Οι μφκοι τθσ μεταμόρφωςθσ ςτθν αρχαϊκι και κλαςικι εικονογραφία

Ευρυδίκθ Κεφαλίδου Οι μφκοι τθσ μεταμόρφωςθσ ςτθν αρχαϊκι και κλαςικι εικονογραφία Αρχαιολογικό Μουςείο Θεςςαλονίκθσ

1990 2009

Οι παλαιότερεσ μυκολογικζσ μεταμορφώςεισ είναι γνωςτζσ από τα Ομθρικά ζπθ: Α) οι κεοί μεταμορφϊνουν ανκρϊπουσ και αντικείμενα ι αυτομεταμορφϊνονται Β) δφο μάγοι ικανοί ςτισ μεταμορφϊςεισ: θ Κίρκθ μεταμορφϊνει ανκρϊπουσ ςε ηϊα και ο Πρωτεφσ (ι ἃλιοσ γζρων) αλλάηει μορφζσ ο ίδιοσ Αργότερα, ςτον Ηςίοδο και ςτο αρχαίο δράμα: - ο Ηςίοδοσ ανζφερε τουλάχιςτον δεκατρείσ μφκουσ μεταμορφϊςεων - ςτα ζργα του Αιςχφλου ςυναντοφμε αναφορζσ ςε ζξι μεταμορφϊςεισ - ςτου Σοφοκλι πζντε - ςτου Ευριπίδθ ζντεκα μεταμορφϊςεισ Γεωμετρικι - Αρχαϊκι - Κλαςικι εποχι: περ. 35 μφκοι μεταμορφώςεων (δεν περιλαμβάνονται οι αλλαγζσ μορφισ των κεών) Οβίδιοσ: 250 μεταμορφώςεισ

Α) οι αγγειογραφίεσ δεν πρζπει να εκλαμβάνονται και να ερμθνεφονται ωσ φωτογραφικά ενςταντανζ τθσ αρχαιότθτασ αλλά ωσ ζνασ πυκνόσ και πολφπλοκοσ τρόποσ ςυγχρονικισ οπτικισ αφιγθςθσ. Β) οι αγγειογράφοι δεν ςυνθκίηουν να οπτικοποιοφν ςυγκεκριμζνα γραπτά κείμενα. αλλά μπορεί να εμπνευςτοφν - από λογοτεχνικζσ πθγζσ (αλλά είναι πικανότερο να είχαν ακοφςει λ.χ. κάποια ζπθ παρά να τα είχαν διαβάςει), - από προφορικοφσ μφκουσ που μεταδίδονταν από γενιά ςε γενιά, - από άλλα εικαςτικά ζργα (λ.χ. γλυπτικι, τορευτικισ, μεγάλθ ηωγραφικι) - από κεατρικζσ παραςτάςεισ που είχαν παρακολουκιςει - από τθν προςωπικι τουσ εμπειρία και φανταςία Γ) ςτουσ μφκουσ των μεταμορφώςεων προςπακοφν γενικά να απεικονίςουν ςυγχρονικά - αυτόν που μεταμορφϊνει - αυτόν που μεταμορφϊνεται: ςυνικωσ δθλϊνεται τόςο θ προθγοφμενθ όςο και θ νζα του μορφι - το γενικότερο αφθγθματικό πλαίςιο (λ.χ. ο χϊροσ όπου εξελίςςεται το επειςόδιο, οι ςυνοδευτικζσ μορφζσ ι μορφζσ από προγενζςτερα και μεταγενζςτερα ςτιγμιότυπα κλπ.)

οφίλοσ, περ. 580-570 π.χ. Ζωγράφοσ ΚΧ, περ. 590-575 π.χ.

Με τον τρόπο του Ζωγράφου των Γοργόνων, περ. 580 π.χ. Χάλκινο ανάγλυφο πλακίδιο, περ. 550 π.χ. Ομάδα τθσ Αταλάντθσ, περ. 560-550 π.χ.

550-500 π.χ. - Ανἀγλυφοσ βωμόσ από τθ ικελία - Μελανόμορφα αγγεία

Ζωγράφοσ του Sabouroff, περ. 460 π.χ Xάλκινο ζλαςμα, Ολυμπία, περ. 520 π.χ. μίκροσ, περ. 510-500 π.χ Πεικίνοσ, περ. 490 π.χ.

ελινοφσ, Μετόπθ ναοφ C, περ. 550-540 π.χ. Ζωγράφοσ του Βερολίνου, περ. 490 π.χ.

.

Κατωιταλιωτικόσ κρατιρασ του Αςτζα, αρχζσ 4 ου αι. π.χ. Σοιχογραφία από τθν Πομπθία

Καλυκωτόσ κρατιρασ του Ζωγράφου του Σριπτόλεμου, περ. 490-480 π.χ. φραγιδόλικοσ, αρχζσ 4 ου αι. π.χ. Βοιωτικόσ κωδωνόςχθμοσ κρατιρασ περ. 450-425 π.χ.

Δίασ-κφκνοσ και Λιδα, 4 οσ αι. π.χ.

1. Βωμόσ από τθ ικελία, περ. 550-530 π.χ. 2. Αττικι κφλικα τφπου ιάννων, του Ζωγράφου τθσ Βοςτώνθσ CA, περ. 550-540 π.χ.

Zωγράφοσ του Πολφφθμου τθσ Βοςτώνθσ, 550-540 π.χ.

Λικυκοσ, Ομάδα Φανφλλιδοσ, 510-500 π.χ. Αμφορζασ, Ομάδα Λεάγρου, περ. 510 π.χ.

Ετρουςκικόσ αμφορζασ, περ. 530 π.χ. Σελευταίεσ δεκαετίεσ 6 ου αι. π.χ. αρχζσ 5 ου αι. π.χ. = παγιώνεται θ εικονογραφία = ςτο εξισ: μόνο μεταμόρφωςθ ςε γουροφνια Λικυκοσ Ζωγράφου τθσ Ακθνάσ, 490-480 π.χ.

Χοιροκζφαλοι ςφντροφοι - με ουρζσ, ςτθν αττικι αγγειογραφία του 5ου αι. π.χ. Λικυκοσ τθσ Κλάςθσ BL, με τον τρόπο του Ζωγράφου του Bowdoin, περ. 450 π.χ.

Ζωγράφοσ των Μαλλωτϊν Σατφρων, περ. 450 π.χ. Ελικωτόσ κρατιρασ του Ζωγράφου του Προνόμου, περ. 400 π.χ. Θίαςοσ ςατυρικοφ δράματοσ

Ακταίων γενειοφόροσ, χωρίσ μεταμόρφωςθ: Αττικά αγγεία, μζςα 6 ου - αρχζσ 5 ου αι. π.χ. Ακταίων αγζνειοσ: ελινοφσ, μετόπθ από τον ναό Ε, περ. 460-450 π.χ.

480-470 π.χ. = ςϊηονται 3 αγγεία με τον Ακταίονα του Ζωγράφου του Γιρατοσ και 3 αγγεία του Ζωγράφου του Πανόσ

Δφο από τισ απεικονίςεισ του Ακταίονα από τον Ζωγράφο του Πανόσ, 480-470 π.χ. Α) κωδωνόςχθμοσ κρατιρασ (επϊνυμο αγγείο), πάνω Β) όςτρακα κιονωτοφ κρατιρα, κάτω

Μεταμφίεςθ Ο Δόλων ντυμζνοσ με προβιά λφκου ςυλλαμβάνεται από τον Οδυςςζα και τον Διομιδθ. Κφλικα του Ζωγράφου τθσ Δοκιμαςίασ, περ. 480 π.χ. Λικυκοσ, με τον τρόπο του Ζωγράφου τθσ Καρλςροφθσ, περ. 460 π.χ.

Δφο από τισ απεικονίςεισ του Ακταίωνα από τον Ζωγράφο του Πανόσ, 480-470 π.χ. Α) κωδωνόςχθμοσ κρατιρασ (επϊνυμο αγγείο), πάνω Β) όςτρακα κιονωτοφ κρατιρα, κάτω

Ακταίων ςε 2 αγγεία του Ζωγρἀφου του Λυκάονοσ 450-440 π.χ.

Ζωγράφοσ του Δίνου, περ. 440 π.χ. Ζωγράφοσ του Λυκάονοσ

Κατωιταλιωτικζσ απεικονίςεισ, 4οσ αι. π.χ. Πιλινοσ ανάγλυφοσ πίνακασ Ριγιο Καλαβρίασ, περ. 460-450 π.χ.

Η Ιώ, ο Άργοσ και ο Ερμισ ςτθν αττικι εικονογραφία, ζωσ το 450 π.χ.

Η Ιώ ςτθν αττικι εικονογραφία μετά το 450 π.χ. Λευκανικόσ ςκφφοσ, τζλοσ 5 ου αι. π.χ.. Λευκανικι οινοχόθ, περ. 440 430 π.χ.

Η Καλλιςτώ ςτθν κατωιταλιωτικι εικονογραφία, 4 οσ αι. π.χ.

Σθρεφσ, Πρόκνθ και Φιλομιλα Ζωγράφοσ του Διόςφου, δφο όψεισ αμφορζα, περ. 480 π.χ. Ζωγράφοσ τθσ Αλταμοφρα, όςτρακα υδρίασ, περ. 460 π.χ. Επιγραφι ΣΕΡ*ΕΤ+ μπροςτά από το κεφάλι του άνδρα.

Η απολίκωςθ του Πολυδζκτθ, κρατιρασ, 450-440 π.χ.

Η απολίκωςθ τθσ Νιόβθσ, μόνο ςε κατωιταλιωτικά αγγεία, 4 οσ αι.π.χ.

Διαδοχικζσ μεταμορφώςεισ ι μεταμορφώςεισ ςε πτθνά Σελικι μορφι

Αλλαγι του κεφαλιοφ ι ενόσ τμιματοσ του ςώματοσ Προςκικεσ ι αλλαγζσ χαρακτθριςτικών

F. Wouters, 1650 P. Gobert, 1662-1744 G. Moreau, 1869

G. Tiepolo, 1727-1804 M. Balducci, 1509-1554 G. Cesari, 1603-1606 Tiziano, 1562 P. Picasso, 1930 G. Platt Lynes, 1937 J. Kirby, 2010