδιο µε την Ισπανία, δηλαδή δεν υπάρχουν προοπτικές. Στο Βέλγιο λειτουργούν λίγα κέντρα ιαµατικού τουρισµού ενώ τα κέντρα τουρισµού υγείας είναι περισσότερα. Εκ των επισκεπτών οι περισσότεροι είναι ηµεδαποί τουρίστες αφού βρέθηκε ότι επί συνόλου 240.222 διανυκτερεύσεων (1990) στα κέντρα τουρισµού, το 88.88% πραγµατοποιήθηκε από Βέλγους και το υπόλοιπο 11,17% από αλλοδαπούς επισκέπτες. Στην Βόρεια Ευρώπη και συγκεκριµένα στη Σουηδία και τη Φιλανδία τα προϊόντα του τουρισµού υγείας που προσφέρονται είναι πολύ υψηλών προδιαγραφών, τόσο από άποψη κοινωνική όσο και ιατρική. Στην Αγγλία, οι φάρµες υγείας είναι γνωστές ως τόποι τουρισµού υγείας ενώ τα κέντρα ιαµατικού τουρισµού έχουν ατονήσει. Μόνο δύο από τα κέντρα αυτά επαναλειτούργησαν το 1985. Στην Βόρεια Αµερική ο τουρισµός υγείας ο οποίος έχει την έννοια της ξεκούρασης µόνο και όχι και της θεραπείας, προσφέρεται σε ειδικευµένους σταθµούς τα ''Health Resorts'' ή ''Spa Resorts''. Είναι ιδιωτικές επιχειρήσεις που βρίσκονται συνήθως σε πολυτελή ξενοδοχεία µε µπάνια, πισίνες και αθλητική υποδοµή, κυρίως στην Καλιφόρνια και Φλώριδα. 12

Επίσης στις πρώην Ανατολικές χώρες Ρωσία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία κλπ. Ο ιαµατικός τουρισµός θεωρείται αναπτυγµένος τοµέας, αφού ένα σηµαντικό ποσοστό του πληθυσµού των χωρών αυτών αλλά και των ξένων τουριστών επισκέπτεται τα κέντρα τουρισµού υγείας. Έτσι, στην Ουγγαρία η οποία θεωρείται από τις πλέον αναπτυγµένες στον τοµέα αυτό, αφού διαθέτει 100-120 τέτοια οργανωµένα κέντρα µε πλήρη εξοπλισµό και υποδοµή και γύρω στις 350 ιαµατικές πηγές µε εγκαταστάσεις, το 10% (1988) περίπου του πληθυσµού της επισκέπτεται τις ιαµατικές λουτροπόλεις, ενώ το 22% των ξένων επισκεπτών έχει ως προορισµό τα κέντρα του τουρισµού υγείας. Στην Τσεχοσλοβακία, η οποία διαθέτει και αυτή οργανωµένα κέντρα τουρισµού υγείας, το 3,5% (1988) του πληθυσµού της βρέθηκε ότι υποβλήθηκε σε ιαµατική θεραπεία. Στη Ρωσία ένας στους δεκαπέντε Ρώσους πηγαίνει σε ιαµατικά κέντρα. Σήµερα οι λουτροπόλεις αυτές προσελκύουν νέους και άτοµα όλων των ηλικιών εκτός των άλλων και λόγω της στροφής προς τις παραδοσιακές µορφές φυσικής θεραπείας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Οι φυσικοί τρόποι θεραπείας ή όπως λέγεται της αφαρµάκου ιατρικής κερδίζουν συνεχώς έδαφος µε τα νέα δεδοµένα δηλαδή την επιβάρυνση του περιβάλλοντος, το άγχος της καθηµερινής ζωής, το κάπνισµα, κλπ. που θεωρούνται υπεύθυνα για τις περισσότερες ασθένειες και το πρόωρο γήρας. Επιστηµονικά έχει αποδειχθεί ότι τα προϊόντα του τουρισµού υγείας αποτελούν προάσπιση για καλή υγεία και έχουν επίσης σηµαντική συµβολή στην προληπτική ιατρική. Σηµειώνεται εδώ ότι στη Γερµανία, Ιταλία, Γαλλία, η προληπτική ιατρική στηρίζεται σε σηµαντικό βαθµό στη υδροθεραπεία από τις µικρές ηλικίες. Τα πακέτα διακοπών προορισµού σε αυτά τα κέντρα συνδυάζονται τις περισσότερες φορές και µε προσφορά άλλων τουριστικών υπηρεσιών αναψυχής, αναζωογόνησης, σπορ (όπως σκι, ιστιοπλοΐα, ιππασία, τένις, κλπ.) και πολιτιστικών δραστηριοτήτων της υψηλής κοινωνικής ζωής (όπως κινηµατογράφο, θέατρο, φεστιβάλ µουσικής κλπ.) γιατί απευθύνονται όχι µόνο σε ασθενείς αλλά και στους συνοδούς των ασθενών, καθώς και σε άλλους επισκέπτες συνήθως ανωτέρου εισοδηµατικού επιπέδου. Εξάλλου, απαιτείται η µακρά παραµονή των ατόµων σε αυτά τα θέρετρα, µεγαλύτερη από τα συνήθη τουριστικά θέρετρα, προκειµένου να φανούν τα αποτελέσµατα µιας ορισµένης θεραπείας στην οποία υποβάλλονται, ιδίως αν πρόκειται για ειδικές θεραπείες (όπως αντικαπνιστική θεραπεία, θεραπεία του άγχους, ψυχοθεραπεία, κινησιοθεραπεία, χαλάρωση, διαιτητική, εκµάθηση ύπνου, έρευνα της σωστής γραµµής-στάσης του σώµατος, αισθητικής κλπ.). Εποµένως η αναγκαστική παραµονή των 13

επισκεπτών για ένα ορισµένο χρονικό διάστηµα στα κέντρα του τουρισµού υγείας (π.χ. 21 ηµέρες στη Γαλλία, 21-28 ηµέρες στη Γερµανία, 12-18 ηµέρες στην Ιταλία) απαιτεί να δηµιουργηθεί όχι µόνο η κατάλληλη ατµόσφαιρα για την χαλάρωση και την αναζωογόνηση του οργανισµού αλλά και η δηµιουργία και άλλων δραστηριοτήτων και τόπων έλξης των τουριστών που θα τους απασχολούν κατά τις ελεύθερες ώρες. Έτσι δηµιουργούνται συγκροτήµατα που διαθέτουν όλη τη γενική και ειδική υποδοµή και το κατάλληλο περιβάλλον που απαιτείται για τον τουρισµό µακράς παραµονής όπως πάρκα πρασίνου, κήποι, ποταµοί, λίµνες, κλινικές, κέντρα θεραπείας, κατάλληλος εξοπλισµός, ειδικευµένοι γιατροί, στέγαση σχετική µε τη θεραπεία, ελεγχόµενη δίαιτα κλπ. που βοηθά στην αποτελεσµατικότητα της συγκεκριµένης θεραπείας. Ένα άλλο θέµα που θεωρείται πολύ σηµαντικό είναι ο τοµέας έρευνας αγοράς και ανάπτυξης των πωλήσεων του τουρισµού υγείας. Ορισµένες χώρες όπως η Αυστρία, η Ελβετία, η Γαλλία κλπ. έχουν προχωρήσει στο θέµα της έρευνας αγοράς και της διαφήµισης και προσφέρουν σε συνεργασία µε τις εθνικές τους αεροπορικές εταιρείες '' πακέτα διακοπών'' για την οµορφιά και καλή φυσική κατάσταση στα κέντρα υγείας που αποτελούνται από συγκροτήµατα ξενοδοχείων µε θερµά λουτρά και όλη την υποδοµή (γήπεδα τένις, χώρους αθλητισµού κλπ.) σε περιβάλλον ιδανικό (µε πάρκα πρασίνου) για θεραπεία και ξεκούραση. Τα τουριστικά αυτά πακέτα διακινούνται από ειδικούς τουριστικούς πράκτορες σε διεθνή κλίµακα και απευθύνονται συνήθως σε πελατεία υψηλού εισοδηµατικού επιπέδου. Βέβαια υπάρχει και η εξειδίκευση των κέντρων αυτών ανάλογα µε το χαρακτηρισµό και η θερµοκρασία των ιαµατικών νερών τους και την εξειδικευµένη υποδοµή που διαθέτουν, το κλίµα κλπ. π.χ. άλλα προσφέρονται για λουτροθεραπεία (Ουγγαρία) ποσιθεραπεία, άλλα για πηλοθεραπεία (ιδίως στην Ιταλία), άλλα για θαλασσοθεραπεία ιδίως αυτά που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα (Γαλλία), άλλα για κλιµατοθεραπεία (Ελβετία, Αυστρία) κλπ Υπάρχουν, όµως και αµφισβητήσεις για την αξία του θερµαλισµού ως θεραπευτικής µεθόδου που µαζί µε τον ανταγωνισµό των άλλων κέντρων οδηγούν σε φθίνουσα διαχρονική τάση του αριθµού των ατόµων που προσέρχονται στ ιαµατικά κέντρα. Αναλυτικότερα οι παράγοντες αυτοί αποδίδονται κυρίως, 14

Α) Στον µεγάλο ανταγωνισµό ανάµεσα στα κέντρα τουρισµού υγείας και στα άλλα τουριστικά θέρετρα που βρίσκονται στις παραλίες ή στα όρη των χωρών του εξωτερικού και προσφέρουν φθηνότερα πακέτα διακοπών µε εναλλακτικές ευκαιρίες αναψυχής. Β) Στις νέες µεθόδους που εφαρµόζουν οι φαρµακοβιοµηχανίες για την χηµική θεραπεία των ασθενειών µε τη χρήση φαρµάκων και το χαρακτηρισµό της υδροθεραπείας ως απαρχαιωµένης µεθόδου. Στην Αµερική και την Αγγλία οι γιατρό είναι τελείως αρνητικοί για την αποτελεσµατικότητα της υδροθεραπείας ως θεραπευτικής µεθόδου ενώ στις άλλες χώρες υπάρχει µια ενδιάµεση κατάσταση. Γ) Στην παραµεληµένη εκπαίδευση της υδρολογίας που δεν διδάσκεται συστηµατικά στα περισσότερα πανεπιστήµια. ) Στην απροθυµία του ιατρικού σώµατος να αναγνωρίσει την υδροθεραπεία ως ιατρική µέθοδο. Η ιεθνής Οργάνωση θερµαλισµού λαµβάνοντας υπόψη τα παραπάνω εισήγαγε το 1974 νέες αρχές και όρους για το χαρακτηρισµό των θεραπευτικών ιδιοτήτων των ιαµατικών νερών και για την ταξινόµηση των θερµών πηγών. Είναι σηµαντικό, όπως αναφέρει η παραπάνω Οργάνωση, ότι ο Θερµαλισµός δεν είναι ανταγωνιστικός στις θεραπείες µε φάρµακα αλλά συµπληρωµατικός στην κλινική και χειρουργική, αφού µπορεί να προσφέρει στον ασθενή π.χ. ενός ατυχήµατος την ανακούφιση και φροντίδα που χρειάζεται για να επανέλθει στην κανονική ζωή. Όµως η αναγνώριση της υδροθεραπείας ως ιατρικής θεραπευτικής µεθόδου από τον τοµέα της Κοινωνικής Ασφάλισης σε πολλές χώρες, ιδίως τη Ευρώπης, οδήγησε σε µία σχετικά αυξηµένη ζήτηση των κέντρων του ιαµατικού τουρισµού, συγκριτικά µε τα προηγούµενα. Η σηµαντική αυτή αύξηση στη ζήτηση των προϊόντων που προσφέρονται στα κέντρα του τουρισµού υγείας που παρατηρήθηκε τελευταία, αποδίδεται στη στροφή των ατόµων προς τις παραδοσιακές µεθόδους θεραπείας, όπως προαναφέρθηκε, αλλά και την αυξανόµενη έµφαση που δίδεται από πολλούς στην κατ' επανάληψη επανάκαµψη του οργανισµού που επιτυγχάνεται µε την σωµατική άσκηση και δοκιµασία και τις ειδικές θεραπείες που ακολουθούνται σε καθαρό και υγιεινό περιβάλλον ενός κέντρου τουρισµού υγείας. 15

Αυτό είχε ως αποτέλεσµα ο κλάδος του τουρισµού υγείας να προσελκύσει αρκετές επενδύσεις και σηµαντικά κεφάλαια του ιδιωτικού τοµέα για την επέκταση και τον εκσυγχρονισµό των κέντρων αυτών, ώστε να προσαρµοστούν στις σύγχρονες απαιτήσεις του τουρισµού υψηλών προδιαγραφών όπως χαρακτηρίζεται ο τοµέας αυτός. (Σ.Κ. Σπαθή σελ:24-30) 1.5 Η περίπτωση της Ελλάδας Η Ελλάδα είναι πλούσια σε ιαµατικές πηγές µε νερά που έχουν ποικίλη φυσικοχηµική σύσταση και ενδείκνυνται για εφαρµογή στη σύγχρονη φυσική υδροθεραπεία. Σε όλες τις ιαµατικές πηγές που λειτουργούν στην Ελλάδα συναντάται µόνο η µορφή της θεραπείας και όχι η προσφορά υπηρεσιών που έχουν σχέση µε την αναζωογόνηση του οργανισµού. ηλαδή τα κέντρα που λειτουργούν στην Ελλάδα είναι κέντρα ιαµατικού τουρισµού και όχι κέντρα τουρισµού υγείας. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 2.1 Ιαµατικοί φυσικοί πόροι Ως ιαµατικοί φυσικοί πόροι θεωρούνται φυσικά νερά (ψυχρά ή θερµά), ατµοί, φυσικά αέρια ή πηλοί, που έχουν ιαµατικές ιδιότητες που έχουν αναγνωριστεί σύµφωνα µε τις διατάξεις του νόµου. (Νόµος 3498/2006).Οι ιαµατικοί φυσικοί πόροι που αξιοποιούνται σήµερα τόσο στην Ελλάδα όσο και σε διεθνές επίπεδο ανήκουν στην συντριπτική πλειοψηφία τους στα γεωθερµικά ρευστά (νερά και αέρια). ηλαδή ως πρώτη υλη ανήκουν στους φυσικούς πόρους που εντοπίζονται κυρίως στο υπέδαφος και είναι ανανεώσιµοι µε την έννοια της φυσικής αναπλήρωσης εφόσον η χρήση τους γίνεται µε τέτοιο ρυθµό και χωρίς υπέρβαση των ορίων του συστήµατος. Υγρά : θερµά ή ψυχρά µεταλλικά νερά πηγών ή γεωτρήσεων. Στερεά : Πηλοειδή ανόργανα, οργανικά ή µεικτά. Ιαµατική πηγή: Είναι φυσική ανάβλυση ή και άντληση ιαµατικού νερού ή και αερίου. Ιαµατικά νερά και ιαµατικά αέρια: Είναι υπόγεια ή πηγαία νερά ή αέρια, που αναβλύζουν µε φυσικό τρόπο ή λαµβάνονται µε τεχνικό έργο, τα οποία λόγω των φυσικών ή χηµικών τους ιδιοτήτων έχουν ιαµατικές ιδιότητες οι οποίες και αναγνωρίζονται βάσει του νοµικού πλαισίου που ορίζει η πολιτεία. Τα ιαµατικά νερά περιέχουν µεταλλικά συστατικά, όπως νάτριο, κάλιο, ασβέστιο, σίδηρο, µαγνήσιο, φώσφορο, οξυγόνο, και άλλα σηµαντικά στοιχεία που καθορίζουν τις άξιες και τις ιδιότητες τους. 2.2 Ιαµατικές πηγές Η ύπαρξη πολύ σηµαντικών ιαµατικών πηγών, σε τόπους µε εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον και κλίµα, παρέχει µεγάλες δυνατότητες, ώστε, µε την αξιοποίησή τους να εξελιχθούν από θεραπευτικά κέντρα που είναι σήµερα, σε παραθεριστικά κέντρα υγείας κατά το πρότυπο των µεγάλων Κέντρων Τουρισµού Υγείας της Κεντρικής Ευρώπης. Σύµφωνα µε στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), οι καταγεγραµµένες πηγές θερµοµεταλλικών νερών, στην Ελλάδα ανέρχονται συνολικά σε 822, από τις οποίες οι 752 (91,5%) είναι 17

αξιοποιήσιµες σε σχέση µε τις ιαµατικές ιδιότητές τους, για το ενεργειακό δυναµικό τους (γεωθερµία) ή την καταλληλότητά τους για πόση ύδατος. Σήµερα, χρησιµοποιούνται 348 (42%) θερµοµεταλλικές πηγές. Από αυτές, οι 200 (57.5%) χρησιµοποιούνται για λουτροθεραπεία και 148 (42.5%) για πόση ύδατος, ενώ 20 χρησιµοποιούνται και για τους δύο σκοπούς. Οι περισσότερες Ιαµατικές Πηγές της Ελλάδος οφείλονται είτε σε τεκτονικά ρήγµατα, τα οποία προκάλεσαν οι µεγάλες καταβυθίσεις της Αιγηίδος, είτε στην έντονη ηφαιστειακή ενέργεια, η οποία συνεχίζεται µέχρι σήµερα. Στις πηγές που οφείλονται σε τεκτονικά ρήγµατα, τα νερά κατεβαίνουν σε µεγάλο βάθος, όπου επικρατούν υψηλές θερµοκρασίες, προσλαµβάνουν διάφορα στοιχεία µαζί µε την θερµοκρασία του περιβάλλοντος. Η θερµοκρασία αυτή µαζί µε τα υπάρχοντα αέρια, δηµιουργεί τάση ανόδου του ύδατος δια µέσου των τεκτονικών ρηγµάτων που έχουν σχηµατισθεί. Μια άλλη κατηγορία είναι οι πηγές των οποίων τα νερά εµφανίζονταισε υψηλότερες περιοχές (ορεινές, ηµιορεινές) και χωρίς να κατεβαίνουν σε πολύ µεγάλα βάθη, η άνοδος τους γίνεται δια µέσου των ρωγµών που φέρουν τα στρώµατα της υπόγειαςυδροφορίας. υδροφορίας Σχήµα 1 : Θερμομεταλλικές πηγές Ελλάδας Πόση ύδατος Λουτροθεραπεία Σε χρήση σήμερα Αξιοποιήσιμες Σειρά1 Καταγεγραμμένες 0 200 400 600 800 1000 αριθμός πηγών 18

Θερµοµεταλλικές πηγές θεωρούνται οι πηγές που το νερό τους χαρακτηρίζεται ή από υψηλή θερµοκρασία ή από διαλυµένα άλατα ή από αέρια, ή τέλος γιατί περιέχουν έστω και σε µικρά ποσά ενώσεις ή στοιχεία που δεν απαντώνται στα νερά των συνήθων πηγών, όπως θείο, υδρόθειο, ιώδιο, αρσενικό, ραδιενεργές ουσίες κλπ (Υπουργείο Ενέργειας και Φυσικών Πόρων 1984) (Σπάθη, σελ: 37). Ιαµατικές πηγές είναι οι πηγές από τις οποίες υπάρχει φυσική ανάβλυση ή άντληση µε τεχνικό έργο, των φυσικών πόρων.. Η διάκριση των πηγών καθορίζεται ανάλογα µε το αν υπερισχύει ένα συστατικό ή χαρακτηριστικό περισσότερο από τ' άλλα,έτσι η πηγή ονοµάζεται : "θειούχος αλκαλική", "χλωρονατριούχος", "οξυπηγή", "ραδιούχος". Η θερµοκρασία των φυσικών πηγών επίσης διαφέρει από περιοχή σε περιοχή φτάνοντας συνήθως και τους 60 ο c και ορισµένες φόρες ακόµα περισσότερο. 2.3 ιαχωρισµός ιαµατικών πηγών Οι πηγές χαρακτηρίζονται ως «Ιαµατικές Πηγές Τουριστικής Σηµασίας» ή «Ιαµατικές Πηγές Τοπικής Σηµασίας». Οι χαρακτηρισµοί αυτοί εισήχθησαν µε το Νόµο 4086/1960, σύµφωνα µε τον οποίο οι ιαµατικές πηγές Τουριστικής Σηµασίας υπάγονται στην άµεση αρµοδιότητα του ΕΟΤ, ενώ η λειτουργία των πηγών Τοπικής Σηµασίας τελεί υπό την αρµοδιότητα των ήµων και Νοµαρχιών, στα διοικητικά όρια των οποίων αναβλύζουν οι πηγές. Η διαπίστωση των ιαµατικών ιδιοτήτων µιας θερµοµεταλλικής πηγής και η ανακήρυξη της ως «ιαµατική πηγή», γίνεται µέσω χηµικής ανάλυσης των νερών της. Το νερό 142 πηγών έχει αναλυθεί χηµικά. Από τον ΕΟΤ, ο οποίος έχει ορισθεί ως ο επίσηµος φορέας εποπτείας και ελέγχου των ιαµατικών πηγών, έχουν ανακηρυχθεί συνολικά 87 πηγές ως ιαµατικές. Από αυτές, οι 24 (28%) έχουν χαρακτηριστεί ως πηγές Τουριστικής Σηµασίας και οι 63 (72%) ως πηγές Τοπικής Σηµασίας. Από τις 24 Ιαµατικές Πηγές Τουριστικής Σηµασίας οι 13 (54%) λειτουργούν µε ευθύνη του ΕΟΤ, ο οποίος εκδίδει τις άδειες λειτουργίας τους, ασκεί τον έλεγχο λειτουργίας τους και καθορίζει τις τιµές, 6 (25%) ανήκουν σε τοπικούς ήµους ή Κοινότητες, 1 ανήκει στην Α.Ξ.Ε. - Αστήρ (Καµµένων Βούρλων), 1 19

αποτελεί Εκκλησιαστική περιουσία, ενώ 3 (13%) δεν λειτουργούν. Οι 63 Ιαµατικές Πηγές Τοπικής Σηµασίας ανήκουν στους Οργανισµούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και στο Σύνδεσµο ήµων και Κοινοτήτων Ιαµατικών Πηγών Ελλάδας, ο οποίος περιλαµβάνει ήδη 48 ήµους και Κοινότητες στις περιοχές των οποίων υπάρχουν ιαµατικές πηγές. Από τις πηγές αυτές λειτουργούν συστηµατικά οι 36 (57%) και υπάγονται στη διοικητική εξουσία των οικείων Νοµαρχιών, οι οποίες έχουν ανάλογες µε αυτές του ΕΟΤ διοικητικές αρµοδιότητες. Πίνακας 1: Ιδιοκτησία / Εκµετάλλευση Ιαµατικών Πηγών Τουριστικής Σηµασίας (πηγή Σπάθη σελ:68-69) Ιδιοκτησία Εκµετάλλευση Ονοµασίες Πηγών (Νοµός) ΕΟΤ ΕΟΤ 1. Αιδηψός (Ν. Εύβοιας) 2.Θερµοπύλαι(Ν. Φθιώτιδος) 3.Πλατύστοµο (Ν. Φθιώτιδας) 4. Υπάτη (Ν. Φθιώτιδας) 5. Μέθανα (Ν. Αττικής) 6. Λουτράκι (Ν. Κορινθίας) 7. Κυλλήνη (Ν. Ηλείας) 8. Καϊάφας (Ν. Ηλείας) 9.Ελευθεραί (Ν. Καβάλας) 10.ΝιγρίταΘέρµα (Ν. Σερρών) 11.Νιγρίτα (Ν. Σερρών) 12.Κύθνος (Ν. Κυκλάδων) 13.Ξυνό νερό (Ν. Φλώρινας) ΕΟΤ ΑΞΕ ΑΣΤΗΡ 1. Καµµένα Βούρλα (Ν. Φθιώτιδος) Εκκλησιαστική Περιουσία 2. Βουλιαγµένη (Ν. Αττικής) ΕΟΤ Κοινότητα Μανωλάδας ήµος Λαγκαδά Κοινοτική επιχείρηση Σµοκόβου ήµος Αγ.Κήρυκου Κοινοτική Επιχείρηση Σουρωτής Κοινότητα Κοσκινού εν λειτουργούν 1. Κουνουπέλι (Ν. Ηλείας) 2.Λαγκαδάς(Ν. Θεσσαλονίκης) 3. Σµόκοβος (Ν. Καρδίτσας) 4. Ικαρία(Ν. Σάµου) 5. Σουρωτή(Ν. Θεσσαλονίκης) 6.Καλλιθέα Ρόδου (Ν. ωδεκανήσου 1.Ποτάµιο (Ν. Σάµου) 2.Κίρρας (Ν. Φωκίδας) 3.Σάριζα (Άνδρου Ν. Κυκλάδων) 20

2.4 Γεωγραφική κατανοµή των Ιαµατικών Πηγών Σύµφωνα µε στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) υπάρχουν καταγεγραµµένες 822 Πηγές Θερµοµεταλλικών Νερών στην Ελλάδα, από αυτές οι 752 δύνανται να αξιοποιηθούν. Σήµερα από τις 752 πηγές χρησιµοποιούνται οι 348 (42%) σε µεγάλο ή µικρό βαθµό, είναι δε επίσηµα ανακηρυγµένες οι 77 από αυτές. Οι Γεωγραφική κατανοµή των Ι.Π. έχει ως εξής. Στερεά Ελλάδα 156 Θεσσαλία 57 Ήπειρος 56 Μακεδονία 115 Θράκη 25 Πελοπόννησος 114 Νησιά 229 Πίνακας 2: Γεωγραφική Κατανοµή Ιαµατικών Πηγών, Τουριστικής και Τοπικής Σηµασίας (πηγή Σπάθη) Περιφέρεια ή Νοµός Αριθµός ΙαµατικώνΑριθµός Ιαµατικών Συνολικός Αριθµός Πηγών Τουριστικής Πηγών Τοπικής Ιαµατικών Πηγών Σηµασίας Σηµασίας Στερεά Ελλάδα Αττική 7 11 18 Πελοπόννησος 4 8 12 Μακεδονία 6 13 19 Αιγαίο 2 10 12 Κρήτη - 3 3 Ήπειρος - 4 4 Θεσσαλία 1 2 3 Κυκλάδες 2 3 5 Ιόνια Νησιά - - - Εύβοια 1 2 3 Θράκη - 4 4 ωδεκάνησα 1 3 4 Σύνολο Ελλάδας 24 63 87 21

2.5 ιακρίσεις των Ιαµατικών Πηγών Οι ιαµατικές πηγές διακρίνονται σε σχέση µε το αναπτυξιακό τους µέγεθος και τη χωροταξική διάταξη σε : Λουτροπόλεις : Πρόκειται για χώρους οργανωµένης λουτροθεραπείας που είναι ενταγµένοι στον ιστό µεγάλων ή µικρών αστικών κέντρων. Λουτρικά Πολύ-λειτουργικά Κέντρα: Πρόκειται για χώρους µε εγκαταστάσεις οργανωµένης λουτροθεραπείας και αναψυχής που λειτουργούν αυτόνοµα και δορυφορικά προς τους κοντινούς οικισµούς. Πολύ-λειτουργικά Συγκροτήµατα Θεραπευτικού Τουρισµού: Πρόκειται για χώρους µε οργανωµένες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας και αναψυχής που έχουν χαλαρή σχέση µε το οικιστικό δίκτυο της περιοχής και λειτουργούν αυτόνοµα και ανεξάρτητα από αυτό. Μέσα στους χώρους αυτούς αναπτύσσεται αποκλειστικά ο ειδικός θεραπευτικός τουρισµός. Λουτρικοί Σταθµοί: Είναι οι χώροι µε οργανωµένες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας σε µικρούς περιφερειακούς οικισµούς και καθαρά τοπικής εµβέλειας µε δραστηριότητες ειδικού θεραπευτικού τουρισµού. Άλλες διακρίσεις των ιαµατικών πηγών είναι ανάλογα µε τη θερµοκρασία των νερών τους και ανάλογα µε τη χηµική σύσταση των νερών τους. Επίσης χαρακτηριστική είναι η διάκριση των πηγών ανάλογα µε το είδος της θεραπείας και της λοιπές παρεχόµενες υπηρεσίες. 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΙΑΜΑΤΙΚΗ Υ ΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ & ΙΑΚΡΙΣΗΣ ΚΕΝΤΡΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 3.1 Υδροθεραπεία Η χρήση των ιαµατικών νερών και των άλλων γεωθερµικών ρευστών (πηλού, αερίων) γίνεται µε διαφόρους µεθόδους, που ανήκουν στις λεγόµενες φυσικές µεθόδους θεραπείας που είναι οι µέθοδοι αντιµετώπισης, θεραπείας και αποκατάστασης ορισµένων παθήσεων µε τη χρήση φυσικών µέσων. Υδροθεραπεία: υδροθεραπεία είναι η θεραπευτική αγωγή η οποία στηρίζεται στη χρήση του ιαµατικού νερού. Βασίζεται στην αξιοποίηση των φυσικών και χηµικών αναγκών του ανθρώπινου οργανισµού. Η µορφή, ο τρόπος, η διάρκεια και η συχνότητα της θεραπείας καθορίζουν τα αποτελέσµατα της. Οι µορφές της υδροθεραπείας είναι: Η Εσωτερική υδροθεραπεία η οποία περιλαµβάνει : 1.Την ποσιθεραπεία η οποία επιτυγχάνεται µε την πόση ιαµατικού νερού, το οποίο ενδείκνυται για τη θεραπεία κυρίως των παθήσεων του γαστρεντερικού, του πεπτικού και του ουροποιητικού συστήµατος. Η ποσιθεραπεία διακρίνεται στην επιτόπιο ποσιθεραπεία, που γίνεται µε την επίσκεψη των ατόµων στις ιαµατικές πηγές και στην µη επιτόπιο ποσιθεραπεία, που γίνεται µε τη λήψη µεταλλικού νερού από εµφιαλωµένες συσκευασίες οι οποίες κυκλοφορούν στο εµπόριο για λόγους θεραπείας ή για άλλους λόγους (συνήθεια, υγιεινή διατροφή, κτλ.) 2.Την εισπνοθεραπεία η οποία είναι και αυτή µια µορφή εσωτερικής υδροθεραπείας, που επιτυγχάνεται µέσω των αναπνευστικών οδών µε εισπνοές και ρινοπλήσεις. Ενδείκνυται για θεραπεία κυρίως αναπνευστικών παθήσεων όπως άσθµα, αλλεργίες κτλ. Εµφιαλωµένα νερά : ως µεταλλικά νερά και µεταλλικά ανθρακούχα χαρακτηρίζονται εκείνα που περιέχουν διάφορα συγκεκριµένα στοιχειά ή ενώσεις στοιχείων (άλατα, µαγνήσιο) σε καθορισµένες ποσότητες, ώστε να διαφοροποιούνται από τα φυσικά νερά και τα κοινά εµφιαλωµένα επιτραπέζια. 23

Η Εξωτερική υδροθεραπεία η οποία περιλαµβάνει : 1. Τα ιαµατικά λουτρά ή λουτροθεραπεία είναι η εµβύθιση ολόκληρου του σώµατος ή µέρους αυτού σε κάποιο υλικό (νερό, λάσπη) για θεραπευτικούς σκοπούς. Η λουτροθεραπεία είναι ο απλούστερος τρόπος χρησιµοποίησης των ιαµατικών νερών και χρησιµοποιείται κυρίως το νερό όπως εξέρχεται από την πηγή, µε την ανάλογη θερµοκρασία την οποία αντέχει ο ανθρώπινος οργανισµός. Η λουτροθεραπεία µπορεί να πραγµατοποιηθεί επίσης µε καταιονήσεις, λασπόλουτρα, επιθέµατα, περιτυλίξεις, υδροµάλαξη και τα δινόλουτρα. Κατά τη λουτροθεραπεία επιδρούν τρία είδη ερεθισµάτων τα µηχανικά, τα θερµικά, και τα χηµικά. Τα µηχανικά ερεθίσµατα οφείλονται στις φυσικές ιδιότητες του νερού, µηχανικά ερεθίσµατα είναι η υδροστατική πίεση, η άνωση και άλλα. Τα θερµικά ερεθίσµατα που οφείλονται στην θερµότητα του νερού µε την επίδραση του σώµατος. Τα χηµικά όπου το και πάλι το δέρµα επιτρέπει τη διέλευση κάποιων στοιχείων από µέσα προς στα έξω και από έξω προς τα µέσα. 2. Την Υδροµάλαξη που είναι η µάλαξη που γίνεται µέσα στο νερό, του ανθρώπινου σώµατος, µε την δύναµη της πίεσης του νερού ή της αναρρόφησης ή της περιδίνησης του. Ενδείκνυται σε περιπτώσεις µετατραυµατικής θεραπείας, καταγµάτων και κακώσεων, αρθροπαθειών, οσφυαλγίας, ισχαιµίας και σπαστικών παραλύσεων. 3. Η Πηλοθεραπεία βασίζεται στη χρήση "ώριµου" πηλού. Η εφαρµογή του πηλού είναι ολική ή µερική, µε βύθιση του σώµατος σε αυτόν η µε επάλειψη. Η θεραπευτική δράση του πηλού είναι διπλή, ασκεί τοπική (στην επιφάνεια του δέρµατος ) η γενική (σε διάφορες λειτουργίες, χάρις σε ουσίες που διεισδύουν στον οργανισµό. Η Υδροθεραπεία εφαρµόζεται συγχρόνως και µε άλλες µεθόδους της φυσικοθεραπείας για να επαυξηθεί η δράση της όπως : Η κινησιοθεραπεία είναι µέθοδος φυσικοθεραπείας που χρησιµοποιεί διάφορες κινήσεις που γίνονται για τη βελτίωση της κινητικότητας του σώµατος, των µελών του και των αρθρώσεων. Η θεραπευτική γυµναστική που είναι µέθοδος εκτέλεσης ειδικών γυµναστικών θεραπευτικών κινήσεων. Η µαγνητοθεραπεία που είναι µέθοδος χρήσης µαγνητικών ή ηλεκτροµαγνητικών πεδίων για θεραπευτικούς σκοπούς. Η θερµοκρυοθεραπεία που είναι µέθοδος εναλλακτικής χρήσης θερµών και ψυχρών καταιονήσεων ή επιθεµάτων για θεραπευτικούς σκοπούς. 24

Υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές µέθοδοι θεραπείας εκτός από τις καθαρά φυσικές µεθόδους (φυσικοθεραπεία, χειροπρακτική, χορός) όπως οι ψυχολογικές θεραπείες (ψυχανάλυση υπνοθεραπεία). Θαλασσοθεραπεία Η υδροθεραπεία εκτός από ιαµατικό νερό χρησιµοποίει και θαλασσινό νερό, αυτή η µορφή θεραπευτικής αγωγής ονοµάζεται θαλασσοθεραπεία. Η θαλασσοθεραπεία βασίζεται στη χρήση του θαλασσινού νερού και των παραγώγων της θάλασσας, όπως τα φύκια και η λάσπη, και του θαλασσινού κλίµατος η οποία έχει ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία του ανθρώπινου σώµατος. Μορφές υδροθεραπείας που εφαρµόζονται στην Ελλάδα είναι α.) η λουτροθεραπεία και η πηλοθεραπεία, β) η ποσιθεραπεία και γ) η εισπνοθεραπεία. Σε ορισµένες από τις ιαµατικές πηγές στην Ελλάδα, που έχουν σύγχρονο εξοπλισµό εφαρµόζονται και οι νέες µέθοδοι της λουτροθεραπείας όπως καταιονήσεις, υδροµαλάξεις, υδροκινησιοθεραπεία, ασκήσεις γυµναστικής, φυσιοθεραπεία κλπ. 3.2 ιακρίσεις κέντρων ιαµατικού τουρισµού 3.2.1 Γενικά Με τον όρο Κέντρο Ιαµατικού Τουρισµού ή spa εννοούµε την έκταση που είναι κατάλληλα χωροθετηµένη και εξοπλισµένη µε τα αναγκαία δίκτυα υποδοµής, τις απαραίτητες υπηρεσίες (θεραπευτικές, εξυπηρετήσεως, κ.α.) και στην οποία έκταση γίνεται εκµετάλλευση των επιτόπιων φυσικών πόρων (νερό, κλίµα, κ.α.). Η παρουσία γιατρού και ειδικευµένου προσωπικού, η καλαισθησία των εγκαταστάσεων, η οργάνωση του χώρου µε βιβλιοθήκη, οπτικοακουστικά µέσα και επιτραπέζια παιχνίδια, σε συνδυασµό µε τη διοργάνωση κύκλου επιµορφωτικών οµιλιών για σωµατικής και ψυχοκοινωνικής υγείας κρίνονται απαραίτητα. Ο σχεδιασµός, η ίδρυση και λειτουργία ενός Κέντρου είναι έργο πολύπλοκο, πολυδιάστατο και χρονοβόρο και απαιτεί µελέτη πολλών και σύνθετων παραγόντων. Με βάση τις ανάγκες κάθε περιοχής εξασφαλίζεται η έκταση, εκπονούνται οι απαραίτητες τεχνικές και οικονοµικές µελέτες, εκτελούνται τα έργα και τέλος συστήνεται «Φορέας Εκµετάλλευσης». Για να ανοίξει όµως ο δρόµος της σωστής εκµετάλλευσης πρέπει να χρησιµοποιηθούν τα κατάλληλα κλειδιά. Ένα από αυτά είναι το µάρκετινγκ, το οποίο περιλαµβάνει την οργάνωση, το πρόγραµµα και το σχέδιο εφαρµογής. Επίσης, η χρηµατοδότηση για την υλοποίηση του 25

προγράµµατος ίδρυσης ενός Κέντρου µπορεί να εξασφαλισθεί µε ίδια χρηµατοδότηση του Επενδυτή, µε τραπεζικό δανεισµό σε συνδυασµό µε επιχορήγηση του ηµοσίου, µε ένταξη σε προγράµµατα της Ε.Ε. ή σε συνδυασµό των πιο πάνω πηγών. Από την σκοπιά του χωροτάκτη, η θέση του Κέντρου πρέπει να επιλέγεται µε βάση το τοπογραφικό του χώρου, τα χαρακτηριστικά του τοπίου και το µέγεθος επιρροής των κλιµατολογικών συνθηκών. Κάθε ωραία περιοχή δεν πρέπει να θεωρείται κατάλληλη για Κέντρο Ιαµατικού Τουρισµού. Ο γιατρός πρέπει σε κάθε φάση του σχεδιασµού να επισηµαίνει τις ανάγκες που πρέπει να καλύψει το Κέντρο και να προσαρµόζεται στις ενδείξεις του ιαµατικού φυσικού πόρου (φυσικά νερά, ατµοί, κλπ). Εννοείται ότι πρέπει να τηρούνται και οι σχετικές διατάξεις του νόµου. 3.2.2 Τα κέντρα ιαµατικού τουρισµού Τα Κέντρα Ιαµατικού Τουρισµού, ανάλογα µε τον φυσικό πόρο που αξιοποιούν, διακρίνονται σε: Ιαµατικά κέντρα Είναι ειδικές εγκαταστάσεις στις οποίες οργανώνεται η εκµετάλλευση των φυσικών και χηµικών ιδιοτήτων των ιαµατικών νερών, των ιαµατικών αερίων ή των ιαµατικών πηλών σε χώρος που βρίσκονται κοντά στις ιαµατικές πηγές. Κέντρα Υδροθεραπείας Είναι εγκαταστάσεις στις οποίες οργανώνεται η εκµετάλλευση των φυσικών δυνατοτήτων του απλού νερού µε ή χωρίς χηµικά προσθέµατα, που µπορεί επίσης να διαθέτουν ή και να µην διαθέτουν παρασκευαζόµενα αέρια και µεταφερόµενους πηλούς. Οι εγκαταστάσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο να γειτνιάζουν µε ιαµατικές πηγές. Κέντρα Κλιµατοθεραπείας Είναι κέντρα στα οποία οργανώνεται η εκµετάλλευση των φυσικών ιδιοτήτων του κλίµατος της περιοχής, σε συνδυασµό µε πρόσθετες φροντίδες υγείας και αισθητικής περιποίησης. Η επίδραση των κλιµατολογικών παραγόντων στην υγεία του ανθρώπου είναι γενικώς παραδεκτή. Έχει διαπιστωθεί ότι οι καιρικές µεταβολές επενεργούν στο νευροφυτικό σύστηµα και βοηθούν στην ανάπτυξη νόσων ή στην εµφάνιση νοσηρών συµπτωµάτων. Ένα κλίµα για να δράσει ευεργετικά σε µία νόσο πρέπει να διαθέτει κλιµατικούς παράγοντες διάφορους από εκείνους που συνήθως ζει ο ασθενής, έτσι ώστε να δράσει ερεθιστικά ή 26

κατευναστικά. Οι ασθένειες, των οποίων η αρχική αιτία είναι µικροβιακή ή άλλης φύσεως ή και ακαθόριστη, αλλά η εµφάνιση ή η εξέλιξη τους υπόκειται στις καιρικές µεταβολές, καλούνται µετεωροτρόποι, και τα άτοµα µετεωροτρόπα. Σαν µέτρο για την εκτίµηση ότι ένας τόπος δεν είναι βλαβερός για την υγεία του ανθρώπου είναι το καλούµενο αίσθηµα ευεξίας. Κέντρα Θαλασσοθεραπείας, είναι κέντρα στα οποία οργανώνεται η εκµετάλλευση των φυσικών και χηµικών ιδιοτήτων του θαλασσινού νερού, των προϊόντων που παράγονται από αυτό (π.χ. του θαλάσσιου πηλού ή των φυκιών) και του παραθαλάσσιου κλίµατος. Κέντρα αναζωογόνησης (spa) Είναι ειδικές εγκαταστάσεις στις οποίες γίνεται χρήση ή ιαµατικών φυσικών πόρων ή θερµαινόµενου θαλασσινού νερού. Spa είναι ο λατινικός όρος για το salus per aqua δηλαδή υγεία µέσω του νερού. Οι σύγχρονες µονάδες spa χαρακτηρίζονται από τρεις διακριτές αλλά απόλυτα αλληλοεξαρτώµενες παραµέτρους: την τοποθεσία, το σχεδιασµό, δηλαδή την οργάνωση αλλά και την αισθητική των χώρων τους, και τη θεραπεία ή την περιποίηση που προσφέρουν. Έτσι µπορούν να διακριθούν σε διάφορους τύπους. ιάφοροι τύποι spa : 1. Destination spa: SPA όπου παρέχεται η διαµονή συµπεριλαµβανοµένων και των θεραπειών. Μέσα από τις εξειδικευµένες και επαγγελµατικές θεραπείες του SPA, παρέχεται στους πελάτες του ξενοδοχείου και ένας βελτιωµένος τρόπος ζωής, καθώς και βελτίωση της υγείας του. 2. Resort spa: Το SPA περιλαµβάνεται στις εγκαταστάσεις ενός Resort Hotel. Προσφέρει στους πελάτες του επαγγελµατικές υπηρεσίες SPA, όπως επίσης συγκροτηµένες προτάσεις ευεξίας και fitness, µέσα από ολοκληρωµένα µενού υπηρεσιών. 3. Cruise spa: SPA µέσα σε κρουαζιερόπλοιο, όπου ο πελάτης µπορεί να διαλέξει διάφορες υπηρεσίες SPA, προτάσεις ευ ζειν, fitness και διάφορα άλλες υπηρεσίες και προϊόντα. 4. Holistic spa: SPA που εστιάζουν σε εναλλακτικές θεραπευτικές και διατροφικές µεθόδους. Στοχεύουν σε ένα υψηλό επίπεδο ευεξίας, τόσο του σώµατος όσο και του νου. 5. Medical spa: Θεραπείες και πρωτόκολλα που έχουν δηµιουργήσει ιατροί και επαγγελµατίες των SPA, απολύτως συµβατά µε τον πρωταρχικό σκοπό αυτών των SPA, που είναι η ευεξία µε ιατρικές κούρες. 6. Spa Ιαµατικών Πηγών (Θερµαλισµός) Λουτροπόλεις & Κέντρα Θαλασσοθεραπείας: Όπως είδαµε νωρίτερα, είναι SPA εγκατεστηµένα γύρω από φυσικές πηγές που 27

χρησιµοποιούν µεταλλικά-ιαµατικά νερά ή νερά θερµών πηγών ή θερµαινόµενο θαλασσινό νερό, σαν βασικό στοιχείο για τις υδροθεραπείες που κατ εξοχήν προσφέρουν. Συνήθως προσφέρουν εξειδικευµένη διατροφή και διανυκτερεύσεις. 7. Day spa ή spa πόλης: SPA που συνήθως αναπτύσσονται σε αστικά κέντρα και που συνήθως χρησιµοποιούν τρεχούµενο νερό. Οι εφαρµοζόµενες θεραπείες είναι πολλαπλές, όπως οµορφιάς, υγείας, περιποίησης, κλπ. και ολοκληρώνονται σε 1 ή περισσότερες συνεδρίες που διαρκούν 1 ώρα και περισσότερο. εν προσφέρουν διανυκτέρευση. 8. Structured spa: SPA µε πολύ αυστηρούς κανονισµούς λειτουργίας και µε πολύ καλά προκαθορισµένο σκοπό-στόχο, όπως το αδυνάτισµα ή η διακοπή του καπνίσµατος, fitness κλπ. 9. Spa club: Αθλητικές εγκαταστάσεις όπου κυριαρχεί το fitness και τα οµαδικά προγράµµατα. Είναι εφοδιασµένα µε υδροθεραπευτικούς εξοπλισµούς (πισίνες µε αντίθετα ρεύµατα, υδροµασάζ µε διαφορετικές θερµοκρασίες, σάουνα, χαµάµ, ρωµαϊκά λουτρά, κλπ.) και παρέχουν προγράµµατα αισθητικών θεραπειών. 10. Adventure spa: Κέντρα που έχουν σαν βασική τους δραστηριότητα εξειδικευµένα αθλήµατα (τένις, γκολφ,) και δραστηριότητες περιπέτειας (rafting, ορειβασία, ψάρεµα,). Προσφέρουν προγράµµατα υδροθεραπείας και περιποιήσεις προσώπου και σώµατος. 11. Spa της 3ης ηλικίας: Κέντρα όπου πραγµατοποιούνται προγράµµατα και φυσικές δραστηριότητες (ειδική γυµναστική, βάδισµα) και κοινωνικές εκδηλώσεις (χορός, οµαδικά παιχνίδια), σε συνδυασµό µε διατροφικά προγράµµατα και αντιγηραντικές και ανανεωτικές θεραπείες. 12. Exclusive spa/vip: SPA που απευθύνονται σε πολύ επιλεγµένο κοινό, το οποίο έχει πρόσβαση αποκλειστικά από θάλασσα (σκάφος) ή από αέρος (ελικόπτερο, υδροπλάνο, ) 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 4.1 Νόµοι ιαµατικού τουρισµού Νόµος 2188/1920 Το γεγονός πως οι ιαµατικές πηγές έπρεπε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο ευρύ κοινό, ώθησε την κυβέρνηση Βενιζέλου, το 1920 στην δηµιουργία του πρώτου νοµοθετικού πλαισίου. Έτσι το νοµοθετικό πλαίσιο των ιαµατικών πηγών αρχίζει µε το νόµο 2188/1920 "Περί ιαµατικών πηγών". Αποτελείται από 14 άρθρα στα οποία καθορίζεται ο χαρακτηρισµός, η ανακήρυξη, η κυριότητα, η λειτουργία, η εκµετάλλευση και η διαχείριση των ιαµατικών πηγών της χώρας. Νόµος 4844/1930 Ο επόµενος νόµος είναι ο 4844/1930 "Περί διατάξεων αφορωσών την εκµετάλλευσιν των ιαµατικών πηγών" ο οποίος αποτελείται από 18 άρθρα. Ο νόµος αυτός αναφέρεται στην προστασία των ιαµατικών πηγών από τις ανθρώπινες παρεµβάσεις για να µην αλλοιωθεί η σύσταση των νερών και ορίζεται προστατευτική περιοχή σε ακτίνα χιλίων µέτρων. Τον νόµο αυτόν ακολουθούν ο Αναγκαστικός νόµος ( Α.Ν.) 2531/1940 όπου αναφέρεται στη συγκρότηση επιτροπών για µελέτη και εισήγηση ειδικών θεµάτων τουρισµού και εποµένως κατάργηση όλων των προηγούµενων. Ο Α.Ν. 828/1948 όπου αναφέρεται στην τροποποίηση, διάλυση ή αναµόρφωση συµβάσεων εκµετάλλευσης δηµοσίων ιαµατικών πηγών και τέλος ο Α.Ν. 1813/1951 αποτελεί συµπλήρωση του προηγούµενου νόµου και ορίζει τον Ελληνικό Οργανισµό Τουρισµού ως φορέα εποπτείας και ελέγχου των ιαµατικών πηγών της χώρας. Νόµος 4086/1960 Ο νόµος αυτός αναφέρεται στις ιαµατικές πηγές "περί τροποποιήσεως και συµπληρώσεως διατάξεων τινών περί ιαµατικών πηγών". Ο νόµος αυτός διαχωρίζει τις ιαµατικές πηγές σε τουριστικής σηµασίας οι οποίες υπάγονται στην άµεση αρµοδιότητα του ΕΟΤ και σε τοπικής σηµασίας όπου παραχωρείται η εκµετάλλευση των ιαµατικών πηγών στους ήµους και στις Κοινότητες ή τα Νοµαρχιακά Ταµεία, στα διοικητικά όρια των οποίων αναβλύζουν οι πηγές. 29