ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΑΠΑΝΩΝ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΟΙ ΑΠΑΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α

ΜΑΘΗΜΑ 11 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΗΜΟΣΙΩΝ ΑΠΑΝΩΝ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΟΙ ΑΠΑΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα απορροφά µεγάλο µέρος και του προγράµµατος δηµοσίων δαπανών: το 2001 η κοινωνική ασφάλιση ενισχύθηκε µε το ποσό των 3.900 εκατ. ευρώ (8,8% του κρατικού προϋπολογισµού), ενώ για το 2002 έχουν διατεθεί κονδύλια ύψους 4.166 εκατ. ευρώ (9,1% του προϋπολογισµού). Η συνολική δαπάνη για την κοινωνική προστασία στην Ελλάδα εκτιµήθηκε το 1998 σε 24,3% του Α.Ε.Π. Το µεγαλύτερο µέρος της δαπάνης κοινωνικής προστασίας (16,8% του Α.Ε.Π.) περνά από το σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης. Το µακράν µεγαλύτερο πρόγραµµα κοινωνικής ασφάλισης είναι ασφαλώς οι συντάξεις, η συνολική δαπάνη για τις οποίες υπολογίζεται ότι φθάνει το 12,2% του Α.Ε.Π. Αν και στη θεωρία το σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης θα έπρεπε να είναι αυτοχρηµατοδοτούµενο, στην πράξη η συµµετοχή του κράτους είναι πολύ µεγάλη. Η διάρθρωση των χρηµατοδοτικών πόρων του συστήµατος κατανέµεται ως εξής: εισφορές ασφαλισµένων 32,2% εισφορές εργοδοτών 25,8% καταβολές κράτους ως εργοδότη 15,1% φόροι υπέρ τρίτων, επιχορηγήσεις κ.ά. 19,8% πρόσοδοι περιουσίας και άλλα έσοδα 7,2% Mάθηµα 11 Σελίδα 1

Η κοινωνική ασφάλιση περιλαµβάνει τα εξής προγράµµατα: συντάξεις (γήρατος, αναπηρίας, χηρείας) υγειονοµική περίθαλψη επιδόµατα ασθενείας, εργατικού ατυχήµατος και µητρότητας επιδόµατα ανεργίας κτλ. Λόγω του µεγάλου ειδικού του βάρους στο σύστηµα κοινωνικής προστασίας στη χώρα µας, η ενότητα αυτή επικεντρώνεται στην οικονοµική ανάλυση του συστήµατος συντάξεων - και ειδικά του συστήµατος των συντάξεων γήρατος. ΣΤΟΧΟΙ ΗΜΟΣΙΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ Οι στόχοι της δηµόσιας πολιτικής είναι κυρίως τρεις: 1. αναδιανοµή εισοδήµατος 2. αποταµίευση 3. ασφάλιση Ο στόχος της αναδιανοµής εισοδήµατος αφορά την προστασία ατόµων µε χαµηλά εισοδήµατα στη διάρκεια του εργάσιµου βίου τους, τα οποία για το λόγο αυτό αδυνατούν να αυτοσυντηρηθούν συσσωρεύοντας αποταµιεύσεις για τα γεράµατά τους. Ο στόχος της αποταµίευσης αφορά τη µεταβίβαση εισοδήµατος µεταξύ διαφόρων φάσεων της ζωής του ίδιου ατόµου - δηλ. από τα εργάσιµα χρόνια σε αυτά της συνταξιοδότησης. Ο στόχος της ασφάλισης αφορά την προστασία των ηλικιωµένων από κινδύνους που απειλούν τις αποταµιεύσεις τους - και κυρίως τους κινδύνους µακροβιότητας, πληθωρισµού και επένδυσης. Mάθηµα 11 Σελίδα 2

ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ (Ι) συστήµατα ορισµένης παροχής - συστήµατα ορισµένης εισφοράς Στα συστήµατα ΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ το ποσό της σύνταξης υπολογίζεται µε βάση ένα καθορισµένο αλγεβρικό τύπο ο οποίος έχει τα εξής συστατικά: το ατοµικό ιστορικό ασφάλισης (δηλ. τον ελάχιστο αριθµό ενσήµων που απαιτούνται), τις συντάξιµες αποδοχές (που µπορεί να είναι ο µέσος όρος των τελευταίων ή των καλύτερων 2, 5 ή 20 ετών) και το συντελεστή αναπλήρωσης εισοδήµατος (π.χ. 60% των συντάξιµων αποδοχών). Στα συστήµατα ΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΙΣΦΟΡΑΣ ορίζεται εκ των προτέρων µόνο το ποσό της εισφοράς (π.χ. ως ποσοστό των αποδοχών), ενώ το ποσό της σύνταξης εξαρτάται από τους εξής παράγοντες: τη διάρκεια ασφάλισης (που προσδιορίζει το τελικό ύψος των συσσωρευµένων εισφορών), τη διάρκεια συνταξιοδότησης (δηλ. τον αριθµό των ετών κατά τα οποία εισπράττεται η σύνταξη) και τις αποδόσεις της επένδυσης του ποσού των εισφορών (που καθορίζουν την τελική αξία των συσσωρευµένων εισφορών). Mάθηµα 11 Σελίδα 3

ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ (ΙΙ) διανεµητικά συστήµατα κεφαλαιοποιητικά συστήµατα Τα ΙΑΝΕΜΗΤΙΚΑ συστήµατα κάνουν αναδιανοµή µεταξύ γενεών (οι συντάξεις των σηµερινών συνταξιούχων πληρώνονται από τις εισφορές των σηµερινών εργαζοµένων). Με άλλα λόγια, δεν συσσωρεύεται απόθεµα αποταµιεύσεων για την πληρωµή των µελλοντικών υποχρεώσεων του συστήµατος. Η επίδοση ενός διανεµητικού συστήµατος θα είναι καλή (υψηλές παροχές, χαµηλές εισφορές ή κάποιος συνδυασµός και των δύο) όταν ικανοποιούνται οι εξής προϋποθέσεις: ο λόγος εξάρτησης (ασφαλισµένοι ανά συνταξιούχο) είναι χαµηλός και ο ρυθµός αύξησης της παραγωγικότητας και των πραγµατικών µισθών είναι υψηλός. Τα ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΙΗΤΙΚΑ συστήµατα κάνουν αποταµίευση, δηλ. αναδιανοµή µεταξύ φάσεων της ζωής ενός ατόµου, όχι µεταξύ γενεών, ούτε ατόµων της ίδιας γενεάς. Η πληρωµή µελλοντικών υποχρεώσεων του συστήµατος γίνεται από τα αποθέµατα που συσσωρεύονται σε ατοµικούς λογαριασµούς. Η επίδοση ενός κεφαλαιοποιητικού συστήµατος θα είναι καλή (υψηλές παροχές, χαµηλές εισφορές ή κάποιος συνδυασµός και των δύο) όταν ικανοποιούνται οι εξής προϋποθέσεις: η διάρκεια της περιόδου ασφάλισης είναι υψηλή ως προς την περίοδο συνταξιοδότησης και οι αποδόσεις από την επένδυση των εισφορών είναι υψηλές. Mάθηµα 11 Σελίδα 4

ΙΣΟ ΥΝΑΜΙΑ ΙΑΝΕΜΗΤΙΚΟΥ & ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η απόδοση των εισφορών σε κάθε σύστηµα το οποίο έχει πλέον ωριµάσει µπορεί να συγκριθεί στη βάση µιας απλής εξίσωσης µε τρεις µεταβλητές: (1) το ετήσιο επιτόκιο απόδοσης του κεφαλαιοποιητικού συστήµατος (2) τον ετήσιο ρυθµό αύξησης των µέσων αποδοχών των ασφαλισµένων (3) τον ετήσιο καθαρό ρυθµό αύξησης του αριθµού των ασφαλισµένων Το κεφαλαιοποιητικό σύστηµα θα είναι προτιµότερο εάν: (1) > (2) + (3) Στην αντίθετη περίπτωση το διανεµητικό σύστηµα θα προσφέρει καλύτερες αποδόσεις. Έχει εκτιµηθεί ότι στη Γαλλία η περίοδος 1950-79 ευνοούσε το διανεµητικό σύστηµα, αφού ο µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης των αποδοχών των ασφαλισµένων έφθασε το 12,4%, ενώ το µέσο ετήσιο επιτόκιο απόδοσης των κρατικών οµολόγων µακράς διαρκείας ήταν µόνο 7,6%. Η κατάσταση αντιστράφηκε στην περίοδο 1980-93: ο ετήσιος ρυθµός αύξησης των αποδοχών των ασφαλισµένων ήταν κατά µέσο όρο 7,1%, ενώ το µέσο ετήσιο επιτόκιο απόδοσης των κρατικών οµολόγων µακράς διαρκείας έφθασε το 11,4%. Mάθηµα 11 Σελίδα 5

ΗΜΟΣΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ Τα περισσότερα δηµόσια συστήµατα συντάξεων ανά τον κόσµο είναι διανεµητικά, ορισµένης παροχής και χρηµατοδοτούνται από εισφορές στους µισθούς. Ωστόσο, υπάρχουν παραλλαγές: µερική κεφαλαιοποίηση µε συσσώρευση µεγάλων αποθεµάτων, περιοδική αναπροσαρµογή του τρόπου ορισµού της παροχής, ενώ η ίδια η σύνταξη µπορεί να ορίζεται µε διαφορετικό τρόπο. 1. ΕΝΙΑΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ: Η ίδια σύνταξη καταβάλλεται σε κάθε άτοµο πάνω από ορισµένη ηλικία, ανεξάρτητα από εισόδηµα ή ιστορικό καταβολής εισφορών Ισχύει σε Φινλανδία, Ολλανδία, Ν. Ζηλανδία, Καναδά κτλ. 2. ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ: ίνεται σε όλα τα άτοµα πάνω από µια ηλικία το ίδιο ποσό σύνταξης για κάθε έτος ασφάλισης. Ισχύει σε Ελβετία και Βρετανία. 3. ΠΡΟΝΟΙΑΚΗ: Καταβάλλεται µόνο σε δικαιούχους µε εισόδηµα κάτω από το καθορισµένο όριο, ανάλογα µε την απόσταση από αυτό. Ισχύει σε ανία, Νορβηγία, Αυστραλία κτλ. 4. ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ: ίνεται στο πλαίσιο υποχρεωτικού κεφαλαιοποιητικού συστήµατος σε άτοµα µε ιδιωτική σύνταξη κάτω από ένα ορισµένο όριο, ανάλογα µε την απόσταση από το όριο αυτό. Ισχύει στη Χιλή. 5. ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΧΩΝ: Προσδιορίζεται σύµφωνα µε ένα συντελεστή αναπλήρωσης εισοδήµατος ως ποσοστό των συντάξιµων αποδοχών. Ισχύει στην Ελλάδα και σε χώρες µε συστήµατα κοινωνικής ασφάλισης (Γερµανία, Γαλλία κτλ.). Mάθηµα 11 Σελίδα 6

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΕΝΙΑΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ: Ελαχιστοποιεί το διοικητικό κόστος. Αποφεύγει τα αντικίνητρα για εργασία και αποταµίευση. Έχει υψηλά ποσοστά ανάληψης, αφού είναι απαλλαγµένη από στίγµα. Απολαµβάνει την υποστήριξη της κοινής γνώµης παντού όπου ισχύει. ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ: Κοστίζει λιγότερο σε σχέση µε την προηγούµενη. Ανταµοίβει τη µακρά συµµετοχή στην αγορά εργασίας. Παρέχει κίνητρα εναντίον της µαύρης εργασίας και της εισφοροδιαφυγής. ΠΡΟΝΟΙΑΚΗ: Κοστίζει λιγότερο από τις δύο προηγούµενες. Έχει καλύτερη στόχευση. Είναι πιο αποτελεσµατική για την καταπολέµηση της φτώχειας. ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ: Θεωρείται ο φθηνότερος τρόπος καταπολέµησης της φτώχειας των ηλικιωµένων. Εάν δίνεται αυτόµατα, έχει χαµηλό διοικητικό κόστος και στίγµα. ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΧΩΝ: Εάν είναι οργανωµένη σε εθνικό επίπεδο, αξιοποιεί οικονοµίες κλίµακος και προοπτικής. ίνει υψηλές παροχές σε όλους. ηµιουργεί έναν ευρύ συνασπισµό συµφερόντων που υποστηρίζει τη διαιώνιση του συστήµατος και αντιτίθεται σε µεταρρυθµίσεις (µειονέκτηµα;). Mάθηµα 11 Σελίδα 7

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΤΥΠΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΕΝΙΑΙΑ ΚΑΘΟΛΙΚΗ: Κοστίζει πολύ. εν αναδιανέµει προς τα χαµηλά εισοδήµατα µε αποτελεσµατικό τρόπο. (Το κόστος µειώνεται και η αναδιανεµητική επίδραση βελτιώνεται όταν η παροχή υπόκειται σε φορολογία). ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΕΤΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ: Έχει κάποιο διοικητικό κόστος, αφού απαιτεί τη συλλογή στοιχείων για το ιστορικό απασχόλησης. εν φθάνει τα ασθενέστερα στρώµατα που συχνά είναι εκτός αγοράς εργασίας. ΠΡΟΝΟΙΑΚΗ: Έχει µεγάλο διοικητικό κόστος, αφού απαιτεί τη εξακρίβωση του εισοδήµατος και των περιουσιακών στοιχείων των υποψηφίων. Μπορεί να στιγµατίζει τους δικαιούχους. Έχει χαµηλά ποσοστά ανάληψης. Εισάγει αντικίνητρα για εργασία, υποχρεώνει σε εν ζωή µεταβιβάσεις ακινήτων. Είναι πολιτικά ευάλωτη, συχνά περικόπτεται σε εποχές λιτότητας. ΕΛΑΧΙΣΤΗ ΕΓΓΥΗΜΕΝΗ: Εισάγει αντικίνητρα για αποταµίευση. εν φθάνει τα ασθενέστερα στρώµατα εκτός αγοράς εργασίας. ΑΝΑΛΟΓΗ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΧΩΝ: Οι υψηλές εισφορές και η µείωση της ανταποδοτικότητάς τους (απαραίτητη για την προστασία των χαµηλόµισθων) παρέχουν ευκαιρίες για εισφοροδιαφυγή και στρατηγική χειραγώγηση. Κίνητρα για µετάβαση από την επίσηµη αγορά εργασίας στη µαύρη. Κίνητρα για απόσυρση από την εργασία και πρόωρη συνταξιοδότηση. Mάθηµα 11 Σελίδα 8

ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΙΑΝΕΜΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Ένα καθαρά διανεµητικό σύστηµα το οποίο χρηµατοδοτείται εξ ολοκλήρου από εισφορές στους µισθούς (δηλ. δεν υπάρχουν ελλείµµατα ή πλεονάσµατα) ικανοποιεί την εξής ισότητα: C = B D C = συνολικό ποσοστό εισφορών (ή φόρου επί των µισθών) B = λόγος παροχής (µέση σύνταξη διά µέσο µισθό) D = λόγος εξάρτησης (ασφαλισµένοι ανά συνταξιούχο) Το απαιτούµενο ποσοστό των εισφορών θα διαφέρει ανάλογα µε τους λόγους παροχής και εξάρτησης: λόγος εξάρτησης λόγος παροχής 1:2 1:3 1:4 1:5 1:10 100% 50% 33% 25% 20% 10% 80% 40% 27% 20% 16% 8% 60% 30% 20% 15% 12% 6% 40% 20% 13% 10% 8% 4% 20% 10% 7% 5% 4% 2% Στην Ελλάδα το ΙΚΑ επιβάλλει εισφορές 26% επί των µισθών, ενώ ο λόγος εξάρτησης είναι 1:2,3. Συνεπώς, η µέση σύνταξη δεν µπορεί να υπερβαίνει το 60% των (ασφαλίσιµων) αποδοχών. Mάθηµα 11 Σελίδα 9

ΩΡΙΜΑΝΣΗ ΤΩΝ ΙΑΝΕΜΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Τα αναδιανεµητικά συνταξιοδοτικά συστήµατα περνούν τα ίδια από διάφορες φάσεις: - τη φάση της νεότητας, όταν υπάρχουν πολλοί ασφαλισµένοι και λίγοι συνταξιούχοι, συνεπώς συσσωρεύονται πλεονάσµατα - τη φάση της ωρίµανσης, όταν οι χθεσινοί ασφαλισµένοι γίνονται συνταξιούχοι µε πλήρη δικαιώµατα στις παροχές, ενώ η δηµογραφική γήρανση και η ανεργία µειώνουν τον αριθµό των ασφαλισµένων, συνεπώς εµφανίζονται ελλείµµατα. Πολλές φορές αναζητείται το ελιξήριο της νεότητας : η κάλυψη του συστήµατος επεκτείνεται σε νέες πληθυσµιακές οµάδες (π.χ. γυναίκες, αγρότες, µετανάστες κτλ.). Η ανακούφιση είναι µόνο προσωρινή: η ωρίµανση των συνταξιοδοτικών δικαιωµάτων και των νέων ασφαλισµένων δεν είναι παρά θέµα χρόνου. ΤΙΜΑΡΙΘΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ Η προστασία από τον κίνδυνο του πληθωρισµού είναι ένα από τα θεωρητικά πλεονεκτήµατα των διανεµητικών συστηµάτων, αν και σε πολλές χώρες της Λατινικής Αµερικής (και πρόσφατα της Ανατολικής Ευρώπης) οι συντάξεις έχασαν µεγάλο µέρος της αγοραστικής τους δύναµης. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι προστασίας των συντάξεων από τον κίνδυνο του πληθωρισµού: σύνδεση µε τις τιµές (όπως σε ΗΠΑ, Καναδά, Βρετανία), σύνδεση µε τις αµοιβές (όπως σε Αυστρία, Γερµανία, Ιαπωνία), ή συνδυασµός και των δύο (Ελβετία). Mάθηµα 11 Σελίδα 10

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Υπερτροφισµός Οι συντάξεις (γήρατος, αναπηρίας, χηρείας) απορροφούν στην Ελλάδα το 52% της συνολικής δαπάνης για κοινωνικές παροχές, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση µόνο 48%. Είναι χαρακτηριστικό ότι η χώρα µας δαπανά για τις συντάξεις υψηλότερο ποσοστό του Α.Ε.Π. (>12%) από τη Σουηδία (11,5%), παρότι η αναλογία των ηλικιωµένων ατόµων (65+) στο συνολικό πληθυσµό είναι χαµηλότερο στην Ελλάδα παρά στη Σουηδία (28% έναντι 30%). Φτώχεια των ηλικιωµένων Παρά το µεγάλο κόστος του, το σύστηµα συντάξεων στη χώρα µας αποτυγχάνει να αντιµετωπίσει τη φτώχεια των ηλικιωµένων: το ποσοστό φτώχειας (ισοδύναµο εισόδηµα µικρότερο του 50% του εθνικού µέσου όρου) είναι µεγαλύτερο στην Ελλάδα από ό,τι σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες εκτός της Πορτογαλίας. Κατακερµατισµός Το σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης είναι διαιερεµένο σε µια πληθώρα µικρο-συστηµάτων, το καθένα µε δικούς του κανόνες, όρους ασφάλισης, ύψος εισφορών, εύρος και ποιότητα παροχών. Ο κατακερµατισµός αφήνει σηµαντικά περιθώρια σε ανισοτιµίες και αναποτελεσµατικότητες. Mάθηµα 11 Σελίδα 11

Ανισοτιµία Τα χαµηλά όρια ηλικίας στα λεγόµενα ευγενή ταµεία, η κατά συρροήν ένταξη στα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλµατα (π.χ. του προσωπικού εδάφους της Ο.Α., των παρουσιαστών της Ε.Ρ.Τ. κ.ά.), η πελατειακή διανοµή αναπηρικών συντάξεων (ιδιαίτερα εκτεταµένη στην Κρήτη), η ευνοϊκότατη µεταχείριση ορισµένων κατηγοριών ασφαλισµένων (π.χ µητέρες ανηλίκων στο ηµόσιο) και παρόµοια φαινόµενα αφενός επιδεινώνουν τα οικονοµικά προβλήµατα του συστήµατος και αφετέρου επιτείνουν την άδικη κατανοµή των βαρών και των παροχών του. Ανορθολογική κατανοµή της κρατικής ενίσχυσης Η συνολική κρατική δαπάνη για την ενίσχυση των συντάξεων κοινωνικής ασφάλισης (τακτικές επιχορηγήσεις ταµείων και απόδοση εσόδων από κοινωνικούς πόρους ) έφτασε το 2000 τα 1.775 δισ. δρχ. (4,3% του Α.Ε.Π.) ποσό που δεν περιλαµβάνει τις εργοδοτικές εισφορές στο ηµόσιο και στις ΕΚΟ, ούτε και ορισµένες επιβαρύνσεις υπέρ τρίτων (π.χ. ΤΣΜΕ Ε). Η κρατική ενίσχυση κατανέµεται µε κριτήρια ανορθολογικά: αναλογικά µε τον αριθµό των συνταξιούχων είναι µικρότερη στο ΙΚΑ παρά στα ταµεία του Τύπου, των µηχανικών, των γιατρών, των δικηγόρων ή των εργαζοµένων στις τράπεζες. Γενικώς, τα ευγενή ταµεία λαµβάνουν µεγαλύτερη ενίσχυση από τα λαϊκά παρά το γεγονός ότι οι κοινωνικές οµάδες που ασφαλίζονται στα πρώτα είναι πολύ πιο εύπορες. Mάθηµα 11 Σελίδα 12

Εισφοροδιαφυγή - στρατηγική χειραγώγηση Η µείωση της ανταποδοτικότητας των εισφορών που απαιτείται τόσο για την καταβολή υψηλών συντάξεων σε υψηλόµισθους όσο και για την προστασία των χαµηλοσυνταξιούχων δηµιουργεί κίνητρα για στρατηγική χειραγώγηση : το ΙΚΑ δίνει κατώτατη σύνταξη µε 15 έτη εισφορών, αλλά το ποσό της σύνταξης είναι το ίδιο και µε 23 έτη εισφορών. Αποτέλεσµα: 70% των νέων συνταξιούχων του ΙΚΑ δικαιούνται την κατώτατη σύνταξη η πλειοψηφία µε 15 έτη εισφορών. Επίσης, ο αλγεβρικός τύπος µε τον οποίο υπολογίζονται οι συντάξεις του ΙΚΑ λαµβάνει υπόψη τις αποδοχές των τελευταίων 5 ετών πριν τη συνταξιοδότηση. Άρα οι ασφαλισµένοι, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της καρριέρας τους, έχουν κίνητρο να µην πληρώνουν εισφορές ή να δηλώνουν µικρότερες αποδοχές από τις πραγµατικές. Ωρίµανση Στην Ελλάδα, το ποσοστό των ηλικιωµένων (άνω των 65) στο σύνολο του πληθυσµού ήταν 8% το 1960, ενώ σήµερα πλησιάζει το 19%. Το 1960 ο λόγος ασφαλισµένων-συνταξιούχων στο ΙΚΑ ήταν 1:7, ενώ σήµερα είναι µόλις 1:2,3. Προσαρµογή Οι εισφορές είναι ήδη από τις υψηλότερες στον κόσµο και έχουν αυξηθεί πολύ πρόσφατα. Συνεπώς, δεν µένει παρά η αύξηση της µέσης ηλικίας συνταξιοδότησης, η µείωση των συντάξεων ως ποσοστό των αποδοχών ή ένας συνδυασµός των δύο. Mάθηµα 11 Σελίδα 13

ΣΥΝΘΕΣΗ ΑΠΑΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ (1997) λειτουργική ταξινόµηση Ελλάδα Ε.Ε. γήρας + επιζώντες 51,4 45,2 ασθένεια + αναπηρία 31,4 35,4 οικογένεια + παιδιά 8,2 8,3 ανεργία + απασχόληση 4,6 7,5 στέγαση + κοινωνικός αποκλεισµός 4,5 3,5 σύνολο 100,0 100,0 Mάθηµα 11 Σελίδα 14

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΑΝΗ ΩΣ % ΤΟΥ Α.Ε.Π. (1997) ταξινόµηση ανά πρόγραµµα Ελλάδα Ε.Ε. συντάξεις 11,8 13,0 άλλα επιδόµατα 3,3 5,9 υπηρεσίες 7,5 8,3 σύνολο 22,7 27,2 Mάθηµα 11 Σελίδα 15