Ο τομέας της ενέργειας: εξελίξεις και προοπτικές Δημήτρης Σιδέρης
1. Εισαγωγή Η κρίση της ελληνικής οικονομίας τα έτη 2008-2016 έδειξε ότι το ελληνικό πρότυπο ανάπτυξης χαρακτηριζόταν από διαρθρωτικά μειονεκτήματα καθώς είχε βασιστεί κυρίως στην εσωτερική ζήτηση. Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο είναι αναγκαίο να βασίζεται: o στις εξαγωγές εμπορεύσιμων προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) o στην υποκατάσταση εισαγόμενων από εγχωρίως παραγόμενα o στην εισαγωγή επενδυτικών κυρίως κεφαλαίων Αναδείχθηκε η αναγκαιότητα αξιοποίησης των τομέων της χώρας με συγκριτικό πλεονέκτημα: του τουρισμού της ναυτιλίας της ενέργειας των μεταφορών ο πρωτογενής τομέας
1. Εισαγωγή Ο τομέας της ενέργειας: Περιλαμβάνει την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και προμήθεια ηλεκτρισμού, την εισαγωγή, διύλιση και εμπορία προϊόντων πετρελαίου και την εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή φυσικού αερίου. Περιλαμβάνει επίσης τις δραστηριότητες που σχετίζονται με την κατασκευή, εγκατάσταση και συντήρηση του εξοπλισμού παραγωγής και διανομής ενέργειας και την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών στον τομέα ενεργειακής εξοικονόμησης και αποδοτικότητας. Έχει χαμηλή συνεισφορά σε όρους Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (3,6%) και απασχόλησης (0,8%). Όμως διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα
1. Εισαγωγή Ο τομέας της ενέργειας διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα: αξιόλογες πηγές ενέργειας και φυσικούς πόρους (ουσιαστικά ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ηλιακό και αιολικό δυναμικό), γεωγραφική θέση, η οποία είναι κομβικής σημασίας για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δικτύων διασύνδεσης και μεταφοράς ενέργειας ένα αρκετά σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο που οφείλεται στην ενσωμάτωση ευρωπαϊκών κανονισμών στην εθνική νομοθεσία το οποίο καθορίζει ένα σχετικά σταθερό επιχειρηματικό περιβάλλον.
1. Εισαγωγή Ο τομέας της ενέργειας παρουσιάζει αδυναμίες: Υψηλή κατανάλωση ενέργειας ανά παραγόμενη μονάδα προϊόντος Υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας Χαμηλή χρήση ΑΠΕ Υψηλές τιμές ενέργειας Συνεπώς, κάθε μέτρο πολιτικής προς την βελτίωση αυτών των αδυναμιών αναμένεται να έχει θετικές πολλαπλασιαστικές συνέπειες στην οικονομία
1. Εισαγωγή Η ανάπτυξη του τομέα της ενέργειας θα συντελέσει σε βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου, καθώς θα οδηγήσει σε: Μείωση των εισαγωγών ενέργειας: ως αποτέλεσμα της αξιοποίησης των εγχώριων πόρων στην παραγωγή ενέργειας (κυρίως ηλεκτρικής) και της ενίσχυσης της ενεργειακής αποδοτικότητας. Μακροπρόθεσμα, η αξιοποίηση των εγχώριων πόρων θα συμβάλει θετικά και στις εξαγωγές ενέργειας. Αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και μείωση των εισαγωγών, ως αποτέλεσμα της πτώσης των τιμών της ενέργειας: Καθώς η ενέργεια αποτελεί βασική εισροή σε κάθε παραγωγική δραστηριότητα, η μείωση των τιμών της ενέργειας σημαίνει μείωση του κόστους παραγωγής που συνεπάγεται βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των εμπορεύσιμων ελληνικών προϊόντων. Η μείωση του κόστους ενέργειας θα έχει επίσης θετικές επιπτώσεις στο κόστος διαβίωσης των νοικοκυριών.
1. Εισαγωγή Η ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα προωθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καθώς είναι συμβατή με τους βασικούς στόχους της, που είναι: (1) Η αειφορία. Η βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία στοχεύει σε μεταβολή του ενεργειακού μίγματος παραγωγής στο πλαίσιο αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, (2) Η ενεργειακή ασφάλεια. Η ασφάλεια του ενεργειακού ανεφοδιασμού. (3) Η ανταγωνιστικότητα. Η απελευθέρωση των αγορών ενέργειας σε μια προσπάθεια μείωσης του κόστους παραγωγής στην ΕΕ Οι στόχοι της ΕΕ για βιώσιμη ανάπτυξη είναι: 2020: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 20% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, άντληση του 20% της ενέργειας στην ΕΕ από ΑΠΕ και βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά 20%. 2030: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 40%, άντληση τουλάχιστον του 27% της ενέργειας από ΑΠΕ, αύξηση της ενεργειακής απόδοσης κατά 27%-30% και διασύνδεση της ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό 15%. 2050: μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 80%-95% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990
2. Συγκριτικά πλεονεκτήματα του τομέα ενέργειας (α) Το πλούσιο δυναμικό της χώρας σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ιδιαίτερα σε ηλιακή και αιολική ενέργεια) την καθιστά προνομιακό τόπο για τη συστηματική του αξιοποίηση και πόλο έλξης για επιχειρηματικά κεφάλαια. Η χώρα διαθέτει επίσης ανεκμετάλλευτο υδροδυναμικό και δυναμικό γεωθερμίας. (β) Η γεωγραφική θέση της χώρας παίζει στρατηγικό ρόλο στο σχεδιασμό νέων ενεργειακών διαδρόμων διασύνδεσης της ΕΕ με χώρες παραγωγής φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, στο πλαίσιο του στόχου της ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ. Τέτοιοι είναι: (1) ο αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν προς τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, του Δι - Αδριατικού Αγωγού φυσικού αερίου (Trans Adriatic Pipeline -ΤΑΡ) και (2) ο αγωγός μεταφοράς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας Κύπρου και Ισραήλ που θα διέρχεται από την Ελλάδα και θα συνεχίζει προς την Ευρώπη. Η ένταξη στα διεθνή δίκτυα των εγχώριων συστημάτων διανομής και διασύνδεσης (π.χ. των νησιών) θα έχει οφέλη για την ενεργειακή ασφάλεια και τη μείωση της ενεργειακής έντασης και του κόστους ενέργειας στη χώρα. (γ) Το ρυθμιστικό περιβάλλον: (1) Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής υπάρχουν δεσμευτικοί στόχοι για μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ και μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. (2) Η Ελλάδα υποχρεούται να εναρμονίσει το ρυθμιστικό πλαίσιο και να αυξήσει τις διασυνδέσεις των ενεργειακών της αγορών για να διασφαλιστεί η ενεργειακή ασφάλεια. (3) Στο πλαίσιο της μείωσης του κόστους παραγωγής περιλαμβάνονται και τα μέτρα για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου.
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας Ο τομέας της ενέργειας συνεχίζει να παρουσιάζει βασικές δομικές αδυναμίες που χαρακτήριζαν την οικονομία και την περίοδο πριν την κρίση. Αυτές είναι: α. H υψηλή ενεργειακή ένταση: υψηλή κατανάλωση ενέργειας ανά μονάδα παραγόμενου προϊόντος β. H υψηλή ενεργειακή εξάρτηση: υψηλό μερίδιο της κατανάλωσης εισάγεται από το εξωτερικό γ. H χαμηλή χρήση ΑΠΕ, ιδίως δεδομένων των πόρων που διαθέτει η χώρα δ. Οι υψηλές τιμές: Σε όρους τελικού κόστους για τους καταναλωτές, οι τιμές επιβαρύνονται από τους έμμεσους και ειδικούς φόρους. Επιπλέον, η μονοπωλιακή διάρθρωση των αγορών ενέργειας (κυρίως της ηλεκτρικής ενέργειας) έχει σημαντική αυξητική επίπτωση στο κόστος ενέργειας.
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.1 Υψηλή ενεργειακή ένταση Ενεργειακή ένταση:ee-28 - Ελλάδα κιλά ισοδύναμου πετρελαίου ανά χίλια 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ακαθάριστη εσωτερική κατανάλωση ενέργειας διαιρούμενη με το ΑΕΠ Πηγή: Eurostat ΕΕ (28 χώρες) Ελλάδα Με βάση το παραγωγικό υπόδειγμα της οικονομίας, θα αναμενόταν χαμηλή ενεργειακή ένταση, σε σχέση με την ΕΕ. Αυτό ισχύει ως το 2010 αλλά αντιστρέφεται στην κρίση (2011-2016). Πιθανοί Λόγοι: 1. Μείωση της παραγωγικότητας την περίοδο της κρίσης. 2. Σπατάλη πόρων στην παραγωγή, διανομή και κατανάλωση ενέργειας. Πιθανά αίτια: (α) πεπαλαιωμένα δίκτυα διανομής, (β) παλαιά και μη οικολογικά κτίρια και (γ) χαμηλή χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς. 3. Την περίοδο 2011-2016 επετεύχθη εξοικονόμηση ενέργειας από όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ.
3.Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.2 Υψηλή ενεργειακή εξάρτηση 80 Ενεργειακή εξάρτηση: EE28 - Ελλάδα % των καθαρών εισαγωγών στην ακαθάριστη εσωτερική κατανάλωση ενέργειας 70 60 50 40 30 20 10 0 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Πηγή: Eurostat ΕΕ (28 χώρες) Ελλάδα Η Ελλάδα, προκειμένου να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, στηρίζεται κυρίως στις εισαγωγές όπως αντικατοπτρίζεται στο βαθμό ενεργειακής εξάρτησής της, ο οποίος είναι ιδιαίτερα υψηλός και σημαντικά υψηλότερος έναντι του μ. ο. των χωρών της ΕΕ.
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.2 Υψηλή ενεργειακή εξάρτηση 15 Ισοζύγιο ηλεκτρικής ενέργειας 10 5 TWh 0-5 -10-15 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 (p) Source: OECD / IEA Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο ηλ. Ενέργειας Η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας, αποτυπώνεται και στο εμπορικό ισοζύγιο ηλεκτρικής ενέργειας
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.3 Χαμηλή χρήση ΑΠΕ Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κατά πηγή-εε28 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kαύσιμα Υδροηλεκτρική Αιολική Πυρηνική Ηλιακή Άλλες ανανεώσιμες πηγές 100% Η ελληνική παραγωγή ενέργειας βασίζεται σε ρυπογόνες πηγές, (λιγνίτη και πετρέλαιο), με μερίδιο σημαντικά υψηλότερο από της ΕΕ. Στα πρόσφατα έτη αυξάνεται η παραγωγή από ΑΠΕ. Στην ΕΕ, ισχυρές πολιτικές πρωτοβουλίες και η συμμετοχή των νέων επιχειρηματιών αύξησαν την ανάπτυξη των ΑΠΕ. Ορισμένα κράτη-μέλη (Ισπανία, Κάτω Χώρες, Φινλανδία και Ελλάδα) παρέχουν φορολογικά κίνητρα που σχετίζονται με επενδύσεις, ενώ άλλα (Λεττονία, Πολωνία, Σλοβακία, Σουηδία και Ουγγαρία) έχουν σχεδιάσει φορολογικά κίνητρα που μειώνουν το λειτουργικό κόστος 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Καύσιμα Υδροηλεκτρική Αιολική Άλλες πηγές Πυρηνική Ηλιακή Άλλες ανανεώσιμες πηγές
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.3 Χαμηλή χρήση ΑΠΕ Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κατά πηγή-εε28 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Kαύσιμα Υδροηλεκτρική Αιολική Πυρηνική Ηλιακή Άλλες ανανεώσιμες πηγές 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Η Ελλάδα σημείωσε εντυπωσιακή αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ, που πλησιάζει αυτό της ΕΕ (30% το 2016). Η Ελλάδα έχει: κατά μέσο όρο 300 ημέρες ηλιοφάνειας ανά έτος και μεγάλο αιολικό δυναμικό, ειδικά στα νησιά. Όμως: 1.το σύστημα ανανεώσιμης ενέργειας είναι βιώσιμο μόνο εάν υπάρχουν επαρκείς μονάδες, αρκετά ευέλικτες στην παραγωγική τους ικανότητα. 2.Η εκμετάλλευση του αιολικού δυναμικού στα νησιά απαιτεί την ηλεκτρική σύνδεση τους με την ηπειρωτική χώρα και επίτευξη οικονομιών κλίμακας για να γίνουν ανταγωνιστικά αυτά τα έργα. Με την κύρια διασύνδεση των νησιών που προγραμματίζεται, θα δημιουργηθούν σημαντικές δυνατότητες εκμετάλλευσης των ΑΠΕ 0% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Καύσιμα Υδροηλεκτρική Αιολική Πυρηνική Ηλιακή Άλλες ανανεώσιμες πηγές
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.3 Χαμηλή χρήση ΑΠΕ- οι ΑΠΕ ανά κατηγορία Εγκατεστημένη ισχύς (σε MW) ανά κατηγορία ΑΠΕ Παραγόμενη ενέργεια (σε MWh) ανά κατηγορία ΑΠΕ 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 10.000.000 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 20042005200620072008200920102011201220132014201520162017 ΑΙΟΛΙΚΑ ΒΙΟΜΑΖΑ-ΒΙΟΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΑ ΑΙΟΛΙΚΑ ΒΙΟΜΑΖΑ-ΒΙΟΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΦΩΤΟΒΟΛΤΑΙΚΑ 2004-2016: 10πλασιάστηκαν οι μονάδες ΑΠΕ, 8πλασιάστηκε η παραγωγή ΑΠΕ. 2010-2015: σωρευτική μεταβολή στην παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας 300%. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ βασίστηκε στην αύξηση των (Φ/Β) εγκαταστάσεων. Το 2016 η Ελλάδα έφτασε να έχει το β υψηλότερο μερίδιο σε εγκαταστάσεις Φ/Β Η επιτυχία αυτή οφείλεται: στις γενναιόδωρες εγγυημένες τιμές, στη μείωση του κόστους της τεχνολογίας των Φ/Β και στην απλούστευση των αδειοδοτήσεων. Όμως, οι ιδιαίτερα υψηλές εγγυημένες τιμές για τα Φ/Β και η πτώση του κόστους των Φ/Β επέφεραν στρέβλωση της αγοράς. Το θεσμικό πλαίσιο άλλαξε μετά το 2012 και οδήγησε σε πάγωμα των επενδύσεων σε Φ/Β.
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.4 Υψηλές τιμές 0,25 H Τιμή της Ηλεκτρικής Ενέργειας: Ελλάδα - ΕΕ28 0,20 / KWh 0,15 0,10 0,05 0,00 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Source: Eurostat Ελλάδα - Νοικοκυριά ΕΕ - Νοικοκυριά ΕΕ - Βιομηχανία Ελλάδα - Βιομηχανία Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τα νοικοκυριά αυξήθηκαν κατά περίπου 150% την περίοδο 2005-2016 (φθάνοντας το 2016 τα 0,17 ευρώ/kwh από 0,07 ευρώ/kwh το 2005). Οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στη βιομηχανία επέδειξαν επίσης σημαντική αύξηση (44%), ανερχόμενες στα 0,09 ευρώ/kwh το 2016 από 0,06 ευρώ/kwh το 2005, μεγαλύτερη της αύξησης του ευρωπαϊκού μ.ό. Το 2016 οι ελληνικές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας για τη βιομηχανία (0,093 ευρώ/kwh) κατέληξαν υψηλότερες έναντι του ευρωπαϊκού μέσου όρου (0,081 ευρώ/kwh), αποτελώντας αντικίνητρο για παραγωγικές επενδύσεις στην Ελλάδα και συμβάλλοντας αρνητικά στην εξέλιξη της ανταγωνιστικότητας των εγχωρίως παραγόμενων προϊόντων.
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.4 Υψηλές τιμές- ο ρόλος της δομής της αγοράς (%) Μερίδιο αγοράς του βασικού προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας: Ελλάδα και επιλεγμένες χώρες ΕΕ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Source: Eurostat Ελλάδα Πορτογαλία Ισπανία Ρουμανία Η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α.Ε. (ΔΕΗ) είχε τα αποκλειστικά δικαιώματα για την παραγωγή μεταφορά και διανομή ηλεκτρικού ρεύματος. Η έλλειψη ανταγωνισμού επηρέασε αρνητικά την αγορά, περιορίζοντας τις διαθέσιμες επιλογές για χαμηλότερες τιμές και καλύτερες υπηρεσίες. Η ΔΕΗ: Αντιπροσωπεύει το 79% της εγκατεστημένης θερμικής ισχύος, το 75% της παραγωγής θερμικής ηλεκτρικής ενέργειας. Κατέχει το 88% της λιανικής αγοράς, το 2016, ενώ 17 προμηθευτές δραστηριοποιούνταν στην αγορά λιανικής. Το μερίδιο της ΔΕΗ είναι το υψηλότερο στην ΕΕ. Το μερίδιο της ΔΕΗ πρέπει να μειωθεί στο πλαίσιο των προγραμμάτων οικονομικής προσαρμογής. Βασικός μηχανισμός: οι δημοπρασίες NOME, που διενεργούνται από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) σε συνεργασία με τον διαχειριστή της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΛΑΓΗΕ)
3. Επιδόσεις, ελλείψεις και προβλήματα του τομέα ενέργειας: 3.4 Υψηλές τιμές- ο ρόλος της φορολόγησης ανά τόνο ισοδύναμου πετρελαίου 400 350 300 250 200 150 100 50 0 ource: Έμμεσος φορολογικός συντελεστής για την ενέργεια: Ελλάδα και ΕΕ 200520062007200820092010201120122013201420152016 ΕΕ Ελλάδα ευρώ ανά ΤΙΠ 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 Οι σημαντικές αυξήσεις που παρατηρήθηκαν στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην υψηλή φορολογική επιβάρυνση. Ο φορολογικός συντελεστής αυξήθηκε σημαντικά το 2010 και κατέληξε υψηλότερος έναντι του μέσου όρου των χωρών της ΕΕ. Η αύξηση του φορολογικού συντελεστή το 2010 αύξησε τα φορολογικά έσοδα από την ενέργεια, αλλά και το μερίδιό τους στα συνολικά φορολογικά έσοδα. Μέχρι στιγμής με βάση τους δημοσιονομικούς στόχους δεν σχεδιάζεται μεταβολή των φορολογικών συντελεστών στην ενέργεια. 50,0 Φορολογικός συντελεστής και έσοδα από φορολογία ενέργειας (ως % επί των συνολικών φορολ. εσόδων) 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ποσοστό των φορολογικών εσόδων από ενέργεια στο σύνολο των φορολογικών εσόδων (δεξιός άξονας) Έμμεσος φορολογκός συντελεστής ενέργειας Source: Eurostat 12 10 8 6 4 2 0 Ποσοστό
4. Πολιτικές για τον τομέα ενέργειας. Πρόσφατα μέτρα: 4.1 Για μείωση της ενεργειακής έντασης 2015: Καθιέρωση εθνικού ενδεικτικού στόχου συνολική τελική κατανάλωση να μην υπερβαίνει τα 18,4 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου 2017: Αναθεώρηση Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων: o Τέθηκαν οι ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης o Εγκρίθηκαν οι προδιαγραφές για τα Σχεδόν Μηδενικής Κατανάλωσης Ενέργειας Κτίρια
4. Πολιτικές για τον τομέα ενέργειας. Πρόσφατα μέτρα: 4.2 Για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης - αύξηση της διείσδυσης ΑΠΕ Μερίδιο της ενέργειας από ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας Μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας 25 (%) 45 20 40 35 15 30 10 25 20 5 15 10 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ΕΕ (28 χώρες) Ελλάδα Στόχος 5 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Source: Eurostat Source: Eurostat ΕΕ (28 χώρες) Ελλάδα Στόχος Καθορίστηκαν στόχοι διείσδυσης ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας. Η διείσδυση ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα έχει επιβραδυνθεί λόγω της οικονομικής κρίσης (15,2% το 2016 έναντι στόχου 18% το 2020)
4. Πολιτικές για τον τομέα ενέργειας. Πρόσφατα μέτρα: 4.2 Για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης - αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ (%) 12 Μερίδιο ενέργειας από ΑΠΕ στην κατανάλωση καυσίμων στις μεταφορές 10 8 6 4 2 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Source: Eurostat ΕΕ (28 χώρες) Ελλάδα Στόχος Οι στόχοι για την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος και ενέργειας για μεταφορές είναι δύσκολο να επιτευχθούν
4. Πολιτικές για τον τομέα ενέργειας. Πρόσφατα μέτρα: 4.3 Για μείωση του κόστους ενέργειας Σε σχέση με την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας Με σκοπό την ενίσχυση του ανταγωνισμού, θεσπίστηκε ο διαχωρισμός του δικτύου μεταφοράς και διανομής από την παραγωγή: o o o o 2011: Ίδρυση ΑΔΜΗΕ και ΔΕΔΔΗΕ ως θυγατρικές της ΔΕΗ 2016: Θεσμοθέτηση δημοπρασιών τύπου ΝΟΜΕ 2017: Ολοκλήρωση ιδιοκτησιακού διαχωρισμού του ΑΔΜΗΕ 2018: Θεσμοθέτηση αποεπένδυσης του 40% του λιγνιτικού δυναμικού ΔΕΗ Σε σχέση με την αγορά φυσικού αερίου o 2016: Ολοκλήρωση διαχωρισμού δραστηριοτήτων προμήθειας και διανομής των Εταιριών Παροχής Αερίου (ΕΠΑ) o 2018: Πλήρης απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου και ολοκλήρωση του διαγωνισμού για την πώληση του 66% του Διαχειριστή Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ)
4. Πολιτικές για τον τομέα ενέργειας. Πρόσφατα μέτρα: 4.4 Για αύξηση των επενδύσεων Στον τομέα της κατανάλωσης o Συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα (Εξοικονόμηση Κατ Οίκον Ι και ΙΙ) o απορρόφηση των πόρων με μεγάλη επιτυχία Δράσεις για ενεργειακή αναβάθμιση των δημόσιων κτιρίων, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, την ενίσχυση και την ανάπτυξη έργων τηλεθέρμανσης Στον τομέα της διασύνδεσης και μεταφοράς o Επενδύσεις με βραχύ χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης (έως το 2020) Διαδριατικός Αγωγός φυσικού αερίου (TAP) Διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδος-Βουλγαρίας (IGB) Αναβάθμιση του Τερματικού Σταθμού Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στη Ρεβυθούσα Πλωτή μονάδα παραλαβής, αποθήκευσης και αεροποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου Αλεξανδρούπολης o Επενδύσεις με μακρότερο ορίζοντα ολοκλήρωσης (μέχρι περίπου το 2025) Αγωγός φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (East Med) Διασυνδετήριος αγωγός Ελλάδος-Ιταλίας (IGI) Ηλεκτρική διασύνδεση νησιών (Κυκλάδων και Κρήτης) με την ηπειρωτική Ελλάδα Ευρασιατική ηλεκτρική διασύνδεση (EuroAsia Interconnector)
Προτεινόμενες πολιτικές για τον τομέα ενέργειας 1, Για τη μείωση της ενεργειακής έντασης. Μέτρα στην παραγωγή, μεταφορά και κατανάλωση ενέργειας στην παραγωγή: κυρίως απόσυρση παλαιωμένων μονάδων στη μεταφορά: έργα αναβάθμισης και επέκτασης των δικτύων (διασύνδεση ηπειρωτικής χώρας νησιών) στην τελική κατανάλωση ενέργειας: μέτρα για εξοικονόμηση στα κτίρια και στις μεταφορές 2. Για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης Πολιτικές που να ενθαρρύνουν την αύξηση της χρήσης των πόρων της χώρας (ΑΠΕ, κλπ). Απαιτείται ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας, και ευέλικτων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής που θα εξισορροπούν τις διακυμάνσεις της παραγωγής. 3. Για τη μείωση του ενεργειακού κόστους. Μέτρα για: την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, τη μείωση των ειδικών φόρων ενέργειας και την επέκταση του δικτύου του φυσικού αερίου. 4. Για την αύξηση των επενδύσεων. Αναγκαίος μακροχρόνιος σχεδιασμός επενδύσεων: α. στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, με τη θεσμοθέτηση κινήτρων β. στη μεταφορά ενέργειας μέσα από την επέκταση των δικτύων (συμμετοχή σε διακρατικούς διαδρόμους/αγωγούς φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας) και τη διασύνδεση των νησιών γ. στην επέκταση του δικτύου των λιγότερο ενεργοβόρων μεταφορών δ. στη μείωση της κατανάλωσης μέσω της αναβάθμισης των κτιρίων. Απαιτείται: (1) ενεργειακός σχεδιασμός (2) θεσμικές ρυθμίσεις που θα εγγυώνται τη σταθερότητα της αγοράς (3) ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας (4) ενημέρωση των πολιτών
Συμπεράσματα O τομέας της ενέργειας διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα: (1) αξιόλογες πηγές ΑΠΕ και φυσικούς πόρους, (συμβατές με τη βιώσιμη ανάπτυξη), (2) γεωγραφική θέση, στρατηγική για την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών δικτύων μεταφοράς ενέργειας (3) ένα σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο. Τα μέτρα εναρμόνισης του ρυθμιστικού πλαισίου της Ελλάδος με τους στόχους της ΕΕ είχαν θετικές επιπτώσεις στην ελληνική οικονομία: α. Ελαφρά βελτίωση του ενεργειακού μείγματος υπέρ της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ β. Αύξηση των επενδύσεων σε ΑΠΕ γ. Σημαντική απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας (ηλεκτρικής και φυσικού αερίου) Τα πρόσφατα μέτρα πολιτικής έχουν τους ίδιους στόχους για τη μεταβολή του ενεργειακού μίγματος παραγωγής, την ασφάλεια του ενεργειακού ανεφοδιασμού και την απελευθέρωση των αγορών ενέργειας. Έτσι, διανοίγονται και ευκαιρίες για επενδύσεις μικρής και μεγάλης κλίμακας στη χώρα. Αυτό που χρειάζεται είναι η αξιοποίηση των πολιτικών, με: (α) τη δημιουργία ενός διαφανούς και λιγότερο γραφειοκρατικού συστήματος ανάθεσης έργων για την προσέλκυση επενδυτών (β) την ενημέρωση των πολιτών για τους στόχους και τα οφέλη των πολιτικών, ώστε να γίνουν αποδεκτές από τους καταναλωτές και να επιτευχθεί η οικειοποίηση των μεταρρυθμίσεων από την ελληνική οικονομία και κοινωνία.