Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β D

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ ΠΑΡΑΚΕΤΗ 20 ΜΑÏΟΤ 2011 ΕΞΕΣΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΦΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β D Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἅν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι; Ἀληθῆ, ἔφη. Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται. Τὸ ποῖον δή; Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι. Ἔπειτ, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον; Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Σί δέ;... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.» B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις: Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9). Μονάδες 15 Β2. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται να προσδιορίσετε ποιοι δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και γιατί. Μονάδες 15 Β3. Πώς εξηγεί ο Πλάτωνας τη μετάβαση από τη Δημοκρατία στην Τυραννίδα και ποια είναι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών πολιτευμάτων; Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος

Γ. Αδίδακτο κείμενο Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12 Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι. ----------- ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου. Μονάδες 20 Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β στην ίδια φωνή ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους ἄνδρες : την κλητική του ενικού αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο δόξειε : το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων: αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6) Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4) ΑΠΑΝΣΗΕΙ A1. Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και μάλιστα αναγκαίο απ ό- σα έχουν λεχθεί προηγουμένως, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν πείρα της αλήθειας θα μπορούσαν ποτέ να διοικήσουν ικανοποιητικά μια πόλη, ούτε όσοι αφήνονται να ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία, οι πρώτοι γιατί δεν έχουν έναν (ορισμένο) στόχο στη ζωή τους, στον οποίο σκοπεύοντας πρέπει να πράτ-

τουν όλα ανεξαιρέτως όσα τυχόν πράττουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, ενώ οι δεύτεροι γιατί με τη θέλησή τους δεν θα ασχοληθούν με πρακτικά ζητήματα, επειδή θεωρούν ότι, μολονότι είναι ακόμη ζωντανοί, είναι ήδη εγκατεστημένοι στα νησιά των μακάρων; Αλήθεια, είπε. Καθήκον, λοιπόν, δικό μας, είπα εγώ, που είμαστε ιδρυτές της πόλης, είναι να εξαναγκάσουμε τις άριστες φύσεις (τα εξαιρετικά πνεύματα) να φθάσουν στη μάθηση που προηγουμένως παραδεχθήκαμε ότι είναι η α- νώτερη, δηλαδή να δούνε το αγαθό και να ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό και όταν, αφού ανεβούν, δουν σε ικανοποιητικό βαθμό, να μην τους επιτρέπουμε αυτό που τώρα είναι επιτρεπτό. B1. ἐν παιδείᾳ: η αρχική σημασία της λέξης ήταν αυτό που πρέπει να μαθαίνει το παιδί. Από τον 5ο π. Χ. αιώνα όμως υποδηλώνει τη γενικότερη καλλιέργεια που αποκτά ο άνθρωπος. Για τον Πλάτωνα, παιδεία είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του Αγαθοῦ, η δύσκολη (ανηφορική) διαδικασία της μετάβασης από το σκοτάδι της άγνοιας προς τη θέαση της αλήθειας. Ο Πλάτωνας θεωρεί ως αφετηρία της παιδείας τη θεωρητική πλευρά, σύμφωνα με τη θεωρία των ιδεών ότι ο νους, το λογιστικόν, διευθύνει τον ψυχικό βίο του ανθρώπου. Η βάση της παιδείας είναι η μουσική, η οποία περιλαμβάνει τις θεωρητικές επιστήμες, την ποίηση και τον πεζό λόγο και αποσκοπεί στην καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας, και τη γυμναστική. Η αληθινή παιδεία κατά τον Πλάτωνα είναι η καθοδήγηση του θείου στοιχείου που ενυπάρχει στον άνθρωπο προς την αληθινή περιοχή του όντος και προϋποθέτει την αποκάθαρση της ψυχής από τις γήινες επιθυμίες της. Η παιδεία κατά τον Πλάτωνα δεν είναι μετάδοση και πρόσκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων αλλά μεταστροφή του ψυχικού βλέμματος προς την αλήθεια. Ο άνθρωπος έτσι καθίσταται «πλάστης» του εαυτού του και διαμορφωτής της ψυχής του σύμφωνα με ιδεατά πρότυπα. Ως ύψιστο καθήκον του ανθρώπου απέναντι στον εαυτό του εμφανίζεται η πλαστική αυτή επεξεργασία, αλλά και ως ύψιστο καθήκον της πολιτείας παρουσιάζεται η ευθύνη της να παρέχει όλα τα απαιτούμενα εφόδια και μέσα στο άτομο για να «μορφωθεί» σε προσωπικότητα τέλεια και αγαθή. Σκοπός επομένως της ορθής πολιτείας είναι η αρετοπλασία (:καθοδήγηση κάθε ανθρώπου στην κατάκτηση της αρετής), που οδηγεί στην ευδαιμονία. Αναγνωρίζεται, έτσι, αξία στον κάθε άνθρωπο ατομικά, άσχετα από την κοινωνική του προέλευση, αρκεί να έχει από τη φύση του ανάλογο προικισμό, ενώ παράλληλα η έξαρση της αξίας της φύσης δε συνεπάγεται υποτίμηση της παιδείας.

ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν: Η διπλή αναφορά στην έννοια της αναβάσεως λειτουργεί καθαρά συμβολικά προκειμένου να δηλώσει τη δύσκολη και εφ όρου ζωής παιδευτική διαδικασία. Συμβολισμός ιδιαίτερης σημασίας αν λάβουμε υπόψιν ότι το θέμα όλης της αλληγορίας του σπηλαίου είναι η εκ γενετής απαιδευσία του ανθρώπου και κατ επέκτασιν πώς ο άνθρωπος θα απαλλαγεί από αυτή και θα κατακτήσει την ουσιαστική παιδεία. B2. Σύμφωνα με το κείμενο δύο είναι οι ομάδες που κρίνονται ακατάλληλες για την ανάληψη πολιτικής εξουσίας: α) Οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν πείρα της αλήθειας ( μήτε τούς ἀπαιδεύτους καί ἀληθείας ἀπείρους ). Στην κατηγορία αυτή επομένως υπάγονται όλοι όσοι βρίσκονται εντός του σπηλαίου, εγκλωβισμένοι στον αισθητό κόσμο. Όλοι αυτοί κρίνονται ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλης, διότι δεν έχουν ένα σκοπό στη ζωή τους (σκοπόν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα), στον οποίο στοχεύοντας πρέπει να πράττουν τα πάντα, όσα τυχόν πράττουν και στον ιδιωτικό και στο δημόσιο βίο (οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἅ ἄν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καί δημοσίᾳ). Στο σημείο αυτό επομένως ο Πλάτωνας θεωρεί ότι η απουσία παιδείας μεταφράζεται αναπόφευκτα και σε απουσία σκοπού και οράματος, στοιχεία που είναι απαραίτητα εφόδια για κάθε άρτιο πολιτικό. Ο σκοπός μάλιστα στην προκειμένη περίπτωση είναι ο εις σκοπός, δηλαδή ο σκοπός που αφορά στο καλό του συνόλου των πολιτών και όχι ο σκοπός που σχετίζεται με τα προσωπικά και ιδιοτελή συμφέροντα αυτών που κάθε φορά βρίσκονται στην εξουσία. Έμμεσα επομένως αλλά σαφέστατα διακρίνεται στο σημείο αυτό καυτηριασμός εκ μέρους του Πλάτωνα των αφιλοσόφητων πολιτικών και των δημαγωγών. β) Οι πεπαιδευμένοι, όσοι αφήνονται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους να ασχολούνται αποκλειστικά και μόνο με τα πνευματικά τους ζητήματα και τις θεωρητικές τους αναζητήσεις ( μήτε τούς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διά τέλους ). Στην κατηγορία αυτή επομένως υπάγονται όλοι όσοι βρίσκονται στον νοητό κόσμο, όσοι πλέον έχουν γίνει φιλόσοφοι και έχουν ατενίσει το Αγαθόν. Ο λόγος για τον οποίο αυτοί κρίνονται ακατάλληλοι για την ανάληψη της εξουσίας είναι ότι δεν έχουν καμία απολύτως επιθυμία ενασχόλησης με πρακτικά ζητήματα (ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν). Στο σημείο αυτό επομένως ο Πλάτωνας θεωρεί ότι για να είναι κανείς ολοκληρωμένος πολιτικός δεν αρκεί μόνο η θεωρητική του κατάρτιση αλλά χρειάζεται οπωσδήποτε από την πλευρά του και η επιθυμία μετατροπής των θεωρητικών του γνώσεων σε πράξη. Ολοκληρωμένος πολιτικός επομένως είναι αυτός που συνδυάζει τρεις ιδιότητες: γνώση, όραμα που να ανταποκρίνεται στο καλό όλων των πολιτών και τέλος επιθυμία ενασχόλησης με τα πρακτικά ζητήματα που

κάθε πολιτικός καλείται να αντιμετωπίσει. Εκτός αυτών βέβαια ο Πλάτωνας προχωρεί και σε μία επιπλέον ερμηνεία τού γιατί οι φιλόσοφοι δεν επιθυμούν να ασχοληθούν με πρακτικά ζητήματα: δίνοντάς μας κατά κάποιον τρόπο ένα ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων αυτών μας εξηγεί ότι είναι τόσο απορροφημένοι από τις πνευματικές τους αναζητήσεις που θεωρούν ότι, μολονότι είναι ακόμη ζωντανοί, έχουν ήδη εγκατασταθεί στα νησιά των Μακάρων (ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι). Τα νησιά των Μακάρων στην προκειμένη περίπτωση εννοείται πως λειτουργούν καθαρά συμβολικά προκειμένου να τονίσουν την πνευματική μακαριότητα των φιλοσόφων. Β3. Η Δημοκρατία και η Τυραννίδα υπάγονται από τον Πλάτωνα στα φαύλα πολιτεύματα. «Οι κηφήνες, οι οποίοι προκύπτουν από το ολιγαρχικό πολίτευμα, συνεχώς πληθύνονται<κάθε είδους ανοσιούργημα». B4. απόρρητος: προειρημένων ντροπαλός: ἐπιτροπεῦσαι, ἐπιτρέπειν, ἐπιτρέπεται αντιβιοτικό: βίῳ αποχή: ἔχουσιν, μετέχειν δυσπραγία: πράττειν, πράττωσιν, πράξουσι μονοκατοικία: ἀπῳκίσθαι, οἰκιστῶν προφήτης: ἔφαμεν, ἔφη είδωλο: ἰδεῖν, ἴδωσι βάθρο: ἀναβῆναι, ἀνάβασιν, ἀναβάντες, καταβαίνειν ανυπόμονος: καταμένειν Γ1. Εκείνοι λοιπόν δειπνούσαν σιωπηρά, σαν αυτό να τους είχε επιβληθεί από κάτι ανώτερο. Και ο Φίλιππος ο γελωτοποιός (αφού) χτύπησε την πόρτα (και) είπε στον υπηρέτη να αναγγείλει και ποιος είναι και για ποιο λόγο θέλει να εισέλθει (να γίνει δεκτός) και είπε ότι βρισκόταν εκεί προετοιμασμένος σ όλα τα απαραίτητα ώστε να δειπνήσει με ξένα φαγητά, και είπε ότι ο νεαρός δούλος υπέφερε πολύ διότι και τίποτε δεν έφερε μαζί του και ήταν νηστικός. Ο Καλλίας λοιπόν αφού άκουσε αυτά είπε: Αλλά βέβαια, άνδρες, είναι ντροπή να αρνηθώ τη στέγη ας περάσει λοιπόν. Και συγχρόνως κοίταξε τον Αυτόλυκο, εξετάζοντας βέβαια ποια εντύπωση του έκανε το αστείο. Γ2. κρείττ(σσ)ονας/κρείττ(σσ)ους οὕτινος/ὅτου φαίη

πᾶσι(ν) ἐνεγκεῖν αὗται ἄνερ αἰσχίονι εἴσιθι ἔδοξε Γ3. α αὐτοῖς: αντικείμενο στη μετοχή ὥσπερ ἐπιτεταγμένον. ὑπακούσαντι: έμμεσο αντικείμενο στο ρ. εἶπε, επιθετική μετοχή. διὰ τὸ φέρειν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο απαρεμφατο πιέζεσθαι. ἀνάριστον: κατηγορούμενο στο υποκείμενο τὸν παῖδα μέσω του συνδετικού ρηματικού τύπου εἶναι. φθονῆσαι: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση αἰσχρόν (ἐστι). ἐκείνῳ: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο ρήμα δόξειε. Γ3. β Ευθύς λόγος: «εἰσάγγειλον ὅστις ἐστί» ΚΡΙΣΙΚΗ Το αδίδακτο ήταν ιδιαίτερα απαιτητικό και απευθυνόταν σε άριστα προετοιμασμένους υποψηφίους. Οι γραμματικές παρατηρήσεις κάλυπταν ευρύ φάσμα της ύλης όπως επίσης και το συντακτικό. Το διδαγμένο ήταν αναμενόμενο και θεματολογικά αφορούσε ένα κεντρικό τμήμα της ύλης. Δεν παρουσίαζε κάποια ιδιαίτερη δυσκολία αλλά προϋπέθετε σε βάθος κατανόηση των ζητημάτων της πλατωνικής φιλοσοφίας. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΤΛΟ ΗΡΑΚΛΗ, ΓΡΤΛΛΟ ΚΩΝ/ΝΟ, ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΑΝΘΗ, ΚΟΤΣΟΠΟΤΛΟ ΦΡΗΣΟ, ΚΤΡΙΑΚΟΠΟΤΛΟΤ ΒΑΙΛΙΚΗ, ΜΑΡΙΝΗ ΒΕΝΕΣΙΑ, ΝΣΟΒΑ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ, ΡΙΖΟ ΒΑΙΛΗ, ΣΕΚΟΤΡΑ ΔΗΜΗΣΡΗ, ΣΟΤΚΑΛΑ ΑΘΑΝΑΙΑ, ΥΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ ΔΗΜΗΣΡΑ