Στατιστικά στοιχεία για τις επαγγελματικές δραστηριότητες του συνόλου των Χημικών και συνθετική παρουσίαση των αποτελεσμάτων έρευνας για την επαγγελματική ένταξη των νέων Χημικών στην Ελλάδα" Μ. Ε. Χάλαρης (**) Δρ. Χημικός, Γεν. Γραμματέας Ε.Ε.Χ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις μέρες μας, σε μία Ευρώπη υπό μετάβαση στα πλαίσια των φαινομένων της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, της ανάπτυξης κοινωνιών πολλαπλών ταχυτήτων, του συντελούμενου δραστικού περιορισμού του «κράτους πρόνοιας» και των παροχών προς εργαζομένους, με ταυτόχρονη αύξηση της ανεργίας, οι επερχόμενες μεταβολές στο χώρο της εργασίας είναι ουσιώδεις. Στην εργασία αυτή δίνονται στατιστικά στοιχεία για το προφίλ των πτυχιούχων Χημικών στην Ελλάδα, όπως προέκυψαν κύρια από τα στοιχεία του μητρώου μελών της Ένωσης Ελλήνων Χημικών (Ε.Ε.Χ.). Βασικός σκοπός της εργασίας είναι να περιγραφεί η γενική απασχόληση των Χημικών στην Ελλάδα, όπως αυτή προκύπτει έως το έτος 2000. Στους χημικούς ταξινομήθηκαν και οι βιοχημικοί, ενώ συμπεριλαμβάνονται ακόμα και μερικοί χημικοί μηχανικοί που ήταν μέλη της ΕΕΧ πριν το 1988. Η καταγραφή και η βαθύτερη γνώση των τομέων επαγγελματικής απασχόλησης των Χημικών είναι προυποθέσεις για πιο ορθολογικό προγραμματισμό της πολιτικής αγορών εργασίας και πάνω από όλα είναι εργαλείο για τα Ελληνικά χημικά τμήματα να επιφέρουν τις διορθωτικές κινήσεις που απαιτούνται στα προγράμματα σπουδών τους ώστε να βοηθήσουν τους αποφοίτους τους να βρούν εργασία ή εναλλακτικές εργασίες για την υπόλοιπη ζωή τους. Η καταγραφή των στατιστικών στοιχείων για το προφίλ των πτυχιούχων Χημικών από την ΕΕΧ και τα διαθέσιμα στοιχεία προς επεξεργασία οδήγησαν τους συντάκτες της παρούσας μελέτης να διατηρούν σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με την ερμηνεία που πρέπει να δοθεί στα διαθέσιμα στοιχεία και θεωρούν ότι κάθε γενίκευση σ αυτόν τον τομέα θα ήταν παρακινδυνευμένη και παραπλανητική, εφόσον μια αναλυτικότερη προσέγγιση του προβλήματος δεν είναι προς το παρόν δυνατή. Δεν είναι άλλωστε και τόσο βέβαιο ότι οι αριθμοί μπορούν να ερμηνευθούν και να διασαφηνίσουν το ρόλο έντονων κοινωνικών φαινομένων όπως η αποβιομηχάνιση της χώρας μας, η εισβολή του γυναικείου εργατικού δυναμικού καθώς και η εμφάνιση οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας, που συντελείται στην περίοδο αυτή και έχουν επιπτώσεις στην επαγγελματική απασχόληση. Για να ερμηνεύσει κανείς ορθά το προφίλ των πτυχιούχων Χημικών και τη διαχρονική γενική απασχόληση των Χημικών στην Ελλάδα, χρειάζεται πλήρη στατιστικά και άλλα στοιχεία που δεν υπάρχουν ακόμα στο μητρώο μας. Στις γραφικές απεικονίσεις που παριστούν τις διαχρονικές τάσεις, χρησιμοποιήθηκαν εκτός από τις αυθεντικές τιμές και οι κινητοί μέσοι όροι τρίτης τάξης για την εξομάλυνση των καμπυλών, ώστε να γίνουν πλέον ευδιάκριτες οι τάσεις. Η καταγραφή των δεδομένων έγινε με τη χρήση του
πακέτου φύλλων εργασίας Excel [2000, Microsoft Corp.]. To ίδιο λογισμικό χρησιμοποιήθηκε και για την παραγωγή των γραφικών απεικονίσεων της παρούσας εργασίας. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Στο Σχήμα 1 διακρίνεται η διαχρονική τάση του απόλυτου αριθμού των Χημικών στην Ελλάδα για τη χρονική περίοδο 1900-2000, για την οποία υφίστανται δεδομένα από το μητρώο μελών της Ε.Ε.Χ. ΜΕΛΟΙ 800 700 600 500 400 300 200 100 0 Αριθμός μελών Expon. (Αριθμός μελών) 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020 ΕΤΟΣ ΣΧΗΜΑ 1. Διαχρονική τάση του αριθμού των Χημικών στην Ελλάδα, για τη χρονική περίοδο 1900-2000. Όσον αφορά στους αριθμούς των Χημικών διακρίνεται αυξητική πορεία διαχρονικά. Τις χρονικές περιόδους 1954-1968, 1969-1978, 1979-1986 και 1987-2000 παρατηρείται μια στασιμότητα ως προς τον αριθμό των Χημικών ανά έτος. Ο συνολικός αριθμός των Χημικών από το έτος 1988 μέχρι σήμερα είναι μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο συνολικό αριθμό από τα έτη 1900 έως το 1987. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι ο αριθμός των εισακτέων στα Τμήματα Χημείας ο οποίος επιβαρύνεται περαιτέρω από τις ειδικές κατηγορίες εισακτέων, ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία, έχει αυξηθεί σημαντικά, παρά τις διαμαρτυρίες των μελών ΔΕΠ ότι τα Τμήματα δεν «αντέχουν» άλλους φοιτητές διότι αφενός μεν οι ίδιοι δεν επαρκούν αφετέρου δε οι υλικοτεχικές υποδομές (εξοπλισμός και αίθουσες) δεν «αντέχουν» τους επιπλέον φοιτητές. Συγκεκριμένα στην τελευταία πενταετία ο αριθμός των εισακτέων αυξήθηκε κατά 23.4% με κύριο κριτήριο τις πολιτικές επιλογές και κατά δεύτερο τις παραγωγικές ανάγκες της χώρας στην ειδικότητα του Χημικού. Αυτή ακριβώς η απόσταση της πανεπιστημιακής δομής από τις εξελισσόμενες ανάγκες της αγοράς, που αποτελεί το κύριο ζητούμενο της εποχής μας, παραμένει αγεφύρωτη στην Ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το επόμενο ζήτημα που απασχόλησε ήταν το τμήμα ή η σχολή αποφοίτησης της ημεδαπής ή της αλλοδαπής των Χημικών στη χώρα μας. Στο Σχήμα 2 παρίστανται διαγραμματικά τα μέχρι σήμερα ποσοστά αποφοίτων χημικών τμημάτων με τη χρήση γραφημάτων τομέων (πίτες).
Α.Π.Θ. 42% 27% ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ ΑΓΝΩΣΤΟ Π.Κ. 12% 7% 6% 2% 2% 2% Π. ΕΞΩΤ Π.Ι. Π.Π. Ε.Κ.Π.Α. ΣΧΗΜΑ 2. Η κατανομή των αποφοίτων των Χημικών τμημάτων της ημεδαπής και της αλλοδαπής Όπως προκύπτει από το Σχήμα 2 αποφοίτησαν από τα Τμήματα Χημείας, ένα 42 % από το Ε.Κ.Π. Αθηνών, ένα 27% από το Α.Π. Θεσσαλονίκης, 12% από το Π. Πατρών, 7% από το Π. Ιωαννίνων, 2% από το Π. Κρήτης, (6%+2%) από Πανεπιστήμια της αλλοδαπής και 2% από Πολυτενικές Σχολές. Η κατανομή αυτή θεωρείται φυσιολογική εάν ληφθεί υπόψη το έτος ίδρυσης του κάθε τμήματος χημείας διότι τα νεοιδρυθέντα τμήματα (Κρήτης, Ιωαννίνων) έχουν λιγότερους αποφοίτους σε σχέση με τα παλαιότερα (Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών). Μέλη / Περιφεριακό Τμήμα 8% 3% 4% NA Π.Τ. ΑΝΑΤΟΛ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ Π.Τ. ΑΤΤΙΚΗΣ & ΚΥΚΛΑΔΩΝ Π.Τ. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 15% Π.Τ. ΕΥΡΥ/ΝΙΑΣ & ΑΝ.ΣΤΕΡ.ΕΛΛ. & ΕΥΒΟΙΑΣ Π.Τ. ΗΠΕΙΡΟΥ-ΚΕΡΚΥΡΑΣ- ΛΕΥΚΑΔΑΣ Π.Τ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 4% 3% 3% 57% Π.Τ. ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ & ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Π.Τ. ΚΡΗΤΗΣ Π.Τ. ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Π.Τ. ΠΕΛ/ΣΟΥ & Δ. ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΧΗΜΑ 3. Η γεωγραφική κατανομή του αριθμού του συνόλου των Χημικών στην Ελλάδα για το έτος 2000.
Στο Σχήμα 3 παρίστανται διαγραμματικά με χρήση γραφημάτων τομέων (πίτες) η γεωγραφική κατανομή του αριθμού του συνόλου των Χημικών στην Ελλάδα για το έτος 2000. Σύμφωνα με την ανωτέρω πίτα το 57% κατοικεί και εργάζεται στο νομό Αττικής, το 15% στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία (Νομοί: Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Κιλκίς, Πιερίας, Πέλλας, Φλώρινας, Ημαθίας, Καστοριάς, Γρεβενών, Κοζάνης), το 8% στην Πελοπόνησσο-Δυτ. Ελλάδα (Νομοί: όλοι της Πελοποννήσου, Αιτωλοακαρνανίας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου), από 4% στην Κρήτη και στη Θεσσαλία,, 3% στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (Νομοί: Ξάνθης, Ροδόπης, Εβρου, Σερρών, Καβάλας, Δράμας), 3% στην Ηπειρο-Κέρκυρα και Λευκάδα, 3% στην Ευρυτανία-Αν. Στερεά και Εύβοια, στο Βόρειο Αιγαίο (Νομοί: Λέσβου-Χίου-Σάμου) και στο Νότιο Αιγαίο (Νομός Δωδεκανήσου). Ο κλάδος των Χημικών ακολούθησε και αυτός τη γενικότερη μεταπολεμική συμπεριφορά της ελληνικής κοινωνίας με αποτέλεσμα τη μαζική αστικοποίηση και τη συγκέντρωσή του στις πόλεις και ιδιαίτερα στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Στο Σχήμα 4 παρίστανται διαγραμματικά η κατανομή του αριθμού των εργαζομένων χημικών σε παραδοσιακούς τομείς απασχόλησης στην Ελλάδα για το έτος 2000. 17% 10% 2% 8% ΑΓΝΩΣΤΟ ΆΛΛΟ ΒΙΟΜ 20% 43% Δ.Υ. Ε.Ι. ΕΚΠΑΙΔ. ΣΧΗΜΑ 4. Η κατανομή του αριθμού των εργαζομένων χημικών σε παραδοσιακούς τομείς απασχόλησης στην Ελλάδα για το έτος 2000. Από την κατανομή του αριθμού των εργαζομένων χημικών σε παραδοσιακούς τομείς απασχόλησης προκύπτει ότι το 20% εργάζεται στη βιομηχανία, ένα 17% εργάζεται σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, 8% είναι δημόσιοι υπάλληλοι, 2% απασχολούνται σε ερευνητικά ινστιτούτα και το 53% εργάζεται σε κάποιον άλλο τομέα στον οποίο πιθανώς η σχετικότητα του επαγγέλματος με το αντικείμενο των σπουδών να μην είναι δεδομένη. Η εικόνα αυτή αντανακλά την αντίστοιχη δομή της οικονομίας και των μετεξελίξεών της. Τα χημικά τμήματα εγκλωβισμένα μέσα στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ελάχιστα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες και τάσεις της αγοράς εργασίας, γιατί παράγουν πολύ περισσότερους απόφοιτους απ όσους μπορούν να απορροφηθούν. Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού είναι η αναζήτηση εργασίας σε διαφορετικούς τομείς απ αυτούς όπου έχουν ειδικευτεί οι Χημικοί, δηλαδή να ετεροαπασχολούνται ή
ακόμη να υποαπασχολούνται ή να πολυαπασχολούνται. Επιπλέον συγκρίνοντας το Σχήμα 4 και τον πίνακα 1, στον οποίο δίνεται η γενική απασχόληση των Χημικών κατά τα έτη 1979 και 1982, φαίνεται ότι η απασχόληση στην αναιμική ελληνική βιομηχανία, αφού έφτασε στο υψηλότερό της σημείο στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ακολουθεί και αυτή πτωτική πορεία. Την ίδια πτωτική πορεία ακολουθεί και η απασχόληση των Χημικών στο δημόσιο τομέα (ΓΧΚ, Υπουργεία, ΝΠΔΔ, κ.α.) και στα ερευνητικά ιδρύματα. Ο χώρος της εκπαίδευσης φαίνεται να παραμένει σταθερός. ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Η γενική απασχόληση των Χημικών κατά τα έτη 1979 και 1982. Είδος Εργασίας 1979 1982 Αριθμός Χημικών Ποσοστό % Αριθμός Χημικών Ποσοστό % Βιομηχανίες 1226 46 1349 40 Α.Ε.Ι. 306 12 418 12 Γ.Χ.Κ. 279 11 334 8.5 Δ.Υ. 215 8 288 7.5 Μέση Εκπαίδευση 159 5 396 10.5 - Φροντιστήρια Ιδιωτικά 150 6 264 7 Εργαστήρια Νοσηλευτικά 129 5 141 3.7 Ιδρύματα Ερευνητικά 129 5 158 4 Ιδρύματα Διάφορα 29 1 51 1.5 Σύνολο 2622 100 3399 100 Στο Σχήμα 5 παρατίθεται μία πιο λεπτομερή κατανομή του αριθμού των χημικών σε διάφορους τομείς απασχόλησης στην Ελλάδα για το έτος 2000. Μελετώντας την κατανομή των Χημικών ανά κατηγορία βλέπουμε ότι το 28% είναι στον ιδιωτικό τομέα, το 25,65% στο δημόσιο τομέα, ενώ ένα 2 είναι άνεργοι και αυτο-απασχολούμενοι, 5% κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές και το 18% είναι συνταξιούχοι. Επίσης εργάζεται εκτός Ελλάδος και υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία H απασχόληση των χημικών στον ιδιωτικό τομέα κατανέμεται ως εξής: 53,57% ως ιδιωτικοί υπάλληλοι (βιομηχανία, υπάλληλοι και ιατρικοί επισκέπτες) 28,57% είναι καθηγητές φροντιστηρίων μέσης εκπαίδευσης, 17,86% είναι ελεύθεροι επαγγελματίες. H απασχόληση των χημικών του δημόσιου τομέα κατανέμεται ως εξής: 31,2% είναι υπάλληλοι (Γ.Χ.Κ., Υπουργείο Ανάπτυξης, Γεωργίας,κ.α.) 15,6% μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου, 3,9% διδακτικό προσωπικό σε ΤΕΙ, 2.5% εργάζονται σε ερευνητικά ινστιτούτα, 3,9% διδάσκοντες σε ΙΕΚ και 42,9% είναι καθηγητές μέσης εκπαίδευσης. Βασική διαπίστωση της παρούσας εργασίας είναι ότι το κύριο πρόβλημα της ανεργίας εντοπίζεται στην περιφέρεια Αττικής και το ποσοστό αυτής είναι σχεδόν διπλάσιο από το σύνολο του 12% περίπου της ανεργίας στη χώρα μας. Επίσης παρατηρούμε μια ραγδαία αύξηση στον αριθμό των Διδακτορικών και Μεταπτυχιακών τα τελευταία χρόνια. Οι βασικοί λόγοι για αυτό είναι αφενός η αλλαγή και ο εκσυχρονισμός του θεσμικού πλαισίου για τις μεταπτυχιακές σπουδές στη χώρα μας αφετέρου η αύξηση των μελών ΔΕΠ των Τμημάτων Χημείας, κύρια των περιφερειακών, και κατά
συνέπεια ο αριθμός των μεταπτυχιακών φοιτητών. Επιπλέον, την τελευταία πενταετία έχει αυξηθεί σημαντικά, όχι όμως επαρκώς, ο εξοπλισμός τεχνολογίας αιχμής όλων των τμημάτων Χημείας μέσω χρηματοδοτήσεων από κοινοτικά αλλά και εθνικά προγράμματα με αποτέλεσμα οι ερευνητικές ομάδες των τμημάτων να διευρυνθούν και να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές σε σχέση με άλλες τόσο της ημεδαπής όσο και της αλλοδαπής. Ως συνέπεια των ανωτέρω αλλαγών παρατηρήθηκε αυξημένη προσέλκυση μεταπτυχιακών φοιτητών κύρια στα ελληνικά ιδρύματα και λιγότερο στα ιδρύματα της αλλοδαπής. ΑΝΕΡΓΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΕΙ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΕ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ ΜΙΣΘΩΤΟΣ (Ιδιωτικός Υπάλληλος) ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ (ΌΧΙ ΤΕΑΧ) ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΕΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΚΑΤ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΜΙΣΘΩΤΟΣ (Δημόσιος Υπάλληλος) ΣΤΡ. ΘΗΤΕΙΑ ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ ΤΕΑΧ 0% 17% 20% 0% 5% 15% 0% 4% 8% 1 5% ΣΧΗΜΑ 5. Η κατανομή του αριθμού των χημικών σε διάφορους τομείς απασχόλησης στην Ελλάδα για το έτος 2000. Η επιμέρους εξέταση της απασχόλησης των χημικών στη βιομηχανία έχει ιδιαίτερη σημασία διότι ο κλάδος των Χημικών στήριξε την βιομηχανία στα δύσκολα χρόνια της ανάπτυξης. Σήμερα όμως για μια σειρά από αιτίες έχουμε τη μείωση της απασχόλησης των Χημικών στο χώρο αυτό όπως αυτό προκύπτει αρχικά από τη σύγκριση του Σχήματος 4 και του Πίνακα 1. Στο Σχήμα 6 παριστάνεται 8%
διαγραμματικά ο αριθμός.των εργαζομένων Χημικών σε διάφορους τομείς βιομηχανικής δραστηριότητας για τα έτη 1979, 1982 και 2000. Είναι σαφής η συρρίκνωση των Χημικών εργαζομένων στο βιομηχανικό τομέα. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 είναι ευδιάκριτη η στασιμότητα στο βιομηχανικό τομέα, ενώ από τα τέλη της ίδιας δεκαετίας εμφανίζονται τα πρώτα σημεία της λεγόμενης αποβιομηχάνισης της χώρας, που αφορά ουσιαστικά τον περιορισμό του παραγωγικού τομέα με την ταυτόχρονη αύξηση στον τομέα των υπηρεσιών. 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2000 1982 1979 ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑ 6. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ -ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ Ιδιωτικά Εργαστήρια Ιδιώτες Καλλυντικά Φάρμακα Γεωργικά φάρμακα Αντιπροσωπείες Εισαγωγές Εξαγωγές Εμπόριο Μέταλλα Μεταλλεύματα Τρόφιμα Τεχνικά Γραφεία Γραφεία Μελετών - Συμβούλων Οίνου Ζύθοι Ποτά Αναψυκτικά Χρώματα Βερνίκια Πετρελαιοειδή Απορρυπαντικά Σαπούνια Χαρτοποιίες Χημικά προϊόντα Λιπάσματα Ελαστικά Πλαστικά Κόλλες Μονωτικά Υλικά Τσιμέντα Δομικά Υλικά Υφάνσιμα Βαφεία Φινιστήρια Άλλες βιομηχανίες (Βιομηχανίες ξύλου, Εκρηκτικά Όπλα, Καπνά, Αέρια ψυκτικά, Ναυτιλιακές Εταιρείες, Κεραμικά Καλώδια, Δέρματα) Η σημερινή κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί για τον κλάδο με ποσοστό ανεργίας 23% από μηδενικό στα τέλη της δεκαετίας του 70 και στις αρχές της δεκαετίας του 80 πρέπει να προβληματίσει τα Τμήματα Χημείας και την ΕΕΧ που πρέπει να θέσουν ως βασικό στόχο τους τη μακροπρόθεσμη καταπολέμηση της ανεργίας του κλάδου, η οποία δεν αντιμετωπίζεται μεμονωμένα, αλλά χρειάζεται γενική έφοδο σε όλες τις εστίες που την προκαλούν. Β1 Β2 Β3 Β4 Β5 Β6 Β7 Β8 Β9 Β10 Β11 Β12 Β13 Β14 Β15 Β16 Β17
ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ