Υπεύθυνος Καθηγητής: ρ. Ιωάννης Μπατζάκας

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΘΕΜΑ: ίαιτα του είδους Spicara maena στην B.. Λέσβο (περιοχή Σιγρίου-Νησιώπης). Πτυχιακή Εργασία (Τµήµα Επιστηµών της Θάλασσας) ΚΑΛΟΖΟΥΜΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝ Υπεύθυνος Καθηγητής: ρ. Ιωάννης Μπατζάκας Μυτιλήνη, Φεβρουάριος 2015

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Πολλές µελέτες σχετικά µε την ιστορία της ζωής και της διατροφής των µεσογειακών ψαριών έχουν γίνει από θαλάσσιους βιολόγους και ιχθυολόγους. Η πλειοψηφία αυτών εστιάζεται σε δηµοφιλή ψάρια που χρησιµοποιούνται στην υδατοκαλλιέργεια, όπως το λαβράκι και την τσιπούρα. Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν πολλές µελέτες πάνω σε µικρότερα και οικονοµικά ασήµαντα ψάρια όπως η Spicara maena. Η Spicara maena είναι ένα µικρό ασηµένιο-µπλε µε ανοιχτό πράσινο-καφέ ψάρι, το οποίο µπορεί να βρεθεί σε πιο βραχώδεις πυθµένες µε Posidonia oceanica. Σε αυτή την µελέτη, συλλέχθηκε συνολικά ένας πληθυσµός µε 113 άτοµα Spicara maena, στις δυτικές ακτές της Λέσβου (περιοχή Σιγρίου). Το δείγµα συγκεκριµένα πάρθηκε από τέσσερις περιοχές του Σιγρίου από ένα εµπορικά αλιευτικό σκάφος µε τη χρήση διχτυών. Όλα τα δείγµατα εξετάστηκαν στο βιολογικό εργαστήριο του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Τα στοµάχια και τα περιεχόµενά τους εξετάσθηκαν µε τη βοήθεια ενός στερεοσκοπίου. Οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν για την αξιολόγηση των τύπων τροφής που βρέθηκαν στα στοµάχια των δειγµάτων µας, ήταν η Αριθµητική Μέθοδος και η Μέθοδος Συχνότητας Εµφάνισης. Αυτές οι µέθοδοι επίσης χρησιµοποιήθηκαν για την αναγνώριση των τροφικών διαφορών ανάµεσα στη δίαιτα των αρσενικών και των θηλυκών ατόµων. Επιπρόσθετα, το πρόγραµµα TrophLab χρησιµοποιήθηκε για να ανιχνεύσει το τροφικό επίπεδο της Spicara maena, ενώ το πρόγραµµα SPSS (t-test) ήταν το πρόγραµµα που χρησιµοποιήθηκε για όλες τις στατιστικές αναλύσεις µας. Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι το κύριο είδος τροφής (σε ποσοστό) που βρέθηκε στα στοµάχια των δειγµάτων µας Spicara maena είναι τα Κωπήποδα (93,21%), ενώ η Ciripedia και τα Γαστερόποδα ήταν η δεύτερη διατροφική τους προτίµηση. Επιπλέον, το συνολικό µήκος και το µέγεθος του στόµατος καθώς και τα µορφολογικά στοιχεία επηρεάζουν τη διατροφή της Spicara maena τόσο στην ποσότητα όσο και στους τύπους τροφής. Τέλος, τα αρσενικά άτοµα ήταν µεγαλύτερα και έτσι είχαν µεγαλύτερες µορφολογικές µετρήσεις σε σύγκριση µε τα θηλυκά. 2

ABSTRACT Keywords: diet, stomach contents, Spicara maena, morphological parameters Many studies regarding the life history and the diet of Mediterranean fish have been done by marine biologists and ichthyologists. The majority of these are focusing on popular fish used in aquaculture such as sea bass and sea bream. On the other hand, not many studies exist on smaller and economically not important fish like the Spicara maena. S. maena is a small silver-blue to light green-brown fish that can be found in most rocky bottoms with Posidonia oceanica. In this dissertation, a population of 113 Spicara maena was collected at the western shores of Lesvos Island (Sigri area). The sample was specifically taken from four areas of Sigri by a commercial fishing boat using nets. All specimens were examined in the biological laboratory of the Aegean University. Their stomachs and contents were examined with the help of a stereoscope. The methods used in evaluating the food types found in the stomachs of our specimens were the Numerical Method and the Frequency of Occurrence Method. These methods used also for the identification of the trophic differences between the diet of the male and the female specimens. Furthermore, the TrophLab program was used to detect the trophic level of Spicara maena, while SPSS (t-test) was the program that used for all our statistical analyses. The results indicate that the main food type (in percentage) found in the stomachs of our specimens of Spicara maena is the Copepoda (93,21%) while Ciripedia and Gasteropoda was their second diet preference. Furthermore, the total length, the mouth size and morphology data affect Spicara maena s diet both in quantity and food types. Finally, the male specimens were larger and thus had larger morphological measurements compared to the females. 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της εργασίας µου κύριο Μπατζάκα Ιωάννη για την συνεργασία και τη σηµαντική βοήθεια καθ όλη τη διάρκεια της πτυχιακής, είτε από κοντά είτε από απόσταση. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω και τα άλλα δύο µέλη της εξεταστικής επιτροπής, τον κύριο Μπακόπουλο Βασίλειο και τον κύριο ρόσο Κουτσούµπα για τον χρόνο που αφιέρωσαν για την παρουσίαση και για τις παρατηρήσεις τους. Ένα µεγάλο ευχαριστώ στον κύριο Ευαγγελόπουλο Θανάση που µε βοήθησε σηµαντικά κυρίως στο πειραµατικό στάδιο της εργασίας αλλά και στις εργαστηριακές µετρήσεις. Παράλληλα θα ήθελα να ευχαριστήσω και τον κύριο Παντελάκη Ιωάννη για την ευγενή καλοσύνη που είχε να µε βοηθήσει µε τα προγράµµατα της έρευνας αυτής. Επίσης ένα µεγάλο ευχαριστώ θα πω στους φίλους που στάθηκαν πλάι µου καθ όλη τη διάρκεια της πτυχιακής µου. Ειδικότερα στην Ανθή που µε βοήθησε κατά τη διάρκεια των εργαστηριακών µετρήσεων, αλλά και στην Ιωάννα, στον Άρη, στην Μαρία και στην Αρετή που µε στήριξαν έµπρακτα και ψυχολογικά όλη αυτή την περίοδο. Πάνω απ όλα, το µεγαλύτερο ευχαριστώ το οφείλω στους γονείς µου, Ιωάννη και Αναστασία για την υποµονή τους και την ασταµάτητη συµπαράστασή τους όλα αυτά τα χρόνια όχι µόνο όσον αφορά την σχολή αλλά και στα όνειρά µου. Τέλος, ένα επίσης µεγάλο ευχαριστώ οφείλω και στον αδερφό µου Θωµά-Ποσειδώνα για την σηµαντική βοήθεια που µου προσέφερε αυτούς τους µήνες µε την πτυχιακή αλλά και γενικότερα για την υποστήριξή του όλα αυτά τα χρόνια. Ελπίζω αυτή η εργασία να αποτελέσει µια µικρή ανταµοιβή για τις θυσίες και τις προσπάθειές τους όλον αυτόν τον καιρό. Καλοζούµης Απόλλων 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ...I ABSTRACT..II ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ III 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ.7 1.1 Ταξινόµηση της Spicara maena- Ιχθυολογικά χαρακτηριστικά.8 2.ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ..10 2.1 Συλλογή δειγµάτων..10 2.2 Εργαστηριακές µετρήσεις 12 2.3 TrophLab..13 2.4 Μέθοδοι Ανάλυσης της Τροφής...15 2.4.1 Αριθµητική Μέθοδος 16 2.4.2 Μέθοδος Συχνότητας Εµφάνισης..16 3.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ..18 3.1 Σύγκριση µέσων τιµών ανά φύλο.19 3.2 Αποτελέσµατα µελέτης διατροφικής συµπεριφοράς...23 3.2.1 Η διατροφική συµπεριφορά σε σχέση µε το φύλλο...30 3.2.2 Η διατροφική συµπεριφορά ανάλογα µε τους σταθµούς δειγµατοληψίας... 31 3.3 Αποτελέσµατα TROPHLAB...34 3.4 Αποτελέσµατα Αριθµητικής Μεθόδου 35 5

3.4.1 Αποτελέσµατα Αριθµητικής Μεθόδου ανάλογα µε το φύλο και τις κλάσεις µήκους 36 3.5 Αποτελέσµατα Μεθόδου Συχνότητας Εµφάνισης...40 3.6 Στατιστικά αποτελέσµατα...42 3.6.1 Σύγκριση µέσων ανά φύλο.42 4.ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ....46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.53 6

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µέλαινα (Spicara maena, Linnaeus, 1758), µε συνώνυµα όπως Maena chryselis (Valenciennes, 1830), Maena jusculum (Cuvier, 1829), Sparus osbeck (Lacepede, 1802), Sparus tricuspidatus (Spinola, 1807), Sparus zebra (Brunnich, 1768), Spicara flexuosa (Rafinesque, 1810), απαντάται στον Ανατολικό Ατλαντικό Ωκεανό, στη Μεσόγειο Θάλασσα και στη Μαύρη Θάλασσα. Το εύρος της στον Ατλαντικό, εκτείνεται από το Μαρόκο και τα Κανάρια Νησιά µέχρι Βόρεια της Πορτογαλίας και στον Βισκαϊκό Κόλπο (Εικόνα 1). Είναι ένα µεσοπελαγικό είδος και ο βιότοπος που συναντάται αυτό το είδος είναι κυρίως περιοχές µε Ποσειδωνία (Posidonia oceanica), περιοχές µε γενικά αµµώδη-κινητό υπόστρωµα και περιοχές µε λασπώδη πυθµένα. Το εύρος βάθους της µέλαινας είναι περίπου 15 έως 80m, αλλά υπάρχουν και περιοχές που συναντάται σε βάθος 3m και >100m. Επίσης η µέλαινα συχνά συγχέεται µε την µαρίδα (Spicara smaris), όπου βρίσκεται στην ίδια οικογένεια και απαντάται και αυτή στις ίδιες περίπου περιοχές (Κουτσογιαννόπουλος, 2010, www.fishbase.org). Εικόνα 1: Εξάπλωση πληθυσµών της µέλαινας (Spicara maena). Με κόκκινο παρουσιάζονται οι περιοχές όπου έχουν τις περισσότερες πιθανότητες εµφάνισης της Spicara maena. (www.fishbase.org) 7

1.1 Ταξινόµηση της Spicara maena- Ιχθυολογικά χαρακτηριστικά. Η µέλαινα είναι ένα είδος που ανήκει στην τάξη των Perciformes και στην οικογένεια των Centracanthidae. Αλιεύεται εµπορικά σε ορισµένες περιοχές και κατατάσσεται στα είδη µε χαµηλή εµπορική αξία. Οµοταξία Osteicthyes Υφοµοταξία Acanthopterygii Υπερτάξη Teleostei Τάξη Perciformes Υποτάξη Percoides Οικογένεια Centracanthidae Γένος Spicara Είδος S. maena Πίνακας 1.1.1: Ταξινόµηση της Spicara maena (www.fishbase.org). Το µέγιστο µήκος της µέλαινας είναι 25cm περίπου για τα αρσενικά και 21cm για τα θηλυκά. Το χρώµα της στο νερό, αποτελείται από πολλές αποχρώσεις του πράσινου (λαδί) που κυριαρχούν και λίγο ασηµί-γκρι. Μετά την αλίευση κυριαρχεί το µπλέ-γκρι και το ασηµί µε τη διασπορά µικρών σκούρων κηλίδων. Επίσης δίπλα από την άκρη του θωρακικού πτερυγίου βρίσκεται συνήθως µία µαύρη βούλα. Παρόµοια µε αυτή έχει και η Spicara smaris, αλλά πιο µικρή. Επίσης κατά τη περίοδο της αναπαραγωγής στα αρσενικά παρατηρούνται µπλε-γαλάζιες φωτεινές γραµµές και βούλες, από το ρύγχος µέχρι το εγκοπτώµενο ουραίο πτερύγιο. Το σώµα είναι πλατύ, µε το ρύγχος να οξύνεται οµαλά και το προγναθικό µε το γναθικό του στόµατος να προεξέχει, κατά τη συλλογή της τροφής. Το στόµα περιέχει αρκετές σειρές από πολύ µικρά δόντια. Το ενιαίο ραχιαίο πτερύγιο αποτελείται από έντεκα σκληρές ακτίνες και δώδεκα µαλακές. Το εδρικό πτερύγιο έχει τρείς σκληρές ακτίνες και εννέα ή δέκα µαλακές. Τέλος έχει 68 µε 70 λέπια στην πλευρική γραµµή (Κουτσογιαννόπουλος, 2010, www.fishbase.org). Η µέλαινα είναι ένα µεσοπελαγικό είδος που ζει κοντά στο βυθό µε αµµώδη και λασπώδη πυθµένα και σε λιβάδια από Ποσειδωνία (Posidonia oceanica), σε βάθη από 3 έως 80m των περιοχών της υφαλοκρηπίδας. Το είδος αυτό προτιµά τα πιο ρηχά 8

ύδατα και αυτό φαίνεται από τον σχετικό δείκτη αφθονίας πληθυσµών, που µειώνεται µε το βάθος. Η µέλαινα σχηµατίζει κοπάδια και την περίοδο της αναπαραγωγής εµφανίζεται στα πιο ρηχά νερά (θερµούς µήνες). Η τροφή της αποτελείται από ασπόνδυλα βενθικά και ζωοπλακτόν, όπως κωπήποδα, κρουστοφόρα και άλλα. Η µέλαινα τρέφεται συνεχώς καθ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά πιο πολύ κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το οποίο συµβαίνει πιθανώς λόγω της αυξηµένης θερµοκρασίας του ύδατος και της αναπαραγωγής (www.fishbase.org). Είναι ένα πρωτόγονο ερµαφρόδιτο, όπου ξεκινά τη ζωή ως θηλυκό και µετατρέπεται στη συνέχεια σε αρσενικό. Τα θηλυκά ενηλικιώνονται σε χρόνο ηλικίας 2 ετών και η ωοτοκία λαµβάνει χώρα µεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου στο Αιγαίο και µεταξύ Αυγούστου και Οκτωβρίου στη υτική Μεσόγειο (Dulcic, 1991). Κατά την αναπαραγωγή, το αρσενικό σκάβει ένα κοίλο στο βυθό της θάλασσας και το θηλυκό γεννά τα αυγά (Κουτσογιαννόπουλος, 2010). Η µέλαινα δεν είναι και τόσο γνωστό εµπορικό ψάρι, καθώς εµφανίζεται στο εµπόριο συνήθως κατά την περίοδο αναπαραγωγής και σε συνδυασµό µε την αλίευση άλλων ειδών, µε µεγαλύτερη εµπορική αξία. Ένας λόγος για αυτό είναι η αξία του ψαριού που έχει έως τώρα, αλλά και η εµφάνισή του στις περιοχές αλιείας. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αλιεύεται κυρίως κατά την περίοδο αναπαραγωγής, διότι αυτή την περίοδο η µέλαινα έρχεται στα πιο ρηχά νερά µάλλον για την πιο εύκολη εύρεση τροφής. Η χηµική σύσταση του µυϊκού ιστού της µέλαινας κατά τον Τσίβικο, κ.α., παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 1.1.2: Χηµική σύσταση του µυικού ιστού της Spicara maena (Τσίβικος, κ.α 2011). Υγρασία Πρωτεΐνες Λίπη Τέφρα Υδατάνθρακες Ενέργεια (%) (%) (%) (%) (%) kcal/g 75,8 21,6 1,1 1,3 0,25 1,33 Η παρούσα έρευνα, για πρώτη φορά, στοχεύει στη µελέτη των διατροφικών συνηθειών της Spicara maena που ζει και αναπτύσσεται στα βορειοδυτικά της νήσου Λέσβου (Περιοχή Σιγρίου-Νησιώπης). 9

2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΙ 2.1. Συλλογή δειγµάτων. Η συλλογή των δειγµάτων έγινε µε την πειραµατική αλιεία, που πραγµατοποιήθηκε µε µίσθωση επαγγελµατικού αλιευτικού σκάφους, τον Νοέµβρη του 2013. Η περιοχή της δειγµατοληψίας βρίσκεται στο δυτικό τµήµα της Λέσβου, στον κόλπο του Σιγρίου (Εικόνα 2.1.1). Συγκεκριµένα, τα δείγµατα πάρθηκαν από τέσσερα διαφορετικά σηµεία γύρω από τη νησίδα Νησιώπη (Μεγαλονήσι) (Εικόνα 2.1.2). Η Νησιώπη έχει µήκος 2,5km, ελάχιστο πλάτος 0,1km και µέγιστο πλάτος 0,5km, για αυτό και έχει ένα στενόµακρο σχήµα. Γενικά, ο κόλπος του Σιγρίου έχει επίµηκες σχήµα µε διεύθυνση Β-Ν. Επικοινωνεί µε το ΒΑ Αιγαίο Πέλαγος µέσω µιας βόρειας εισόδου πλάτους 0,3km και µιας σηµαντικά ευρύτερης νοτιοδυτικής εισόδου πλάτους 1,7km. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, το δυτικό όριο του κόλπου του Σιγρίου σχηµατίζεται από τη Νησιώπη, αλλά και µία µικρότερη νησίδα τη Σεδούσα και ορισµένες βραχονησίδες. Επίσης στο ανατολικό όριο του κόλπου σχηµατίζονται σειρές από µικρές χερσονήσους και όρµους, όπου βρίσκεται και ο οικισµός του Σιγρίου. Εικόνα 2.1.1.: ορυφορικός χάρτης της περιοχής δειγµατοληψίας (Google Earth) (Ευαγγελόπουλος, κ.α., 2013). Κατά την πειραµατική αλιεία, ως αλιευτικό εργαλείο επελέγησαν µανωµένα δίχτυα µήκους 1000 οργιών, ύψους 1,3m και ανοίγµατος µατιού 22mm. Τα µανωµένα δίχτυα 10

είναι δίχτυα µε µήκος 50 µέτρα το καθένα, τα οποία τοποθετούνται σε πόστες. Τα δίχτυα αυτά αποτελούνται από τρία φύλλα διχτυού. Το εσωτερικό, που είναι το κυρίως δίχτυ και τα εξωτερικά, ο λεγόµενος µανός. Ο µανός είναι πολύ µεγαλύτερος από το κυρίως δίχτυ. Στα µανωµένα τα ψάρια πιάνονται επειδή µπλέκονται στον βρόγχο που δηµιουργείται από τον µανό µε το δίχτυ. Το εσωτερικό δίχτυ είναι σχεδόν το διπλάσιο σε ύψος από τον µανό και γενικά το ύψος του διχτυού το καθορίζει ο µανός, ο οποίος είναι κοντύτερος. Το υπόλοιπο του διχτυού είναι τα λεγόµενα µπόσκια έτσι ώστε να δηµιουργείται µια σακούλα όταν πιάνεται το ψάρι. Ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο για την επιλογή του συγκεκριµένου αλιευτικού εργαλείου, ήταν το γεγονός ότι το µεγαλύτερο τµήµα του θαλάσσιου πυθµένα ήταν καλυµµένο από λιβάδια Ποσειδωνίας. Είναι πολύ σηµαντικό διότι σύµφωνα µε την Οδηγία περί ενδιαιτηµάτων της Ε.Ε. (92/43/ΕΕC, ΑΝΝΕΧ Ι), αποτελούν οικότοπο προτεραιότητας που προστατεύεται. Εικόνα 2.1.2: Χάρτης σταθµών λήψης δειγµάτων της πειραµατικής αλιείας (Ευαγγελόπουλος, κ.α., 2013). 11

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται µερικά στοιχεία για τις περιοχές όπου έγινε η δειγµατοληψία, κατά την πειραµατική αλιεία στον κόλπο του Σιγρίου. Τα τέσσερα σηµεία που παρουσιάζονται βρίσκονται γύρω από τη Νησιώπη ή Μεγαλονήσι της δυτικής Λέσβου. Πίνακας 2.1.1: Στοιχεία για τους σταθµούς δειγµατοληψίας και τη δειγµατοληπτική προσπάθεια (Ευαγγελόπουλος, κ.α., 2013). 2.2. Εργαστηριακές µετρήσεις. Κατά την πειραµατική αλίευση συλλέχθηκαν συνολικά 113 άτοµα µέλαινας, τα οποία τοποθετήθηκαν στον καταψύκτη σε κατάλληλη θερµοκρασία για την αποφυγή κάποιας µορφής αλλοίωσης. Στη πορεία του πειραµατικού σταδίου στο εργαστήριο Βιολογίας, αναλύονταν από 5 έως 10 δείγµατα την ηµέρα, που είχαν αποψυχθεί από την προηγούµενη ηµέρα. Η έρευνα χωριζόταν σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο ήταν τα µορφολογικά στοιχεία και η εξαγωγή των µετρούµενων εσωτερικών οργάνων που αναλύονται παρακάτω. Στο δεύτερο στάδιο ήταν η µέτρηση του στοµαχιού (µεικτό και καθαρό βάρος) και η ανάλυση του εσωτερικού του (τροφή), όπου είναι και ο λόγος της έρευνας αυτής. Τα µορφολογικά στοιχεία που µετρήθηκαν σε κάθε άτοµο ήταν το συνολικό µήκος και βάρος, αλλά και το άνοιγµα του στόµατος (µήκος-πλάτος) και το µήκος της προεξοχής του. Αυτά τα µορφολογικά στοιχεία µετρήθηκαν επειδή είναι πολύ σηµαντικά για την λήψη τροφής του κάθε ατόµου. Στη συνέχεια, αφού µετρήθηκαν τα µορφολογικά, ακολούθησε το άνοιγµα της κοιλιάς από την έδρα µέχρι τον 12

οισοφάγο µε ειδικό ψαλίδι. Από τα εσωτερικά όργανα αφαιρέθηκαν οι γονάδες, το στοµάχι, το ήπαρ και το έντερο. Με τις γονάδες έγινε ο διαχωρισµός ωριµότητας σύµφωνα µε την κλίµακα Nikolsky (1976), που χωρίζεται σε 6 στάδια. Με τα στάδια 1,2 & 3 χαρακτηρίζονται τα ανώριµα άτοµα, µε τα στάδια 4 & 5 τα ώριµα και µε το στάδιο 6 αυτά που έχουν ήδη γεννήσει. Σε όλα τα άτοµα που επεξεργάστηκαν, µετρήθηκε και το βάρος των γονάδων και γενικά έφταναν µέχρι και το στάδιο 5 (κυρίως αρσενικά). Στο ήπαρ και στο έντερο µετρήθηκε το βάρος και το µήκος, αντίστοιχα. Το στοµάχι, κατά την αφαίρεσή του, έµπαινε σε σακουλάκι που έκλεινε αεροστεγώς και τοποθετούνταν στην κατάψυξη για την αποφυγή αλλοίωσης. Κατά την ανάλυση του στοµαχιού, ζυγιζόταν µε την τροφή αλλά και χωρίς την τροφή, έτσι ώστε να υπολογιστεί το καθαρό βάρος της. Για την αναγνώριση των στοµαχικών περιεχοµένων χρησιµοποιήθηκε κυρίως το στερεοσκόπιο αλλά και το µικροσκόπιο, όπου το υλικό τοποθετήθηκε σε αντικειµενοφόρες πλάκες για πιο εύκολη αναγνώριση. Τέλος ακολούθησε η αναγνώριση, ο διαχωρισµός και η καταµέτρηση των οργανισµών µε τη βοήθεια της κλείδας σε κάθε άτοµο. Τα όργανα που χρησιµοποιήθηκαν στα στάδια έρευνας, ήταν ο ζυγός ακρίβειας σφάλµατος 0,01gr, το ιχθυόµετρο και το στερεοσκόπιο, που αναφέρθηκε παραπάνω. 2.3 TROPHLAB Αποτελέσµατα και εκτιµήσεις τροφικών επιπέδων καθώς και παµφαγικών δεικτών (O.I.) ενσωµατώνονται στο ECOPATH λογισµικό που έχει χρησιµοποιηθεί σε πολλά οικοσυστήµατα. Το ίδιο ισχύει και στο FishBase, όπου υπάρχουν πάρα πολλές πληροφορίες για τις τροφικές εκτιµήσεις των ειδών, καλυπτόµενα από το FAO statistics. Ωστόσο αυτό που χρειαζόταν ήταν ένα εργαλείο για να δίνει εκτιµήσεις τροφικού επιπέδου, πέρα από τις εφαρµογές του ECOPATH. Για αυτό το λόγο δηµιουργήθηκε το TrophLab. Μία εφαρµογή που προωθεί εκτιµήσεις του τροφικού επιπέδου οποιουδήποτε καταναλωτή δίνοντάς του πληροφορίες, είτε ποιοτικές είτε ποσοτικές, για την σύνθεση της διατροφής του. Υπάρχουν δύο τρόποι υπολογισµού του αποτελέσµατος των τροφικών επιπέδων, ενός ή πολλών οργανισµών. Ο πρώτος παρέχει εκτιµήσεις τροφικού επιπέδου από ποσοτικής προέλευσης δεδοµένα σύνθεσης της διατροφής του οργανισµού. Ο 13

δεύτερος παρέχει κατά προσέγγιση εκτιµήσεις τροφικού επιπέδου από µια λίστα µε τους τύπους τροφών που παρουσιάζονται συχνά στο διαιτολόγιο του ψαριού, από ποιοτικά αλλά και ποσοτικά δεδοµένα. Σύµφωνα µε τον 1 ο τρόπο, οι εκτιµήσεις του τροφικού επιπέδου υπολογίζονται µε την παρακάτω εξίσωση 2.3.1. εδοµένα της εξίσωσης είναι το ποσοστό επί της % της τροφής που τρώει ο καταναλωτής, καθώς και το τροφικό επίπεδο της ίδιας. (2.3.1) Troph =1 + mean of the food items Κατά την παρούσα µελέτη για την δίαιτα της Spicara maena, ακολούθησε ο πρώτος τρόπος υπολογισµού του Troph. Σύµφωνα µε την παραπάνω εξίσωση 2.3.1, εκφράζεται το πού το πειραµατικό είδος τείνει να λειτουργήσει στα αντίστοιχα διατροφικά πλέγµατα. Ωστόσο, για να εκτιµηθεί το τροφικό επίπεδο του είδους αυτού, πρέπει να λάβουµε υπόψη τη διατροφική του σύνθεση, καθώς και τα τροφικά επίπεδα της σύνθεσης αυτής, ηλαδή σε πιο τροφικό επίπεδο βρίσκονται οι οργανισµοί µε τους οποίους τρέφεται. Αυτό επιτυγχάνεται µε τον τύπο που προαναφέρθηκε, όπου ο µέσος όρος εξαρτάται από το ποσοστό της συνεισφοράς των διαφόρων τύπων τροφών. Στη µελέτη αυτή, εξετάσθηκαν όλοι οι τύποι τροφών της µέλαινας και υπολογίστηκε µε ποσοστά η κάθε µία σε σχέση µε το σύνολο που είχε φάει. Μέσω του TrophLab, υπολογίζεται επίσης και ο παµφαγικός δείκτης (O.I.) και το τυπικό σφάλµα (s.e.). Το O.I. υπολογίζεται από τη διακύµανση του τροφικού επιπέδου του είδους από τον τύπο 2.3.2 και το τυπικό σφάλµα από τον τύπο 2.3.3. (2.3.2) OI= Σ j=1 (troph j - troph i ) 2 * DC ij (2.3.3) s.e = OI Το Ο.Ι. παίρνει τιµές µε 0 όταν όλες τροφές ακολουθούν το ίδιο τροφικό επίπεδο και αυξάνεται όσο αυξάνονται και οι ίδιες, δηλαδή η ποικιλία των τροφικών 14

επιπέδων. Όταν το ΟΙ έχει µηδενική αξία, τότε ο καταναλωτής δείχνει ότι το διαιτολόγιό του είναι σταθερό σε ένα τροφικό επίπεδο. Αντίθετα, όταν παίρνει τιµές µεγαλύτερες του µηδενός, τότε δείχνει ότι το διαιτολόγιο κυµαίνεται σε πολλά τροφικά επίπεδα. Ο παραπάνω τύπος 2.3.3, δηλώνει ότι το τυπικό σφάλµα είναι η τετραγωνική ρίζα του OI και είναι µια µονάδα µέτρησης της αβεβαιότητας της ακρίβειας του τροφικού επιπέδου, λόγω της µεταβλητότητας των δειγµάτων. Έτσι, ο δείκτης ΟΙ είναι η διακύµανση του τροφικού επιπέδου των τύπων τροφών της µέλαινας. 2.4 Μέθοδοι Ανάλυσης της Τροφής Οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για την ανάλυση της τροφής, ποικίλουν ανάλογα µε το πειραµατικό είδος, το διαιτολόγιό του αλλά και το περιβάλλον διαβίωσης του. Γενικά, η εφαρµογή των διαφόρων µεθόδων υπολογισµού των τροφικών συνηθειών των ψαριών έχει σαν αποτέλεσµα τον υπολογισµό της σύνθεσης του διαιτολογίου τους, τη µελέτη του µηχανισµού πεπτικότητάς τους και τον υπολογισµό της εποχιακής διακύµανσης της τροφικής δραστηριότητάς τους. Επίσης, η ανάλυση του στοµαχικού περιεχοµένου αποσκοπεί στη σύγκριση του διαιτολογίου µε το µέγεθος και την ηλικία των ψαριών, ώστε να υπολογιστούν οι διατροφικές τους συνήθειες. Συγκεκριµένα, µερικές από αυτές τις µεθόδους ανάλυσης είναι οι εξής: η αριθµητική µέθοδος, η ογκοµετρική/βαροµετρική µέθοδος, η σηµειακή µέθοδος, η µέθοδος συχνότητας εµφάνισης και η χηµική µέθοδος. (Νεοφύτου, 1997). Αυτές που χρησιµοποιήθηκαν για την παρούσα µελέτη, δηλαδή για τον υπολογισµό των τροφικών συνηθειών της µέλαινας, ήταν η αριθµητική µέθοδος και η µέθοδος συχνότητας εµφάνισης. Οι τελευταίες επιλέχθηκαν λόγω του ότι δεν λαµβάνεται υπόψη το µέγεθος των θηραµάτων, το οποίο ήταν σχεδόν όµοιο σε όλα τα θηράµατα. 15

2.4.1 Αριθµητική Μέθοδος Η αριθµητική µέθοδος (numerical method) χρησιµοποιήθηκε για να υπολογιστεί το ποσοστό της κάθε τροφής από το στοµαχικό περιεχόµενο του ψαριού. Αυτό επιτεύχθηκε βάσει του διαχωρισµού και του συνολικού αριθµού των κατάλληλων τροφών που υπήρχαν µέσα στα στοµάχια. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω τύπο, ο συνολικός αριθµός κάθε τροφής εκφράζεται σε εκατοστιαίο ποσοστό (Γεροντίδου, 2007). %N=N i / N tot *100 Όπου, N i : ο αριθµός ενός τύπου τροφής i N tot : συνολικός αριθµός όλων των τύπων τροφών που µετρήθηκαν Η αριθµητική µέθοδος δείχνει την εκτίµηση και τη σηµαντικότητα του τύπου τροφής στην διατροφή της µέλαινας. Είναι γρήγορη και απλή µέθοδος, αλλά το µειονέκτηµα είναι ότι δεν λαµβάνεται υπόψη το µέγεθος των ειδών της τροφής, παρά µόνο ο αριθµό τους. Στην συγκεκριµένη έρευνα όµως δεν είναι τόσο σηµαντικό, διότι όλα τα είδη κατέχουν περίπου το ίδιο µέγεθος. Τέλος, η αριθµητική µέθοδος δίνει καλύτερες εκτιµήσεις της σχετικής αφθονίας όλων των τροφών, που υπάρχουν στα στοµάχια, σε σύγκριση µε τη µέθοδο συχνότητας εµφάνισης που θα αναλυθεί παρακάτω. 2.4.2 Μέθοδος Συχνότητας Εµφάνισης Η µέθοδος της συχνότητας εµφάνισης (frequency of occurrence) χρησιµοποιείται για να εκτιµηθεί το πόσο συχνά εµφανίζεται µία τροφή στο στοµάχι του ψαριού. Για να γίνει αυτό, υπολογίζεται ο αριθµός των στοµαχιών µέσα στα οποία βρέθηκε η τροφή. Όπως και το αποτέλεσµα της αριθµητικής µεθόδου, έτσι και της µεθόδου συχνότητας εµφάνισης εκφράζεται σαν εκατοστιαίο ποσοστό, που φαίνεται και στο παρακάτω τύπο (Sidnei Eduardo Lima-Junior & R. Goitein, 2000). 16

F i = 100* n i / n Όπου, F i : η συχνότητα εµφάνισης του i τύπου τροφής στο δείγµα n i : ο αριθµός των στοµαχιών που εµφανίζεται ο i τύπος τροφής n : το συνολικό άθροισµα των στοµαχιών που εξετάσθηκαν Όπως και στην αριθµητική µέθοδο, έτσι και εδώ δεν λαµβάνεται υπόψη το µέγεθος της κάθε τροφής. Η βασική διαφορά της πρώτης µεθόδου µε την µέθοδο συχνότητας εµφάνισης είναι ότι στην πρώτη χρησιµοποιήθηκε ο συνολικός αριθµός της κάθε τροφής σε σχέση µε τον συνολικό αριθµό όλων των τύπων τροφών, ενώ στην τελευταία ο αριθµός των στοµαχιών που εµφανίστηκαν αυτές οι τροφές σε σχέση µε το άθροισµα των στοµαχιών που µελετήθηκαν στο πείραµα. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι καθοριστικό ρόλο διαδραµατίζει η εµφάνιση µικρών οργανισµών στο στοµάχι του πειραµατικού είδους, µε αποτέλεσµα να πιθανολογείται το διαιτολόγιο και ο τόπος διαβίωσης του είδους. 17

3.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κατά το πειραµατικό στάδιο συλλέχθηκαν και εξετάσθηκαν συνολικά 113 άτοµα του είδους Spicara maena, εκ των οποίων τα 67 ήταν θηλυκά και τα 41 αρσενικά ( ιάγραµµα 3.1). Τα υπόλοιπα 5 δεν ήταν δυνατό να αναγνωριστούν, λόγω της αλλοίωσης κατά την ψύξη και το µέγεθός τους, ως εκ τούτου δεν συµπεριλήφθηκαν στα αποτελέσµατα. Ειδικότερα, η ποσοστιαία αναλογία των ατόµων ανήλθε στο 38% στα αρσενικά και στο 62% στα θηλυκά. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 38% MALE -41 62% FEMALE-67 ιάγραµµα 3.1: Ποσοστά αρσενικών και θηλυκών ατόµων της Spicara maena. Λόγω της διαφοράς µήκους ανάλογα µε τον αριθµό τους, τα 113 άτοµα χωρίστηκαν σε 3 κλάσεις µήκους, µε σκοπό την ευκολότερη επεξεργασία των δεδοµένων και την πιο σαφή ανάλυση των αποτελεσµάτων. Στην πρώτη κλάση περιλαµβάνονται τα άτοµα που το µήκος τους ανέρχεται από 14,4 έως 16,4 cm, στην δεύτερη κλάση από 16,5 έως 18,4 cm και στην τρίτη κλάση από 18,5 έως 21,4 cm. Στο παρακάτω διάγραµµα 3.2, παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα των τριών κλάσεων. Συγκεκριµένα, στην πρώτη κλάση ανήκουν 46 άτοµα µε ποσοστό που διαµορφώνεται στο 41%, στην δεύτερη κλάση 37 άτοµα µε ποσοστό 33% και στην τρίτη κλάση 29 άτοµα µε ποσοστό 26%. 18

ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ 29-26% 46-41% 37-33% 14,4-16,4 cm 16,5-18,4 cm 18,5-21,4 cm ιάγραµµα 3.2: Ποσοστά κλάσεων µήκους των ατόµων Spicara maena. 3.1 Σύγκριση µέσων τιµών ανά φύλο Η σύγκριση των δύο φύλων έγινε µε σκοπό να βρεθούν διαφορές µεταξύ τους και πιο συγκεκριµένα διαφορές που βασίζονται στις διατροφικές δυνατότητες της Spicara maena. Τα µορφολογικά στοιχεία που πάρθηκαν και αναλύονται παρακάτω ανάλογα µε το φύλο, αφορούν στοιχεία που παίζουν σηµαντικό ρόλο στις διατροφικές συνήθειες της µέλαινας. Αυτά τα στοιχεία, βοηθούν επίσης και στον υπολογισµό της σύνθεσης του διαιτολογίου του πειραµατικού είδους. Με τον διαχωρισµό των ατόµων Spicara maena σε κλάσεις, δόθηκε η δυνατότητα να εξεταστούν πιο λεπτοµερώς τα δύο φύλα. Πιο συγκεκριµένα, παρατηρήθηκε αρχικά η διαφορά και ο αριθµός των ατόµων σε σχέση µε το µήκος ( ιάγραµµα 3.1.1). Στην πρώτη κλάση, δηλαδή στα άτοµα µε µήκος από 14,4 έως 16,4 cm, αυτά που υπερισχύουν είναι τα θηλυκά µε αριθµό 43, σε αντίθεση µε τα αρσενικά που είναι µόλις 3. Στην δεύτερη κλάση µε µήκος από 16,5 έως 18,4 cm τα άτοµα που επικρατούν και πάλι αλλά µε µικρότερη διαφορά είναι τα θηλυκά µε αριθµό 21, σε σχέση µε τα αρσενικά µε αριθµό 12. Στην τρίτη και τελευταία κλάση µε µήκος από 18,5 έως 21,4 cm, κυριαρχούν πλέον τα αρσενικά µε αριθµό 24 έναντι των θηλυκών µε αριθµό 5. 19

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 43 24 21 12 5 3 14,4-16,4 cm 16,5-18,4 cm 18,5-21,4 cm MALE FEMALE ιάγραµµα 3.1.1: Σύνολο αρσενικών και θηλυκών ατόµων Spicara maena σε κάθε κλάση. Για την παρατήρηση τυχών διαφορών ανάµεσα στα δύο φύλα της µέλαινας, υπολογίστηκαν οι µέσες τιµές των µορφολογικών στοιχείων που είχαν σχέση µε τις διατροφικές συνήθειές της. Αρχικά υπολογίστηκαν οι µέσες τιµές από µορφολογικά στοιχεία που είχαν να κάνουν µε εξωτερικά και εσωτερικά σηµεία του σώµατος. Συγκεκριµένα, χωρίστηκαν σε στοιχεία που είχαν µονάδα µέτρησης τα cm ( ιάγραµµα 3.1.2) και στοιχεία που είχαν µονάδα µέτρησης τα gr ( ιάγραµµα 3.1.3). 20,00 18,85 18,00 16,36 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,76 3,88 4,30 3,78 4,00 0,73 0,62 0,67 2,00 0,59 0,51 0,58 0,00 MALE FEMALE ιάγραµµα 3.1.2: Μέσες τιµές µερικών µορφολογικών στοιχείων της Spicara maena, σε cm. 20

Στο παραπάνω ιάγραµµα 3.1.2, παρουσιάζονται οι µέσες τιµές των µορφολογικών στοιχείων του είδους, όπως το συνολικό µήκος, το µήκος του κεφαλιού, το βάθος και το πλάτος του στόµατος αλλά και το µήκος της προεξοχής του. Σε όλα τα µορφολογικά στοιχεία, τα αρσενικά είχαν µεγαλύτερο µέσο όρο από τα θηλυκά και ιδιαίτερα στο συνολικό µήκος, µε 18,85cm και 16,36cm, αντίστοιχα. Πιο συγκεκριµένα, στο µήκος του κεφαλιού τα αρσενικά είχαν µέσο όρο 4,30cm, ενώ τα θηλυκά 3,78cm. Στο βάθος και στο πλάτος του στόµατος, τα αρσενικά είχαν 0,73cm και 0,62cm, ενώ τα θηλυκά 0.59cm και 0,51cm, αντίστοιχα. Στο µήκος της προεξοχής του στόµατος, τα αρσενικά είχαν µέσο όρο 0,67cm, ενώ τα θηλυκά 0,58cm. Στα ιαγράµµατα 3.1.3 & 3.1.4, εµφανίζονται οι µέσες τιµές των µορφολογικών στοιχείων της µέλαινας που αφορούν κυρίως εσωτερικά όργανα. Όλα έχουν µετρηθεί σε gr εκτός από το έντερο που µετρήθηκε το συνολικό µήκος του. Τα αρσενικά είχαν µέσο όρο 20,28cm, ενώ τα θηλυκά 15,63cm. Στο συνολικό βάρος, τα αρσενικά µε µεγάλη διαφορά είχαν µέσο όρο 90,27gr, σε αντίθεση µε τα θηλυκά που είχαν 54,85gr. Στο βάρος των γονάδων δεν παρατηρήθηκε µεγάλη διαφορά, µε τα αρσενικά να έχουν µέσο όρο 0,13gr και τα θηλυκά 0,126gr. Κατά πάσα πιθανότητα, η αλλοίωση των ψαριών και η ηλικία τους να παίζουν ρόλο στην µικρή διαφορά, διότι σε πολλά άτοµα δεν βρέθηκαν γονάδες. Στο βάρος του ήπατος τα αρσενικά είχαν µέσο όρο 0,52gr, ενώ τα θηλυκά 0,27gr. 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 20,28 15,63 Gut Length 90,27 Body Weight 54,85 MALE FEMALE 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,13 Gonad weight 0,126 0,52 Liver weight 0,27 MALE FEMALE ιάγραµµα 3.1.3 & 3.1.4: Μέσες τιµές µερικών µορφολογικών στοιχείων της Spicara maena, σε gr. Το τελευταίο διάγραµµα που έχει να κάνει µε τη σύγκριση των µέσων τιµών ανάλογα µε το φύλο, παρουσιάζεται παρακάτω ( ιάγραµµα 3.1.5). Στο διάγραµµα αυτό δόθηκε περισσότερη έµφαση για τα δεδοµένα που πάρθηκαν από τα στοµάχια 21

των ατόµων. Αρχικά µετρήθηκε το βάρος των στοµάχων των αρσενικών και των θηλυκών ατόµων πριν ανοιχτούν. Παρατηρήθηκε ότι ο µέσος όρος του βάρους τους στα αρσενικά ήταν 0,29gr, ενώ στα θηλυκά 0,19gr. Το δεύτερο βήµα ήταν η µέτρηση του βάρους των άδειων στοµαχιών, όπου στα αρσενικά ο µέσος όρος ήταν 0,2 gr και στα θηλυκά 0,13gr. Η µέτρηση αυτή έγινε για το τρίτο και τελευταίο βήµα, που ήταν η µέτρηση του καθαρού βάρους της τροφής για τα δύο φύλα. Στα αρσενικά ο µέσος όρος ήταν 0,08gr, ενώ στα θηλυκά 0,057gr. Όπως φαίνεται και στο διάγραµµα, και στις τρείς µετρήσεις που έγιναν, παρατηρείται µια αναλογία ανάλογα µε το φύλο, που θα αναλυθεί παρακάτω. 0,30 0,29 0,25 0,20 0,19 0,20 0,15 0,13 MALE 0,10 0,08 0,057 FEMALE 0,05 0,00 Full stomach weight Empty stomach weight Net weight of food ιάγραµµα 3.1.5: Μέσες τιµές στα χαρακτηριστικά του στοµάχου της Spicara maena στα 2 φύλα. 22

3.2 Αποτελέσµατα µελέτης διατροφικής συµπεριφοράς Στην µελέτη για την διατροφική συµπεριφορά της µέλαινας, υπολογίστηκε ο συνολικός αριθµός των ατόµων του κάθε τύπου τροφής. Πιο συγκεκριµένα, αναλύθηκαν οι οικογένειες των ειδών που ανήκουν σε κάθε τάξη. Στο διάγραµµα 3.2.1 παρουσιάζονται οι τάξεις της υποκλάσης των Κωπήποδων, του τύπου τροφής της µέλαινας που είχε την µεγαλύτερη τροφική αξία (Εικόνες 3.2.1). Ο συνολικός αριθµός των ατόµων των Κωπήποδων ήταν 5699, µε τα 5434 να ανήκουν στην τάξη των Harpacticoida (Αρπακτικών). Τα υπόλοιπα άτοµα και συγκεκριµένα τα 16 ανήκουν στην τάξη των Siphonostomatoida, ενώ τα 249 σε άλλες τάξεις που δεν αναγνωρίστηκαν λόγω της αλλοίωσης (διαµελισµένα τµήµατα). 16 249 Copepoda Harpacticoida Siphonostomatoida 5434 Other ιάγραµµα 3.2.1: Ανάλυση της υποκλάσης των Κωπήποδων σε τάξεις και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Εικόνες 3.2.1: Κωπήποδα -Τάξη Harpacticoida. 23

Η αµέσως επόµενη τάξη στη διατροφή της µέλαινας κατά αριθµό ατόµων, ήταν τα Οστρακώδη ( ιάγραµµα 3.2.2 & Εικόνες 3.2.2). Ο συνολικός αριθµός ατόµων των Οστρακωδών ήταν 68 και χωρίστηκαν σε δύο οικογένειες. Στις οικογένειες των Cytheruridae και των Cytheridae. Στην πρώτη υπολογίστηκαν 56 άτοµα, ενώ στην δεύτερη µόνο 5. Τα υπόλοιπα 7 δεν αναγνωρίστηκαν. Ostracoda 5 7 56 Cytheruridae Cytheridae Other ιάγραµµα 3.2.2: Ανάλυση της τάξης των Οστρακωδών σε οικογένειες και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Εικόνες 3.2.2: Οστρακώδη -Οικογένεια Cytheruridae. Τα Ισόποδα ήταν η πιο περίπλοκη τάξη λόγω του ότι αναλύθηκαν σε περισσότερες οικογένειες από όλους τους τύπους των τροφών της Spicara maena παρόλο που ο αριθµός ατόµων ήταν σχετικά µικρός ( ιάγραµµα 3.2.3 & Εικόνες 3.2.3). Ο 24

συνολικός αριθµός όλων των Ισόποδων ήταν 49. Η οικογένεια που ανήκαν τα περισσότερα ήταν η Anthuridae, όπου µετρήθηκαν 30 άτοµα. Η αµέσως επόµενη ήταν η οικογένεια Ligiidae µε 6 άτοµα. Στις οικογένειες Sphaeromatidae και Cirolanidae υπολογίστηκαν 5 άτοµα σε κάθε µια, ενώ στις δύο τελευταίες οικογένειες που ήταν η Limnoriidae και η Jaeropsidae µετρήθηκαν 2 και 1 άτοµα, αντίστοιχα. Σηµαντικό είναι να αναφερθεί ότι στις οικογένειες Ligiidae, Cirolanidae και Anthuridae βρέθηκαν και τα συγκεκριµένα είδη που ανήκουν στην κάθε µία. Στην πρώτη οικογένεια ανήκει το είδος Ligia Oceanica, στην δεύτερη το Eurydice pulchra και στην τελευταία οικογένεια το Anthura gracilis. Isopoda 6 30 5 5 2 1 Ligiidae Sphaeromatidae Jaeropsidae Limnoriidae Cirolanidae Anthuridae ιάγραµµα 3.2.3: Ανάλυση της τάξης των Ισόποδων σε οικογένειες και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Σε πολλά στοµάχια των ατόµων της µέλαινας παρατηρήθηκαν και Παρασιτικά Ισόποδα ( ιάγραµµα 3.2.4 & Εικόνες 3.2.3). Τα Παρασιτικά Ισόποδα είναι οργανισµοί που τρέφονται από άλλους οργανισµούς είτε από τις τροφικές τους συνήθειες, είτε από το αίµα τους (από τον µυϊκό ιστός τους). Κατά την ανάλυση δύο ατόµων Spicara maena βρέθηκαν δύο Παρασιτικά Ισόποδα. Το ένα βρισκόταν στην στοµατική κοιλότητα του πειραµατικού είδους και το άλλο στο έντερό του. Αυτά τα δύο Παρασιτικά Ισόποδα µάλλον ήταν ενήλικα, λόγω της διαφοράς του µεγέθους που είχαν µε αυτά του στοµαχικού περιεχοµένου αλλά και το ότι είχαν έµβρυα. Τα άτοµα που συλλέχθηκαν από την τροφή της µέλαινας ήταν συνολικά 29, µε τα 28 να ανήκουν στην οικογένεια των Bopyridae. 25

Parasitic Isopods 1 28 Bopyridae Other ιάγραµµα 3.2.4: Ανάλυση της τάξης των Παρασιτικών Ισόποδων σε οικογένειες και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Εικόνες 3.2.3: Παρασιτικά Ισόποδα (εκτός και εντός στοµαχικού περιεχοµένου). Στο διάγραµµα 3.2.5, παρουσιάζεται η τάξη των Μαλακόστρακων. Τα Μαλακόστρακα είναι µία οµοταξία υδρόβιων καρκινοειδών που περιλαµβάνει καβούρια, γαρίδες, αστακούς και άλλα. Κατά την παρατήρηση του στοµαχικού περιεχοµένου της µέλαινας, βρέθηκαν 22 άτοµα αυτής της τάξης. Από τα 22, τα 21 ανήκουν στην οικογένεια των Mysidae (Εικόνες 3.2.4), ενώ το 1 στην οικογένεια Cumacea. Τα Mysidae µάλλον είναι κοινές γαρίδες και όπως παρατηρήθηκε στο στερεοσκόπιο βρίσκονται στην αρχική ηλικία. ηλαδή από έµβρυο προς εφηβική µορφή. 26

Malacostraka 1 21 Mysidae Cumacea ιάγραµµα 3.2.5: Ανάλυση της τάξης των Μαλακόστρακων σε οικογένειες και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Εικόνες 3.2.4: Μαλακόστρακα- Οικογένεια Mysidae. Στο διάγραµµα 3.2.6 παρουσιάζεται η τάξη των Αµφίποδων. Πιο συγκεκριµένα, τα Αµφίποδα είναι µία τάξη των καρκινοειδών µαλακόστρακων και έχουν ένα ηµιδιαφανές σώµα (Εικόνες 3.2.5). Ένα κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η απουσία θυρεού. Κατά την πειραµατική έρευνα, το σύνολο που µετρήθηκε στα Αµφίποδα ήταν 18, µε 2 από αυτά να ανήκουν στην οικογένεια Talitridae. Τα υπόλοιπα 16 δεν κατάφεραν να αναγνωριστούν λόγο των άσχηµων συνθηκών που επικρατούσε στα στοµάχια των πειραµατικών ατόµων της µέλαινας (βλέννες, διαµελισµένα σώµατα, κ.α.). 27

Amphipoda 2 Talitridae Other 16 ιάγραµµα 3.2.6: Ανάλυση της τάξης των Αµφίποδων σε οικογένειες και ο συνολικός αριθµός των ατόµων. Εικόνες 3.2.5: Αµφίποδα. Το τελευταίο διάγραµµα µε τον αριθµό ατόµων ( ιάγραµµα 3.2.7) αναφέρεται στα άτοµα Cyprid larva και στα άτοµα της οικογένειας Rissoellidae. Η Cyprid larva (Εικόνες 3.2.6) είναι το τελευταίο στάδιο της προνύµφης πριν την ενηλικίωση. Ανήκει στα Καρκινοειδή, στην τάξη των Μαξιλλόποδων και συγκεκριµένα στην υποκλάση των Cirripedia. Με την ενηλικίωσή της, η Cyprid larva επιλέγει το κατάλληλο υπόστρωµα για να εγκατασταθεί (Shanks, 2001). Η οικογένεια Rissoellidae (Εικόνες 3.2.7) ανήκει στα Μαλάκια, στην τάξη των Γαστερόποδων. Είναι µια οικογένεια σχετικά µικρού µεγέθους που εµφανίζεται σε όλο τον κόσµο, καθώς περιλαµβάνει πολλά είδη που µπορούν να επιβιώσουν ακόµα και σε δύσκολες συνθήκες είτε θερµοκρασίας, είτε αλατότητας (υφάλµυρα νερά) (Avila et al., 2011). Ο αριθµός ατόµων των υπόλοιπων τύπων τροφών έφτανε τους 5885, και τα άτοµα της Cyprid larva να είναι 150 και της οικογένειας Rissoellidae 79, ξεχωριστά. 28

150 79 Cyprid larva Rissoellidae Άθροισµα Ατόµων 5885 ιάγραµµα 3.2.7: Αριθµός ατόµων Cyprid larva και Rissoellidae σε σχέση µε τον συνολικό αριθµό ατόµων. Εικόνες 3.2.6: Υποκλάση Cirripedia-Cyprid larva. Εικόνες 3.2.7: Gastropoda- Οικογένεια Rissoellidae. 29

3.2.1 Η διατροφική συµπεριφορά σε σχέση µε το φύλο. Μετά από τον υπολογισµό και την ανάλυση όλων των τύπων τροφών της Spicara maena, παρατηρήθηκαν οι διαφορές ανάµεσα στα δύο φύλα και πιο συγκεκριµένα οι διαφορές στις διατροφικές τους συνήθειες. Έτσι λοιπόν, όπως φαίνεται και στο διάγραµµα 3.2.1.1, υπολογίστηκε ο µέσος όρος όλων των τροφών που καταναλώθηκαν από τα αρσενικά και τα θηλυκά άτοµα. Υπολογίστηκε ο µέσος όρος και όχι το συνολικό άθροισµα των τύπων τροφών κάθε φύλου, διότι τα θηλυκά υπερτερούσαν µε αριθµό ατόµων 67 έναντι των αρσενικών µε αριθµό 41. Η σηµαντικότερη τροφή της διατροφής της µέλαινας που έφτασε το 93%, δηλαδή τα Κωπήποδα, στα αρσενικά υπολογίστηκε 48,53 ενώ στα θηλυκά 59,14. Τα Οστρακώδη στα αρσενικά έφτασαν το 1,8 και στα θηλυκά το 2,08 ενώ τα Ισόποδα 2,56 και 1,67, αντίστοιχα. Μία σηµαντική διαφορά, όπως στα Κωπήποδα, παρατηρήθηκε και στα Παρασιτικά Ισόποδα µε τα αρσενικά να συγκεντρώνουν 4,2, ενώ τα θηλυκά 1,33. Στα Αµφίποδα ο µέσος όρος των αρσενικών ατόµων ήταν 1,5 και στα θηλυκά 2,17, ενώ στα Μαλακόστρακα 2,2 και 1,22, αντίστοιχα. Η κατάλληλη τροφή που αποτέλεσε σηµαντικό ποσοστό στη διατροφή της µέλαινας, µετά τα Κωπήποδα, ήταν η υποκλάση Cirripedia (Cyprid larva- 2%) µε τα αρσενικά να έχουν µέσο όρο 3,82 και τα θηλυκά 4,04. Η τελευταία τροφή στις διατροφικές συνήθειες της Spicara maena ήταν τα Γαστερόποδα (Οικογένεια Rissoellidae), µε µέσο όρο 2,36 και 2,05 στα αρσενικά και στα θηλυκά, αντίστοιχα. 60,00 50,00 40,00 30,00 48,53 59,14 20,00 10,00 0,00 1,8 2,56 4,2 1,5 2,2 3,82 2,36 2,08 1,67 1,33 2,17 1,22 4,04 2,05 male female ιάγραµµα 3.2.1.1: Μέσος όρος διατροφικών συνηθειών των δύο φύλων. 30

3.2.2 Η διατροφική συµπεριφορά ανάλογα µε τους σταθµούς δειγµατοληψίας. Κατά την πειραµατική αλιεία, τα σηµεία που συλλέχθηκαν τα δείγµατα γύρω από τη Νησιώπη και παρουσιάστηκαν στην Εικόνα 2.1.2 ήταν τέσσερα. Με τον υπολογισµό και την αναγνώριση των θηραµάτων της µέλαινας, δόθηκε η ευκαιρία να µελετηθεί η διατροφική συµπεριφορά των ατόµων Spicara maena σε κάθε περιοχή ξεχωριστά και αν υπάρχουν διαφορές. Επίσης µε αυτά τα στοιχεία µπορούν να ειπωθούν πολλά σχόλια που αφορούν την τροφική αξία κάθε περιοχής. Όπως αναφέρθηκε και στην παράγραφο 3.2.2 υπολογίστηκε ο µέσος όρος και όχι το άθροισµα των τύπων τροφών, λόγω των διαφορετικών αριθµών ατόµων της κάθε περιοχής. Στον πρώτο σταθµό δειγµατοληψίας F1 που ήταν Νότια του Καβαλούρου συλλέχθηκαν συνολικά 61 άτοµα µέλαινας, τα περισσότερα από κάθε άλλο σταθµό. Οι διατροφικές συνήθειες αυτών των 61 ατόµων παρουσιάζονται στο διάγραµµα 3.2.2.1. Ο µέσος όρος των Κωπήποδων ήταν 50,98, των Οστρακωδών 1,53, των Ισόποδων και των Παρασιτικών Ισόποδων 2,14 και 1,4, αντίστοιχα, των Αµφίποδων 1,4, των Μαλακόστρακων 1,29, της Cirripedia 3,76 και των Γαστερόποδων 1,96. Σταθμός Δειγμ/ψίας F1 60,00 50,98 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 1,53 2,14 1,4 1,4 1,29 3,76 1,96 ιάγραµµα 3.2.2.1: Μέσος όρος διατροφικών συνηθειών της Spicara maena στον σταθµό δειγµατοληψίας F1. Στο σταθµό δειγµατοληψίας F2 ( ιάγραµµα 3.2.2.2) που ήταν Νότια της Πλάκας συλλέχθηκαν συνολικά 14 άτοµα µέλαινας. Ο µέσος όρος των Κωπήποδων στο σταθµό αυτό ήταν 39,64, των Οστρακωδών 3,8, των Ισόποδων και των Παρασιτικών Ισόποδων 1, των Μαλακόστρακων 2, της Cirripedia 4,56 και των Γαστερόποδων 1. 31

Μηδενικός ήταν ο µέσος όρος των Αµφίποδων, καθώς δεν παρατηρήθηκαν σε κανένα πειραµατικό είδος του σταθµού F2. Σταθμός Δειγμ/ψίας F2 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 39,64 3,8 1 1 0 2 4,56 1 ιάγραµµα 3.2.2.2: Μέσος όρος διατροφικών συνηθειών της Spicara maena στον σταθµό δειγµατοληψίας F2. Στο σταθµό δειγµατοληψίας F3 ( ιάγραµµα 3.2.2.3) που ήταν Ανατολικά της Νησιώπης συλλέχθηκαν συνολικά 5 άτοµα Spicara maena. Ο µέσος όρος των Κωπήποδων σε αυτό το σταθµό ήταν ο µεγαλύτερος, καθώς έφτασε τα 116,8. Τα Οστρακώδη είχαν µέσο όρο 2, τα Παρασιτικά Ισόποδα 8,5, τα Αµφίποδα 2 και της Cirripedia 3. Μηδενικός στο σταθµό F3 ήταν ο µέσος όρος των Ισόποδων, των Μαλακόστρακων και των Γαστερόποδων. Σταθμός Δειγμ/ψίας F3 116,8 120 100 80 60 40 20 0 2 0 8,5 2 0 3 0 ιάγραµµα 3.2.2.3: Μέσος όρος διατροφικών συνηθειών της Spicara maena στον σταθµό δειγµατοληψίας F3. 32

Ο τελευταίος σταθµός δειγµατοληψίας F4, που παρουσιάζεται στο διάγραµµα 3.2.2.4, ήταν Βορειοδυτικά της Νησιώπης. Στο σταθµό αυτόν συλλέχθηκαν συνολικά 32 άτοµα µέλαινας, ο δεύτερος σε ποσότητα µετά τον F1. Ο µέσος όρος των Κωπήποδων ήταν 57,4, των Οστρακωδών 2, των Ισόποδων και των Παρασιτικών Ισόποδων 1,89 και 1,33, αντίστοιχα, των Αµφίποδων 3,5, των Μαλακόστρακων 1,83, των Cirripedia 4 και των Γαστερόποδων 2,82. 60 50 40 30 20 10 0 57,4 Σταθμός Δειγμ/ψίας F4 2 1,89 1,33 3,5 1,83 4 2,82 ιάγραµµα 3.2.2.4: Μέσος όρος διατροφικών συνηθειών της Spicara maena στον σταθµό δειγµατοληψίας F4. Από τους τέσσερεις σταθµούς δειγµατοληψίας, που πραγµατοποιήθηκαν στο Σίγρι, µεγαλύτερο ενδιαφέρον έδειξαν οι F1 και F4 (Νότια και Βορειοδυτικά της Νησιώπης) από όπου συλλέχθηκαν τα περισσότερα άτοµα Spicara maena. Επίσης ενδιαφέρον έδειξαν και οι σταθµοί F2 και F3 σε σχέση µε τους F1 και F4, λόγω των διαφορών που είχαν µερικές κατάλληλες τροφές της µέλαινας και θα αναλυθούν παρακάτω. 33

3.3 Αποτελέσµατα TROPHLAB Όπως αναφέρθηκε και στην παράγραφο 2.3, για την εύρεση του τροφικού επιπέδου της µέλαινας, χρησιµοποιήθηκε ο πρώτος τρόπος. Στον πίνακα 3.3.1 που παρουσιάζεται παρακάτω φαίνεται αρχικά το είδος για το οποίο πραγµατοποιήθηκε η έρευνα αυτή, δηλαδή για την Spicara maena. Αρχικά συµπληρώθηκε το συνολικό ποσοστό της κάθε τροφής που περιλάµβανε η διατροφή της µέλαινας. Για την εύρεση του ποσοστού της κάθε τροφής βοήθησε και η Αριθµητική µέθοδος. Όλοι οι τύποι τροφών ανήκαν στο ζωοβένθος και στα βενθικά καρκινοειδή, εκτός από τα γαστρόποδα που ανήκαν στα µαλάκια. Επίσης όλες οι τροφές ανήκαν στο στάδιο των εφήβων και ενηλίκων. Λόγω του προβλήµατος µε τα δεδοµένα αλλά και τη λειτουργία του προγράµµατος TrophLab, τα ποσοστά στρογγυλοποιήθηκαν χωρίς να επηρεάσουν τα αποτελέσµατα. Με το µεγαλύτερο ποσοστό ή τροφική αξία που είναι 93% ανήκαν τα βενθικά κωπήποδα, µε τροφικό επίπεδο 2 και τυπικό σφάλµα 0. Οι τύποι τροφών της µέλαινας που αποµένουν καλύπτουν το υπόλοιπο 7%. Πιο συγκεκριµένα, στην διατροφή του πειραµατικού είδους, τα οστρακώδη είχαν ποσοστό 1% και τροφικό επίπεδο 2,5 µε τυπικό σφάλµα 0,61. Τα ισόποδα µε ποσοστό 1%, όπως και τα αµφίποδα µε ποσοστό 1%, είχαν τροφικό επίπεδο 2,29 µε τυπικό σφάλµα 0,53. Οι γαρίδες, που βρίσκονταν στην νεοσύλλεκτη και εφηβική ηλικία, µε ποσοστό 0,5% είχαν τροφικό επίπεδο 2,6 µε τυπικό σφάλµα 0,59, ενώ τα γαστρόποδα είχαν τροφικό επίπεδο 2,37 µε τυπικό σφάλµα 0,58. Τέλος, οι υπόλοιπες δύο τροφές που καλύπτουν το 2,5% (other benth.) είναι τα παρασιτικά ισόποδα (0,5%) και τα cyprid larva (2%) µε τροφικό επίπεδο 2,5 και τυπικό σφάλµα 0,5, αντίστοιχα. Όλα τα παραπάνω ήταν η αρχή ή αλλιώς τα δεδοµένα του προγράµµατος. Το σύνολο των ποσοστών των τύπων τροφών ήταν 100%, το οποίο δείχνει την ολοκληρωµένη διατροφή της Spicara maena. Το επόµενο και τελευταίο βήµα, αφού συµπληρώθηκε 100%, ήταν ο υπολογισµός του συνολικού τροφικού επιπέδου για την µέλαινα βάση των παραπάνω δεδοµένων. Έτσι η Spicara maena κατατάσσεται στο τροφικό επίπεδο 3,03, µε τυπικό σφάλµα 0,14. 34

Πίνακας 3.3.1: Εκτίµηση τροφικού επιπέδου της Spicara maena µε το TrophLab. 3.4 Αποτελέσµατα Αριθµητικής Μεθόδου Με την αριθµητική µέθοδο (numerical method) υπολογίστηκε το ποσοστό της κάθε τροφής από το στοµαχικό περιεχόµενο του ψαριού. Στο παρακάτω διάγραµµα 3.4.1 παρουσιάζονται τα πραγµατικά συνολικά ποσοστά των τύπων τροφών της µέλαινας και συγκεκριµένα της κάθε τάξης, ενώ στον πίνακα 3.5.1 παρουσιάζονται τα ποσοστά των τροφών αλλά και ο αριθµός των θηραµάτων µε περισσότερη ανάλυση. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, για τα αποτελέσµατα του TrophLab δεν δόθηκαν ακριβώς τα ποσοστά που υπολογίστηκαν κατά την αριθµητική µέθοδο λόγω προβλήµατος του προγράµµατος. Για αυτό και ακολούθησε µία στρογγυλοποίηση. Έτσι λοιπόν, όπως φαίνεται και στο διάγραµµα, τα Κωπήποδα έφτασαν το 93,21% καταλαµβάνοντας την πρώτη θέση στη διατροφή της µέλαινας µε µεγάλη διαφορά. Στη συνέχεια, ακολούθησαν η Cirripedia µε ποσοστό 2,45%, τα Γαστερόποδα µε 1,29% και τα Οστρακώδη µε 1,11%. Οι υπόλοιπες κατάλληλες τροφές δεν πέρασαν την µονάδα και πιο λεπτοµερώς τα Ισόποδα 0,80%, τα Παρασιτικά Ισόποδα 0,47%, τα Μαλακόστρακα 0,36% και τα Αµφίποδα 0,29%. 35

0,80 0,47 0,29 0,36 2,45 1,29 1,11 93,21 Food Items (%N) Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda ιάγραµµα 3.4.1: Ποσοστά των τύπων τροφών της Spicara maena κατά την αριθµητική µέθοδο.. 3.4.1 Αποτελέσµατα Αριθµητικής Μεθόδου ανάλογα µε το φύλο και τις κλάσεις µήκους. Εκτός από τον υπολογισµό του ποσοστού της κάθε τροφής από το στοµαχικό περιεχόµενο της µέλαινας, µε την αριθµητική µέθοδο υπολογίστηκε και το ποσοστό του κάθε τύπου τροφής ανάλογα µε το φύλο αλλά και τις κλάσεις µήκους. Στο παρακάτω διάγραµµα 3.4.1.1, παρουσιάζονται τα ποσοστά των τροφών που παρατηρήθηκαν στα στοµαχικά περιεχόµενα των αρσενικών Spicara maena, ενώ στο διάγραµµα 3.4.1.2 των θηλυκών. Επειδή κατά την αριθµητική µέθοδο χρησιµοποιείται ο συνολικός αριθµός των θηραµάτων της µέλαινας και όχι ο µέσος όρος, είναι λογικό τα ποσοστά των θηλυκών ατόµων να είναι µεγαλύτερα από τα ποσοστά των αρσενικών λόγω του αριθµού τους (41 αρσενικά & 67 θηλυκά). Έτσι το ποσοστό των Κωπήποδων, που κυριαρχούν στη διατροφή της Spicara maena, στα αρσενικά άτοµα φτάνει το 92,51%, ενώ στα θηλυκά άτοµα το 94,01%. Το επόµενο που ακολουθεί είναι το ποσοστό της υποκλάσης Cirripedia, µε τα αρσενικά άτοµα να είναι στα 0,69% και τα θηλυκά στα 1,65%. Η τελευταία και σηµαντική διαφορά ποσοστών µεταξύ των δύο φύλων βρίσκεται στην οικογένεια των Οστρακωδών µε τα αρσενικά να καταλαµβάνουν το 0,29%, ενώ τα θηλυκά το 0,79%. Στην οικογένεια των Γαστερόποδων τα αρσενικά έχουν ποσοστό 0,56% και τα θηλυκά άτοµα 0,65%. 36

Τα Παρασιτικά Ισόποδα και τα Αµφίποδα είναι δύο από τους τύπους τροφών της µέλαινας, όπου στα αρσενικά κατέχουν το 0,34% και 0,10%, αντίστοιχα, ενώ στα θηλυκά άτοµα κατέχουν το 0,11% και 0,20%, αντίστοιχα. Τέλος, ακολουθούν τα Ισόποδα και τα Μαλακόστρακα µε τα αρσενικά άτοµα να καταλαµβάνουν το 0,38% και 0,18%, ενώ τα θηλυκά το 0,38% και 0,16%, αντίστοιχα. Σηµαντικές τροφές που προαναφέρθηκαν είναι τα Παρασιτικά Ισόποδα, καθώς είναι η µόνη οικογένεια που υπερβαίνουν τα αρσενικά άτοµα αλλά και τα Ισόποδα που έχουν τα ίδια ποσοστά. Spicara maena: Male (%) 0,10 0,18 0,69 0,38 0,34 0,56 0,29 92,51 Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda ιάγραµµα 3.4.1.1: Ποσοστά των τύπων τροφών των αρσενικών Spicara maena κατά την αριθµητική µέθοδο. Spicara maena: Female (%) 0,11 0,20 0,16 1,65 0,38 0,65 0,79 94,01 Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda ιάγραµµα 3.4.1.2: Ποσοστά των τύπων τροφών των θηλυκών Spicara maena κατά την αριθµητική µέθοδο. 37

Σύµφωνα µε την αριθµητική µέθοδο, τα ποσοστά του κάθε τύπου τροφής που υπολογίστηκαν σε σχέση µε τις κλάσεις µήκους παρουσιάζονται στα παρακάτω διαγράµµατα. Στην κλάση µήκους 14,4-16,4 cm, όπου υπερισχύουν τα θηλυκά ( ιάγραµµα 3.4.1.3), τα Κωπήποδα είχαν το µέγιστο ποσοστό των 94,77%. Ακολουθεί το ποσοστό των Cirripedia µε 1,14% και των Οστρακωδών µε 0,75%. Τα ποσοστά των υπόλοιπων τύπων τροφών ήταν σχετικά χαµηλά. Πιο συγκεκριµένα, των Γαστερόποδων ήταν 0,26%, των Ισόποδων και των Παρασιτικών Ισόποδων 0,16% και 0,15%, αντίστοιχα. Τα Μαλακόστρακα και τα Αµφίποδα ήταν οι τελευταίες σε ποσοστά τροφές της µέλαινας, µε 0,10% και 0,08%, αντίστοιχα. Spicara maena: Κλάση μήκους 14,4-16,4 (%) 0,15 0,08 0,10 0,16 1,14 0,75 0,26 94,77 Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda ιάγραµµα 3.4.1.3: Ποσοστά των τύπων τροφών της Spicara maena κλάσης µήκους 14,4-16,4cm. Στο ιάγραµµα 3.4.1.4 παρουσιάζεται η κλάση µήκους 16,5-18,4 cm. Σε αυτή την κλάση τα Κωπήποδα καταλαµβάνουν το ποσοστό των 91,94%. Με µικρότερο ποσοστό ακολουθεί η Cirripedia µε 0,95% και τα Γαστερόποδα µε 0,57%. Τα Ισόποδα κατέχουν το ποσοστό των 0,23%, τα Μαλακόστρακα των 0,20%, τα Οστρακώδη και τα Αµφίποδα το ποσοστό των 0,18%, ξεχωριστά. Τέλος ακολουθεί το χαµηλότερο ποσοστό των Παρασιτικών Ισόποδων µε 0,11%. Στην κλάση µήκους 16,5-18,4 cm, τα ποσοστά αρχίζουν και µειώνονται λόγω του αριθµού ατόµων της Spicara maena που σε αυτή την κλάση είναι 37, ενώ της κλάσης 14,4-16,4cm ήταν 46. 38

ιάγραµµα 3.4.1.4: Ποσοστά των τύπων τροφών της Spicara maena κλάσης µήκους 16,5-18,4cm. Στο τελευταίο διάγραµµα της κλάσης µήκους 18,5-21,4cm της µέλαινας ( ιάγραµµα 3.4.1.5), κυριαρχούν τα αρσενικά και ο αριθµός ατόµων είναι 29. Αυτός µάλλον είναι και ο κύριος λόγος που το ποσοστό των Κωπήποδων µειώθηκε στο 91.26%. Ακολουθούν τα Γαστερόποδα µε ποσοστό 0,43% και τα Ισόποδα µε 0,41%, το µεγαλύτερο από τις δύο παραπάνω κλάσεις. Σε µικρότερο ποσοστό από τις δύο κλάσεις βρίσκεται η Cirripedia µε 0,36%. Τα Παρασιτικά Ισόποδα καταλαµβάνουν το ποσοστό των 0,21%, τα Οστρακώδη των 0,18% και µε χαµηλό ποσοστό τα Μαλακόστρακα και τα Αµφίποδα µε 0,07% και 0,03%, αντίστοιχα. ιάγραµµα 3.4.1.5: Ποσοστά των τύπων τροφών της Spicara maena κλάσης µήκους 18,5-21,4cm. Spicara maena: Κλαση μήκους 16,5-18,4 (%) 0,18 0,11 0,23 0,18 0,20 0,95 0,57 91,94 0,21 0,03 0,07 0,41 0,18 0,36 0,43 91,26 39 Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda Spicara maena: Κλάση μήκους 18,5-21,4 (%) Copepoda Ostracoda Isopoda Parasitic Isopods Amphipoda Malacostraca Cirripedia Gastropoda

3.5 Αποτελέσµατα Μεθόδου Συχνότητας Εµφάνισης Με τη µέθοδο συχνότητας εµφάνισης, που χρησιµοποιήθηκε για να εκτιµηθεί το πόσο συχνά εµφανίζεται ένας τύπος τροφής στο στοµάχι του ψαριού, παρατηρήθηκαν σχετικά αυξηµένα ποσοστά στις περισσότερες τροφές ( ιάγραµµα 3.5.1). Ένας λόγος που θα αιτιολογεί µάλλον αυτή την αύξηση είναι ότι οι περισσότερες οικογένειες παρατηρούνταν σε πολλά στοµάχια της µέλαινας. Πιο συγκεκριµένα, το υψηλότερο ποσοστό από όλους τους τύπους τροφών ανήκει στα Κωπήποδα µε 92,86%. Με σηµαντικά ποσοστά ακολουθούν η Cirripedia και τα Γαστερόποδα µε 33,93% και 32,14%, αντίστοιχα. Τα Οστρακώδη καταλαµβάνουν το ποσοστό των 30,36%, ενώ τα Ισόποδα έφτασαν το 22,32%. Τα Μαλακόστρακα έφτασαν στο ποσοστό των 12,5%, τα Παρασιτικά Ισόποδα των 9,82% και τα Αµφίποδα το ποσοστό των 8,04%. Food Items (%Fi) 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00 92,86 30,36 22,32 9,82 8,04 12,5 33,93 32,14 ιάγραµµα 3.5.1: Ποσοστά των τύπων τροφών της Spicara maena κατά την µέθοδο συχνότητας εµφάνισης. Στον παρακάτω πίνακα 3.5.2, η αριθµητική µέθοδος συγκρίνεται µε την µέθοδο συχνότητας εµφάνισης. ηλαδή ο αριθµός θηραµάτων και ποσοστών, µε τον αριθµό των στοµαχιών που εµφανίζεται η συγκεκριµένη τροφή. Στη µέθοδο συχνότητας 40