ΦΙΑΟΑΟΓΙΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

1 ϊ ί ί- Γ Λ'>«"

ΚΥΠΡΙΟΛΟΠΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΗ ΕΠΕνίΕΛΕΙ^ ΘΕΟΔΩΡΟΤ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΛΟΤ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΟΥΚΑ Κυπρίου ΦΙΑΟΑΟΓΙΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝ ΤΩ ΒΙΩ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΘΕΟΔΩΡΟΤ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΛΟΤ ΕΝ ΛΕΤΚΩΣΙ^^ 1974

ΦΙΛΟΛΟΠΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ

- ΚΥΠΡΙΟΛΟΠΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ^^ΚΔΙΑΟΜΕΝΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΟΔΟΡΟΪ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΛΟΤ ^' ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΛΟΤΚΑ Κυπρίου ΦΙΑΟΑΟΓΙΚΑΙ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝ ΤΩ ΒΙΩ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΘΕΟΔΩΡΟΤ ΠΑΠΑΔΟΠΟΤΛΛΟΤ ΕΝ ΛΕΤΚΩΣΙ^Ι 1974 /[] 2,-^^3^ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΠΑΙΔΕΙΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 31^ Μ

ΦΟΤΟΤΤΠΙΚΗ ΑΝΑΤΤΠΩΣΙΣ ΤΗΣ Α' ΕΚΔΟΣΕΩΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, 1874

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΝΙΚΗΝ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΛΟΥ-ΚΑΤΣΑΡΗ

Εκατόν ακριβώς έτη διέρρευσαν άφ* ής είδε τό φως τής δημοσιότητας ή Λαογραφική πραγματεία τοΰ Κυπρίου διδασκάλου Γεωργίου Αουκα, έργον τό δποΐον, πέρα του καθαρώς φιλολογικού περιεχομένου, έπεβεβαίο> νε τήν διά μέσου αδιάλειπτων Ιστορικών μεταπτώσεων έπιβίωσιν τής έθνο' λογικής καί πολιτιστικής υποστάσεως τοΰ Κυπριακοΰ Έλληνισμοϋ. Τό τέλος τής έκατονταετηρίδος ταύτης συμπίπτει προς κρίσιμα γεγονότα τής Κυπριακής ιστορίας, διά μέσου τών δποίων ή επιβίωσις τοΰ Κυπριακοΰ Έλληνισμοϋ τίθεται εκ νέου υπό σοβαράν δοκιμασίαν. Τό πραγματικόν νόημα τοΰ αγώνος επιβιώσεως τοΰ Κυπριακοΰ Έλληνισμοϋ επικαλύπτει ή πολιτική έπικαιρότης και αι βραχυπρόθεσμοι βλέψεις τής διεθνοΰς διπλωματίας, άλλ' είς μακροπρόθεσμον ίστορικην προοπτικήν ή έπιβίωσις τοΰ Κυπριακοΰ Έλληνισμοϋ συνίσταται είς έπιβίωσιν τών άξιων τής πολιτιστικής αυτοΰ παραδόσεως, δ δέ άγων εθνικής επιβιώσεως συμπίπτει προς τήν διά μέσου τής ιστορικής διαδικασίας έπιβίωσιν και έπικράτησιν τών άξιων τοΰ πολιτισμοϋ. Ουδεμία αμφιβολία περί τοΰ πορίσματος τής διαδικασίας ταύτης υφίσταται. 'Η έπιβίωσις τών πολιτιστικών άξιων είναι αίτημα επιβιώσεως τής άνθρωπότητος, οιαδήποτε δέ καταπάτησις τών άξιων αύτών μόνον έπι ζημίφ τών απωτέρων συμφερόντων τής άνθρωπότητος δύναται νά έπιχειρηθή, ώς τοΰτο έπικυροΐ συστηματικώς ή παρελθοΰσα και σύγχρονος διεθνής ιστορική πραγματικότης. Τό δίδαγμα τοΰτο είναι καίριον διά τόν Κυπριακόν Έλληνισμόν, ό όποιος καλείται νά αξιοποίηση τά δεδομένα τής ΰπερτρισχιλιετοΰς πολιτιστικής αύτοΰ παραδόσεως είς τήν παροϋσαν φάσιν τής Ιστορικής του σταδιοδρομίας. Θ. Π.

ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Η ΑΝΑΠΤΥΞΕ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Είς τάς ίστορικάς μεταπτώσεις τοϋ έλληνικοϋ λαοϋ άντιστοιχοϋν διακυμάνσεις τοϋ πνευματικοϋ βίου, τάς οποίας καλύτερον παντός άλλου εκφράζει ή γραμματολογική παράδοσις τοϋ Έλληνισμοϋ. Ή παράδοσις αΰτη είναι πολυσύνθετος έν τφ συνόλω της, είδολογικ&ς ποικίλη και τοπικώς κατανεμημένη κατά λόγον τής ίστορικογεωγραφικής διαμορφώσεως τοϋ έλληνικοϋ κόσμου. "Απαντα τά χαρακτηριστικά ταϋτα ανάγονται είς αρχαίας φάσεις τής ελληνικής ί στο ρίας, καθ' &ς διεμορφώθη ή γραπτή πνευματική παράδοσις τοϋ Έλληνισμοϋ. Έξ έπόψεως καθαρώς Ιστορικής ή παράδοσις αϋτη παρουσιάζει τό έξης βασικόν χαρακτηριστικόν: καθ' δν χρόνον ή πολιτική παράδοσις τοϋ Έλληνισμοϋ εμφανίζει χρονικά χάσματα, ή πνευματική παράδοσις είναι συνεχής, συνιστώσα ένιαίαν χρονικήν διάστασιν τής ελληνικής πνευματικής παραδόσεως. Αί ποιοτικαι καί είδολογικαί. μεταπτώσεις τής ελληνικής γραμματολογικής παραδόσεως ουδαμώς τροποποιοϋσι τό δεδομένον τοϋτο τής χρονικής συνεχείας. Ή παράδοσις αβτη άποκρυσταλλοϋται οΰτως είς ενότητα χρονικήν, επιπροσθέτως τοϋ γλωσσικοϋ και έθνολογικοϋ αυτής υποστρώματος. Είς τήν γραμματολογικήν ίστορίαν τοϋ Νέου Έλληνισμοϋ σημαντικόν ρόλον διεδραμάτισαν αί τοπικαί μελέται, άναφερόμεναι είς τήν ίστορίαν, τήν λαογραφίαν, τήν γλωσσολογίαν καί έν γένει τήν άρχαιογνωσίαν καί τά κοινωνικά δεδομένα ενός σαφώς περιγεγραμμένου τοπικοϋ χώρου. 'Η διαμόρφωσις καί άνάπτυξις τών μελετών τούτων είναι κατά λόγον τών φυσικογεωγραφικών χαρακτηριστικών τοϋ έλληνικοϋ χώρου καί τής ίστορικογεωγραφικής διαμορφώσεως τών ελληνικών πληθυσμών εντός τοϋ χώρου τούτου. Αναλόγως τών στοιχείων τούτων διαμορφοϋνται τά γνωρίσματα έκεϊνα άτινα συνιστοϋν τάς τοπικάς ιδιομορφίας τοϋ έθνικοϋ βίου, άποκρυσταλλουμένας σύν τφ χρόνφ είς τοπικήν παράδοσιν. Ή σημασία τών τοπικών νεοελληνικών μελετών εϊναι τοιαύτη, ώστε νά ύποβάλλη τήν αναγκαιότητα εξετάσεως τοϋ έννοιολογικοϋ αύτών περιεχομένου καί τής παρεμφεροϋς προς αύτάς προβληματικής. 1. *Η παράδοσις τών νεοελληνικών τοπικών μελετών προϋποθέτει τήν κεντρικήν γραμματολογικήν παράδοσιν τοΰ Έλληνισμοϋ κατά τό πρότυπον τής οποίας απεργάζεται τό τοπικόν περιεχόμενον τής ελληνικής ιστορίας και τοΰ ελληνικού πολιτισμού *Η λογική τοποθέτησις μιας εννοίας τών τοπικών μελετών εντός οίουδήποτε έθνικοϋ χώρου προϋποθέτει τήν έννοιαν τής ολικής προσεγγίσεως τής μελέτης τών

2* εθνικών, κοινωνικών καί πνευματικών εκδηλώσεων, τοϋτο δέ παρά τό γεγονός δτι αί εκδηλώσεις αύται είναι, κατά τήν γενετικήν περίοδον τής εθνικής πνευματικής παραδόσεως, τοπικαί. Τφόντι μία εθνική παράδοσις διαμορφοϋται άφ' ής στιγμής τοπικαί εκδηλώσεις τοϋ κοινωνικοϋ καί πνευματικοϋ βίου συγκλίνουν είς κοινότητα χαρακτηριστικών κατά τά άλλα άπορρέουσαν έκ κοινότητος γλωσσοεθνολογικής. 'Αλλ' άφ' ής στιγμής συνειδητοποιηθή ή κοινότης αΰτη, ήτις είναι κοινότης ψυχικοϋ βίου, αί τοπικαί εκδηλώσεις αποβάλλουν τόν άρχικόν έθνοκεντρικόν αύτών χαρακτήρα, διά νά υπάρξουν ώς τοπικαί εκδηλώσεις μιας εύρυτέρας εθνικής παραδόσεως. Έκ τοϋ γεγονότος τούτου απορρέει ή έννοια καί ή σημασία τής μελέτης τών τοπικών εκδηλώσεων τής εθνικής καί πνευματικής παραδόσεως. Αί τοπικαί σπουδαί είναι έννοιολογικώς έξηρτημέναι έκ τής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως, ήν προϋποθέτουσιν (α) ώς κεντρικόν σημεΐον αναφοράς, (β) ώς μεθοδολογικόν πρότυπον, (γ) ώς κριτήριον κατευθύνσεων καί σκοπών. (α) Ώς κεντρικόν σημεΐον αναφοράς. Αί τοπικαί μελέται εντός ενός έθνικοϋ χώρου διεξάγονται ρητώς ή σιωπηρώς έν αναφορά προς τήν κεντρικήν γραμματολογικήν παράδοσιν καί έν συναρτήσει προς αύτήν. Έκ τής κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως απορρέει τό αίτημα τής κατά βάθος καί πλάτος μελέτης τής εθνικής παραδόσεως, ή δέ ανάγκη τοιαύτης διευρύνσεως παρέχει τήν δικαιολογητική ν βάσιν τής διοργανώσεως καί αναπτύξεως τών τοπικών μελετών. Άφ' έτερου έπί τών τοπικών μελετών εδράζεται ό συνθετικός ρόλος τής κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως, οΰτως ώστε ή συνάρτησις μεταξύ αύτών είναι αμοιβαία. Τό νόημα καί ή σημασία τής τοπικής παραδόσεως καί τών έπ' αυτής τοπικών μελετών παράγονται έκ τής συναρτήσεως προς τήν κεντρικήν καί συνθετικήν γραμματολογικήν παράδοσιν, ή αναφορά προς τήν οποίαν είναι σταθερά. "Ανευ μιας τοιαύτης σταθεράς αναφοράς ή τοπική γραμματολογική παράδοσις κινδυνεύει (α) νά άποβάλη τό σημασιολογικό ν περιεχόμενον αυτής, έκτος έάν συναρτηθή προς έτέραν γραμματολογικήν παράδοσιν, (β) νά άναχθή είς αύτόνομον έθνικήν παράδοσιν. Αί προϋποθέσεις δι' άμφοτέρας τάς περιπτώσεις ταύτας ανάγονται είς περίπλοκους έθνοϊστορικάς διαδικασίας, αϊτινες έπικυροϋσι μάλλον ή άναιροϋσι τό αξίωμα τής άναγκαιότητος τοϋ κεντρικοΰ σημείου αναφοράς διά τήν τοπικήν παράδοσιν. Είς μέν τήν πρώτην περίπτωσιν επεμβαίνει απλώς αλλαγή καί άντικατάστασις τοϋ κεντρικοΰ σημείου αναφοράς είς δέ τήν δευτέραν ή τοπική παράδοσις υποκαθιστά έαυτήν είς τόν ρόλον κεντρικής εθνικής παραδόσεως. (β) Ώς μεθοδολογικόν πρότυπον. Ή μεθοδολογία τών τοπικών σπουδών δύναται νά παρουσιάζη αναπτύξεις ποικίλλουσας ώς προς τήν τεχνικην πραγμάτευσιν τών τοπικών δεδομένων, άλλα παραμένει κατά βάσιν ομοιογενής προς τάς μεθόδους τής κεντρικής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως. Ή ομοιογένεια αΰτη επιβάλλεται έκ τής ανάγκης συναρτήσεως καί ενσωματώσεως τών δεδομένων καΐ πορισμάτων τής τοπικής παραδόσεως καί γραμματολογίας, ή ένσωμάτωσις δέ τών

πορισμάτων δέν δύναται νά έτατευχθή άποτελεσματικώς άνευ συντονισμού σκοπών καί μεθόδων. Μεθοδολογική ανομοιογένεια μεταξύ τοπικής καί κεντρικής εθνικής γραμματολογίας δύναται νά προέλθη έξ ελαττωματικής οργανώσεως τών τοπικών μελετών καί νά υπονόμευση τά πορίσματα τής εθνικής γραμματολογίας. Μία τοιαύτη ανομοιογένεια υπονοεί ποιοτικήν ανισότητα μεταξύ τών δύο σκελών τής εθνικής γραμματολογίας, κεντρικής καί τοπικής. "Αν καί ύπό κανονικός συνθήκας τό κατώτερον σκέλος τής άνισότητος είναι τό τοπικόν, τοϋτο δέν αποτελεί κανόνα. Ή ίστορία τών τοπικών νεοελληνικών μελετών, λόγφ ιστορικών ίδιορρυθμιών, ίδίςι κατά τήν διαμορφωτικήν περίοδον τής νέας ελληνικής παραδόσεως, έχει νά έπιδείξη τοπικά γραμματολογικά επιτεύγματα, τών οποίων τά ποιοτικά αντίστοιχα έν τή κεντρική εθνική γραμματολογίςι δέν εμφανίζονται είμή είς μεταγενέστερον χρόνον. Παρά ταϋτα, έν τή έξειλιγμένη γραμματολογική παραδόσει, τό μεθοδολογικόν πρότυπον διαμορφοϋται κατά κανόνα έν τω κεντρικφ πυρήνι τής παραδόσεως ταύτης, προς τό πρότυπον δέ τοϋτο ευθυγραμμίζεται ή τοπική έρευνα. Κατ' έπέκτασιν ή κεντρική γραμματολογική παράδοσις δύναται νά προδιαγράψη καί έπεξεργασθή μεθοδολογικά υποδείγματα προς πραγμάτευσιν τών τοπικών ίδιομορφιών τής εθνικής παραδόσεως. Μίαν τοιαύτην έπέμβασιν είς τήν μέθοδον τών τοπικών μελετών δυνάμεθα νά χαρακτηρίσωμεν ώς κανονιστική ν. (γ) Ώς κριτήριον κατευθύνσεων και σκοπών. Ή τοπική έρευνα διεξάγεται ώς έπι τό πλείστον ώς αυτόνομος σπουδή τοϋ τοπικοϋ χώρου, άλλ' ούχ ήττον ή άξιολόγησις αυτής υπόκειται είς τά κριτήρια καί τούς σκοπούς τής κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως, εντός τών συμφραζομένων τής οποίας τοποθετούνται τό νόημα καί ή σημασία οίασδήποτε τοπικής μελέτης. Έφ' δσον αί τοπικαί μελέται παρέχουν συστατικά στοιχεία τής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως, εις τήν διεξαγωγήν αύτών υπονοείται άξιολόγησις κατά τά κριτήρια τά εκάστοτε ισχύοντα διά τήν έθνικήν γραμματολογικήν παράδοσιν καί τούς εκάστοτε σκοπούς 6φ* ών ή παράδοσις αΰτη εμφορείται. Έπί τή υποθέσει δτι ή εθνική έρευνα άξιοΐ τήν διασαφήνισιν τών έθνοδημογραφικών εξελίξεων τοϋ πληθυσμοϋ εντός ώρισμένης ίστορικής περιόδου, έπίτευξις τοϋ σκοποϋ αύτοϋ είναι δυνατή μόνον διά καταλλήλου προσανατολισμού τών τοπικών ερευνών προς τό άεδίάογδίιιπι τοϋτο. "Απαιτείται δηλονότι (α) έναρμόνισις τών σκοπών, (β) συντονισμός τών μεθόδων ώς ανωτέρω έν (β) εξετέθη, καί (γ) άξιολόγησις τών τοπικών πορισμάτων βάσει κοινοΰ κριτηρίου. Ή τελειοποίησις τών τοπικών μελετών συνίσταται είς τήν κατά τό δυνατόν άνταπόκρισιν προς τάς απαιτήσεις ταύτας τής εναρμονίσεως τών σκοπών, τοϋ συντονισμού τών μεθόδων καί τής αξιολογήσεως τών πορισμάτων. Διαφορικού επιπέδου άνταπόκρισις προς τάς απαιτήσεις ταύτας συνεπάγεται άτελείας καί ποιοτικήν άνισομέρειαν τών πορισμάτων τής κεντρικής γραμματολογίας. Τό αύτό άρνητικόν αποτέλεσμα δύναται νά πρόκυψη καί άπό πλευράς τής τελευταίας ταύτης, έφ' δσον ή κεντρική γραμματολογία (α) αδιαφορεί νά επίδραση έποικοδομητικώς έπί τής τοπικής γραμματολογικής παραδόσεως, (β) δέν προωθεί τόν 3

συντονισμόν τής τοπικής προς τήν κεντρικήν έρευναν, (γ) αξιολογεί ατελώς ή εσφαλμένως τά πορίσματα τών τοπικών μελετών. 2. *Η άναγέννησις τών τοπικών νεοελληνικών μελετών εκφράζει μέν έρριζωμένην παρά τοΐς "Ελλησι προσκόλλησιν εις τοπικούς θεσμούς, σιωπηρώς δέ υποκαθίσταται εις τόν ρόλον κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως, ή άναβίωσις τής οποίας υφίσταται δυνάμει εντός τής τοπικής παραδόσεως Τό φαινόμενον τής αναγεννήσεως τών νεοελληνικών τοπικών μελετών είναι κοινωνικοϊστορικόν κατά τοϋτο, δτι συνδέεται προς τήν ίστορικην παράδοσιν καί τάς ίστορικάς τύχας τών ελληνικών κοινωνιών κατά τήν περίοδον τής υπαγωγής τοϋ έλληνικοϋ λαοϋ ύπό ξένην πολιτικήν κυριαρχίαν. "Αν καί σημαντικόν μέρος τών τοπικών μελετών χρονικώς εμφανίζεται μετά τήν πολιτικήν άποκατάστασιν τοϋ Νέου Έλληνισμοϋ, αί ρίζαι τών τοπικών παραδόσεων σχεδόν ανελλιπώς ανευρίσκονται εις τήν περίοδον τής πολιτικής ύποδουλώσεως καί πέρα τής περιόδου ταύτης. Ή άνάπτυξις τών τοπικών νεοελληνικών μελετών ύποδηλοί συνειδητοποίησιν τής ίστορικής υπάρξεως τοϋ Έλληνισμοϋ διά μέσου τών τοπικών κοινωνιών, είς τάς οποίας διαρθροϋται ό ελληνικός πληθυσμός, καί τών τοπικών ίδιομορφιών, τάς οποίας αί τοπικαί μελέται έκφράζουσιν. Αί ίδιομορφίαι αδται εντείνονται (α) διά τής φυσικογεωγραφικής ποικιλομορφίας τοϋ έλληνικοϋ χώρου, (β) διά τής έθνοπολιτικής απομονώσεως τών τοπικών πληθυσμών καί κοινοτήτων, (γ) διά τοϋ περιωρισμένου βαθμοΰ κοινωνικής κινητότητος, τόν όποιον συνεπάγεται τό κυρίαρχον πολιτικόν καθεστώς, (δ) διά τής ελλείψεως έθνικοϋ πολιτικοϋ κέντρου αναφοράς. Αί κοινομορφίαι τών ελληνικών τοπικών κοινωνιών παράγονται (α) έκ κοινής εθνικής καταγωγής, (β) έκ κοινότητος γλωσσικής, (γ) έκ θρησκευτικοεκκλησιαστικής ένότητος, (δ) έκ κοινότητος ίστορικοΰ βίου. Αί ίδιομορφίαι δύνανται νά ένταθώσι μέχρι βαθμού καθ' δν επέρχεται άπόστασις τής τοπικής κοινωνίας άπό τής εθνικής κοινότητος, άλλ' ή άπομάκρυνσις αΰτη, είς τήν περίπτωσιν τοϋ υποδούλου Ελληνισμού, ώς έπί τό πλείστον ανάγεται είς θρησκευτικήν άποξένωσιν (εξισλαμισμοί) όδηγοϋσαν είς γλωσσικήν καί έθνικήν άποξένωσιν, ήτοι κατάργησιν τών κοινομόρφων χαρακτηριστικών. Δυνάμεθα κατά συνέπειαν νά θεωρήσωμεν δτι ή εθνική ένότης τοϋ έλληνικοϋ λαοϋ έπί Τουρκοκρατίας ήτο κατά λόγον τής συνοχής τών ελληνικών τοπικών κοινωνιών, ερμηνεύεται δηλονότι ώς βαθμός ύπερισχύσεως τών κοινομορφικών χαρακτηριστικών έναντι τών ίδιομορφικών. Ή συνειδητοποίησις εθνικής ένότητος τοϋ πολιτικώς υποδούλου Έλληνισμοϋ, ώς εκφράζεται διά μέσου τών τοπικών μελετών, καθίσταται δυνατή διά τών υπονοουμένων κοινομορφικών χαρακτηριστικών τών τοπικών ελληνικών κοινωνιών. Ή σιωπηρά ή ρητή αναφορά είς τά χαρακτηριστικά ταϋτα είναι ώς είς προϋπάρχοντα

ή προϋποτιθέμενα δεδομένα τής εθνικής πραγματικότητος. Ή γλωσσική καί θρησκευτική ομοιογένεια ώς καί ή κοινότης εθνικής καταγωγής καί ίστορικοΰ βίου συνιστοϋν ώλοκληρωμένην παράδοσιν, ή μελέτη τής οποίας ύπο μορφήν ενιαίου συνόλου διαφοροποιείται τών τοπικών μελετών ώς τό δλον προς τά μέρη. Τό γεγονός δτι ή κοινότης τής εθνικής παραδόσεως στερείται έπί μακρόν αντιστοίχου συνθετικής γραμματολογικής παραδόσεως, ουδόλως καταργεί τό νόημα καί τήν σημασίαν τής παραδόσεως ταύτης. Απλούστατα, ή συνθετική γραμματολογική παράδοσις υφίσταται δυνάμει άναμένουσα, δπως συγκεκριμενοποιηθή, τήν διαμόρφωσιν προσφορών αντικειμενικών δρων. Ή πολιτική χειραφέτησις τοϋ Έλληνισμοϋ επιφέρει αυτομάτως τάς προϋποθέσεις τής συγκεκριμενοποιήσεως ταύτης. Πρό τής διαμορφώσεως καί έν αναμονή τών αντικειμενικών δρων υλοποιήσεως τής ολικής πραγματεύσεως καί συνθέσεως τής εθνικής παραδόσεως δυνάμεθα νά χαρακτηρίσωμεν τήν δυνάμει ύπόστασιν τής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως ώς προϋπόθεσιν καί επιστημολογικό ν αίτημα τών τοπικών νεοελληνικών μελετών. Διά τής μελέτης τών τοπικών παραδόσεων συνειδητοποιείται τό εύρύτερον σχήμα τής εθνικής νεοελληνικής παραδόσεως, ήτις, πρό πάσης εκδηλώσεως καί διαμορφώσεως, υφίσταται ώς ίδεατόν σχήμα αναφοράς. Ό χαρακτήρ τοϋ τοπικοϋ αποβάλλει τήν εγκυρότητα του άφ' ής στιγμής καί δι' οιονδήποτε λόγον παύει οριστικώς ή ιστορική ΰπαρξις τοϋ έθνικοϋ συνόλου. Διά τούτου δέν νοοομεν τήν κατάργησιν τής πολιτικής όντότητος, άλλα τήν ολοσχερή έξαφάνισιν μιας εθνικής παραδόσεως έκ τής ίστορικής σκηνής. Ένόσφ αί τοπικαί παραδόσεις είναι φορείς κοινομόρφων εθνικών χαρακτηριστικών, τό έθνικόν σύνολον έχει ύπόστασιν αντικειμενική ν, άλλα τά απολεσθέντα κοινόμορφα χαρακτηριστικά, ώς έν προκειμένφ τό τής πολιτικής όντότητος, υφίστανται μόνον δυνάμει. Έν αναμονή έπανακτήσεως τοΰ χαρακτηριστικού τούτου ή τοπική παράδοσις υποκαθίσταται είς τήν έθνικήν καί αί τοπικαί μελέται είς τόν ρόλον τής κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως. Είς τήν πραγματικότητα αί τοπικαί μελέται απεργάζονται τήν όλοκλήρωσιν τοϋ επιστημολογικού περιεχομένου τής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως, όλοκλή ρωσιν δμως άνέφικτον ένόσφ ή ύπό πάσαν εποψιν άποκατάστασις τής εθνικής όντότητος, συμπεριλαμβανομένης τής πολιτικής αποκαταστάσεως, παραμένει απραγματοποίητος. Ύπό τό πρίσμα τοϋτο θεωρούμενος ό ρόλος τών τοπικών μελετών αποβαίνει αξιολογικός: όλοκλήρωσις τής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως υπονοεί αίτημα ολοκληρώσεως τίί: διασπασθέντος έθνικοϋ βίου καί τής εθνικής παραδόσεως. Άξιόλογον φαινόμενον τής διαδικασίας ταύτης, έπικυροϋν τήν ύποκατάστασιν τών τοπικών μελετών είς τόν ρόλον μιας εθνικής γραμματολογίας καθ' δν χρόνον τό έθνικόν σύνολον στερείται πολιτικής όντότητος, είναι ό ρόλος τόν όποιον δύναται νά διαδραματίση μία τών τοπικών παραδόσεων κατά τόν χρόνον αποκαταστάσεως τής ένότητος τής εθνικής παραδόσεως καί ανακτήσεως πολιτικής όντό- 5*

6* τητος. Παρά τό γεγονός δτι ό εθνικός βίος είναι ή συνισταμένη τών τοπικών παραδόσεων, ή επιρροή μιας έξ αύτών έπί τής διαμορφώσεως τής νέας φάσεως τοϋ έθνικοϋ ίστορικοΰ βίου δύναται νά άποβή πρωταρχική. Οί λόγοι οί έρμηνεύοντες τοιοΰτον πρωτεύοντα ρόλον είναι ποικίλοι, άλλα δυνάμεθα νά έντοπίσωμεν αυτούς είς δύο βασικάς κατηγορίας, τήν ποσοτικήν διάστασιν καί τό ποιοτικόν περιεχόμενον τής τοπικής παραδόσεως. Βάσει τών κατηγοριών τούτων είναι δυνατόν δπως μία τοπική παράδοσις έκ τών πολλών καταλάβη σημαίνουσαν θέσιν έν τφ συστήματι τής νέας φάσεως τής εθνικής παραδόσεως, έπιδρώσα είς έντονώτερον βαθμόν ή αί λοιπαί έπί τής διαμορφώσεως καί φυσιογνωμίας τοϋ έθνικοϋ βίου. Έν μιξί τοιαύτη περιπτώσει δυνάμεθα νά άποφανθώμεν δτι ίδιομορφικά τινα χαρακτηριστικά τής τοπικής παραδόσεως μεταβάλλονται είς έθνικάς κοινομορφίας. Ένφ κατά τήν περίοδον τής πολιτικής ύποδουλώσεως ή τοπική παράδοσις ύποκαθίστατο είς τόν ρόλον τής ώλοκληρωμένης εθνικής παραδόσεως, κατά τήν άποκατάστασιν τής πολιτικής όντότητος υποκαθίσταται αΰτη είς τήν ούσίαν τής παραδόσεως ταύτης. 3. Ή προσπάθεια συσχετίσεως τοΰ νέου προς τόν άρχαίον βίον έν τή παραδόσει τών νεοελληνικών τοπικών μελετών ενέχει σημασίαν άξιολογικήν - τήν έπιβεβαίωσιν τής ίστορικής επιβιώσεως τοΰ Ελληνισμού ώς εθνικής και πνευματικής όντότητος Ή συσχέτισις τοΰ νέου προς τόν άρχαίον έλληνικόν βίον είναι λίαν χαρακτηριστικόν γνώρισμα πλείστων τοπικών νεοελληνικών μελετών. Εϊτε ή προσπάθεια αΰτη απορρέει έξ αντικειμενικής ερμηνευτικής άναγκαιότητος (καί ώς έκ τούτου επιστημονικώς έγκυρος), εΐτε αποτελεί προέκτασιν υποκειμενικών κριτηρίων (καί ώς έκ τούτου αντικείμενη είς τούς κανόνας τής ίστορικής κριτικής), τό κοινωνικοϊστορικόν νόημα αυτής διαφαίνεται ώς άξιολογικόν αίτημα τής ίστορικής επιβιώσεως καί πνευματικής παρουσίας τοϋ Έλληνισμοϋ ώς έθνικοϋ συνόλου. Ύπό τήν εποψιν ταύτην αί νεοελληνικοί τοπικαί μελέται παρέχουν έδαφος διερευνήσεως κοινωνιογνωσιολογικής. Άναλυόμενον τό περιεχόμενον τών νεοελληνικών τοπικών μελετών εμφανίζει διαφόρους πλευράς, εκάστη τών οποίων δύναται νά συναρτηθή προς φαινόμενα τής νεοελληνικής πραγματικότητος. (α) Ή ταύτισις τοϋ νεωτέρου προς τόν άρχαίον βίον υπονοεί, σιωπηρώς ή ρητώς, ταύτισιν τής εθνικής όντότητος καί συνεπώς άδιάκοπον συνέχειαν τοϋ ίστορικοΰ βίου. (β) Ή αναφορά τοϋ νεωτέρου προς τόν άρχαίον έλληνικόν βίον καί πολιτισμον αποτελεί συσχέτισιν έδραζομένην έπί κριτηρίων ποιοτικώς υψηλών, έφ' δσον τά κριτήρια ταΰτα εξάγονται έκ τής κλασσικής ελληνικής παραδόσεως. Έκ μιας τοιαύτης συσχετίσεως φυσικώς απορρέει ρητή ή σιωπηρά δυνατότης εύθυγραμμίσεως προς τάς αξίας τοϋ νεωτέρου καί δή τοϋ εύρωπαϊκοϋ πολιτισμοϋ.

(γ) Τό τελικόν άξιολογικόν περιεχόμενον ανάγεται είς τόν τομέα τής πρακτικής αξιοποιήσεως τών δεδομένων τής συσχετίσεως. Ή πρακτική αΰτη άξιοποίησις συνίσταται, διά τόν πολιτικώς ΰπόδουλον Έλληνισμόν, είς τήν άνάκτησιν ανεξαρτήτου έθνικοπολιτικής όντότητος εντός τών πλαισίων τής διεθνοϋς κοινωνίας. {δ) Κατ' έπέκτασιν τοϋ άξιολογικοϋ περιεχομένου τής συσχετίσεως αί άξίαι τοϋ αρχαίου πολιτισμοϋ δύνανται νά αποτελέσουν ιδεώδες προς τό όποιον νά άποβλέπη ή άναμόρφωσις τοΰ νέου ελληνικού έθνους. Αί παρατηρήσεις αύται υποδεικνύουν τό Ιδεολογικό ν περιεχόμενον τής συσχετίσεως, καταδεικνύουν ταυτοχρόνως δτι έν τή ανορθώσει τοϋ έθνικοϋ βίου επιζητείται ηθική βάσις έπί τής οποίας νά θεμελιωθή πολιτικόν οικοδόμημα άνταποκρινόμενον είς τάς απαιτήσεις τοϋ νεωτέρου ευρωπαϊκού πολιτισμοϋ. 'Η ένταξις αΰτη εναρμονίζεται μετά τής γενετικής συσχετίσεως τοϋ πολιτισμοϋ τούτου προς τόν πολιτισμον τής κλασσικής αρχαιότητος. Τό χάσμα μεταξύ τοΰ ποιοτικού επιπέδου τοϋ κλασσικού πολιτισμοϋ καί τής πτώσεως ήν υπέστησαν αί πολιτιστικοί άξίαι έπί τής παρακμής τοϋ Έλληνισμοϋ δέν αντιμετωπίζεται κριτικώς ύπό τοϋ τοπικού μελετητοϋ, ουδέ απασχολεί τούτον ώς πρωταρχικόν πρόβλημα. Ό τοπικός μελετητής εμφορείται πρό παντός ύπό τοϋ άξιολογικοϋ περιεχομένου τής προς τόν άρχαίον βίον συσχετίσεως άρκούμενος, ώς προς τήν άντικειμενικήν ίστορικην άλήθειαν, είς τήν διαπίστωσιν τής επιβιώσεως φαινομένων τοϋ αρχαίου βίου έν τφ νεωτέρφ. Έκ τής διαπιστώσεως ταύτης χωρεί, άνευ ενδιαμέσου αναλύσεως, προς τήν διαμόρφωσιν τών αξιολογικών αύτοϋ συμπερασμάτων, εϊτε ταϋτα διατυποϋνται ρητώς εϊτε σιωπηρώς προκύπτουσιν έκ τής συσχετίσεως. Ή έξ έπόψεως ίστορικής κριτικής ύποτίμησις τών νεοελληνικών τοπικών μελετών ώς έμφορουμένων ύπόάξιολογικών κριτηρίων παραγνωρίζει τήν κοινωνιολογικήν σημασίαν, τήν οποίαν αύται ενέχουν ώς πνευματικόν φαινόμενον έν τή ίστορίςι τοΰ Νέου Ελληνισμού. 'Η σημασία αΰτη έκπηγάζει έκ τοΰ πρακτικοΰ ρόλου τόν όποϊον αύται διεδραμάτισαν έν τή διαδικασίςι συνειδητοποιήσεως τοϋ έθνικοϋ παρελθόντος καί αξιοποιήσεως αύτοϋ ύπό τών νεωτέρων Ελλήνων. Κατά ταϋτα αί νεοελληνικοί τοπικαί μελέται είναι μνημεία ούχϊ μόνον γραμματολογικά, άλλα καί κοινωνικοϊστορικά. Εμμένοντες έπί τής κοινωνικοϊστορικής ταύτης πλευράς παρατηροϋμεν δτι ιδιαιτέρως ενεργός ύπήρξεν ό ρόλος τών νεοελληνικών τοπικών μελετών κατά τόν ΙΘ' αίώνα, καθ' ήν έποχήν διαμορφοϋται ό νεοελληνικός βίος καί παραλλήλως γραμματολογική παράδοσις έπί κλίμακος εθνικής. Ό ρόλος ούτος παρουσιάζεται διττός: (α) ώς προς τό πραγματικόν περιεχόμενον, (β) ώς προς τό άξιολογικόν περιεχόμενον. (α) Ώς προς τό πραγματικόν περιεχόμενον. Αί νεοελληνικοί τοπικοί μελέται παρέσχον ύλην πλουσίαν κοί ώς έπί τό πλείστον βάσιμον διά τήν διαμόρφωσιν τής κεντρικής εθνικής γραμματολογικής παραδόσεως τοϋ Νέου Έλληνισμοϋ, άλλ' ενίοτε κοί μεθοδολογικά πρότυπο έρεύνης χρήσιμο είς τήν έπεξεργασίον εύ- 7*

8* ρυτέρων συνθέσεων έπί τής εθνικής παραδόσεως. Προτού διοπιστώσωμεν, κυρίως κατά τόν Κ' αίώνα, τήν έπίδρασιν τής κεντρικής εθνικής γραμματολογίας έπί τής τοπικής, δυνάμεθα νά όμιλώμεν, κοτά τό στάδιον τοϋτο τής διαμορφώσεως αυτονόμου πολιτικοϋ βίου, περί ενεργού συμβολής τών νεοελληνικών τοπικών μελετών είς τήν διαμόρφωσιν τής κεντρικής εθνικής γραμματολογίας. (β) Ώς προς τό άξιολογικόν περιεχόμενον. Ή άνάπτυξις τών νεοελληνικών τοπικών μελετών κοτά τόν ΙΘ' οίώνο σαφώς συναρτάται προς τό πρόβλημα τοϋ αγώνος επιβιώσεως τοϋ νεοσύστατου πολιτικώς έθνους έναντι τών θεωρητικών αμφισβητήσεων τής εθνολογικής ταυτότητος τοϋ Νέου Έλληνισμοϋ. Αί νεοελληνικοί τοπικοί μελέται άντιδροϋν διά τής έρεύνης τών λαογραφικών φαινομένων, τών τοπωνυμικών επιβιώσεων, τών γλωσσικών δεδομένων καί άλλων στοιχείων τής τοπικής παραδόσεως, άνάγουσαι τάς προκύπτουσας διαπιστώσεις, κριτικώς ή άκρίτως, είς επιχειρήματα κατά τών περί άφελληνισμοΰ θεο)ριών. Είς τό επιχείρημα περί προκαταλήψεως, ύφ' ής εμφορούνται αί τοπικαί μελέται λόγφ αξιολογικής αντιλήψεως τής παραδόσεως, δύναται νά άντιταχθή δτι αί θεωρητικαί αμφισβητήσεις τής εθνολογικής ταυτότητος τοϋ Έλληνισμοϋ έτεραρχοϋνται ύπό υποκειμενικών κριτηρίων καί σκοπών ή προσδιορίζονται ύπό τοΰ πολιτικοκοινωνικού περιβάλλοντος εντός τοϋ οποίου αναφύονται. Ύπό τήν ιδιότητα ταύτην άποτελοϋν προσφυή τεκμήρια κοινωνιολογίας τής γνώσεως. Ό αξιολογικός ρόλος τών νεοελληνικών τοπικών μελετών δέν παύει υφιστάμενος ένόσφ ή εθνική ταυτότης τοΰ Νέου Έλληνισμοϋ εξακολουθεί νά άμφισβητήται βάσει έτεραρχουμένων κριτηρίων. Άλλ' ό ρόλος ούτος εϊναι νϋν έξηρτημένος έκ τής κεντρικής εθνικής γραμματολογίας, ήτις διαμορφωθείσα καί έδραιωθεΐσα θέτει ύπό καθοδηγητικόν καί μεθοδολογικόν έλεγχον τήν δλην έθνικήν γραμματολογικήν παράδοσιν. 4. Αί άτέλειαι τών νεοελληνικών τοπικών μελετών οφείλονται ούχι μόνον εις τοπικήν άνεπάρκειαν, άλλα και εις έπι μακρόν χρόνον στέρησιν κεντρικής γραμματολογικής παραδόσεως, ήτις νά παράσχη κριτήρια αναφοράς Έπιτευχθείσης τής αποκαταστάσεως τοΰ έθνικοΰ βίου καί έπί μακρόν σταθεροποιηθείσης τής πολιτικής ανεξαρτησίας αί νεοελληνικαί τοπικαί μελέται βαθμηδόν άποβάλλουσι τό άξιολογικόν περιεχόμενον αύτών, διά νά περιορισθώσιν είς τήν άντικειμενικήν περιγραφήν τής τοπικής παραδόσεως. Είς τό στάδιον τοϋτο αί άτέλειαι τών νεοελληνικών τοπικών μελετών είναι καθαρώς μεθοδολογικοί, θεωρούμενοι ύπό τό άποκλειστικόν πρίσμα τής ίστορικοφιλολογικής κριτικής! Είς τόν ποικίλλοντα βαθμόν τών τοπικών δυνατοτήτων καί τής καταρτίσεως τών μελετητών οφείλεται ή ποσοτική καί ποιοτική ανομοιομορφία, ήτις χαρακτηρίζει τάς νεοελληνικάς τοπικάς μελετάς. Κατά τήν περίοδον τής διαμορφώσεως

κεντρικής εθνικής γραμματολογίας αί νεοελληνικοί τοπικαί μελέται ακολουθούν ϊδια πρότυπα καί κριτήρια κατά τό δοκούν. Τό κυριώτερον σημεΐον αναφοράς τών τοπικών μελετητών εϊναι ή ελληνική γραμματολογική παράδοσις, ήτις καταφθάνει μέχρις αύτών ύπό διαφόρους μορφάς, κυρίως δέ τήν έκκλησιαστικήν, ήτις επηρεάζει ουσιαστικώς τόν χαρακτήρα τών πρωίμων έπί τής τοπικής παραδόσεως εργασιών. Άλλ' ή εκκλησιαστική γραμματολογία αδυνατεί νά διατήρηση έπί μακρόν τόν ρόλον κεντρικής παραδόσεως, τόσον διότι τό περιεχόμενον τής τοπικής παραδόσεως έκφεύγει τών ορίων τής εκκλησιαστικής, δσον καί διότι σύν τφ χρόνφ είς τήν τελευταίαν ταύτην υποκαθίσταται ή έθνικοπολιτική παράδοσις, ήτις χειραφετείται είς μέγαν βαθμόν έκ τής εκκλησιαστικής καί είναι κατά βάσιν λαϊκή. Άλλα καί τά μεθοδολογικά κριτήρια τής εκκλησιαστικής γραμματολογίας κατά τούς υστέρους χρόνους τής τουρκοκρατίας είναι ανεπαρκή διά τήν χειραγώγησιν τών τοπικών μελετών. Οί τοπικοί μελετηταΐ δέν είναι πάντοτε τοπικοί ύπό τήν έννοιαν τής καταρτίσεως. Τινές διαθέτουν κατάρτισιν καί πρότυπα αμέσως παραγόμενα έκ τοΰ ευρωπαϊκού διαφωτισμού καί τής μεταγενέστερος ευρωπαϊκής επιστήμης. Έκ τοϋ γεγονότος τούτου απορρέει ή ανωτέρω διατυπωθείσα ποροτήρησις, δτι οί τοπικοί μελέται ενίοτε έξήσκησον έπίδρασιν έπ' ούτής τούτης τής διαμορφούμενης εθνικής γραμματολογίας τοϋ άνογεννωμένου Έλληνισμοϋ. Άλλ' είς τελευταίαν άνάλυσιν αί άτέλειαι τών νεοελληνικών τοπικών μελετών παραμένουν μεθοδολογικαί. Περαιτέρω ή ανομοιομορφία καί άνισότης είς τά επιτεύγματα αύτών οφείλονται είς ελλειψιν κριτηρίων αναφοράς, τά όποΐα μόνη δύναται νά παράσχη μία εθνική γραμματολογική παράδοσις. Ώς κριτήρια δέ αναφοράς νοοϋμεν ούχϊ μόνον τά μεθοδολογικά, άλλα καί γενικώτερά τοιαύτα σχετιζόμενα προς τό περιεχόμενον, τούς επιστημονικούς σκοπούς καί τάς κατευθύνσεις τών νεοελληνικών τοπικών μελετών. 5. 'Ο συντονισμός και ή μεταρρύθμισις τών νεοελληνικών τοπικών μελετών αποτελούν μεθοδολογικόν αίτημα τής οργανικής επανεντάξεως τών τοπικών παραδόσεων εντός ενιαίας εθνικής παραδόσεως και τής θεωρητικής προπαρασκευής τής υπερβάσεως τών τοπικιστικών διαφορών Είς τό στάδιον τής ώργανωμένης εθνικής πολιτείας αί τοπικαί μελέται περιέρχονται ύπό τόν μεθοδολογικόν καί συντονιστικόν έλεγχον τής κεντρικής εθνικής γραμματολογίας. Τοΰτο σημαίνει ουχί άπόκλισιν έκ τών σκοπών καί τοϋ ρόλου τών τοπικών μελετών, άλλα συντονισμόν καί κοινότητα κατευθύνσεων καί σκοπών. Ύπό τό καθεστώς τής ήνοποιημένης εθνικής γραμματολογίας ή εθνική έρευνα αποβλέπει είς τήν λεπτομερειακήν έξιχνίασιν τών τοπικών παραδόσεων καί τήν δημιουργίαν τών προϋποθέσεων μιας εθνικής συνθέσεως τοΰ ίστορικοΰ, κοινωνικοϋ καί πνευματικοϋ βίου, έρειδομένης έπί τής μεγίστης δυνατής έξακριβώ- 9*

10* σεως τών αντικειμενικών δεδομένων τοϋ βίου τούτου. 'Άν καί τό ιδεώδες τοϋτο εϊναι δυσκόλως έφικτόν έν τή πράξει, παρέχει δμως τό κριτήριον καί τό μέτρον τής πραγματοποιούμενης προόδου είς τόν τομέα τών ίσορικοφιλολογικών επιτεύξεων εντός δεδομένου έθνικοϋ χώρου. Ποΐον είναι τό συγκεκριμένον περιεχόμενον τοϋ μεθοδολογικού καί συντονιστικοϋ έλεγχου τών νεοελληνικών τοπικών μελετών; Έν πρώτοις ή πλήρωσις τών κενών έν τή γνώσει τοϋ έθνικοϋ βίου καί τής εθνικής παραδόσεως. Τοϋτο δύναται νά έπιτευχθή μόνον διά τής εξονυχιστικής έρεύνης τών τοπικών παραδόσεων καί τής άποθησαυρίσεως τών λεπτομερειών αί όποΐαι απαρτίζουν τήν γνώσιν τών παραδόσεων τούτων. Τά πορίσματα τής τοιαύτης έρεύνης οφείλουν νά είναι κατά κύριον λόγον περιγραφικά, διότι μόνον ύπό τήν ιδιότητα ταύτην δύνανται νά απαρτίσουν άξιόπιστον ΰλην,έφ'ής νά στηριχθή συνθετική έπί εθνικής κλίμακος πραγμάτευσις. Τό έρμηνευτικόν καί συνθετικόν μέρος ουδαμώς αποκλείεται έν τή μελέτη τής τοπικής παραδόσεως, άλλ' οφείλει νά περιορίζηται είς τά αυστηρά πλαίσια τής τοπικής διαστάσεως καί νά άποφεύγη επιμελώς τήν προέκτασιν τών τοπικών πορισμάτων είς τόν έθνικόν χώρον. Μία τοιαύτη προέκτασις εϊναι επισφαλής, ή δέ έγκυρότης ενός πορίσματος έν άναφορςί προς τό σύνολον τής εθνικής παραδόσεως μόνον διά τής έπί εθνικής κλίμακος γραμματολογικής πραγματεύσεως, λαμβανούσης ύπ' δψει τήν ολότητα τών έπί μέρους δεδομένων, δύναται νά διασφαλισθή. Ή τάσις τού τοπικοϋ μελετητοϋ δπως ύπερβάλλη είς τό έρμηνευτικόν μέρος βάσει τών αποκλειστικών δεδομένων τής τοπικής έρεύνης ευκόλως όδηγει είς τοπικιστικόν σχετικισμόν. Τό δεύτερον μέρος τοϋ συγκεκριμένου περιεχομένου τοϋ μεθοδολογικοϋ καί συντονιστικοϋ έλεγχου εϊναι ή μεθοδολογική όμοιομόρφησις τών τοπικών ερευνών, σκοπός τής οποίας είναι ή δυνατότης τεχνικοϋ χειρισμοϋ μεγάλου δγκου τοπικών δεδομένων έκ πολλαπλών προελεύσεων καί εντάξεως τών πορισμάτων τών τοπικών μελετών εντός τών πλαισίων τής κεντρικής εθνικής γραμματολογίας. Καθίσταται πρόδηλον δτι μεθοδολογική ανομοιομορφία συνεπάγεται ποιοτικήν ανισότητα τών πορισμάτων τής τοπικής έρεύνης, άτινα οΰτως ένσωματούμενα έν τή εθνική συνθέσει γίνονται πρόξενα ελαττωματικής συμπερασματολογίας. Βάσει τών δεδομένων τούτων δυνάμεθα νά άποβλέψωμεν είς όργανικήν ένταξιν τών νεοελληνικών τοπικών μελετών εντός ενιαίου συστήματος εθνικής γραμματολογίας, εντός τοΰ οποίου ή μέν κεντρική γραμματολογία υπαγορεύει τά μεθοδολογικά πρότυπα άναλαμβάνουσα τόν συντονισμόν τών έπί μέρους ερευνών, αί δέ τοπικαί μελέται επιδίδονται είς τήν κατά πλάτος άπογραφήν καί διασαφήνισιν τής εθνικής παραδόσεως. Είς τόν τομέα τής ίστορικοφιλολογικής συνθέσεως ή σχέσις τών τοπικών μελετών προς τήν κεντρικήν γραμματολογίαν είναι ώς ή σχέσις τών εθνικών γραμματολογιών καί ιστοριών προς τήν γενικήν ή παγκόσμιον γραμματολογίαν καί ίστορίαν. Ή μεθοδολογική καί συντονιστική αΰτη έξέλιξις δέν αποτελεί τεχνικόν καί άσύσχετον φαινόμενον τής εθνικής πνευματικής ίστορίας.

Κατά τήν κοινώς παραδεδεγμένην άντίληψιν συναρτάται τοΰτο προς τήν δλην έξέλιξιν τοΰ κοινωνικού καί πνευματικοϋ βίου. Δικαιούμεθα συνεπώς νά θέσωμεν τό ερώτημα: ποία είναι ή κοινωνική σημασία τοϋ μεθοδολογικοϋ καί συντονιστικοϋ έλεγχου τών νεοελληνικών τοπικών μελετών; Έφ' δσον ή πολιτική άναγέννησις τοϋ Έλληνισμοϋ προέκυπτεν έξ ενσωματώσεως, αρχικής καί μεταγενέστερος, τοπικών τμημάτων τοϋ έλληνικοϋ χώρου, τό νεοελληνικόν έθνος ήτο τό αποτέλεσμα συγχωνεύσεως τοπικών παραδόσεων είς μίαν γενικωτέραν τοιούτην, έξελισσομένην είς πανελλήνιον κοί έπέχουσον θέσιν εθνικής παραδόσεως. Ή διαμόρφωσις τής εθνικής τούτης παραδόσεως δέν συνεπήγετο άπάλειψιν τών τοπικών παραδόσεων. Τά τοπικά χαρακτηριστικά επιβιώνουν εις τούς αρχικούς χώρους ένθα διεμορφώθησαν οί τοπικοί παραδόσεις, άλλα διαχέονται ταυτοχρόνως είς τόν χώρον ένθα διαμορφοϋται ή κεντρική εθνική ποράδοσις, ήτοι είς τήν πρωτεύουσαν τοϋ κράτους κοί τά μεγαλύτερο αστικά κέντρα. 'Εν τή διοδικοσίςι διαμορφώσεως πανελληνίου παραδόσεως πλείστο τοπικά χαρακτηριστικά αποβάλλονται διά νά παραχωρήσουν τήν θέσιν των είς πανελληνίως διαμορφούμενα τοιοϋτο. Ή διαδικασία αΰτη είναι μέν φυσική δσον άφορςί είς τήν διαμόρφωσιν τών πανελληνίων τούτων χαρακτηριστικών, άλλ' ούχϊ πάντοτε ομαλή όσάκις ή είς έθνικήν κλίμακα επιβολή αυτής συγκρούεται προς τάς άξίος τής τοπικής παραδόσεως. Άντίθεσις μεταξύ κεντρικής κοί τοπικής εθνικής παραδόσεως εϊναι σύνηθες φαινόμενον τής νεοελληνικής ιστορίας, έκ τής αντιθέσεως δέ ταύτης προκύπτει καί ή έννοια τοϋ τοπικιστικοϋ πνεύματος, δρος ύπό τόν όποιον συνήθως νοείται άντίδροσις είς τήν έδραίωσιν έπί εθνικής κλίμοκος άξιων. Ή άντίδροσις αΰτη διερμηνεύεται ώς σύγκρουσις μεταξύ τοπικών καί πανελληνίων άξιων, τών μέν πρώτων αγωνιζομένων προς έπιβίωσιν, τών δέ δευτέρων δι' έπιβολήν. Ή έμμονη μιας τοπικής αξίας δύναται νά άποβή αρνητική έν τή διαδικασίςι διαμορφώσεως πανελληνίου παραδόσεως, ύπό τήν έννοιαν δτι δύναται νά παρακώλυση κατά τό μάλλον ή ήττον τήν διάδοοην καί έπιβολήν εθνικώς αναγκαιουσών άξιων. Αντιθέτως ή επιβολή μιας αξίας κακώς νοούμενης ώς εθνικής δύναται νά έπιφέρη τήν έξαφάνισιν σημαντικών στοιχείων τής τοπικής παραδόσεως δυνητικώς ένεχόντων άξίαν έθνικήν. Είς τά φαινόμενα ταΰτα συνθέσεως καί άποσυνθέσεως, συνδιαλλαγής καί συγκρούσεως, υπερβάσεως καί έμμονης, δυνάμεθα νά άντιτάξωμεν τήν έξελικτικήν πορείαν τών νεοελληνικών τοπικών μελετών προς τάς συγχρόνους φάσεις τοΰ έθνικοΰ βίου. Έφ' δσον θεωρήσωμεν τάς τοπικάς μελετάς ώς εντεταγμένος εις τήν δλην έθνικήν πνευματικήν διαδικασίαν, δυνάμεθα νά όμιλώμεν περί μεθοδολογικοϋ καί συντονιστικοϋ έλεγχου αύτών ύπό έννοιαν κανονιστικήν, ήτοι ώς θεωρητικόν μέσον τής διαδικασίας συνδιαλλαγής καί εναρμονίσεως τής τοπικής προς τήν έθνικήν πανελλήνιον παράδοσιν. Ή διαδικασία αΰτη συνεπάγεται μέν ύπέρβασιν τής τοπικής παραδόσεως, δικαιολογουμένην ώς ύπέρβασιν τοΰ τοπικιστικού σχετικισμοΰ, ταυτοχρόνως δέ σύνθεσιν καί ένοποίησιν τών τοπικών άξιων έν τή διαμορφώσει τής εθνικής παραδόσεως. Εύρι- 11*