Βασίλειος Μακρόπουλος Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας Πρόεδρος ΕΛΙΝΥΑΕ

Επιδράσεις της κινητής τηλεφωνίας στους επαγγελματικά εκτιθέμενους Βασίλειος Μακρόπουλος Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας Πρόεδρος ΕΛΙΝΥΑΕ Στο περιβάλλον που ζει και εργάζεται καθημερινά ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται εκτεθειμένος σε ηλεκτρομαγνητικά (ΗΜ-) πεδία, που προέρχονται είτε από φυσικά αίτια είτε από πηγές που έχει κατασκευάσει ο ίδιος και παράγουν τεχνητά ΗΜ-ακτινοβολίες (Μη-ιονίζουσες ακτινοβολίες). Τα ΗΜ-πεδία εκτείνονται σε φάσμα συχνοτήτων από 0 Hz έως και 300 GHz. Στο φάσμα αυτό υπάρχουν τόσο φυσικά όσο και τεχνητά παραγόμενα ΗΜ-πεδία. Φυσικά παραγόμενα ΗΜ-πεδία στα οποία βρίσκεται εκτεθειμένος ο σύγχρονος άνθρωπος, είναι το γεωστατικό μαγνητικό πεδίο και οι κεραυνοί στην ατμόσφαιρα. Τα τεχνητά παραγόμενα ΗΜ-πεδία περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία πηγών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται: Υποθαλάσσια καλώδια (0 Hz) Γραμμές μεταφοράς ρεύματος και ηλεκτρικές συσκευές (50Hz) Ηλεκτρικά τραίνα & υπόγειος σιδηρόδρομος (μετρό) (16 1/3 Hz) Κεραίες ραδιοτηλεοπτικών σταθμών (khz 800 MHz) Κεραίες ασυρμάτων επικοινωνιών, κεραίες και συσκευές κινητής τηλεφωνίας (MHz, 900 MHz, 1800 MHz) Διατάξεις ραντάρ (MHz 30 GHz) Διατάξεις εκπομπής μικροκυμάτων (>2GHz) Οπτική ακτινοβολία (υπεριώδης -UV, ορατή & υπέρυθρη) Υπέρηχοι Θα πρέπει στο σημείο αυτό να διευκρινιστεί ότι η ΗΜ-ακτινοβολία δεν είναι ιονίζουσα ακτινοβολία (ραδιενέργεια), αλλά μη-ιονίζουσα ακτινοβολία. Αυτό σημαίνει ότι τα φωτόνια της ΗΜ-ακτινοβολίας δεν διαθέτουν την απαραίτητη ενέργεια για να ιονίσουν την ύλη και να διασπάσουν τους δεσμούς των βιολογικών μορίων. Την τελευταία δεκαετία η τεχνολογική εξέλιξη οδήγησε στη ραγδαία ανάπτυξη δικτύων κινητών επικοινωνιών, κάτι που είχε ως επακόλουθο την αύξηση του αριθμού των σταθμών βάσης κινητής τηλεφωνίας (γνωστοί στο ευρύ κοινό ως κεραίες ) σε αστικές και μη περιοχές. Ταυτόχρονα με την εξάπλωση αυτή ξεκίνησε αυξημένη ανησυχία από μερίδα του γενικού πληθυσμού και των εργαζομένων σε αυτές τις εφαρμογές, σχετικά με τυχόν προβλήματα υγείας που πιθανώς να επάγονται από τους εν λόγω σταθμούς βάσης. Ηλεκτρομαγνητική (ΗΜ-) ακτινοβολία του σταθμού βάσης κινητής τηλεφωνίας προέρχεται μόνο από τις κεραίες εκπομπής λήψης και από τη μικροκυματική ζεύξη. Η

ΗΜ-ακτινοβολία που εκπέμπεται από την μικροκυματική ζεύξη είναι εξαιρετικά κατευθυντική προς κάποιο άλλο μικροκυματικό δίσκο κάτοπτρο, και συνήθως διευθύνεται σε σημεία που δεν μπορεί να προσπελάσει ο γενικός πληθυσμός και οι εργαζόμενοι αφού στόχος της ζεύξης είναι να συνδέσει τον εν λόγω σταθμό με το υπόλοιπο δίκτυο. Αν παρεμβληθεί οτιδήποτε ανάμεσα στη δέσμη που ενώνει τα δύο κάτοπτρα, τότε η ζεύξη διακόπτεται και ο εν λόγω σταθμός βάσης τίθεται εκτός δικτύου (η μετάδοση προς τα κέντρα είναι αδύνατη). Έτσι τα μόνα στοιχεία τα οποία εκπέμπουν ΗΜ-ακτινοβολία στο γύρω χώρο από ένα σταθμό βάσης είναι οι κεραίες εκπομπής. Οι κεραίες εκπομπής είναι είτε τύπου panel είτε ομοιοκατευθυντικές (omni) είτε κεραίες τύπου panel. Οι κεραίες τύπου panel εκπέμπουν με λοβούς εκπομπής, οι οποίοι ξεκινούν από το κέντρο της κεραίας και ανοίγουν καθώς απομακρυνόμαστε από αυτή. Στο σχήμα 1 εικονίζεται μια τυπική εκπομπή από μια κεραία τύπου panel. Σχήμα 1: Τυπική εκπομπή από κεραία panel ΣΒ κινητής τηλεφωνίας Όπως φαίνεται από το σχήμα 2, ένας άνθρωπος που βρίσκεται στο ύψος της βάσης του ιστού της κεραίας, θα βρεθεί εντός της δέσμης αυτής σε μια οριζόντια απόσταση από 50 200 μέτρα από την βάση τοποθέτησης (ανάλογα με το ύψος τοποθέτησης της κεραίας πάνω στον ιστό στήριξης και την γωνία που σχηματίζει η κεραία με την κατακόρυφη). Μόνο οι εργαζόμενοι στην εν λόγω κεραία (συντηρητές εγκαταστάτες) μπορούν να προσπελάσουν τον κύριο λοβό αυτής στο ύψος που αυτή είναι τοποθετημένη. Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο το οποίο θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του όταν αξιολογεί την έκθεση σε ΗΜ-ακτινοβολία είναι ότι η ένταση της ακτινοβολίας ελαττώνεται με το αντίστροφο τετράγωνο (r -2 ) της απόστασης από την πηγή. Έτσι π.χ. σε απόσταση 5 μέτρων από την πηγή θα έχομε 25 φορές μικρότερη ένταση ακτινοβολίας, σε

απόσταση 10 μέτρων 100 φορές, κ.ο.κ. Στην περίπτωση του σχήματος 1, λοιπόν, η ένταση της ακτινοβολίας που θα δέχεται πρακτικά ένας άνθρωπος που θα βρίσκεται σε απόσταση 50 μέτρων από τη βάση του ιστού, θα είναι 2.500 φορές μικρότερη από αυτή που εκπέμπεται από την κεραία (και επομένως σχεδόν αμελητέα). Επιπλέον θα πρέπει να τονισθεί ότι οι ευρισκόμενοι σε σημεία κάτω από τον ιστό του σταθμού βάσης (π.χ. οι κάτοικοι του τελευταίου ορόφου οικίας στην ταράτσα της οποίας έχει τοποθετηθεί κεραία κινητής τηλεφωνίας) δεν εκτίθενται σε ΗΜ-ακτινοβολία διότι απλά βρίσκονται εκτός των λοβών που εκπέμπει η κεραία. Δοσιμετρικά, το μέγεθος που χαρακτηρίζει την εναπόθεση ενέργειας στους βιολογικούς ιστούς είναι ο Ειδικός Ρυθμός Απορρόφησης (Specific Absorption Rate SAR), που ορίζεται ως: SAR = d dt Δ W Δ m = d dt Δ W ρ Δ V Η αυξανόμενη ανησυχία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο κατά την περασμένη δεκαετία οδήγησε στη συγκρότηση ομάδων εμπειρογνωμόνων από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., με σκοπό την επεξεργασία του θέματος. Μετά από μελέτη όλης της υπάρχουσας γνώσης που αφορούσε τόσο θερμικά όσο και μη θερμικά φαινόμενα, η Ε.Ε. εξέδωσε την Οδηγία της 29 ης Απριλίου 2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου & του Συμβουλίου της Ε.Ε. (2004/40/EC) για την έκθεση των επαγγελματικά εκτιθέμενων σε ΗΜ- πεδία. με την οποία θεσπίζονται βασικοί περιορισμοί και επίπεδα αναφοράς (οριακές δηλαδή τιμές). Οριακές τιμές θεσπίζονται για το SAR (ολόσωμο, κεφαλής και άκρων), την πυκνότητα ρεύματος (J), την ένταση του ηλεκτρικού πεδίου (Ε), την μαγνητική επαγωγή (Β), την ένταση του μαγνητικού πεδίου (Η), και την πυκνότητα ισχύος ισοδύναμου επιπέδου κύματος (S). Τα όρια της σύστασης ισχύουν και στην Ελληνική επικράτεια. Τα όρια για τους επαγγελματικά εκτιθέμενους (occupational exposed) βασίζονται σε όσα έχουν θεσπιστεί από τη Διεθνή Επιτροπή για την Προστασία από τις Μη-Ιονίζουσες Ακτινοβολίες (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection ICNIRP). Οι τιμές των ορίων για τους επαγγελματικά εκτιθέμενους είναι σημαντικά υψηλότερες από αυτές που ισχύουν για το γενικό πληθυσμό, ο δε παράγοντας ασφαλείας που ελήφθη για αυτούς είναι 10. Ωστόσο, με μετρήσεις που έχουν διενεργηθεί σε κεραίες βάσης κινητής τηλεφωνίας και σε κεραίες ραδιοτηλεόρασης στην Ελλάδα από το ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε και από το εργαστήριο κινητών επικοινωνιών του ΕΜΠ.

Γράφημα 1: 95% Διάστημα εμπιστοσύνης της πυκνότητας της ισχύος σε εσωτερικούς χώρους και σε εξωτερικούς χώρους περιμετρικά των κεραιών εταιρειών κινητής τηλεφωνίας. Γράφημα 2: 95% Διάστημα εμπιστοσύνης της πυκνότητας της ισχύος σε εσωτερικούς χώρους και σε εξωτερικούς χώρους περιμετρικά των κεραιών εταιρειών ραδιοτηλεόρασης

ΒΑΣΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ & ΕΠΙΠΕΔΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΤΙΘΕΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΟΔΗΓΙΑ 2004/40/EC ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ & ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ Ε.Ε. ΤΗΣ 29ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2004 Ζώνη Συχνοτήτων Ε (V/m) H (A/m) B (μτ) S (W/m 2 ) 0-1 Hz - 1.63*10 5 2*10 5-1-8 Hz 20000 1.63*10 5 /f 2 2*10 5 /f 2-8-25 Hz 20000 20000/f 2.5 * 10 4 /f - 0.025-0.8 khz 500/f 20/f 25/f - 0.8 khz 1 MHz 610 24.4 30.7-1 - 10MHz 610/f 1.6/f 2.0/f - 10-400 MHz 61 0.16 0.2 10 400-2000MHz 3 f 1/2 0.008 f 1/2 0.01 f 1/2 F/40 2-300GHz 137 0.36 0.45 50

ΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΑ ΕΚΤΙΘΕΜΕΝΟΥΣ Συχνότητα Ε (V/m) H (A/m) B (μτ) S (W/m 2 ) 50 Hz 10000 400 500-900 MHz 90 0.24 0.3 22.5 (GSM) 1800 MHz 127.28 0.34 0.42 45 (DCS) 25 GHz 137 0.36 0.45 50 Τέλος, αναφορικά με τις βιολογικές επιπτώσεις των ΗΜ-πεδίων γενικότερα, για να αξιολογηθούν θα πρέπει να διακριθούν στις βιολογικές επιπτώσεις που επάγουν τα πεδία χαμηλών συχνοτήτων (0 Hz 30 khz) και σε αυτές που επάγουν τα πεδία υψηλών συχνοτήτων (30 khz 300 GHz). Οι βιολογικές επιπτώσεις των ΗΜ-πεδίων διακρίνονται σε θερμικές και μη θερμικές. Στις χαμηλές συχνότητες το σημαντικότερο μέγεθος που θα πρέπει να αξιολογηθεί αναφορικά με τις βιολογικές επιπτώσεις, είναι η μαγνητική επαγωγή Β (αφού αυτή είναι υπεύθυνη για την ταλάντωση των βιολογικών μορίων και τον προσανατολισμό των βιολογικών διπόλων). Στις υψηλές συχνότητες το σημαντικότερο μέγεθος που θα πρέπει να αξιολογηθεί είναι η πυκνότητα ισχύος ισοδύναμου επιπέδου κύματος S (αφού αυτή εκφράζει την ενέργεια που εναποτίθεται στους βιολογικούς ιστούς από το ΗΜ-πεδίο). Ένδειξη του βάθους επίδρασης ενός ΗΜ-πεδίου σε βιολογικούς ιστούς δίνεται από το βάθος διείσδυσης δ, που ορίζεται ως: 2 2 {( ε ') + ( ε ' ') } δ = 67. 52 ε ' f όπου: f η συχνότητα σε MHz ε το πραγματικό μέρος της σχετικής επιδεκτικότητας του ιστού ε το φανταστικό μέρος της σχετικής επιδεκτικότητας Το βάθος διείσδυσης μετράται σε μονάδες μήκους. Όπως επισημάνθηκε και παραπάνω, τα φωτόνια της ΗΜ-ακτινοβολίας δε διαθέτουν την απαραίτητη ενέργεια για να ιονίσουν την ύλη και να διασπάσουν τους δεσμούς των βιολογικών μορίων. Για να μπορέσει μια ακτινοβολία να προκαλέσει έναρξη διεργασιών καρκινογένεσης ή λευχαιμικών καταστάσεων, θα πρέπει να έχει ικανή ενέργεια φωτονίων ώστε να μπορεί να προκαλέσει διάσπαση των μοριακών δεσμών του DNA και να δημιουργήσει γενετικές 1 2

βλάβες και μεταλλάξεις. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία (όπως π.χ. η ακτινοβολία Χ), διαθέτει ικανή ενέργεια φωτονίων και μπορεί να προκαλέσει αποδεδειγμένα γενετικές βλάβες και συνεπώς μεταλλάξεις και έναρξη καρκινογενέσεων. Με βάση μελέτες που έχουν γίνει η ελάχιστη ενέργεια φωτονίου ακτινοβολίας Χ που μπορεί να διασπάσει τους δεσμούς του DNA και να προκαλέσει έναρξη καρκινογένεσης είναι τουλάχιστον 10 ev. Τα φωτόνια της ΗΜ-ακτινοβολίας στα 900 MHz και 1800 MHz όπου λειτουργούν οι κεραίες και οι συσκευές κινητής τηλεφωνίας, διαθέτουν κβαντική ενέργεια 4 και 7 μev αντίστοιχα, δηλαδή περίπου 1.000.000 φορές λιγότερη ενέργεια από αυτή που απαιτείται για να διασπασθούν οι δεσμοί του DNA και πιθανώς να προκληθεί έναρξη καρκινογένεσης ή λευχαιμικών καταστάσεων. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η ΗΜ-ακτινοβολία δεν έχει την ικανότητα να προκαλέσει πρωτογενώς την έναρξη καρκινογένεσης ή λευχαιμικών καταστάσεων. Σε ότι αφορά τις θερμικές επιδράσεις και μόνο, η χειρότερη δυνατή περίπτωση έκθεσης που μπορεί να αντιμετωπίσει κανείς είναι η έκθεση της κεφαλής σε ακτινοβολία προερχόμενη από κινητό τηλέφωνο. Έτσι το National Radiological Protection Board της Μεγάλης Βρετανίας διεξήγαγε έρευνα χρησιμοποιώντας ομοίωμα κεφαλής και ισοδύναμες πηγές κινητών τηλεφώνων στα 915 MHz (μέσης ισχύος 250 mw / peak power 2 Watts) και στα 1800 MHz (μέσης ισχύος 125 mw / peak power 1 Watt), και εξήγαγε τα ακόλουθα συμπεράσματα: Ακτινοβόληση με ισοδύναμη πηγή κινητού τηλεφώνου συχνότητας 915 MHz, 0.25W, τότε το SAR της κεφαλής είναι 1.6 W/kg και η αύξηση της θερμοκρασίας του εγκεφάλου είναι 0.11 ο C/λεπτό έκθεσης. Αγνοείται η απαγωγή θερμότητας λόγω αιματικής ροής. Στα 1800 MHz διατηρώντας αντίστοιχες τις πειραματικές συνθήκες η αντίστοιχη αύξηση της θερμοκρασίας του εγκεφάλου είναι 0.01 ο C/λεπτό έκθεσης. Συγκριτικά, κατά την διάρκεια άθλησης στους ιστούς παράγεται μεταβολική ενέργεια με SAR 3-5 W/kg. Η ενέργεια αυτή παρότι μετασχηματίζεται σε θερμότητα δε δημιουργεί βιολογικά προβλήματα. Για την προστασία των Εργαζομένων από ΗΜ-πεδία Ραδιοσυχνοτήτων: Αποφυγή εργασιών στους λοβούς εκπομπής της κεραίας Αποφυγή επαφής με τις διατάξεις ακτινοβόλησης - Σοβαρός κίνδυνος εγκαυμάτων, ηλεκτροπληξιών Χρήση αδρανών υλικών στα σημεία επαφής του εργαζόμενου με το έδαφος. Αν επάγονται ρεύματα επαφής από στατικά ηλεκτρικά πεδία, τότε ο εργαζόμενος γειώνει τα παπούτσια του. Ενδείκνυται η χρήση προσωπικών δοσιμέτρων ΗΜ-ακτινοβολίας Τα αδρανή υλικά (π.χ. Τσιμέντο) ελαττώνουν δραστικά την ένταση ηλεκτρικού πεδίου Ε. Αντίθετα η θωράκιση από ηλεκτρομαγνητικά πεδία απαιτεί την δημιουργία κλωβών Faraday. Συμπεράσματα

Επαγγελματικά εκτιθέμενοι σε υψηλές εντάσεις ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι εργαζόμενοι: α) στη βιομηχανία κατά τη διάρκεια χρήσης διηλεκτρικής ή επαγωγικής θέρμανσης β) στην τηλεόραση, στις τηλεπικοινωνίες, στα radar κλ.π. Οι εργαζόμενοι αυτοί πρέπει να ενημερωθούν και να παίρνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας ενώ ταυτόχρονα πρέπει να είναι σε ορισμένες εργασίες εφοδιασμένοι με το κατάλληλο δοσίμετρο. Οι επιδημιολογικές μελέτες σε επαγγελματικά εκτιθέμενους δεν παρουσιάζουν τις περισσότερες φορές μετρήσεις της έκθεσης των εργαζόμενων. Δεν παρουσιάζουν συσχέτιση μεταξύ δόσης-διάρκειας δόσης και αποτελέσματος και τα αποτελέσματα είναι αντιφατικά. Η απάντηση στο ερώτημα εάν η έκθεση σε ΗΜ ακτινοβολία μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου ιδιαίτερα του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), ή λευχαιμία δεν έχει ακόμα δοθεί και είναι ιδιαίτερα δύσκολη αφού δεν είναι γνωστός ο βιολογικός μηχανισμός μέσω του οποίου θα μπορούσε να οδηγηθεί σε μια αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του ΚΝΣ ή λευχαιμιών. Η θερμική επίδραση της ΗΜ ακτινοβολίας δε μπορεί να προκαλέσει τέτοιες βλάβες. Πρόσφατες έρευνες συνδέουν τη δράση της εξαιρετικά χαμηλής συχνότητας ΗΜ ακτινοβολίας με τη δημιουργία ελεύθερων ριζών. Εάν αυτές οι μελέτες επιβεβαιωθούν τότε θα μπορούσαν να σχεδιαστούν επιδημιολογικές μελέτες οι οποίες με μετρήσεις της έκθεσης στην ΗΜ ακτινοβολία καθώς και βιολογικών δεικτών δράσης των ελευθέρων ριζών να δώσουν μια ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα. Βιβλιογραφία 1. Ahlbom A, Feychting M. Re: Use of cellular phonew and the risk of brain tumours: a case-control study [Letter]. Int J Oncl 1999; 15: 1045-1047. 2. Auvinen A, Hietanen M, Luukkonen R, Koskela RS. 2002 Brain tumors an dsalivary gland cancers among cellular telephone users. Epidemiology 2002; 13: 356-359. 3. Bernhardt JH. Gesundheitliche Aspekte des Mobilfunks. Drsch Ärzteblatt 1999; 96: C592-C597. 4. Boice JD and McLaughlin JK. Epidemiologic studies of cellular telephones and cancer risk a review. SSI Rapport 2002: 16. 5. Cardis E and Kilkenny M. International case-control study of adult brain, head and neck tumours: results of the feasibility study. Rariat Prot Dosim 1999 ; 83: 179-183. 6. Grones FD, Page WF, Gridley G, Lisimaque L, Steward PA, Tarone RE et al. Cancer in Korean war navy technicians: moratality survey after 40 years. Am J Epidemiol 2002; 155: 810-818. 7. Hardell L, Mild KH, Carlberg M. Case-control study on the use of cellular and cordless phones and the risk for malignant brain tumours. Int J Radiat Biol 2002; 78: 791-802.

8. Hardell L, Mild KH, Carlberg M. Further aspects on cellular and cordless phones and brain tumour. Int J Radiat Biol 2003; 22: 399-407. 9. Hardell L, Mild KH, Pahlson A, Hallquist A. Ionizing radiation cellular telephones and the risk for and brain tumours. Eur H Cancer Prev 2001; 10: 523-529. 10. Hardell L, Nasman A, Pahlson A, Hallquist A. Case-control study on radiology work, medical X-ray investigations, and use of cellular telephones as risk factors for brain tumors. 2002 MedGenMEd 2: E2. 11. Hardell L, Nasman A, Pahlson A, Hallquist A, Hanxxon Mild K. Use of cellular telephones and the risk for brain tumours: a casee-control study. Int J Oncol 1999; 15: 113-116. 12. Imaida K, Kuzutani K, Wank J, Fujiwara O, Ogiso T, Kato K et al. Lack of promotion of 7,12-dimethylbanz[a]anthacene iniciated mouse skin carcinogenesis by 1.5Ghz electromagnetic near fields. Carcinogenesis 2001; 22: 1837-1841. 13. Inskip PD, Linet MS, Heineman EF. Etiology on brain tumors in adults. Epidemiol 1995; Rev 17: 382-414. 14. Inskip PD, Tarone RE, Hatch EE, Wilcosky TC, Shapiro WR, Selker RG et al. Cellular-telephone use and brain tumors. N. Engl J Med 2001; 344: 79-86. 15. Koivisto M, Haarala C, Krause CM, Revosuo A, Laine M, Hämäläinen H. GSM phone signal does not produce subjective symptoms. Bioelectromagnetics 2001; 22: 212-215. 16. Lagorio S, Rossi S, Vecchia P, De Santis M, Bastianini L, Fusilli M et al. Mortality of plastic-ware workers exposed to radiofrequencies. 1997; 18: 418-421. 17. Milham S Jr. Silent keys: leukaemia mortality in amateur radio operators [Letter]. Lancet 1985; 1: 812. 18. Milham S Jr. Increased mortality in amateur radio operators due to lymphatic and hamatopoietic malignancies. Am J Epidemiol 1988; 127: 50-54. 19. Morgan RW, Kelsh MA, Zhao K, Exuzides KA, Heringer S, Negrete W. Radiofrequency exposure and mortality from cancer of the brain and ltmpatic/hematopoietic systems. Epidemiology. 2000; 11: 118-127. 20. Moulder JE, Erdreich LS, Malyapa RS, Meritt J, Pickard WF. Vijayakaxmi. Cell phones and cancer: what is the evidence for a connection? Radiat res 1999; 151: 513-531. Muscat JE, Malkin MG and Shore RE et al. Handheld cellular telephones and risk of acoustic neuroma. Neurology 2002; 7: 299-302.