ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2014

ΕΤΗΣΙΑ EKΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2014 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ THΣ ΕΣΕΕ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΣΕΕ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 2014 Διορθώσεις: Βάσω Μπαχούρου Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: ΣΥΝΘΕΣΗ Β. Γραμέλης Λ. Πεδιώτη, e-mail: info@synthesi-print.gr Σχεδίαση εξωφύλλου: Λ. Πεδιώτη Σχήμα 20.5 x 29.7, Σελίδες: 344 Copyright: ΙΝΕΜΥ, Αθήνα 2014 Απαγορεύεται κάθε ολική ή μερική αναπαραγωγή του έργου με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη. Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών της ΕΣΕΕ Πετράκη 16, 105 63 Αθήνα Tηλ.: 210.32.59.170, Fax: 210.32.59.229 www.inemy.gr, e-mail: info@inemy.gr Κεντρική διάθεση: ΙΝΕΜΥ, Πετράκη 16

Πρόλογος προέδρου Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου κ. Βασίλη Κορκίδη Η Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου για το 2014 συμπίπτει με τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την ίδρυση της ΕΣΕΕ. Είναι πολύ σημαντική και συνάμα ευχάριστη αυτή η επέτειος καθώς δείχνει ότι η κορυφαία δομή εκπροσώπησης του ελληνικού εμπορίου έχει αγγίξει πλέον ένα χρονικό διάστημα δράσης που της επιτρέπει να αισιοδοξεί για το μέλλον και να είναι ιδιαίτερα υπερήφανη για το παρελθόν και το παρόν της. Η ΕΣΕΕ βρέθηκε να εκπροσωπεί έναν κλάδο με μεγάλη ιστορία και παράδοση στην κρισιμότερη φάση της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Βρέθηκε αντιμέτωπη με πρωτοφανή προβλήματα, υποχρεώθηκε να επινοήσει νέους τρόπους παρέμβασης και, το κυριότερο, εξήλθε πιο έμπειρη και πιο ώριμη να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που αναδύονται μπροστά της. Η φετινή Έκθεση περικλείει όλον αυτόν τον προβληματισμό και επιχειρεί να περιγράψει ορισμένες προοπτικές και για το μέλλον. Ύστερα από έξι χρόνια παρατεταμένης κρίσης έχουν αρχίσει να φαίνονται τα πρώτα σημάδια σταθεροποίησης της οικονομίας. Η σωρευτική μείωση του εθνικού εισοδήματος και η δραματική αύξηση της ανεργίας είναι οι δυο όψεις της ίδιας θυσίας που έγινε προκειμένου σήμερα να υπάρχει πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα και πλεόνασμα στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών. Μια θυσία που ταυτίστηκε με τη μετάβαση από το μοντέλο των κοινωνικών ανισοτήτων στο μοντέλο του κοινωνικού αποκλεισμού. Η έννοια της φτώχειας επεκτάθηκε και συνδέθηκε με την έλλειψη ευκαιριών και συνθηκών ασφάλειας, που στερούν από το άτομο τη δυνατότητα πραγμάτωσης των πραγματικών του ελευθεριών. Στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ καταγράφουν ότι το έτος 2013 το 23,1% του πληθυσμού της χώρας αντίκρισε το κατώφλι της φτώχειας, ποσοστό που αναλύεται σε 892.763 νοικοκυριά και σε 2.529.005 άτομα. Πολλοί από τους συμπολίτες μας αντιμετώπισαν σοβαρές δυσκολίες κατά την πρόσβαση στον τομέα της υγείας, στην κοινωνική ασφάλιση και βεβαίως στην αγορά εργασίας. Σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί, χωρίς ωστόσο να υπάρχει ασφάλεια ότι η ελληνική οικονομία έχει διαφύγει τον κίνδυνο μιας νέας ύφεσης. Η ίδια ανησυχία ελλοχεύει και στις ανεπίσημες συσκέψεις των Υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης, κυρίως όμως για την πορεία της ευρωπαϊκής οικονομίας, διογκώνοντας τη δική μας. Γιατί μπορεί να έχουμε επιτύχει σε σημαντικό βαθμό τη δημοσιονομική εξυγίανση, όμως αυτή δεν έχει μεταφραστεί με κοινωνικούς όρους στην πραγματική οικονομία. Μόλις το προηγούμενο διάστημα προωθήθηκε η ρύθμιση των χρεών προς το Δημόσιο και τα Ασφαλιστικά Ταμεία η οποία μάλιστα χρήζει περαιτέρω βελτίωσης ενώ παράλληλα συζητείται η ρύθμιση του ιδιωτικού Πρόλογος προέδρου 5

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 6 χρέους, που θα αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα για την αναζωογόνηση της αγοράς και την ανάπτυξη, παρέχοντας ανακούφιση σε χιλιάδες νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Το ζητούμενο, βέβαια, είναι το πλαίσιο της ρύθμισης να μην υπόκειται σε μια οριζόντια λογική, αλλά να υπάρχει σαφής διαχωρισμός, ιδιαίτερα για τα επιχειρηματικά δάνεια, μεταξύ των επιχειρήσεων που δημιούργησαν οφειλές μετά το ξέσπασμα της κρίσης και εκείνων που στρατηγικά ήταν «κακοπληρωτές». Η ανάπτυξη θα επιτευχθεί μέσα από στοχευμένες ενέργειες βελτίωσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ώστε να υπάρξει σταθεροποίηση της κατανάλωσης και να διαμορφωθούν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για αύξηση της παραγωγικότητας και για προσέλκυση επενδύσεων. Είναι θεμελιώδες να διασφαλιστεί ένα νέο σταθερό, κοινωνικά δίκαιο και αξιόπιστο φορολογικό σύστημα, που θα είναι φιλικό προς την επιχειρηματικότητα και θα προβλέπει την εξάλειψη των έκτακτων φορολογικών μέτρων, προσαρμόζοντας τα φορολογικά βάρη στα πρότυπα των χωρών της Ευρωζώνης. Σ αυτή την κατεύθυνση ο εκσυγχρονισμός της φορολογικής διοίκησης είναι απαραίτητος, όπως και ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης. Εκσυγχρονισμός απεξαρτημένος από τη λογική των οριζόντιων μέτρων που ανακυκλώνουν την ύφεση και το αρνητικό κλίμα στην αγορά. Το μοντέλο ανάπτυξης που χρειάζεται η χώρα είναι ανάγκη να διαπνέεται από ένα συνεκτικό όραμα, που θα δίνει προοπτική και ελπίδα στους Έλληνες πολίτες και δεν θα αφορά μόνο μια διαχείριση της παρούσας κατάστασης. Θα είναι ένα όραμα που θα υπηρετείται από μια συνεχή ρήξη με όσα μας έφεραν σε αυτό το ζοφερό παρόν. Η ουσιαστική διαβούλευση με τους εκπροσώπους της κοινωνίας, ύστερα από όσες αποφάσεις πάρθηκαν για την κοινή ευημερία χωρίς την απαραίτητη νομιμοποίηση, κρίνεται δεδομένη τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Διότι απότοκο των κρισιακών αναταράξεων που προκλήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια ήταν και η απαξίωση του συστήματος κοινωνικής εκπροσώπησης. Η απουσία μιας ευρείας κοινωνικής συνεννόησης των παραγωγικών φορέων της χώρας για τη διεκδίκηση του συλλογικού συμφέροντος οδήγησε σε λύσεις «ανωτέρας βίας» ως άμεσες απαιτήσεις των δανειστών μας. Γι αυτόν το λόγο η ΕΣΕΕ όλο το προηγούμενο διά στημα επένδυσε στη συνεχή τεκμηρίωση των παρεμβάσεών της στον δημόσιο διάλογο με στόχο να καταγραφεί η δεινή κατάσταση στην οποία εγκλωβίστηκε η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. Μια από τις πιο δυναμικές και πιο αποκαλυπτικές έρευνες για το τι συμβαίνει στην αγορά αποτελεί η περιοδική καταγραφή που κάνουμε για τη συγκέντρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και των μεταβολών των κλειστών καταστημάτων στις εμπορικές περιοχές των κυριότερων αστικών εμπορικών κέντρων της χώρας. Μπορούμε ως εκ τούτου να γνωρίζουμε σε βάθος τους παράγοντες που συντελούν στη συρρίκνωση της εμπορικής δραστηριότητας και στην όξυνση των προβλημάτων των μικρομεσαίων επιχειρηματιών. Για εμάς τα υψηλά λειτουργικά κόστη μιας επιχείρησης, οι τεράστιες δυσκολίες πληρωμής των υπέρογκων φόρων και των συσσωρευμένων οφειλών στο Δημόσιο και στα Ασφαλιστικά Ταμεία, το συνειδησιακό βάρος για τις καθυστερήσεις στη μισθοδοσία και η αγωνία για το εάν θα μπορέσουν οι θέσεις εργασίας της επιχείρησης να διατηρηθούν δεν είναι απλές διαπιστώσεις μιας μελέτης αλλά η καθημερινότητά μας. Σε αυτό το πλαίσιο, η δομή έρευνας και τεκμηρίωσης της ΕΣΕΕ, το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ), έπαιξε έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, εφοδιάζοντας με επιστημονική γνώση τους φορείς πολιτικής και αποτρέποντας την επικράτηση διάφορων ιδεοληψιών για τον κλάδο του εμπορίου. Επιδιώξαμε και καταφέραμε να αναδείξουμε τα προβλήματα που

αντιμετωπίζει η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. Κάποιες φορές βρήκαμε διαθέσιμους συνομιλητές. Κάποιες φορές δεν βρήκαμε ανταπόκριση. Η προσπάθειά μας όμως συνεχίζεται. Οφείλουμε να γίνουμε η φωνή του μικρομεσαίου εμπόρου που η κρίση τον βύθισε στην απόγνωση, ανέτρεψε τον οικογενειακό και επιχειρηματικό προϋπολογισμό του μέσω μιας ανηλεούς «φοροεπιδρομής», τον έφερε αντιμέτωπο με μια δραματική μείωση του κύκλου των εργασιών του ή, ακόμη χειρότερα, τον οδήγησε στο «λουκέτο», μια κατάσταση που δεν έχει μόνο οικονομικό χαρακτήρα αλλά και κοινωνικές προεκτάσεις. Ο στρατηγικός σχεδιασμός της νέας πορείας για την ελληνική οικονομία είναι ανάγκη να θεμελιωθεί στον κοινωνικό διάλογο, να υπάρξουν εκείνες οι ευρείες κοινωνικές συναινέσεις που θα οδηγήσουν στην πρόοδο της πατρίδας μας και στην ευημερία των Ελλήνων. Μόνο μέσα από ευρύτερες συναινέσεις και από την εκπροσώπηση όλων των φορέων της παραγωγικής και κοινωνικής δραστηριότητας θα μπορέσουμε να υπερβούμε το συγκρουσιακό πολιτικό κλίμα, να προωθήσουμε τις προτάσεις μας και να παραμείνουμε χρήσιμοι στην κοινωνία. Έχω προσωπικά μεγάλη πίστη στο διάλογο που υπηρετεί συλλογικούς στόχους. Είμαστε υπεύθυνοι, εμείς οι κοινωνικοί εταίροι, να τον κάνουμε αποτελεσματικό και καρποφόρο. Πρόλογος προέδρου 7

Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών Με ιδιαίτερη συγκίνηση και ικανοποίηση παρουσιάζουμε την Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου για το 2014, μια έκδοση-ορόσημο καθώς χρονικά συμπίπτει με τα 20 χρόνια από την ίδρυση της ΕΣΕΕ, όπως επίσης και με την έκδοση του συλλογικού τόμου Η συλλογική εκπροσώπηση των εμπόρων: Από τον 19ο αιώνα στην ΕΣΕΕ. Τα τελευταία εφτά χρόνια το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) της ΕΣΕΕ μελετά και καταγράφει με συστηματικό και επιστημονικό τρόπο τις εξελίξεις στον κλάδο του εμπορίου και των επιχειρήσεων, ενώ επιπλέον παρακολουθεί την πορεία της ελληνικής οικονομίας και αναλύει τις βραχυπρόθεσμες τάσεις της, ώστε να είναι εφικτή η διατύπωση προτάσεων για την εμπορική πολιτική. Στο ετήσιο έργο του ΙΝΕΜΥ εντάσσεται και έχει ιδιαίτερη σημασία η Ετήσια Έκθεση Ελληνικού Εμπορίου που εκδίδεται από το 2000 και έχει στόχο την αποτύπωση και την ανάλυση των δεδομένων που επικρατούν στην αγορά και ειδικότερα στον κλάδο του εμπορίου, συνοψίζοντας προτάσεις για την αντιμετώπιση των διαπιστευμένων προβλημάτων. Είναι εύλογο ότι σε μια δύσκολη περίοδο οικονομικής ύφεσης, η δραστηριότητα του ΙΝΕΜΥ απέκτησε κρίσιμο χαρακτήρα, καθώς το επιστημονικό προσωπικό κλήθηκε να αναδείξει τα προβλήματα με τα οποία ήρθε αντιμέτωπος ο εμπορικός και επιχειρηματικός κόσμος. Προβλήματα που δεν αφορούσαν μόνο μια νέα δυσμενή οικονομική διευθέτηση, που είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση της ανεργίας και τη συνοδό πτώση της απασχόλησης, τη μείωση του ΑΕΠ και γενικότερα τον περιορισμό της κοινωνικής πολιτικής και την παραβίαση σημαντικών εργασιακών δικαιωμάτων, αλλά κυρίως αφορούσαν μια ανακατάταξη της εσωτερικής κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτή αντικατοπτρίστηκε κυρίως σε μετατοπίσεις ουσιαστικής σημασίας για τον κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό της χώρας που δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της κοινωνικής εξέλιξης, αλλά που επιπλέον προσανατολίζονται στην αποεπένδυση της μεσαίας τάξης. Η φετινή Έκθεση, παρά τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της κρίσης που υπονομεύουν τις αναπτυξιακές προοπτικές των ελληνικών επιχειρήσεων, παρουσιάζει μια σταδιακή αποκλιμάκωση της βαθιάς ύφεσης, χωρίς βεβαίως να συνεπάγεται ότι αυτή γίνεται αισθητή στους μικρομεσαίους εμπόρους και επιχειρηματίες. Με τη συνδρομή εκλεκτών συνεργατών, τα αποτελέσματα της ετήσιας μελέτης του οικονομικού περιβάλλοντος, όπως επίσης και οι παράγοντες που καθόρισαν τη διαμόρφωσή του, παρουσιάζονται με τέτοιον τρόπο, ώστε η ανά χείρας έκδοση να αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο στον εμπορικό και επιχειρηματικό κόσμο. Η ΕΣΕΕ, η τριτοβάθμια οργάνωση του εμπορίου, είναι προϊόν της μακρόχρονης συλλογικής προσπάθειας των εμπορικών επιχειρήσεων να αποκτήσουν ισχυρή φωνή στο εσωτερι- Το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών 9

κό της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εκπροσώπηση των Ελλήνων εμπόρων αποτελεί μεταξύ άλλων μια από τις παλαιότερες μορφές συγκρότησης συλλογικής οργάνωσης. Η ανάπτυξή της εντοπίζεται στα μέσα του 19ου αιώνα με τη σύσταση των πρώτων Εμπορικών Συλλόγων στη Σύρο, στην Πάτρα, στον Πειραιά και στην Αθήνα, ενώ η πρώιμη μαζική έκφρασή τους στην Πρώτη Πανελλαδική Σύσκεψη Προέδρων Εμπορικών Συλλόγων το 1959, από την οποία συγκροτείται το Συντονιστικό Συμβούλιο Ελλάδος. Ακολούθησε πυκνός συνδικαλιστικός χρόνος προκειμένου το 1987 με το Ν. 1712 να ιδρυθεί η Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου και να τεθούν οι βάσεις για τον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό των επαγγελματικών οργανώσεων, καθώς και να οικοδομηθεί μια μακροπρόθεσμη εμπορική πολιτική. Η έκδοση της ιστορίας της ΕΣΕΕ έχει τεράστια σημασία, καθώς αποτελεί την ιστορία του ελληνικού εμπορίου. Πρόκειται για ένα έργο που στηρίχθηκε σε ένα εκτεταμένο γραπτό υλικό, αρχειακές πηγές, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Το πιο σημαντικό, το πιο ξεχωριστό είναι η περιοδολόγηση πριν και μετά τη συγκρότηση της ΕΣΕΕ, καθώς έτσι αποτυπώνεται με τον πιο γλαφυρό τρόπο το διαρκές ενδιαφέρον της να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων και να συμβάλλει με τεκμηριωμένες θέσεις στον κοινωνικό διάλογο. Η επικαιρότητα είναι πάντα μια πρόκληση και αποτελεί τον παρονομαστή της δράσης της ΕΣΕΕ. Απόδειξη η μετεξέλιξή της στην Ελληνική Συνομοσπονδία Εμπορίου και Επιχειρηματικότητας προκειμένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της νέας πραγματικότητας. Η ιστορία λοιπόν της ΕΣΕΕ αποδεικνύει τη δύναμη των συλλογικοτήτων στη διαδικασία της δημιουργίας, της έκφρασης, της προσφοράς. Είναι πίστη μας ότι και φέτος η Ετήσια Έκθεση θα συμβάλει στη βαθύτερη κατανόηση των χαρακτηριστικών της κρίσης και θα λειτουργήσει ως εφαλτήριο για ειδικές και περιφερειακές μελέτες. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συντελεστές της Έκθεσης και τους συνεργάτες του ΙΝΕΜΥ για την εξαιρετική δουλειά που έχουν κάνει και θα συνεχίσουν να κάνουν. Και, φυσικά, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΕΕ και ιδιαίτερα τον πρόεδρο κ. Βασίλη Κορκίδη και τον γενικό γραμματέα κ. Γιώργο Καρανίκα για την αμέριστη συμπαράσταση, ενθάρρυνση και στήριξη στο έργο μας. Βάλια Αρανίτου Διευθύντρια ΙΝΕΜΥ Επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης

Περιεχόμενα Εισαγωγή 15 Βασικές διαπιστώσεις 17 Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα 23 1.1. Επισκόπηση διεθνών εξελίξεων και προοπτικών 25 1.2. Διεθνές εμπόριο προϊόντων και τιμές βασικών εμπορευμάτων 29 1.3. Μακροοικονομικές εξελίξεις σε οικονομίες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης 30 1.4. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση 31 1.5. Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα 33 1.6. Ελληνική οικονομία: Ανταγωνιστικότητα και προοπτικές 37 Περιεχόμενα Μέρος Δεύτερο Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις 39 2.1. Η ελληνική αγορά εργασίας 41 2.1.1. Οι εξελίξεις στην απασχόληση 41 2.1.2. Οι βασικοί δείκτες της αγοράς εργασίας 48 2.1.3. Ανεργία: Επίπεδο και διάρθρωση 52 2.2. Η απασχόληση στο εμπόριο το 2014 55 2.2.1. Βασικές τάσεις 55 2.2.2. Συγκριτικά στοιχεία: Απασχόληση στο εμπόριο και στο σύνολο 56 2.3. Η απασχόληση στο εμπόριο: Μεταβολές 61 2.3.1. Οι μεταβολές στους κλάδους του εμπορίου 61 2.3.2. Οι μεταβολές κατά φύλο και ηλικία 63 2.3.3. Οι μεταβολές κατά θέση στο επάγγελμα 68 2.3.4. Οι ευέλικτες μορφές εργασίας στο εμπόριο 73 Η μερική απασχόληση 73 Η απασχόληση ορισμένου χρόνου 75 Λοιπές μορφές εργασίας 78 2.3.5. Ημέρες και ώρες εργασίας Υπερωρίες 79 Ημέρες εργασίας 79 Ώρες εργασίας 82 Η υπερωριακή απασχόληση στο εμπόριο 83 2.3.6. Κύρια επαγγέλματα στο εμπόριο 85 2.4. Η απασχόληση στις ελληνικές εμπορικές ΑΕ και ΕΠΕ 87 11

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 2.5. Οι εξελίξεις στον κοινωνικό διάλογο και στις εργασιακές σχέσεις στην Ελλάδα και στο εμπόριο κατά το 2014 98 2.5.1. Ο κοινωνικός διάλογος σε κρίση 98 2.5.2. Προς ένα νέο μοντέλο κοινωνικού διαλόγου; 99 2.5.3. Οι βασικές εξελίξεις στις εργασιακές σχέσεις και στον κοινωνικό διάλογο κατά το 2014 99 2.5.4. ΕΣΕΕ: Εθνική Προγραμματική Συμφωνία κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων για την ανασυγκρότηση της χώρας 100 2.5.5. Υπογραφή ΕΓΣΣΕ 2014 με νέο περιεχόμενο 101 2.5.6. Η Συμφωνία για το εμπόριο 2014 103 2.5.7. Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης 106 Σύσταση και λειτουργία του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης 106 Η πρώτη συνεδρίαση του Κυβερνητικού Συμβουλίου Απασχόλησης 107 Η παρέμβαση της ΕΣΕΕ στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης 109 Οι παρεμβάσεις των άλλων κοινωνικών εταίρων στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Απασχόλησης 111 2.5.8. Συνάντηση υψηλού επιπέδου κυβέρνησης και κοινωνικών εταίρων υπό την αιγίδα της ΔΟΕ (ILO) 114 Οι θέσεις του Υπουργού Εργασίας και των κοινωνικών εταίρων 115 2.5.9. Διάσκεψη Κοινωνικού Διαλόγου του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) στην Αθήνα 116 Η παρέμβαση της ΕΣΕΕ 116 2.5.10. Η Απόφαση του ΣτΕ για τη Διαιτησία του ΟΜΕΔ και η νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης 117 Η νομοθετική παρέμβαση της κυβέρνησης για την «εφαρμογή» της Απόφασης του ΣτΕ για τον ΟΜΕΔ (ν. 4303/2014) 118 2.5.11. Λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές 120 Ο ν. 4177/2013 περί λειτουργίας των καταστημάτων τις Κυριακές 120 Η Υπουργική Απόφαση «πιλοτικής» θεσμοθέτησης πλήρους ελεύθερης λειτουργίας των καταστημάτων σε 10 περιοχές της χώρας 120 Κοινή παρέμβαση εργοδοτών και εργαζομένων (ΕΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, ΟΙΥΕ) ενάντια στην Υπουργική Απόφαση 121 Αντιδράσεις των κοινωνικών εταίρων 122 2.5.12. Νέο πλαίσιο για τις ομαδικές απολύσεις με απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας 123 2.5.13. Μείωση εργοδοτικών και ασφαλιστικών εισφορών 124 2.5.14. Επίλογος 125 Παράρτημα 1: Εθνική Γενική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας 2014 126 Παράρτημα 2: Στοιχεία ΙΝΕΜΥ/ΕΣΕΕ για την αναζήτηση της ανάπτυξης με απασχόληση 128 Παράρτημα 3: ΕΣΕΕ: «Εθνική Συμμαχία για το Εμπόριο» 130 Μέρος Τρίτο Η γενική εικόνα του ελληνικού εμπορίου: Τα οικονομικά αποτελέσματα, η κεφαλαιουχική διάρθρωση και η χρηματοδότηση των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ το 2013 131 3.1. Εισαγωγή Γενική εικόνα 133 3.1.1. Ο οικονομικός απολογισμός για τις εμπορικές επιχειρήσεις το 2013 133 12

3.1.2. Οι εκτιμήσεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2014 138 3.1.3. Οι προβλέψεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2015 141 3.2. Ο οικονομικός απολογισμός για τις ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2013 145 3.2.1. Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2013 145 Ο κύκλος εργασιών 145 Μεικτά, λειτουργικά και καθαρά κέρδη 148 3.2.2. Η κεφαλαιουχική διάρθρωση των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου το 2013 155 Η ανάπτυξη του ενεργητικού 155 Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 157 Η εξέλιξη του κυκλοφορούντος και διαθέσιμου κεφαλαίου 159 3.2.3. Οι πηγές της χρηματοδότησης των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου τo 2013 162 Η εξέλιξη των ιδίων κεφαλαίων 162 Ανάλυση του χρέους 163 3.2.4. Η αποδοτικότητα των κεφαλαίων, η ρευστότητα και η απασχόληση των ΑΕ & ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου 168 Η αποδοτικότητα των ιδίων και των συνολικών κεφαλαίων 168 Η ρευστότητα 171 Η απασχόληση 175 Μέρος Τέταρτο Αποτελέσματα της δειγματοληπτικής έρευνας του ΙΝΕΜΥ για τις εμπορικές επιχειρήσεις 177 4.1. Εισαγωγή Οικονομικός απολογισμός των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου το 2013 179 4.1.1. Οι πωλήσεις και η κερδοφορία των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου το 2013 180 Εξέλιξη πωλήσεων το 2013 180 Εξέλιξη καθαρών κερδών το 2013 181 4.1.2. Οι επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 183 4.1.3. Συνολικό χρέος και τραπεζικός δανεισμός το 2013 184 4.1.4. Η ρευστότητα των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου 187 4.1.5. Η απασχόληση των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ του ελληνικού εμπορίου 188 4.2. Οι εκτιμήσεις των εμπορικών επιχειρήσεων για το 2014 και οι προβλέψεις τους για το 2015 190 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τις πωλήσεις 191 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα κέρδη 193 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 196 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα αποθέματα 198 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για την απασχόληση 200 Εκτιμήσεις και προβλέψεις για τη ρευστότητα 204 4.3. Γεωγραφική προέλευση και ποιότητα προϊόντων: Παράμετροι ανταγωνισμού 206 4.4. Η επιβίωση των εμπορικών επιχειρήσεων στην οικονομική κρίση 213 4.5. Οι πηγές της ανάλυσης 219 Περιεχόμενα 13

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ειδικό Θέμα Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 223 1. Μεθοδολογία 225 2. Ο αριθμός των επιχειρήσεων στο εμπόριο, 2000-2011 226 Ανάλυση ανά κατηγορία 229 3. Ο κύκλος εργασιών επιχειρήσεων εμπορίου, 2000-2011 231 4. Κατανομή του αριθμού των επιχειρήσεων ανά τάξη μεγέθους απασχόλησης 239 5. Δείκτης Αποτελεσματικότητας και Έντασης Εργασίας των εμπορικών επιχειρήσεων, 2000-2011 242 Δείκτης Αποτελεσματικότητας 242 Δείκτης Έντασης Εργασίας 243 6. Εξελίξεις σε βασικά μεγέθη των επιχειρήσεων του εμπορίου σε περιφερειακό επίπεδο 244 Αριθμός επιχειρήσεων εμπορίου ανά περιφέρεια 244 Εξέλιξη κύκλου εργασιών στις επιχειρήσεις εμπορίου ανά περιφέρεια 246 Απασχόληση στις επιχειρήσεις εμπορίου ανά περιφέρεια 249 Παραρτήματα 253 Α: Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα 255 B: Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις 259 Γ: Τα αποτελέσματα της έρευνας σε Ατομικές, Ομόρρυθμες και Ετερόρρυθμες Εμπορικές Επιχειρήσεις 270 Ειδικό Παράρτημα Α Χρηματοοικονομικοί δείκτες: Ανάλυση κατά κλάδο και τομέα 277 Ειδικό Παράρτημα Β Χρηματοοικονομικοί δείκτες: Ανάλυση ανά περιφέρεια 315 14

Εισαγωγή Η Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου καθιέρωσε από το 2001 τη σύνταξη και δημοσιοποίηση της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικoύ Εμπορίου. Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι η σε τακτική βάση περιοδική ανανέωση της τεκμηρίωσης των εξελίξεων στο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί ο τομέας του εμπορίου, στα χαρακτηριστικά και στις οικονομικές επιδόσεις του και σε μια σειρά χρηματοοικονομικούς δείκτες των εμπορικών επιχειρήσεων. Η δομή των ετήσιων αυτών Εκθέσεων ακολουθεί αυτήν ακριβώς τη διαδοχή των επιμέρους στόχων που αναφέρθηκαν. Έτσι, στο Πρώτο Μέρος εξετάζονται οι μακροοικονομικές πτυχές της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής και της διεθνούς οικονομίας, με ιδιαίτερη φροντίδα να αναζητείται και να φωτίζεται κάθε φορά η θέση του τομέα του εμπορίου στις εξελίξεις αυτές. Στο Δεύτερο Μέρος, όπου κάθε έτος επιλέγεται να αναδεικνύονται χαρακτηριστικές και κρίσιμες πτυχές της διάρθρωσης του τομέα, η Έκθεση του 2014 διερευνά τις εξελίξεις στην απασχόληση του τομέα. Για δέκατη τέταρτη συνεχή χρονιά παρουσιάζεται ξεχωριστά η διερεύνηση της κατάστασης της απασχόλησης στις σχετικά μεγαλύτερες εμπορικές επιχειρήσεις μορφής ΑΕ και ΕΠΕ, συσχετίζοντας μάλιστα τη χρηματοοικονομική δομή και τις επιδόσεις τους με την εξέλιξη της απασχόλησης σε αυτές. Στο Τρίτο Μέρος αποτυπώνονται και σχολιάζονται με συστηματικό τρόπο η χρηματοοικονομική διάρθρωση και οι επιδόσεις των εμπορικών επιχειρήσεων που δημοσιεύουν ισολογισμούς. Σε συμπλήρωμα της αποτύπωσης αυτής στο Τέταρτο Μέρος της Έκθεσης παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας που συστηματικά πλέον διενεργεί το Ινστιτούτο Εμπορίου και Υπηρεσιών (ΙΝΕΜΥ) σε δείγμα 1.000 ατομικών επιχειρήσεων οι οποίες έχουν νομική μορφή προσωπικής εταιρείας και 200 επιχειρήσεων με νομική μορφή ΑΕ και ΕΠΕ. Η φετινή έρευνα πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 2014 με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου που σκοπό είχε να καταγράψει κατηγορικού τύπου απαντήσεις των επιχειρήσεων. Η δειγματοληψία ήταν τυχαία, αναλογική και στρωματοποιημένη ως προς τη γεωγραφική θέση και τον τομέα εμπορικής δραστηριότητας. Το δείγμα περιλαμβάνει συνολικά 1.200 εμπορικές επιχειρήσεις (1.000 ΑτΕ, ΟΕ και ΕΕ και 200 ΑΕ και ΕΠΕ). Παρουσιάζονται επίσης σε δύο Ειδικά Παραρτήματα: α) η χρηματοοικονομική κατάσταση και οι επιδόσεις των ΑΕ και ΕΠΕ σε κλαδική βάση και συγκριτικά προς το σύνολο του τομέα (14 κλάδοι του εμπορίου) και β) ανάλογη ανάλυση με βάση την περιφέρεια στην οποία οι εμπορικές επιχειρήσεις ΑΕ και ΕΠΕ έχουν την έδρα τους. Εισαγωγή 15

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στην Έκθεση του 2014 περιλαμβάνεται ένα Ειδικό Θέμα που αφορά την επεξεργασία των στοιχείων της διαρθρωτικής έρευνας εμπορίου που διενεργεί η ΕΛΣΤΑΤ. Συγκεκριμένα, μέσω της ανάλυσης των συνολικών συγκριτικών μεγεθών του εμπορίου για την περίοδο 2000-2011, αποτυπώνεται η εσωτερική διάρθρωση και η δυναμική των εμπορικών επιχειρήσεων. Για την εκπόνηση της Έκθεσης του 2014 συνεργάστηκαν με την ΕΣΕΕ και το ΙΝΕΜΥ ο κ. Χρίστος Κατηφόρης (οικονομολόγος), ο κ. Παναγιώτης Κυριακούλιας (στέλεχος Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας & Ανθρώπινου Δυναμικού ΕΙΕΑΔ) και για θέματα απασχόλησης ο κ. Απόστολος Δεδουσόπουλος (Πάντειο Πανεπιστήμιο). Ειδική συνεργασία υπήρξε και φέτος με την εταιρεία συμβούλων επιχειρήσεων ICAP GROUP ΑΕ και πιο συγκεκριμένα με τα στελέχη κ. Ιάκωβο Κατακουζηνό και κ. Σοφία Βώσσου. Την ευθύνη σύνταξης του Ειδικού Θέματος είχαν οι συνεργάτες του ΙΝΕΜΥ κ. Χαράλαμπος Αράχωβας (οικονομολόγος) και κ. Παναγιώτης Κολοκυθάς (στατιστικός). Την ευθύνη συντονισμού του έργου είχε η κ. Δήμητρα Γούναρη, συντονίστρια του Τμήματος Έρευνας και Τεκμηρίωσης του ΙΝΕΜΥ. Την ευθύνη οργάνωσης και παρακολούθησης του έργου είχε η κ. Βάλια Αρανίτου, διευθύντρια του ΙΝΕΜΥ (Πανεπιστήμιο Κρήτης). Τον γενικό επιστημονικό συντονισμό του έργου είχε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Ιωσήφ Χασσίδ. Δεκέμβριος 2014 16

Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2014 και η Ελλάδα Ο ρυθμός αύξησης της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας διατηρήθηκε μέτριος και σταθερός για τρίτο συνεχόμενο έτος το 2014, στο 3,3%, ενώ παραμένει άνισος μεταξύ των μεγαλύτερων οικονομιών. Οι προηγμένες οικονομίες επιταχύνθηκαν, ενώ οι αναπτυσσόμενες οικονομίες επιβραδύνθηκαν. Ο ρυθμός μεταβολής του προϊόντος επιβραδύνθηκε στην Ιαπωνία, την Κίνα και τη Ρωσία, παρέμεινε σταθερός στις ΗΠΑ, ενώ στη Ζώνη του Ευρώ έγινε θετικός. Η άνοδος του παγκόσμιου εμπορίου υπήρξε ηπιότερη των προσδοκιών κυρίως λόγω των γεωπολιτικών εντάσεων που εμφανίστηκαν στη διάρκεια του έτους σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Η ανάκαμψη της Ζώνης του Ευρώ από τη διετή ύφεση που προηγήθηκε είναι αφενός βραδύτερη των προσδοκιών, αφετέρου εύθραυστη και άνιση μεταξύ των επιμέρους οικονομιών. Η ανάπτυξη επισκιάζεται τόσο από τις αδυναμίες που κληροδότησε η κρίση στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα όσο και από τις συνέπειες των εμπορικών κυρώσεων που επέβαλαν Ευρώπη και Ρωσία για το μεταξύ τους διεθνές εμπόριο με αφορμή την κρίση στην Ουκρανία. Βασικές διαπιστώσεις Στη διάρκεια του έτους, ο ρυθμός ανάκαμψης της Ζώνης του Ευρώ αποδυναμώθηκε, ενώ αυξήθηκαν οι πιθανότητες να οδηγηθεί σε τρίτη ύφεση μετά το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης, παρά την ουσιαστικά ουδέτερη πλέον κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής και την ακόμα πιο επεκτατική νομισματική πολιτική που αποφάσισε η ΕΚΤ. Η άνιση και ασύμμετρη προσαρμογή των εξωτερικών ανισορροπιών που παρατηρείται μεταξύ των οικονομιών της Ευρωζώνης (όλες οι «ελλειμματικές» έγιναν πλέον «πλεονασματικές», αλλά οι «πλεονασματικές» δεν μείωσαν τα υπερβολικά πλεονάσματά τους) και η απροθυμία για δημοσιονομική προσαρμογή και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από όλα τα κράτη-μέλη, καθώς και τα ανεπίτρεπτα υψηλά ποσοστά ανεργίας σε ορισμένα κράτη-μέλη αποτελούν τα κυριότερα εμπόδια για μια περισσότερο εύρωστη ανάκαμψη. Η ελληνική οικονομία, ύστερα από έξι έτη πρωτοφανούς σε βάθος και διάρκεια ύφεσης και διανύοντας το πέμπτο έτος της μεγαλύτερης δημοσιονομικής προσαρμογής που έχει πραγματοποιηθεί σε προηγμένη χώρα τις τελευταίες 4 δεκαετίες, επέστρεψε σε μικρό μεν αλλά θετικό ρυθμό μεταβολής του προϊόντος. Η περαιτέρω υποχώρηση της εγχώριας ζήτησης υπεραντισταθμίστηκε από τη θετική συμβολή και βελτίωση των καθαρών εξαγωγών, κυρίως από τον τουρισμό, σε περιβάλλον υποτονικής διεθνούς ζήτησης. 17

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα και το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών διατηρήθηκαν το 2014, ωστόσο το ποσοστό ανεργίας εκτιμάται πως υποχώρησε ελάχιστα από το απαράδεκτα ιστορικό υψηλό του 2013, ενώ το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα υποχώρησε ακόμα περισσότερο υπό το βάρος περαιτέρω μείωσης των αποδοχών και περαιτέρω αύξησης των φορολογικών επιβαρύνσεων. Για το 2015 προβλέπεται επιτάχυνση του ΑΕΠ τόσο του παγκόσμιου όσο και του ευρωπαϊκού, παράλληλα με την επιτάχυνση του διεθνούς εμπορίου, ωστόσο η νευρικότητα των αγορών μετά το Σεπτέμβριο και η παράταση της απροθυμίας ανάληψης επενδυτικών κινδύνων στην πραγματική οικονομία σχεδόν παντού στη Ζώνη του Ευρώ καθιστούν επισφαλείς τις προβλέψεις αυτές. Για την Ελλάδα προβλέπεται σημαντική επιτάχυνση του ΑΕΠ το 2015, η οποία θα προέλθει τόσο από την ανάκαμψη της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων όσο και από τις καθαρές εξαγωγές. Ωστόσο η πιθανότητα πολιτικής αστάθειας ή ακυβερνησίας αυξάνει την αβεβαιότητα και εγκυμονεί τον κίνδυνο εκ νέου επιστροφής σε ύφεση. Μέρος Δεύτερο Η ελληνική αγορά εργασίας το 2014 Η απασχόληση στο σύνολο της οικονομίας το 2014 συρρικνώθηκε κατά 2,6% και διαμορφώθηκε στα επίπεδα του 1983. Ωστόσο, ο ρυθμός υποχώρησης της απασχόλησης για το 2014 έχει επιβραδυνθεί συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη (-4,2% για το 2012-2013 και -8,7% για το 2011-2012). Το 2014 το ποσοστό ανεργίας ανήλθε σε 26,8% από 27,3% το 2013, ενώ σε απόλυτους αριθμούς οι άνεργοι είναι κατά 70.000 λιγότεροι σε σχέση με πέρυσι. Η συρρίκνωση της επιχειρηματικής βάσης της ελληνικής οικονομίας είναι έντονη μεταξύ των εργοδοτών και λιγότερο έντονη στο χώρο της αυτοαπασχόλησης. Η απασχόληση στο εμπόριο το 2014 υποχώρησε για έκτη συνεχή χρονιά, καθώς μειώθηκε κατά 31.700 άτομα περίπου ή κατά 4,8% έναντι του 2013, συγκεντρώνοντας μόλις 624.496 απασχολουμένους. Τόσο η απόλυτη μείωση της απασχόλησης όσο και η ποσοστιαία είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες που είχαν καταγραφεί στο διάστημα 2012-2013. Για τρίτη συνεχή χρονιά η απασχόληση στο εμπόριο διαμορφώθηκε κάτω από τις 700.000 θέσεις, σε επίπεδα του 1995, δηλαδή μέσα σε ένα έτος έχασε σε όρους απασχόλησης ακόμα δύο έτη (καθώς το 2013 ήταν στο επίπεδο του 1997). Σε σχέση με το 2008 το εμπόριο παρουσιάζει απώλειες 208.000 καθαρών θέσεων εργασίας ή το 25% των θέσεων εργασίας του 2008. Από το 2008 έως το 2014 το λιανικό εμπόριο έχασε το 20,8% των θέσεων εργασίας που διέθετε το 2008, έναντι 29% απωλειών στο χονδρικό εμπόριο και 40,7% στο εμπόριο αυτοκινήτων. Ο κλάδος του εμπορίου, αν και σημειώνει σημαντική μείωση στο επίπεδο απασχόλησης, εξακολουθεί να αποτελεί τον κυριότερο κλάδο απασχόλησης της ελληνικής οικονομίας, συγκεντρώνοντας το 2014 το 17,5% της συνολικής και το 20,4% της μη αγροτικής απασχόλησης. 18

Στο εμπόριο συγκεντρώνεται το 31,6% του συνόλου των εργοδοτών, το 30,5% των αυτοαπασχολουμένων και το 40,3% των συμβοηθούντων μελών της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης, ενώ συγκεντρώνεται μόλις το 16,3% των μισθωτών εργαζομένων, ποσοστό που περιορίζεται στο 15,9% στους άνδρες μισθωτούς και φθάνει το 16,7% στις γυναίκες. Παρά το γεγονός ότι ο κλάδος του εμπορίου συγκεντρώνει σχετικά νεανικό εργατικό δυναμικό, το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων στο εμπόριο υπολείπεται σημαντικά εκείνου των εργαζομένων στους λοιπούς κλάδους της μη αγροτικής απασχόλησης. Η μερική απασχόληση ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης στο εμπόριο, ενώ το 2008 ήταν 4,5%, το 2014 έφθασε το 8,4%. Αντιθέτως, η εργασία ορισμένου χρόνου δεν συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό εργαζομένων στο εμπόριο (7,1% στο σύνολο των μισθωτών του εμπορίου έναντι 11,6% στο σύνολο των μισθωτών στη μη αγροτική απασχόληση). Επίσης, το μερίδιο της προσωρινής εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένο (7,1%), ιδιαίτερα στους άνδρες (4,8% έναντι 9,8% στις γυναίκες). Στη διάρκεια ενός έτους (2013-2014) ο κλάδος των αυτοκινήτων επιστρέφει σε έντονη συρρίκνωση της απασχόλησης, με 10.900 απώλειες σε θέσεις εργασίας (-15,1%), το λιανικό εμπόριο χάνει 12.600 θέσεις εργασίας (-2,8%) και το χονδρικό εμπόριο 8.100 θέσεις εργασίας (-6,2%). Οι απώλειες θέσεων εργασίας επιχειρηματιών (εργοδοτών και αυτοαπασχολουμένων) φθάνουν το 47% των συνολικών απωλειών του κλάδου του εμπορίου, και σ αυτό το ποσοστό πρέπει να προστεθούν και 17% απώλειες που προέρχονται από τα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας του επιχειρηματία. Σε απόλυτους αριθμούς τα ποσοστά αυτά μεταφράζονται σε περισσότερες από 90.000 απώλειες επιχειρηματικών μονάδων στον κλάδο. Βασικές διαπιστώσεις Συνολικά, η πιθανότητα παραμονής στην κατάσταση της απασχόλησης για έναν εργαζόμενο στο εμπόριο φθάνει το 2014 στο 93,9%, σχετικά βελτιωμένη σε σχέση με το 2013 (92,5%), ωστόσο η διαχρονική σύγκριση δείχνει τη σημαντική της μείωση (το 2008 η πιθανότητα έφθανε το 95,9%). Η πιθανότητα απομάκρυνσης από το εργατικό δυναμικό για τους επιχειρηματίες (εργοδότες και αυτοαπασχολούμενους) αυξάνεται, ενώ η πιθανότητα αυτή μειώνεται για τους μισθωτούς και τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας. Το εμπόριο, σε σύγκριση με το 2013, προσελκύει αναλογικά ακόμη λιγότερους εργαζομένους με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Ωστόσο αποτελεί επαγγελματική διέξοδο για άτομα με μέσο ή χαμηλό επίπεδο σπουδών, αποτελώντας πύλη εισόδου σε άτομα νεαρής ηλικίας και σε άτομα χωρίς πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ & ΤΕΤΑΡΤΟ Ο απολογισμός για το 2013 Το 2013 η ελληνική οικονομία λειτούργησε για μία ακόμη φορά σε συνθήκες ύφεσης, ωστόσο αναδύεται έντονα η εικόνα επικράτησης αντίρροπων εξελίξεων μεταξύ των δύο διακριτών ομάδων επιχειρήσεων ανάλογα με τη νομική τους μορφή. 19

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Στις ΑΕ και ΕΠΕ οι πωλήσεις και τα μεικτά κέρδη σημείωσαν για πέμπτο συνεχές έτος πτώση κατά 5,4% και 3,6% αντίστοιχα, υπήρξε όμως σοβαρή εξασθένηση του ρυθμού υποχώρησης σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Το 2013 ήταν το έτος που σηματοδότησε την επάνοδο στην κερδοφορία για τις ΑΕ και ΕΠΕ του εμπορίου, με κέρδη προ φόρου ύψους 1 δισ. περίπου, ύστερα από τριετή περίοδο συσσώρευσης ζημιών, ωστόσο μεγάλο μέρος της συνολικής κερδοφορίας προέρχεται από συγκεκριμένη εταιρεία. Η πτώση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στις ΑΕ και ΕΠΕ του ελληνικού εμπορίου που είχε καταγραφεί τη διετία 2011-2012 φαίνεται να αποκλιμακώνεται το 2013, με την προσθήκη, έστω και οριακή, νέων παγίων. Το συνολικό ενεργητικό των ΑΕ και ΕΠΕ κατέγραψε και πάλι μείωση, κατά 5,6%. Στη μείωση συνέβαλε κυρίως το κυκλοφορούν και (σε πολύ μικρό βαθμό) το πάγιο ενεργητικό, ενώ τα ρευστά διαθέσιμα αυξήθηκαν. Το συνολικό χρέος των εμπορικών ΑΕ και ΕΠΕ μειώθηκε κατά 10,2% το 2013, γεγονός το οποίο προήλθε από τη συρρίκνωση του βραχυπρόθεσμου χρέους. Η γενική ρευστότητα βελτιώθηκε το 2013 στις ΑΕ και ΕΠΕ. Από την άλλη πλευρά, μείωση τόσο των πωλήσεων όσο και των κερδών τους δήλωσαν περίπου οι 8 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ. Περισσότερες από 8 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ δήλωσαν ότι δεν πραγματοποίησαν επενδύσεις παγίου κεφαλαίου το 2013. Η απόλυτη πλειοψηφία (σχεδόν 53%) των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ δηλώνει ότι βρίσκεται εκτός των ορίων της τραπεζικής χρηματοδότησης. Σχεδόν οι 6 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ δήλωσαν ότι περιορίστηκε σημαντικά η ρευστότητά τους. Η απασχόληση παρέμεινε στάσιμη το 2013 για το 85% των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ και σχεδόν για το 70% των ΑΕ και ΕΠΕ. Οι εκτιμήσεις για το 2014 Η ίδια εικόνα επικράτησης «αντίρροπων» εξελίξεων μεταξύ των εμπορικών επιχειρήσεων προκύπτει και από την έρευνα σχετικά με τις εκτιμήσεις τους για το 2014. Οι 8 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι οι πωλήσεις τους και τα κέρδη τους ΔΕΝ παρουσιάζουν επιδείνωση το 2014 (παρέμειναν σταθερά ή αυξήθηκαν). Αντίθετα, στην απόλυτη πλειοψηφία των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ (πάνω από 60%) υπάρχει διάχυτη η εκτίμηση για νέα επιδείνωση πωλήσεων και κερδοφορίας το 2014. Η απόλυτη πλειοψηφία των εμπορικών επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από τη νομική τους μορφή, δήλωσαν στασιμότητα επενδύσεων το 2014. Επίσης, η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από τη νομική τους μορφή, δήλωσαν ότι διατήρησαν σταθερό το προσωπικό τους το 2014. 20

Συγκριτικά, οι ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ επιδεικνύουν μεγαλύτερες αντιστάσεις σε σχέση με τις ΑΕ και ΕΠΕ σε θέματα μείωσης του προσωπικού τους. Η σχετική πλειοψηφία των ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμά ότι η ρευστότητά τους παρέμεινε σταθερή το 2014, ενώ 1 στις 3 εταιρείες αναφέρει βελτίωση της ρευστότητας. Στις ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ το 55% εκτιμά και πάλι επιδείνωση της ρευστότητάς τους το τρέχον έτος. Οι προβλέψεις για το 2015 Οι προβλέψεις των εμπορικών επιχειρήσεων για την εξέλιξη των οικονομικών αποτελεσμάτων τους το 2015 εμφανίζουν την ίδια απόκλιση όπως και οι παραπάνω εκτιμήσεις τους. Τα 3/4 των ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι οι πωλήσεις και τα κέρδη τους δεν θα παρουσιάσουν επιδείνωση το 2015 (προβλέπουν αύξηση ή σταθερότητα). Ωστόσο, σχεδόν το 40% των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ προβλέπει και πάλι μείωση πωλήσεων και κερδών το 2015, ενώ ποσοστό άνω του 33% απέφυγε ή δεν ήταν σε θέση να προβλέψει την εξέλιξη. Η απόλυτη πλειοψηφία των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από νομική μορφή, προβλέπει στασιμότητα επενδύσεων το 2015. Παραμένει κυρίαρχη τάση η στασιμότητα στην απασχόληση για όλες τις εμπορικές επιχειρήσεις. Η σχετική πλειοψηφία των ΑΕ και ΕΠΕ προβλέπει αυξημένη ρευστότητα το 2015. Αντίθετα, στις ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ επικρατεί η αβεβαιότητα και η απαισιοδοξία για την εξέλιξη της ρευστότητάς τους. Βασικές διαπιστώσεις Η επιβίωση στην οικονομική κρίση Σχεδόν 3 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ και περισσότερες από 4 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ θεωρούν αρκετά ή πολύ πιθανό να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις τρέχουσες υποχρεώσεις τους το 2014. Το 17,3% των ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ και το 9,3% των ΑΕ και ΕΠΕ θεωρούν αρκετά ή πολύ πιθανή την παύση εργασιών τους (λουκέτο) μέσα στο 2014. Η μείωση της απασχόλησης (18,2%) και ο περιορισμός του κόστους λειτουργίας (17,4%) είναι οι κυριότερες επιλογές για τα μέτρα που προτίθενται να λάβουν οι ΑΕ και ΕΠΕ, ενώ για τις ΟΕ-ΕΕ και ΑτΕ κυριαρχούν ο περιορισμός του κόστους λειτουργίας (24,5%) και η μείωση τιμών (21,8%). 21