Γεώργιος Μπάκος: Αποτίμηση του έργου του (ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΘΗΝΑΙ)

i ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΜΟΣ ΜΕ' 2003 ΑΘΗΝΑΙ

ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Πλατεία Αγ. Γεωργίου Καρύτση, 8.105 61 - ΑΘΗΝΑΙ Τηλ. 210.3221917 - Fax. 210.3249398 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΩ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΗΣ: ΠΑΝ. ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ: Κ.ΜΗΤΣΑΚΗΣ: ΔΙΟΝ. ΚΑΛΑΜΑΚΗΣ: ΓΕΡ.ΖΩΡΑΣ: Πρόεδρος Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Όμ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Αντιπρόεδρος Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Όμ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Αντιπρόεδρος Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Όμ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Γενικός Γραμματεύς Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ 'Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Έφορος Βιβλιοθήκης Φ. Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Επιμέλεια εκδόσεως: Αθ. Ν. Κυριαζόπουλος, δ. φ. Υπεύθυνη Τυπογραφείου: ΠΑΝ. ΜΠΟΥΛΟΥΚΟΥ Όδός Λεοντίου 9 117 45 - ΑΘΗΝΑΙ Τηλ. 210.92.10.297 - Fax. 210.92.10.298 PARNASSOS LITERARY JOURNAL OF THE PARNASSOS LITERARY SOCIETY 8, St George Karytsis Square. 105 61 - ATHENS. GREECE ISSN: 0048-301X EDITORIAL BOARD I. MARKANTONIS P. NIKOLOPOULOS: K. MITSAKIS: D.KALAMAKIS: G. ZORAS: President of PARNASSOS Professor em., University of Athens Vice-president of PARNASSOS Professor em., University of Athens Vice-president of PARNASSOS Professor em., University of Athens General Secretary of PARNASSOS Ass. Professor at the University of Athens Chief Librarian of PARNASSOS Assoc. Professor at the University of Athens Τιμή τόμου: 30 Price of the volume and subscription: 30. U.S.A. $ 100

ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΣΟΛ. ΔΕΠΑΣΤΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝ. ΜΠΑΚΟΥ ΩΣ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΗΣ ΕΠΙ ΚΑΤΟΧΗΣ ('Ιούν. 1941 Φεβρ. 1943) Έν αντιθέσει προς το έργον των Υπουργών 'Εθνικής Αμύνης (Στρατιωτικών, Ναυτικών, Αεροπορίας) τών έν εξορία Κυβερνήσεων Έμμ. Τσουδεροϋ και Γ. Παπανδρέου, το όποιον είναι ολίγον ή πολύ γνωστόν 1, το έργον τοΰ Υπουργείου Εθνικής Αμύνης τών έν Αθήναις Κατοχικών Κυβερνήσεων παραμένει άγνωστον. Τοΰτο συμβαίνει, διότι, μέχρι τοΰδε, ή έρευνα τοΰ οικείου αρχειακού ύλικοΰ δέν ήτο συστηματική. Έξ άλλου, το περιεχόμενον αύτοϋ, ως φαίνεται, δέν έχει προσελκύσει, ειμή ελάχιστα, το ενδιαφέρον τών ερευνητών 2. Ό υποφαινόμενος, ώς Προϊστάμενος τοΰ Τμήματος τοΰ Αρχείου Κατοχικής Περιόδου Έθνικής Αντιστάσεως τής ΔΙΣ/ΓΕΣ, συνέγραψε προσφάτως μελέτην περί τοΰ έργου τής Δ/νσεως Υγειονομικής Υπηρεσίας τοΰ ΥΈΘΑ 1. Βλ. π.χ., Έμμ. Περισάκι Δημ. Παλαιολόγου, Ό Ελληνικός Στρατός στη Μέση Ανατολή (1941 1945), έκδ. ΔΙΣ/ΓΕΣ, 'Αθήνα 1995,35 45, ένθα εκτενώς αναφέρονται τα του έργου τοΰ Υπουργείου τούτου, ήτοι αί προσπάθειαί του, προς όργάνωσιν τοΰ Έλληνικοΰ Στράτου Μέσης Ανατολής. Λίαν περιληπτικώς αναφέρεται εις το ζήτημα τοΰτο ό Ευ. Χατζηβασιλείου, Ό αγώνας στο Εξωτερικό (1941 1944), οι εξόριστες Κυβερνήσεις, ΙΕΕ', ΙΣΤ, «'Εκδοτική Αθηνών», 'Αθήνα 2000, σσ. 74 καί 77. 2. Γ. Δ. Δημακοπούλου, Το Γενικον Στρατηγεϊον κατά τον Πόλεμον 1940 1941, ΕΙΝΣ, 11 (1999 2000) 163 196, ένθα, έν σελ. 188, γίνεται λόγος περί τής αρχικής διακλαδώσεως τοΰ έν 'Αθήναις ΥΕΘΑ εις τρεις μεγάλας ύπηρεσιακάς ενότητας, ώς και περί τής θεωρητικής διατηρήσεως τοΰ ίστοϋ τοΰ ΓΕΣ (άπό 30ής 'Απριλίου 1941 κέξ.). Ή άρτία αυτή μελέτη τοΰ ώς άνω έρευνητοΰ είναι μοναδική, νομίζομεν, έξαίρεσις, διότι είναι ή πρώτη, σαφώς επιστημονική εργασία, δια τής οποίας ό συγγραφεύς της πραγματεύεται, σύν τοις άλλοις, σοβαρώς και ύπευθύνως τα τής συγκροτήσεως και υπηρεσιακής διαρθρώσεως τοΰ ανωτέρω Υπουργείου. Άλλο άνάλογον δημοσίευμα περί τοΰ ζητήματος αύτοΰ δέν υπάρχει, έξ όσων γνωρίζομεν.

334 Νικολάου Σολ. Δεπάστα έπί Υπουργίας Γ. Μπάκου 3. "Ηδη, σειράν έχει ή, μέσω της παρούσης μελέτης, περιγραφή, ώς και ή άποτίμησις, τοΰ εν γένει έργου τοϋ ανωτέρω Ύπουργοΰ επί Πρωθυπουργίας Γ. Τσολάκογλου καί, εν συνεχεία, Κων. Λογοθετοπούλου. Ή έκπόνησις της μετά χείρας μελέτης έβασίσθη επί τοϋ αρκούντως πλουσίου καί αναμφιβόλως πολυτίμου ανεκδότου εισέτι παραμένοντος αρχειακού υλικού, τού υπ' άρ. 917 Φακέλλου της ΔΙΣ 4, σπουδαίου επιστημονικού κέντρου έρεύνης καί συγγραφής τής Στρατιωτικής Ιστορίας τής Πατρίδος μας. Τα σχετικά γεγονότα παρατίθενται χρονολογικώς, καλύπτοντα περίοδον 22 περίπου μηνών καί άφορώντα εις πολλά ζητήματα τοϋ εν λόγω Κατοχικού Υπουργείου. Προετιμήθη ή, ούτως ειπείν, ημερολογιακή παράθεσις των γεγονότων, ανεξαρτήτως τοϋ περιεχομένου των πληροφοριών. Παρατίθενται δηλ. τα γεγονότα, ώς αυτά καταγράφονται εις τα έγγραφα τοϋ ώς άνω Φακέλλου, καί δεν ομαδοποιούνται ζητήματα συναφή μεταξύ των, διότι ένομίσθη ότι ούτω παρέχεται καλύτερον ή είκών τοϋ καθ' ήμέραν υπηρεσιακού βίου τόσον τοϋ Προϊσταμένου (ήτοι τοϋ Μπάκου), όσον καί τοϋ Στρατιωτικού καί Πολιτικού ('Ιδιωτικού, ώς έλέγετο τότε 5 ) Προσωπικού τοϋ Υπουργείου τούτου. Έξαίρεσιν απετέλεσαν τα υγειονομικής φύσεως θέματα, διό καί συνεγράφη ή προμνημονευθεΐσα σχετική μελέτη μας 6. *** Έκ των πρώτων μελημάτων τοϋ Υποστρατήγου Γ. Μπάκου, τ. Διοικητού τοϋ Β' ΣΣ, ώς Υπουργού 'Εθνικής 'Αμύνης πλέον, ήτο ή συγκρότησις 3. Νικ. Σόλ. Δεπάστα, «Το έργον τής Διευθύνσεως Υγειονομικής Υπηρεσίας τοϋ ΥΕΘΑ επί Υπουργίας Γεωργίου Μπάκου (1941 2)», Παρν. MB' (2000), σσ. 325 κέξ. 4. Πράγματι, μόνον λίαν περιορισμένος αριθμός έγγραφων έκ τοΰ Φακέλλου τούτου περιελήφθη είς την υπό τής ΔΙΣ/ΓΕΣ έκδοσιν μέρους τοϋ αρχειακού ύλικοϋ τής έν λόγω περιόδου υπό τον τίτλον «'Αρχεία Εθνικής 'Αντίστασης 1941 1944», τόμος 8ος, Αθήνα 1998, σσ. 26 7, α/άρ. 2 (= Άρχεΐον Κατοχής ΔΙΣ Φ. 917/Α/251) καί σσ. 37 9, α/άρ. έγγρ. 5 (= Φ. 917/Β/361) ήτοι έχουν δημοσιευθή μόνον δύο έγγραφα έπί συνόλου 741 έγγραφων τοϋ Φ. 917. 5. Δυστυχώς, καί σήμερον ακόμη, έστω καί σπανίως, γίνεται παρά τίνων χρήσις των όρων ιδιώτης καί 'ιδιωτικός, προς χαρακτηρισμον των μή ένστολων μελών τοΰ Προσωπικοΰ τοΰ ΥΕΘΑ, προφανώς λόγω αγνοίας τής σημασίας τών όρων τούτων. 'Ορθός όρος: Πολιτικόν Προσωπικόν τοϋ ΥΕΘΑ. 6. Άλλη έξαίρεσις είναι τό ζήτημα τής, κατά διαταγήν τοΰ Μπάκου, συγγραφής εκθέσεως περί τής δράσεως τοΰ Έλληνικοϋ Στράτου κατά τον Πόλεμον 1940 1941. Στοιχεία περί αύτοΰ υπάρχουν επίσης είς τον προαναφερθέντα Φάκ. υπ' άρ. 917. Βλ. σχετικώς: Νικ. Σόλ. Δεπάστα, «Δυνατότητες τής Ιστορίας καί τής Αρχαιολογίας εντός τών πλαισίων τοΰ Στρατεύματος», περ. ΣΕΕΘΑ Έθν. Επάλξεις 38 (Ίαν. Φεβρ. 2000) 43 44, όπου γίνεται μνεία περί τοΰ ζητήματος τής συγγραφής ταύτης.

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 335 ειδικής υπηρεσίας, προς διατήρησιν της Σχολής Ευελπίδων. Ή υπό τοϋ Μπάκου συγκροτηθεΐσα αΰτη υπηρεσία έφερε τον τίτλον «Μουσεΐον Σχολής Ευελπίδων», είχε δ' ώς άποστολήν την περισυλλογήν, διαφύλαξιν και συντήρησιν πάντως «των èv τη Σχολή υπαρχόντων αντικειμένων των εχόντων κειμηλιακήν μορφήν και συγκεκριμένως των υλικών των υπαρχόντων εις τάς κάτωθι Αίθουσας και χώρους τής Σχολής. 1) Τοΰ 'Εντευκτηρίου, 2) τής Εκκλησίας, 3) τών 'Αμφιθεάτρων, 4) τοϋ έν τή Πλατεία τής Σχολής Ηρώου, 5) τοϋ 'Αγάλματος Ρωσσέτη Σκαρλάτου, 6) τών εις διαφόρους χώρους διακοσμητικών αντικειμένων, 7) τής Αιθούσης Τελετών, 8) τής Αιθούσης 'Αθλητικών επάθλων, 9) τοϋ Μουσείου Όπλισμοϋ Πυρ/κών και Λαφύρων και 10) όλων τών υλικών τών εγκατεστημένων έν τω Διοικητήρια) και τοις λοιποΐς διαμερίσμασι τής Σχολής τοις μη κατεχομένοις παρά τμημάτων τοϋ Στράτου Κατοχής ή παρ' άλλων ημετέρων Υπηρεσιών» 7. Ή διαταγή αΰτη τοϋ Μπάκου είναι υψίστης εθνικής σημασίας, διότι, δια τής υλοποιήσεως της, έσφζετο έν τή κυριολεξία ή ΣΣΕ εκ τής ενδεχομένης τάσεως τών κατακτητών προς λεηλασίαν τών κειμηλίων της ή και φθοράν ακόμη τών κτηρίων της. Ή έκτέλεσις τών σχετικών δαπανών και τής μισθοδοσίας τών αξιωματικών και μελών τοϋ Πολιτικοϋ Προσωπικοϋ τής Σχολής 8 άνετίθετο εις το ταμεΐον αυτής, τοϋ όποιου ή λειτουργία θα έξηκολούθει. Ή διοίκησις τής ειδικής αυτής υπηρεσίας άνετίθετο εις άνώτερον άξιωματικόν οιουδήποτε όπλου επόπτης οικονομικών θεμάτων ήτο ανώτερος αξιωματικός Διαχειρίσεως, προεβλέπετο ή στελέχωσις τής έν λόγω υπηρεσίας δια 4 κατωτέρων αξιωματικών και ενός Ανθυπασπιστοϋ, οι όποιοι άνελάμβανον καθήκοντα διαχειριστοϋ ύλικοϋ, συντηρητοϋ κτηρίων και τηρητοϋ τοϋ 'Αρχείου τής Σχολής. 'Επίσης, προεβλέπετο ή τοποθέτησις κατωτέρου προσωπικού, ήτοι 2 γραφέων, 1 δακτυλογράφου, 3 καθαριστριών, 3 εργατριών, 1 κηπουρού, 1 ο'ικουροϋ, 1 ξυλουργού και 1 υδραυλικού. Έν τέλει, έδίδετο ιδιαίτερα βαρύτης εις την έν τάχει εναρξιν τής λειτουργίας τής προμνημονευθείσης υπηρεσίας: «Ή όργάνωσις τής υπηρεσίας και ή έγκατάστασις τών διαχειρίσεων κανονικώς να συντελεσθή το ταχύτερον μερίμνη τοϋ Διοικητού τής Σχολής». 7. "Εγγρ. ΥΕΘΑ/Γραφ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. Πρωτ. 44669/14 6 1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/11). 8. 'Επρόκειτο περί στρατιωτικών και διοικητικών υπαλλήλων εργαζομένων «εις τας υπηρεσίας τάς στεγαζομένας εις κτίρια τοϋ συγκροτήματος τής Σχολής, οϊτινες ύπερβαίνουσιν τους 200 (...)», ώς επί λέξει αναγράφεται εις την ώς άνω διαταγήν.

336 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Τοιουτοτρόπως, χάρις εις τάς συντόνους ενεργείας και το άμέριστον ενδιαφέρον του τότε Υπουργού Εθνικής 'Αμύνης Γ. Μπάκου, διεσώθη επί Κατοχής ή ΣΣΕ. Δυστυχώς, τα πολύτιμα κειμήλια τής Σχολής, τα οποία κατώρθωσε να διάσωση ό Μπάκος και οι συνεργάται του, έπεσαν εις χείρας των κομμουνιστών (ανταρτών τοϋ ΕΛΑΣ) κατά το αίματηρόν κίνημα τοϋ Δεκεμβρίου 1944 και πολλά εξ αυτών κατεστράφησαν υπ' αυτών, ευθύς ώς ούτοι είσέβαλον εις τον Ιερόν χώρόν της, τον όποιον ήρωικώτατα ύπερήσπισαν ol Ευέλπιδες μέχρι τής 11ης Δεκεμβρίου 1944, δτε, κατά διαταγήν τοϋ 'Άγγλου Στρατηγού R. Scobie, έξεκένωσαν τα κτήρια τής ΣΣΕ 9. Άδιάπτωτον υπήρξε τό ενδιαφέρον τοϋ Μπάκου περί τής συνεχίσεως τής καταβολής μισθού εις τό Στρ. και πολιτικόν Προσωπικόν τοϋ ΥΕΘΑ επί τής Υπουργίας του. Προς τούτο, δέν έδίσταζε να έφευρίσκη τρόπους και μεθόδους, ώστε, μέσω διαταγών του, τό εν λόγω Προσωπικόν να παραμένη εν ενεργεία. Τούτο έσήμαινεν, ότι τό άνθρώπινον δυναμικόν τοϋ Κατοχικού ΥΕΘΑ, συνεχϊζον να προσφέρη τάς υπηρεσίας του, έπρεπε και να μισθοδοτήται, ώς ακριβώς συνέβαινε και με τους ύπηρετοϋντας εις τα άλλα Υπουργεία κατά την τραγικήν έκείνην έποχήν. Τό επίτευγμα τούτο τοϋ Μπάκου εΐναι λίαν σημαντικόν, διότι άνευ αυτού οι υπηρετούντες εις τό ανωτέρω Ύπουργεΐον δέν θα ήδύναντο να λαμβάνουν τάς άποδοχάς των και κυριολεκτικώς θα έλιμοκτόνουν κατά τους χαλεπούς εκείνους χρόνους τής τριπλής Κατοχής και δη και κατά τον φοβερόν χειμώνα τοϋ έτους 1941 2. 'Εντός τών πλαισίων τών ανωτέρω ενεργειών τοϋ Μπάκου εντάσσεται ή γενική διαταγή του «προς άπάσας τάς ύφισταμένας Στρατιωτικάς 'Αρχάς και Διοικήσεις», κατά την οποίαν οι εξελθόντες εκ τής Στρατιωτικής Σχολής Τεχνιτών Θεσσαλονίκης κατά τα έτη 1933 και 1934 θεωρούνται ώς μη απολυθέντες και υπηρετούντες κατά την 30ήν Απριλίου 1941 10. Ό λόγος εκδόσεως αυτής τής διαταγής είναι προφανής: συνεχίζοντες να υπηρετούν οι ανωτέρω τεχνϊται, θα έξηκολούθουν να λαμβάνουν τον μισθόν των. 9. Περί αυτής τής λεηλασίας και καταστροφής βλ.: Γ. Π. Μπερδέκλη, 'Αναμνήσεις ένας Ευέλπιδος (1940 1944), Εκδόσεις Παπαζήση, 'Αθήνα 1995, σ. 218. Επίσης: Χρ. Σ. Φωτοπούλου, 1828 1998 Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. 'Αφιέρωμα για τα 170 χρόνια από την ίδρυση της, Β' τόμος, εκδ. 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, 'Αθήνα 1998, σ. 546, ένθα γίνεται λόγος και περί ανεπανόρθωτων ζημιών τοϋ πολυτίμου ιστορικού 'Αρχείου τής ΣΣΕ. Έν σελ. 514 5 τοϋ έργου τούτου ό συγγραφεύς αναφέρει περιληπτικώς τήν συγκρότησιν τοϋ «Μουσείου ΣΣΕ», άνευ όμως παραπομπής ε'ις τό σχετικόν έγγραφον τής 14ης 'Ιουνίου 1941. 10. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. ΙΓΤμ. Β', υπ' άρ. πρωτ. 44739/20.6.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/19). 11. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 44699/23.6.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/ Α/22).

Άποτίμησις τοΰ έργου του Γεωργίου Άν. Μπάκου 337 Δι' άλλης διαταγής του ό Μπάκος καθώρισεν, όπως, προς διάθεσιν αξιωματικών εις τάς διαφόρους Διευθύνσεις τοΰ Υπουργείου, άπαιτήται προηγουμένως ή έγκρισις τοΰ Υποστρατήγου Πλατή, Προέδρου της Επιτροπής, ή οποία ήτο αρμοδία προς τοποθέτησιν τοΰ Στρ. Προσωπικοΰ κατά περίπτωσιν 11. Οϋτως, έ'παυον τοΰ λοιποΰ αϊ αυθαίρετοι τοποθετήσεις, διότι θα έγίνετο διάθεσις Προσωπικοΰ μόνον υπ' ευθύνη και τή έγκρίσει τοΰ εν λόγω Προέδρου. 'Ολίγας ημέρας προ τοΰ τέλους 'Ιουνίου 1941 ό Μπάκος έ'λαβε μέτρα προς άμεσον έξυπηρέτησιν των διαφόρων επισκεπτών τοΰ Υπουργείου, ώστε να μή ύπάρχη ταλαιπωρία των. Οΰτω, δια διαταγής του καθώριζεν, όπως δια «ζητήματα απαιτούντα τήν άπόφασίν μου οι αρμόδιοι Διευθυνταί ή Τμηματάρχαι μοί είσηγώνται τήν προτεινομένην λύσιν, ϊνα οΰτω μή άναγκάζωνται οι ενδιαφερόμενοι να παρουσιάζωνται προσωπικώς ενώπιον μου» 12. Έξησφαλίζετο οΰτω κέρδος χρόνου υπέρ τών επισκεπτών, τοΰτο δ' έ'χει σημασίαν, διότι, υπό τάς τότε δυσχερείς συνθήκας, ή κίνησις τών πολιτών δια τών μέσων μαζικής μεταφοράς σπανίως έγίνετο και ύπεχρεοΰντο ούτοι να μεταβαίνουν πεζή εις τον εκάστοτε προορισμόν των. 'Αρχομένου 'Ιουλίου 1941 ό Μπάκος, ό όποιος είχεν ήδη εκδώσει τήν υπ' άρ. 29/41 Ε.Δ. περί συστάσεως τής ΥΣΑ, καθώρισεν, όπως πάσαι αϊ διαταγαί τών διαφόρων Διευθύνσεων καί Γραφείων τοΰ ΥΕΘΑ, αϊ όποϊαι άφοροΰν εις τήν ανωτέρω Ύπηρεσίαν ή τήν Ύπηρεσίαν Στρατολογικών και Οικονομικών Βιβλίων, άπευθύνωνται προς αυτήν (δηλ. τήν ΥΣΑ) 13. Ή υπό τοΰ Μπάκου συγκρότησις τής ώς άνω Υπηρεσίας καί ή εις αυτήν συγκέντρωσις τοΰ οικείου αρχειακού ύλικοΰ απέβη, ώς άπέδειξεν ό έκτοτε διαρρεύσας χρόνος, επωφελής όχι μόνον δια το ΥΕΘΑ άλλα καί δια πάντα έρευνητήν τών 'Αρχείων τοΰ Ελληνικού Στρατού. Ό εν λόγω Υπουργός, έξ αφορμής δημοσιεύσεως εις τήν εφημερίδα «Καθημερινή» διαταγής τοΰ εμπιστευτικού περιεχομένου, «ήτις δέν έδει να ϊδη το φώς τής δημοσιότητος», έσπευσε να έκδώση αύστηράν διαταγήν (τήν 4ην 'Ιουλίου 1941), δια τής οποίας άπηγόρευεν εις όλους να δίδουν εις τους δημοσιογράφους πληροφορίας ή έγγραφα εμπιστευτικού ή απορρήτου περιεχομένου, ώς καί τήν παραμονήν δημοσιογράφων εις τον χώρον τοΰ Υπουργείου, εξαιρέσει τοΰ Γραφείου τοΰ Γεν. Διευθυντού αυτού. Συγχρόνως διετάχθη να έξακριβωθή ό τρόπος, δια τοΰ οποίου ή ανωτέρω έμπιστευ 12. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 42986/26.6.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/ Α/26). 13. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοΰ/Τμ. Ι/Γρ. Ιον, ύπ' άρ. πρωτ. 67767/2.7.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/39).

338 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα τική διαταγή περιήλθεν εις χείρας των δημοσιογράφων 14. Δια των μέτρων τούτων κατεβλήθη οπωσδήποτε προσπάθεια προς μή δημοσίευσιν εις τάς εφημερίδας έγγραφων φερόντων βαθμόν ασφαλείας. Δι' άλλης διαταγής τοΰ Μπάκου αί Έφορεϊαι Υλικού Πολέμου Θεσσαλονίκης και Λαρίσης θα έξηκολούθουν λειτουργοϋσαι, προς άμεσον τακτοποίησιν των διαφόρων εκκρεμοτήτων των με εμπόρους και βιομηχάνους, μετά των οποίων συνηλλάσσοντο κατά τον Πόλεμον. Οι αξιωματικοί αυτών των 'Εφορειών θα εσυνέχιζον να υπηρετούν παρ' αύταΐς, λαμβάνοντες ούτω κανονικώς τάς άποδοχάς των 15. Κατ' έντολήν τοΰ Μπάκου, ό Γεν. Διευθυντής τοΰ ΥΕΘΑ Συνταγματάρχης (ΠΖ) Άλ. Τσιγγούνης εξέδωσε διαταγήν περί εφαρμογής αυστηρών μέτρων, προς τήρησιν ασφαλείας εις τα γραφεία τοΰ Υπουργείου, τα όποια έστεγάζοντο άφ' ενός μεν εις το Μέγαρον τών Παλαιών 'Ανακτόρων, άφ' ετέρου δ' εις το «Παλαιόν Ύπουργεΐον Στρατιωτικών της όδοΰ Ακαδημίας». Υπεύθυνοι ώρίζοντο καθ' έκάστην δύο αξιωματικοί υπηρεσίας, έπί 24ώρου βάσεως, ρητώς άπαγορευομένης της άπομακρύνσεώς των. Ούτοι ώφειλον να επιβλέπουν τήν υπό τών μελών τοΰ Πολιτικού Προσωπικού ύπογραφήν τών ονομαστικών καταστάσεων κατά τήν άφιξιν και άναχώρησίν των. Ήσαν αρμόδιοι δια τήν καθαριότητα τών γραφείων, τήν σβέσιν τών φώτων άμα τή λήξει τής εργασίας και το ασφαλές κλείδωμα τών θυρών εισόδου εις πάντα τα γραφεία 16. "Ενεκα τών τότε αθλίων συνθηκών τής οικονομίας τής υποδούλου πατρίδος, αί στερήσεις ήσαν μεγάλαι και ή ελλειψις διαφόρων υλικών ήτο εμφανής. Κραυγαλέον περί αύτοΰ παράδειγμα ή σπάνις τής γραφικής ύλης, ή οποία εΐχε καταστή είδος πολυτελείας. Πράγματι, εις διαταγήν τοΰ Μπάκου περί συντάξεως και υποβολής πινάκων αναγκαιούσης γραφικής 14. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 48555/4.7.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/43). 15. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Πυροβολικού και Γραφ. Ι (ΓΕΣ) Τμ. Β', υπ' άρ. πρωτ. 46019/ 9.7.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/52). 16. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 48445/10.7.1941 (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/ Α/54. Τήν έπομένην εξεδόθη ή υπ' άρ. 48449 Δγή τοΰ Αλ. Τσιγγούνη (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/ 57), δια τής οποίας καθωρίζετο ή υποχρεωτική υπογραφή τών ονομαστικών καταστάσεων αύτοΰ τοΰ προσωπικού (υπαλλήλων γραφέων, δακτυλογράφων και κλητήρων). Αύται εύρίσκοντο «εις τήν άνατολικήν εϊσοδον τοΰ Υπουργείου, ένθα οι αξιωματικοί υπηρεσίας και ό χωροφύλαξ φρουρός». Χαρακτηριστικά είναι τ' άφορώντα εις τάς γυναίκας υπαλλήλους: «'Άπαν το θήλυ προσωπικόν θα φέρη κατά τήν ώραν τής εργασίας υποχρεωτικώς μέλανα χιτώνα (ποδιάν)».

Άποτίμησις τοΰ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 339 ΰλης, τονίζεται, ότι οι πίνακες ούτοι πρέπει να συντάσσωνται «εν πνεύματι οικονομίας (...) υπό τάς σημερινάς δυσχερείς συνθήκας» 17. Μίαν εβδομάδα προ τών Χριστουγέννων τοΰ 1941 ό Μπάκος δια γενικής διαταγής του τονίζει, ότι πρέπει να ύπάρχη μεγίστη φειδώ εις την χορήγησιν γραφικής ΰλης, λόγω περιωρισμένων πιστώσεων, μικρών διατιθεμένων ποσοτήτων εις την άγοραν και λίαν υψηλών τιμών διαθέσεως ειδών γραφικής ΰλης 18. Σχεδόν εν έξάμηνον βραδύτερον έσπάνιζε και ό τυπογραφικός χάρτης. Ό Μπάκος σπεύδει να διάταξη: «το τυπογραφεΐον να σμικρύνη τα μεγέθη τών εγκυκλίων και εντύπων, χρησιμοποιούν μικρότερα στοιχεία και διαστήματα» 19. Πάντως, παρά την πενίαν, τήν πεΐναν και τον φόρτον εργασίας, αϊ άδειαι τών μονίμων υπαλλήλων έχορηγοΰντο κανονικώς. Δια διαταγής του καθώριζεν ό Μπάκος, ότι μέχρι τέλους 'Οκτωβρίου τοΰ 1941 αί κανονικαί άδειαι τών ανωτέρω έδει να χορηγηθοΰν, εξουσιοδοτουμένων προς τοΰτο τών Διευθυντών Γραφείων καΐ Διευθύνσεων τοΰ ΥΕΘΑ, αναλόγως τών αναγκών τής Υπηρεσίας 20. Ιδιαιτέρα ήτο ή φροντίς διασώσεως τοΰ αρχειακού ύλικοΰ τοΰ Υπουργείου. Κατ' έξουσιοδότησιν τοΰ Υπουργού, ό Γεν. Διευθυντής τοΰ ΥΕΘΑ Άλ. Τσιγγούνης γράφει εις την σχετικήν διαταγήν του: «Περατωθείσης τής διαταγής τών έν τω καταφυγίω τοΰ Μεγάρου τοΰ Μ.Τ.Σ. αρχείων τοΰ Υπουργείου Στρατιωτικών, έντέλονται αί Διευθύνσεις και ή Γεν. Καταχώρησις, ϊνα μεριμνήσωσι δια τήν παραλαβήν τών ανηκόντων, εις έκάστην αρχείων». Ή παραλαβή και ή μεταφορά έπρεπε να γίνουν εντός ολίγων μόλις ημερών 21. Ή διάσωσις αυτού τοΰ αρχειακού υλικού άπετέλει πράξιν κεφαλαιώδους σημασίας τόσον διότι τοΰτο θα ήδύνατο έν καιρώ τω δέοντι να καταστή άντικείμενον ιστορικής ερεύνης, όσον και διότι θ' άπεφεύγετο οϋτω να περιέλθη εις χείρας τών κατακτητών. 17. Δγή ΥΕΘΑ/Δ/σις Έπιμ/τείας/Τμ. IV/Γρ. 3, ύπ' άρ. πρωτ. 49261/16.7.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/71). 18. Γεν. Δγή ΥΕΘΑ/Δ/σις Έπιμ/τείας/Τμ. IV/Γρ. Ι, υπ' άρ. πρωτ. 181415/18.12.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/39). Παρά τήν ελλειψιν, φαίνεται ότι έγίνετο σπατάλη χάρτου, διότι ό Υπουργός παρατηρεί: «'Ακόμη και τα αποχωρητήρια γέμουν λεπτοί) χάρτου έκ τοϋ χρησιμοποιουμένου εις τάς γραφομηχανάς. Τοΰτο είναι αυτόχρημα αχαρακτήριστος πράξις, αποτελούσα καθαράν άπεμπόλησιν τοΰ Δημοσίου Χρήματος». 19. Έξ. έπείγ. γδή ΥΕΘΑ/Δ/σις Έπιμ/τείας/Τμ. IV/Γρ. 3ον/Έμπ. 7212, 257396/12.6.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/310). 20. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντοΰ, υπ' άρ. πρωτ. 48477/21.7.41 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/ 75). Περί χορηγήσεων καν. αδείας είς τους Αξιωματικούς καΐ Ανθυπασπιστάς βλ. Δγήν ΥΕΘΑ, ύπ' άρ. πρωτ. 48733/2.8.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/106). 21. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γ. Διευθυντού, ύπ' άρ. πρωτ. 48481/24.7.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/ 87).

340 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Ό σεβασμός τοϋ Μπάκου προς το Δημόσιον Χρήμα ήτο παροιμιώδης. Οΰτω, διαπιστώσας ότι Έφεδροι 'Αξιωματικοί εκ παραδρομής έ'λαβον εις διπλούν τάς άποδοχάς των, διέταξεν αυτούς να καταθέσουν το επί πλέον τοϋτο ποσόν εις το πλησιέστερον Δημόσιον Ταμεΐον και εν συνεχεία να υποβάλουν σχετικήν άναφοράν εις την Δ/νσιν Έπιμελητείας «μετά τοϋ έκδοθησομένου χρηματικού γραμματείου». "Οσοι δεν συνεμορφοΰντο, δηλ. εν περιπτώσει μη επιστροφής των ανωτέρω χρημάτων, «ή πραξίς των θα θεωρηθή ως κατάχρησις και θα ύποστώσι μετά τον έ'λεγχον των δηλώσεων βαρείας κυρώσεις» 22. Ό Υπουργός ούτος ήτο άτεγκτος εις θέματα τάξεως, πειθαρχίας και τηρήσεως των διαταγών. Ούτως, ένεργήσας αίφνιδιαστικήν έπιθεώρησιν εις τα διάφορα Γραφεία του Υπουργείου την 08.45' ώραν τής 1ης Αύγ. 1941, δεν έ'μεινεν ικανοποιημένος: «άπουσίαζον πλείστοι τών αξιωματικών εκ των γραφείων των. Σοβαρά εργασία εις τα περισσότερα τών γραφείων δεν είχεν αρχίσει (...) εις τους διαδρόμους τοϋ Υπουργείου περιφορά άσκοπος (...)». Προ αυτής τής καταστάσεως διέταζε: «Την καθωρισμένην ώραν γραφείου να εύρίσκωνται άπαντες εις τάς θέσεις των (...). Κατά τάς ώρας γραφείου επιθυμώ ή εργασία να είναι συνεχής και έντονος, ώστε ή έπίλυσις τών διαφόρων ζητημάτων να είναι άμεσος (...). Αποτεινόμενος είδικώτερον εις το Ίδιωτικόν Προσωπικόν, προσκαλώ άρρενας και θήλεις να φανώσιν αντάξιοι τών απαιτήσεων τής υπηρεσίας και αποδοτικοί έν τή εργασία των οιανδήποτε όλιγωρίαν περί τήν ύπηρεσίαν και γενικώς άνάρμοστον συμπεριφοράν θα αντιμετωπίσω οι' άμεσου απολύσεως τον υπευθύνου, κατασιγάζων έν έμαυτώ οιονδήποτε αίσθημα φιλανθρωπίας» 23. Νέαν έπιθεώρησιν ένήργησεν ό Υπουργός μετά τινας ημέρας, ήτοι τήν 19ην Αύγ., οτε ήναγκάσθη να έπιβάλη πρόστιμον «εκ δρχ. 120 λίαν επιεικώς» εις δύο γραφείς, ενα μόνιμον Α' τάξεως και έ'να ήμερομίσθιον, ύπηρετοϋντας εις τα Γραφεία τής Γ' Διαχειρίσεως Χρηματικού, διότι εύρε «τούτους περιφερόμενους ασκόπως εις τα ώς άνω Γραφεία κατά τάς εργασίμους 22. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 2?, υπ' αρ. πρωτ. 49425/25.7.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/89). 23. Δγή ΥΕΘΑ υπ' άρ. πρωτ. 6220/1.8.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/105). Όλως χαρακτηριστική τής αύστηρότητος τοϋ Μπάκου εις ζητήματα τάξεως είναι ή υπ' άρ. πρωτ. Ε.Π. 6299/11.8.1941 διαταγή του (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/118). Πρόκειται περί επιβολής 20ημέρου φυλακίσεως εις ενα Ταγματάρχην, διότι ό Υπουργός αντελήφθη, ότι «ό είρημένος Ταγματάρχης» έτήρει στάσιν «παρημελημένην, δηλονότι έχων τήν δεξιάν εντός τοϋ θύλακος τής περισκελίδος και κλίσιν σώματος άπρεπη, άπάδουσαν είς τήν καλώς έννοουμένην άξιοπρέπειαν ανωτέρου αξιωματικοί) και ην στάσιν ούδ' έπ' ελάχιστον διώρθωσε, καίτοι αντελήφθη τον ύποφαινόμενον» (δηλ. τον Μπάκον).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 341 ώρας, δίδοντας οΰτω την έντύπωσιν τύπου αργόσχολων». Έπ' ευκαιρία αύτοϋ τού συμβάντος, ό Υπουργός συνέστησε και πάλιν «εις το ίδιωτικόν προσωπικον της Στρατιωτικής Υπηρεσίας περισσοτέραν εργατικότητα και άποκλειστικήν άφοσίωσιν εις τα κυρίως έ'ργα του μετά ζήλου», άλλως θα εύρίσκετο εις τήν δυσάρεστον θέσιν να έπιβάλη αύστηροτάτας κυρώσεις «μέχρις απολύσεως εκ τής Υπηρεσίας κατά παντός μή συμμορφωθησομένου προς τους κανονισμούς και τάς σχετικάς διατάξεις των Νόμων περί Ιδιωτικού Προσωπικού» 24. Έξ ϊσου αυστηρός ύπήρξεν ό Υπουργός και έναντι τοΰ Στρατιωτικού Προσωπικού τού Υπουργείου Έθν. 'Αμύνης. Ούτως σχεδόν μετά τετράμηνον, διέταξε προφορικώς τον Φρούραρχον 'Αθηνών να ένεργήση έπιθεώρησιν εις τον Οίκον Αξιωματικών, ένθα ευρέθησαν «αργόσχολοι πολλοί Αξιωματικοί εις ώραν έργάσιμον (11 11.20 π.μ.)», εκ τών οποίων «άπαντες σχεδόν οι καταληφθέντες Αξιωματικοί έχουσι τοποθετηθή εις διαφόρους Υπηρεσίας, εις ας έδει να εύρίσκοντο κατά τήν ανωτέρω ώραν». Ψέγων ό Μπάκος τήν στάσιν τών ανωτέρω, φρονεί, ότι «οΰτοι δεν έ'χουσιν ένστερνισθή τήν ίδέαν ότι σήμερον Αξιωματικός αργόσχολος, περιφερόμενος εν τοις καφενείοις και τη Λέσχη άνευ Υπηρεσίας, δίδει εις πάντας τήν έντύπωσιν άργομίσθου συντηρουμένου εις βάρος τού Δημοσίου Προϋπολογισμού. Έπί πλέον ή πράξις αύτη αποτελεί ΰβριν και περιφρόνησιν προς τους εργαζομένους συναδέλφους των, οιτινες, χωρίς να έ'χωσιν επί πλέον τινά άπολαυήν, εν τούτοις, βαθέως συναισθανόμενοι τάς υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των, προσφέρουσι τάς Υπηρεσίας αυτών, γενόμενοι λαμπρόν παράδειγμα Αξιωματικών εχόντων πλήρη και σαφή άντίληψιν τών υποχρεώσεων των υπό τάς σημερινάς δυσμενείς συνθήκας, ύφ' ας ευρέθη το Σώμα τών Αξιωματικών». Κατόπιν αυτού, ό Μπάκος προσκαλεί τους Προϊσταμένους τών διαφόρων Υπηρεσιών τού ΥΕΘΑ, «όπως προσωπικώς έλέγχωσι τήν έπίδοσιν και άπόδοσιν τών υπ' αυτούς Αξιωματικών και να μή διστάζωσι να ζητώσι τήν άμεσον λήψιν μέτρων (κατά) παντός οκνηρού Αξιωματικού» 25. 24. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοϋ/τμ. ΣΤ', υπ' άρ. πρωτ. 48311/27.8.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/161). 25. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοΰ/Τμ. Α'/Γραφ.Ι, υπ' άρ. πρωτ. Ε.Π. 7810/ 13.12.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/312). Δι' άλλης, εξίσου αυστηρός, διαταγής του υπ' άρ. πρωτ. 141385/17.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/197) ό Μπάκος στηλιτεύει τήν άδικαιολόγητον άπουσίαν ένίων 'Αξιωματικών εκ τής υπηρεσίας των «κατά τάς καθωρισμένας ώρας εισόδου τοΰ κοινού εις τα Γραφεία», μέ αποτέλεσμα τήν μή ίκανοποιητικήν έξυπηρέτησιν τών πολιτών.

342 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Ό Μπάκος έθεώρει έπιβεβλημένην την έκ μέρους τοΰ ΥΕΘΑ έξυπηρέτησιν τών 'Αποστράτων, οι όποιοι, εύόρκως ύπηρετήσαντες την Πατρίδα έπί πολλά έτη, άνέμενον εις τάς δυσμάς τοΰ βίου των την έκ μέρους τοΰ Κράτους άρωγήν και μέριμναν. Δια σχετικής διαταγής του, αρχομένου Αύγουστου 1941, «προς άπάσας τάς Στρ. Αρχάς, Δ/νσεις και Υπηρεσίας τοΰ Υ.Ε.Α.» έζήτει, όπως έπιλύωνται αμέσως τα ζητήματα τής Ενώσεως Αποστράτων Αξιωματικών «αξίων πάσης εκτιμήσεως»: «εντέλλομαι, όπως άπασαι αί Στρατιωτικαί Αρχαί έπιδεικνύωσι προς τάς αιτήσεις τής Ενώσεως τήν άρμόζουσαν προσοχήν, έπιλύωσι ταχέως και εντός τών πλαισίων τοΰ Νόμου τα διάφορα ζητήματα τής αρμοδιότητος των και προς τοΰτο μή παραλείπωσι τήν όφειλομένην αβρότητα, καθ' όσον έχει διαπιστωθή περιφρόνησις έκ μέρους κατωτέρων ιδία οργάνων διαφόρων Υπηρεσιών» 26. Τό δυσχερές πρόβλημα συγκεντρώσεως σίτου εις τάς διαφόρους επαρχίας ευθύς μετά τό πέρας τοΰ πολέμου άντεμετωπίσθη δια τής υπ' άρ. πρωτ. 48415/2.7.'41 τηλεγραφικής διαταγής τοΰ Μπάκου, είς έκτέλεσιν τής οποίας «πάντες οι μόνιμοι Αξιωματικοί καί τίνες έφεδροι διαμένοντες εκτός Αθηνών ετέθησαν είς τήν διάθεσιν τών Νομαρχών δια τήν συγκέντρωσιν σίτου είς τάς οικείας των περιφερείας». Διευκρινίζετο, πάντως, ότι ή τοιαύτη διάθεσις τών εφέδρων δεν άπετέλει προϋπόθεσιν ανακλήσεως των είς τήν ένεργόν ύπηρεσίαν, «αφ' ης είχον άπολυθή από τής 30.4.'41 και συνεπώς δέν γεννά δικαίωμα καταβολής αποδοχών δια μήνας πλέον τοΰ Μαΐου είς βάρος τοΰ Δημοσίου» 27. Συνεπώς, ούτοι θ' άπεζημιοΰντο δι' όσας ακριβώς ημέρας ήσχολήθησαν μέ τήν συγκέντρωσιν τοΰ σίτου. Δι' άλλης διαταγής του ο Υπουργός, επειδή έπληροφορήθη «ότι αξιωματικοί τίνες μετεκινήθησαν λαβόντες άδειαν τών Ιταλικών Στρατιωτικών Αρχών ως άπλοΐ ίδιώται», άπηγόρευσε τήν τοιαύτην μετακίνησιν τών Ελλήνων Αξιωματικών, καθώρισε δέ όπως ούτοι «λαμβάνωσιν απαραιτήτως σχετικήν άδειαν ύπογεγραμμένην υπό τών Ελληνικών Στρατιωτικών Αρχών καί τών Ιταλικών τοιούτων, είς ην απαραιτήτως θα έμφαίνηται ή ίδιότης των» 28. Είναι προφανές, ότι δι' αυτής τής διαταγής του ό Μπάκος έπρο 26. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοϋ/Τμ. Α', γρ. Ι, ύπ' άρ. πρωτ. 59801/6.8.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/113). 27. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας καί Γραφ. Ι ον Γ.Ε.Σ., υπ' άρ. πρωτ. 107787/ 11.8.1941 (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/120). Περί της συγκεντρώσεως σίτου τη συνδρομή Ελλήνων στρατιωτικών πρβλ. M. Mazower, Στην Ελλάδα τον Χίτλερ. Ή εμπειρία τής Κατοχής, Έκδ. «Αλεξάνδρεια», Αθήνα 1994, σσ. 53 4. 28. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 48535/12.8.1941 (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/ Α/125).

Άποτίμησις τοϋ έργου του Γεωργίου Άν. Μπάκου 343 στάτευε το κϋρος των Ελλήνων 'Αξιωματικών, τους οποίους οι Ιταλοί κατακτηταί, κατατρυχόμενοι έκ τοϋ συμπλέγματος του ηττημένου, έχαρακτήριζον περιφρονητικώς και έσκεμμένως Ίδιώτας. Έν τω μεταξύ, προσεγγίζοντος του φθινοπώρου του 1941, το έπισιτιστικον πρόβλημα της Ελλάδος έξηκολούθει να είναι δυσεπίλυτον. Ό Μπάκος δια σχετικού έγγραφου του προς τας Υπηρεσίας τοϋ ΥΕΘΑ σπεύδει να γνωστοποίηση ότι, κατόπιν της υπ' αριθ. 84012/31.7.1941 εγκρίσεως τοϋ Υπουργείου Έπισιτισμοϋ, το ΥΕΘΑ καταβάλλει προσπάθειας, προς ϊδρυσιν Πρατηρίου Τροφίμων δια τας οικογενείας τών Αξιωματικών, ως και τών αγνοουμένων τοϋ Πολέμου 1940 1, αί όποϊαι κατοικοϋν εις Αθήνας, Πειραιά και τα περίχωρα των. Διευκρινίζεται ότι αί σχετικαί ένέργειαι είναι συνεχείς και «παρά τάς συναντωμένας μεγίστας προς τοϋτο δυσχέρειας, ελπίζεται να έπιτευχθη προσεχώς ή εναρξις λειτουργίας τούτου (δηλ. τοϋ Πρατηρίου)» 29. Ώς θα ϊδωμεν κατωτέρω, το Πρατήριον αυτό όντως έλειτούργησε και έσωσε πλείσους όσους στρατιωτικούς και τα μέλη τών οικογενειών των έκ τοϋ βέβαιου θανάτου. Τον έν λόγω Ύπουργόν δέν άφήκεν άδιάφορον και εν άλλο σοβαρόν ζήτημα τών στρατιωτικών, ήτοι ή μετακίνησίς των άπό πόλεως εις πόλιν δια λόγους υπηρεσιακούς ή προσωπικούς. Πράγματι, δια γενικής διαταγής του παρείχοντο διευκολύνσεις εις τους μετακινουμένους, βαρυνομένου τοϋ Δημοσίου ώς προς τήν δικαιολόγησιν τών εισιτηρίων, τών εξόδων μεταφοράς τής οικοσκευής, τής συσκευασίας της, τών κεκανονισμένων μικροδαπανών ταξιδιού, ώς καί ημερησίας αποζημιώσεως έκτος έδρας δια τάς ημέρας τοϋ ταξιδιού 30. Δι' άλλης, συμπληρωματικής διαταγής του, ό Μπάκος καθώρισε το άνώτατον βάρος τών μεταφερομένων οικοσκευών κατά περίπτωσιν. Κατηγορία Ά /χών 'Άνευ οικογενείας Μετ' οικογενείας Κατώτεροι 200 οκάδες 300 οκάδες Ανώτεροι 300 οκάδες 400 οκάδες Ανώτατοι 400 οκάδες 500 οκάδες Ή τελευταία παράγραφος τής διαταγής τούτης εϊναι όλως χαρακτηριστική τοϋ έν γένει βαρέος κλίματος τής τραγικής εκείνης εποχής: «Εφιστώ 29. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. V, υπ' άρ. πρωτ. Ε.Π. 6230/2.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/170. 30. Δγή ΥΕΘΑΥΔιεύθυνσης Έπιμελητείας/Τμ. III, Γρ. 4ον καί Ιον, υπ' άρ. Πρωτ. 49729/ 2.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/171).

344 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα την προσοχήν των κ.κ. αξιωματικών επί της ανάγκης μειώσεως εις το ελάχιστον των δαπανών τοΰ Υπουργείου» 31. 'Άκρως σημαντική, από εθνικής απόψεως, είναι ή περί τής Τιμητικής Φρουράς τοΰ 'Αγνώστου Στρατιώτου, εκδοθείσα περί τα μέσα τοΰ α' δεκαημέρου τοΰ Σεπτεμβρίου τοΰ 1941, διαταγή τοΰ Μπάκου, δια τής οποίας ρυθμίζονται, συν τοις άλλοις, και θέματα τής μισθοδοσίας των: «Άπαντες οι εις τήν Τιμητικήν Φρουράν 'Αγνώστου Στρατιώτου, εκδοθείσα περί τα μέσα τοΰ α' δεκαημέρου τοΰ Σεπτεμβρίου τοΰ 1941, διαταγή τοΰ Μπάκου, δια τής οποίας ρυθμίζονται, συν τοις άλλοις, και θέματα τής μισθοδοσίας των: «Άπαντες οι εις τήν Τιμητικήν Φρουράν Άγνωστου Στρατιώτου ύπηρετοΰντες έθελονταί και μόνιμοι Υπαξιωματικοί τοΰ Στρατεύματος θεωροΰνται ως διατεθειμένοι δι' ύπηρεσίαν εις τήν Φρουράν ταύτην, μή άποβαλόντες τήν 'ιδιότητα τοΰ έθελοντοΰ ή μονίμου Ύπαξιωματικοΰ και διεπόμενοι γενικώς υπό τών διατάξεων τοΰ Νόμου 1281/38 «Περί εθελοντών και Μονίμων Όπλιτών», ώς οΰτος έτροποποιήθη και συνεπληρώθη μεταγενεστέρως, λαμβάνοντες μόνον τάς υπό τών Ν.Δ. 221/41 και 261/41 προβλεπομένας άποδοχάς» 32. Συνεπώς, δι' αύτοΰ τοΰ εγγράφου έξησφαλίσθη το προσωπικόν το προοριζόμενον προς φρούρησιν τοΰ ώς άνω ίεροΰ μνημείου καθ' δλην τήν διάρκειαν τής έπαχθοΰς Κατοχής. Παραλλήλως, ό Υπουργός έξηκολούθησε τάς ενεργείας του, προς άνεφοδιασμόν τοΰ Κέντρου Διανομών Αθηνών εις τρόφιμα προοριζόμενα δια τους Αξιωματικούς. Εις σχετικήν διαταγήν του σαφώς γράφεται: «Τη αιτήσει τοΰ IV Γραφείου ή καθ' ημάς Δ/σις Έπιμελητείας να προκαλή εκάστοτε τάς σχετικάς διαταγάς μου δια τήν διάθεσιν τών άπαιτηθησομένων χρηματικών ποσών» 33. Και τό έ'γγραφον τοΰτο αποτελεί τρανήν άπόδειξιν τοΰ ενδιαφέροντος τοΰ Μπάκου περί τής συνεχοΰς χορηγήσεως τροφίμων εις τους στρατιωτικούς και τάς οικογενείας των, καθ' ην έποχήν πλείστοι όσοι "Ελληνες εΰρισκον κατά χιλιάδας τον φρικτόν εκ πείνης θάνατον. Αρχομένου τοΰ β' δεκαημέρου τοΰ Σεπτεμβρίου 1941, ό Μπάκος δια σχετικής διαταγής του καθώρισε τάς αρμοδιότητας τών Υψηλόβαθμων στελεχών τοΰ ΥΕΘΑ, ώς και τα τής εξουσιοδοτήσεως υπογραφής τών έγγρά 31. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Ι και Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. Α', υπ' άρ. πρωτ. 45000/3.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/177). 32. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοϋ/Τμ. Η και Ι Γρ. (Γ.Ε.Σ.), υπ' άρ. Πρωτ. 103910/ 6.9.1941 (=Άρχείον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/182). 33. Δγή ΥΕΘΑ/Γραφ. IV και Ι, υπ' αρ. πρωτ. 100587/8.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/183).

Άποτίμησις του έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 345 φων. Εις έκτέλεσιν ταύτης, ο Δ/ντής της 'Επιτελικής Υπηρεσίας μετωνομάσθη εις Ύπαρχηγον τοϋ ΓΕΣ. Ό Γεν. Διευθυντής Ξηράς προΐστατο των Διευθύνσεων Ξηράς και 'Αέρος, τοϋ Γραφείου Προστασίας 'Εφέδρων κ.ά. καί, αν έφερε τον βαθμον τοϋ Υποστρατήγου, είχε δικαιοδοσίαν Μεράρχου. Ό Υπαρχηγός τοϋ τέως ΓΕΣ προΐστατο των I IV και VIΕΓ, εφ' όσον δ' έφερε τον βαθμον τοϋ Ύποστρτήγου, είχε και ούτος δικαιοδοσίαν Μεράρχου. Ώς προς τον Έπιθεωρητήν τοϋ ΥΕΘΑ, ούτος ήτο ό άμεσος βοηθός τοϋ Μπάκου, προΐστατο και συνετόνιζε τάς εργασίας των Γεν. Διευθύνσεων τοϋ Υπουργείου καί τής 'Επιτελικής Υπηρεσίας αύτοϋ. 'Ενταύθα ο Μπάκος διευκρινίζει: «Ουδεμία αλληλογραφία, απαιτούσα τήν ύπογραφήν τοϋ υποφαινομένου, θα μοί προσκομίζηται προς ύπογραφήν, άν δεν φέρη τήν μονογραφή ν τοϋ 'Επιθεωρητού» 34. Δια τής διαταγής αυτής κατεβάλλετο προσπάθεια προς εύρυθμον λειτουργίαν των διαφόρων Διευθύνσεων καί Υπηρεσιών τοϋ Υπουργείου. Παρά τάς πολλάς καί ποικίλας αντιξοότητας τής εποχής εκείνης, ό Μπάκος ένδιεφέρθη καί δια τήν επιμόρφωσιν των 'Αξιωματικών. Προς τούτο, έχων υπ' όψει του το ύπ' αρ. πρωτ. 2982/8.9.1941 έ'γγραφον τοϋ 'Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, προεκήρυξε διαγωνισμόν δια τήν εισαγωγήν 12 'Αξιωματικών δια τήν ειδικότητα Χημικού καί 12 Αξιωματικών δια τήν ειδικότητα Μηχανολόγου. Ούτοι θα έσπούδαζον εις το ανωτέρω "Ιδρυμα. Αι σχετικαί εξετάσεις θα διεξήγοντο μεταξύ 6ης καί 11ης 'Οκτωβρίου 1941, τα δε αποτελέσματα θα έξεδίδοντο μέχρι καί τής 16ης 'Οκτωβρίου. Κατά τήν τελευταίαν παράγραφον τής σχετικής διαταγής τοϋ Μπάκου «Το Ύπουργεΐον Ε.Α. (...) επιφυλάσσει εις εαυτόν τό δικαίωμα τών τελικώς προσληφθησομένων προς φοίτησιν 'Αξιωματικών βάσει τής μέχρι σήμερον διαγωγής, πολεμικής δράσεως καί λοιπών ηθικών προσόντων τούτων» 35. Σημειωτέον ενταύθα, ότι, ενα μήνα προ τής εκδόσεως αυτής τής διαταγής, ό τότε Πρωθυπουργός Γ. Τσολάκογλου, έν συνεννοήσει μετά τοϋ Μπάκου, παρέσχεν εις τους Εύέλπιδας καί Δοκίμους τής Ι τάξεως τήν άνευ εξετάσεων δυνατότητα εισαγωγής, βάσει τοϋ Ν.Δ. 438/30.8.1941, εις τό α' έ'τος οιουδήποτε Ανωτάτου 'Εκπαιδευτικού Ιδρύματος 36. Είναι χαρακτηριστικόν, ότι, κατ' εγκυρον πληροφορίαν τοϋ τέως Έπιτελάρχου τοϋ Β' Σ.Σ. Θρ. Τσακαλώτου, συνεργάτου τοϋ Μπάκου εις τό ΥΕΘΑ κατ' εκείνη ν τήν περίοδον, ή φοίτησις τών ώς άνω Ευελπίδων άπετέλει φενάκην προς παρα 34. Δγή ΥΕΘΑ/Έπιθεωρητής, ύπ' αρ. πρωτ. 14931/12.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/ 194). Βλ. καί Δημακόπουλον, ε. ά., σ. 188. 35. Δγή ΥΕΘΑ (Γρ. 1/Ύμ. Γ, ύπ' άρ. πρωτ. 142039/27.9.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/214). 36. Βλ. Φωτόπουλον, ε.ά, σσ. 534 5.

346 Νικολάου Σολ. Δεπάστα πλάνησιν τών κατακτητών και έξυπηρέτησιν τοϋ άληθοϋς σκοποΰ τοϋ Μπάκου, ήτοι προς «επί το αυτό συγκέντρωσιν και όργάνωσίν των στρατιωτικώς εις μυστικάς μονάδας (Τάγμα Ευελπίδων)» 37. Ή μαρτυρία αυτή του, Συνταγματάρχου τότε, Τσακαλώτου έχει μεγάλην σημασίαν, διότι αποκαλύπτει τήν πρόθεσιν τοϋ Μπάκου περί συγκροτήσεως αξιόμαχου Τάγματος, το όποιον εν καιρώ θα έχρησιμοποιεΐτο, δια να πλήξη τους κατακτητάς 38. Έν τω μεταξύ, κατόπιν εύοδώσεως των σχετικών προσπαθειών τοΰ Μπάκου, ήρχισε να λειτουργή το προμνημονευθέν Πρατήριον τοϋ Μ.Τ.Σ. Εις σχετικήν διαταγήν του διευκρινίζεται, ότι θα προηγηθοϋν όσοι 'Αξιωματικοί απώλεσαν το σύνολον τών αποσκευών των, θ' ακολουθήσουν οι άπολέσαντες μέρος αυτών και έν συνεχεία οι έ.έ. και έ.ά. 'Αξιωματικοί, ώς και αϊ όρφανικαί ο'ικογένειαι τούτων. Συνιστάται «να προτιμηθώσιν οι αξιωματικοί, τών οποίων αί ο'ικογένειαι διέμενον εις βομβαρδισθείσας περιοχάς» 39. Δι' άλλης διαταγής του ό Μπάκος καθώρισεν, όπως το IV Γραφεΐον τοϋ ΥΕΘΑ, «συμπληρούμενον δια τοϋ αναγκαίου εξ Αξιωματικών τοϋ Π.Ν. προσωπικοϋ, άναλάβη τήν προμήθειαν τών αναγκαίων τροφίμων δια τήν έξυπηρέτησιν τών Αξιωματικών και Υπαξιωματικών τοϋ τε Στράτου της Ξηράς και τοϋ Πολεμικοϋ Ναυτικοϋ» 40. Περί τάς αρχάς Νοεμβρίου 1941, δημιουργηθέντων παραπόνων, ώς προς τήν τήρησιν της σειράς προτεραιότητος τών δικαιουμένων να προμηθευθούν τρόφιμα τοϋ έν λόγω Πρατηρίου, ό Υπουργός διέταξε πάραυτα, όπως ή χορήγησις τών ειδών τοϋ πρατηρίου Μ.Τ.Σ. πραγματοποιήται βάσει σειράς προτεραιότητος και δι' υποβολής σχετικών αιτήσεων έκ μέρους τών ενδιαφερομένων, οι όποιοι έδει 37. Θρ. Τσακαλώτου, Ή Μάχη τών Όλίγων, Αθήναι 1971,54. Έν σελ. 42 3 βλ. εκτενώς τα τοϋ έν γένει ενδιαφέροντος τοϋ Μπάκου περί τών έν 'Αθήναις Ευελπίδων («Κρυφό Σχολειό τής Τάξεως 1943»). 38. "Εχει μεγάλην σημασίαν δια τους αδέκαστους έρευνητάς τής Ιστορίας αυτής τής περιόδου και ή έξης πληροφορία τοΰ Τσακαλώτου, ε.ά., σσ. 55 57: «Ή δυάς Τσολάκογλου Μπάκου απετέλεσε μίαν δυναμικήν συνισταμένην, ή οποία μέχρι τής αποχωρήσεως της έτροφοδότησε εσωτερικώς και έξωτερικώς τήν κατά τών κτακτητών άντεπίθεσιν. Ουδεμία, ουδέ προς στιγμήν, ουδέ κατά κεραίαν, υπήρξε παρέκκλισις άπό το Έθνικον όραμα, τον Έθνικόν σκοπόν, τον κοινον σκοπόν όλων τών Ελλήνων, τήν Έλευθερίαν τής πατρίδος μας. "Ομως δια τήν έπιτυχίαν των άπητοΰντο και οί αφανείς ήρωες, οι άφωσιωμένοι προς αυτούς, προς το έργον των, παραλληλισθέντες προς τήν γραμμήν τής αυτοθυσίας των. Είς τους αφανείς αυτούς ήρωας οφείλουν πολλά, ακόμη και τήν διάσωσίν των, αί οίκογένειαι τών διαφυγόντων είς Μ. Άνατολήν». 39. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνις Προσωπικοϋ/Τμ. Α'/Γρ. 3, υπ' άρ. πρωτ. 48949,48958/1.10.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/219). 40. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. IV και Ι, ύπ' άρ. πρωτ. 100606/2.10.1941 (=Άρχεϊόν ΔΙΣ, Φ. 917/Α/221).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 347 να προσκομίζουν και τα βιβλιάρια πιστώσεων των 41. Εις τάς αιτήσεις αύτάς οι ενδιαφερόμενοι άνέγραφον τον ακριβή αριθμόν των μελών τής οικογενείας των. Έν περιπτώσει ανακριβούς αναγραφής τοϋ αριθμού των μελών προεβλέπετο επιβολή κυρώσεων 42. Κατά τήν διάρκειαν τοΰ φθινοπώρου τοϋ έτους 1941 το κλίμα, από οικονομικής απόψεως, είχεν ήδη καταστή βαρύτατον. Ώς εκ τούτου, ήρχισαν να λαμβάνωνται μέτρα, προς άνακούφισιν των χαμηλόμισθων τοΰ ΥΕΘΑ. Τήν Ιΐην 'Οκτωβρίου ένέκρινεν ό Μπάκος τήν χορήγησιν δανείου εκ δρχ. 4.000 εις τους μονίμους και έθελοντάς όπλίτας. Έκαστη δόσις εξοφλήσεως του ανήρχετο εις το ποσόν των διακοσίων δρχ. κατά μήνα, αρχής γενομένης άπό 1ης Νοεμβρίου 1941 43. Εντός των πλαισίων λήψεως των ανωτέρω μέτρων τίθεται και ή υπό τοΰ Μπάκου εγκριθείσα προκαταβολή τοΰ 1/2 τοΰ μισθοΰ τοΰ δεκαπενθημέρου εκάστου μηνός, λόγω των δυσχερών οικονομικών συνθηκών, «τοΰ τε μονίμου και ημερομισθίου Ίδιωτικοΰ προσωπικοΰ τής Στρατιωτικής Υπηρεσίας» 44. Τον Μπάκον άπησχόλησε σοβαρώς ο τρόπος εκτελέσεως τής νομοπαρασκευαστικής εργασίας, ώς και at διάφοροι δημοσιεύσεις τοΰ ΥΕΘΑ εις τον Τύπον, εις έφαρμογήν τών σχετικών άρθρων τοΰ Κανονισμοΰ Εσωτερικής Υπηρεσίας τοΰ τέως Υπουργείου Στρατιωτικών. Δια σχετικής διαταγής του τής 20ής 'Οκτωβρίου 1941 «και προς άρσιν τής παρατηρούμενης αταξίας» καθώρισεν, όπως τα σχέδια τών Νομοθετικών Διαταγμάτων, εισηγητικών εκθέσεων, Υπουργικών 'Αποφάσεων κ.τ.τ., συντασσόμενα υπό τών αρμοδίων Διευθύνσεων τοΰ Υπουργείου ή τών Γραφείων τοΰ ΓΕΣ, παραδίδονται προς σχετικήν έπεξεργασίαν εις το Γραφεΐον Μελετών και 'Οργανικών Διατάξεων. Μετά τήν τελικήν διατύπωσιν αυτών υπ' αύτοΰ τοΰ Γρα 41. Δγή ΥΕΘΑ/Διευθύνσεις Έπιμελητείας και Προσωπικού, υπ' άρ. πρωτ. 158601/5.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/261). 42. 'Επιβολή διμήνου φυλακίσεως είς κατώτερον Άξιωματικον υπό τοϋ Ύπουργοΰ, οτε διεπιστώθη, ότι ό ενδιαφερόμενος εΐχεν έσκεμμενως δηλώσει ανακριβώς τον αριθμόν τών μελών της οικογενείας του: Δγή ΥΕΘΑ, ύπ' άρ. πρωτ. Ε.Π. 8093/14.11.41 (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/261). 43. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3ον, υπ' άρ. πρωτ. 148859/11.10.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/229). Αϊ λεπτομέρειαι χορηγήσεως τοΰ έν λόγω δανείου καθωρίζοντο δια γεν. διαταγής τοϋ Μπάκου, υπ' άρ. πρωτ. 158538/6.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/263). 44. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3ον, υπ' άρ. πρωτ. 148851/9.10.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ/Α/230). Ευθύς μετά τήν διαταγήν ταύτην ό Μπάκος κοινοποιεί το ύπ' άρ. πρωτ. 009435/19.9.1941 εγγραφον τοΰ Υπουργείου Οικονομικών, δια τοΰ όποιου επιβάλλεται δραστική μείωσις τών καυσίμων έν όψει τοΰ χειμώνος: 4 οκάδες καυσόξυλων άνά θερμάστραν ημερησίως, 100 δράμια δαδίου και 1 κυτίον πυρείων άνά θερμάστραν μηνιαίως!

348 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα φείου, τοϋτο θα τα έπιστρέφη εις τάς οικίας Διευθύνσεις προς ύπογραφήν των υπό του Υπουργού. Ή εν γένει νομοπαρασκευαστική εργασία έγένετο υπό την έποπτείαν τοϋ 'Επιθεωρητού του ΥΕΘΑ, ένω το Γραφεΐον του οικείου Γεν. Διευθυντού είχε την εύθύνην της καταχωρήσεως, της περαιτέρω υπογραφής και τής ταχείας δημοσιεύσεως αυτών. 'Ανάλογος ήτο ή διαδικασία ως προς τάς εις τον Τύπον δημοσιεύσεις διακηρύξεων, ανακοινώσεων δια τών εφημερίδων και τοϋ ραδιοφώνου κλπ. Αύται συνετάσσοντο υπό τών αρμοδίων Διευθύνσεων τοϋ ΥΕΘΑ, ύπεγράφοντο υπό τών οικείων Γεν. Διευθυντών και τοΰ Έπιθεωρητοϋ και ακολούθως έδημοσιεύοντο μερίμνη τοϋ οικείου Γεν. Διευθυντοϋ τοϋ Υπουργείου. Άπηγορεύετο αυστηρώς ή παρ' οιουδήποτε προσώπου παράδοσις εις δημοσιογράφους έγγραφου, διαταγής ή σημειώματος, διότι αρμοδιότητα προς τοϋτο είχον μόνον οί Γεν. Διευθυνταί τοϋ Υπουργείου. Ό Υπουργός δεν παρέλειψε να έπιστήση τήν επί τοϋ σοβαροϋ αύτοϋ ζητήματος προσοχήν τών διοικητικών υπαλλήλων, προς αποφυγήν διαρροής οιουδήποτε εγγράφου προς τάς εφημερίδας 45. Κατά τήν αυτήν περίπου περίοδον τήν προσοχήν τοϋ Μπάκου απέσπασε το ζήτημα τής αιχμαλωσίας τών Ελλήνων Αξιωματικών και Ανθυπασπιστών, οί όποιοι είχον κρατηθή αιχμάλωτοι υπό τοϋ έχθροϋ «εν τω έξωτερικώ και εν Κρήτη». Εις πάντας αυτούς, «μονίμους και εφέδρους γενικώς», έν συνεχεία δύο προγενεστέρων σχετικών διαταγών του, ένέκρινεν ό Υπουργός ούτος δια διαταγής του τής 29ης 'Οκτωβρίου 1941 «τήν καταβολήν εφ' άπαξ αποζημιώσεως δραχμών δέκα χιλιάδων (10.000)». Το μέτρον τοϋτο ήτο οπωσδήποτε εύεργετικόν δια τους ανωτέρω και τους άνεκούφιζε κάπως από οικονομικής πλευράς 46. Τήν έπομένην, 30 'Οκτωβρίου, κατόπιν εντολής τοϋ Μπάκου, ό Γενικός Διευθυντής τοϋ ΥΕΘΑ Υποστράτηγος Χρ. Καράσσος έζήτησε τήν μέχρι 4ης Νοεμβρίου ύποβολήν ονομαστικών καταστάσεων τοϋ έκτακτου και ημερομισθίου τεχνικοϋ, ύπαλληλικοϋ και έργατικοϋ προσωπικοϋ. Αύται έπρεπε να είναι κατά το δυνατόν πλήρεις και ακριβείς, διότι «θα άποτελέσωσι επίσημα στοιχεία δια τήν κατάρτισιν μητρώων τοϋ ανωτέρω προσωπικοϋ» 47. Ή σύνταξις και υποβολή τών έν λόγω καταστάσεων, προς κατάρτι 45. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Επιθεωρητού, υπ' άρ. πρωτ. 157284/20.10.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/239). 46. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. Ια, ύπ' αρ. πρωτ. 158497/29.10.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/251). 47. Δγή ΥΕΘΑ/Δεύθυνσις Προσωπικοΰ/Τμ. ΣΤ', υπ' άρ. πρωτ. 48394/30.10.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ,Φ.917/Α/252).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 349 σιν των ανωτέρω μητρώων, ήτο μια σημαντική διοικητικής φύσεως εργασία, δια τής οποίας θα έσχηματίζετο μία αρκούντως ευκρινής είκών περί τοΰ υπηρετούντος εκείνου εις το ΥΕΘΑ προσωπικού. Εις τα πλαίσια των ενεργειών τοϋ Μπάκου και των συνεργατών του προς τακτοποίησιν τών θεμάτων τοΰ «μονίμου και ημερομισθίου ιδιωτικού προσωπικού τής Στρατιωτικής εν γένει Υπηρεσίας» εντάσσεται και ή διαταγή του τής 30ής 'Οκτωβρίου 1941, δια τής οποίας καθίστατο γνωστόν, ότι προς εφαρμογήν τών Νόμων τών άφορώντων εις το προσωπικόν τοΰτο, ήτοι εις ζητήματα διορισμού, αποσπάσεως, μεταθέσεων, απολύσεων, επιβολής ποινών κ.τ.ο. μόνον άρμόδιον ήτο το ΣΤ' Τμήμα τής Διευθύνσεως Προσωπικού. Ούτως, άπηγορεύετο ή άνάμιξις οιωνδήποτε άλλων, πλην τοΰ Γραφείου τοΰ Γεν. Διευθυντού, «ώς ό Κανονισμός Εσωτερικής Υπηρεσίας τοΰ τέως Υπουργείου Στρατιωτικών ορίζει» 48. Δια τής διαταγής ταύτης έπροστατεύετο, νομίζομεν, το προμνημονευθέν προσωπικόν εκ τυχόν αυθαιρέτων εις βάρος του ενεργειών εξ άλλων αναρμόδιων Υπηρεσιών τοΰ Υπουργείου. Δι' άλλης διαταγής του, εκδοθείσης μετά τριήμερον, ό Μπάκος καθώρισεν επακριβώς τάς ώρας εισόδου εις τό ΥΕΘΑ Αξιωματικών έ.έ. καί έ.ά., αναπήρων πολέμου και τοΰ κοινού. Ούτως άπεφεύγετο ό συνωστισμός και ή ταλαιπωρία τών κατά περίπτωσιν επισκεπτών. Αρμόδιος δια τήν πιστήν έκτέλεσιν τής διαταγής ταύτης ήτο ό εκάστοτε Αξιωματικός Υπηρεσίας, «όστις, αυτοπροσώπως ελέγχων τήν εϊσοδον τών προσερχόμενων, θα άπαγορεύη τήν εϊσοδον εις ομάδας περισσοτέρων τών τριών δια τό αυτό ζήτημα (,..)» 49. Έν τω μεταξύ, αρχομένου Νοεμβρίου τοΰ 1941, ό πληθωρισμός τάχιστα ηύξάνετο και έπληθύνοντο ούτως αϊ καθ' ήμέραν βιοτικαί άνάγκαι. Προς άνακούφισιν τής επώδυνου αυτής καταστάσεως, ό Μπάκος, έ'χων υπ' όψει του «τάς σημερινάς οίκονομικάς συνθήκας καί τήν ανάγκην ενισχύσεως τοΰ μονίμου ιδιωτικού προσωπικού», ενέκρινε δια διαταγής του χορήγησιν δανείου δρχ. 4.000 τόσον εις τό ανωτέρω προσωπικόν, όσον καί εις τό έκτακτον ίδιωτ. προσωπικόν «με ύπηρεσίαν άνω τών 10 ετών». Τό δάνειον θα έξωφλεΐτο δια μηνιαίων δόσεων δρχ. 300, αρχής γενομένης άπό 1ης Δεκεμβρίου 1941 50. 48. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' αρ. πρωτ. 141719/30.10.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/253). 49. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. 'Επιθεωρητού, υπ' άρ. πρωτ. 141722/2.11.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/255). 50. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3 α, 3Ρ, υπ' άρ. πρωτ. 158523/3.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/256). Μετά διήμερον το μέτρον τοΰτο έπεξετάθη καί εις το έκτακτον ήμερομίσθιον προσωπικόν, εις τό όποιον έχορηγήθη δάνειον ΰψους 3.000 δρχ., κατόπιν τής υπ' άρ. πρωτ. 158539/5.11.1941 διαταγής τοϋ Μπάκου (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/262).

350 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Έκ παραλλήλου, ό Υπουργός ενέκρινε την χορήγησιν εφ' άπαξ αποζημιώσεως εκ δρχ. 4.000 «και εις τους μονίμους όπλίτας τους κράτηθέντας εν τω εξωτερικά» και Κρήτη ώς αιχμαλώτους» 51. Οΰτως άπεζημιοΰντο οι εν λόγω όπλΐται ολίγας μόλις ημέρας μετά την καταβολήν αποζημιώσεως και εις άλλους αιχμαλώτους στρατιωτικούς, ήδη μνημονευθέντας 52. Διά, σχεδόν συγχρόνου, γενικής διαταγής του ό αυτός Υπουργός έγνωστοποίησεν ότι του εκτάκτου επιδόματος τοϋ Ν.Δ. 354/4.8.41 έδικαιοΰτο και «το ίδιωτικόν ήμερομίσθιον προσωπικόν τής Στρατ. Υπηρεσίας τόσον το νεοπροσληφθέν, όσον και το έπαναπροσληφθέν μετά τήν έ'κδοσιν τοϋ ανωτέρω Ν. Δ/τος (,..)» 53. Κατ' αυτόν τον τρόπον, χάρις εις αυτήν τήν διαταγήν, ένεδυναμοΰτο οικονομικώς και το ώς άνω Προσωπικόν τοϋ Υπουργείου. Εις περιπτώσεις μεταθέσεων 'Αξιωματικών εις διαφόρους έπαρχιακάς μονάδας τη αιτήσει των ενδιαφερομένων, οΰτοι παραλλήλως ένήργουν, προκειμένου να τύχουν προκαταβολής αποδοχών μερικών μηνών. Προς άντιμετώπισιν τοϋ ατόπου τούτου, ό Μπάκος διέταζε τάς αρμοδίας διαχειρίσεις χρηματικοϋ «να παραδίδωσι εις τούτους, άμα τή προκαταβολή τών διατασσομένων αποδοχών, και τα φύλλα διακοπής μισθού των» 54. Ώς έκ τούτου, διακοπτόμενου τοϋ μισθοΰ των, ούτος θα κατεβάλλετο κανονικώς εις αυτούς, ευθύς ώς άνελάμβανον ύπηρεσίαν εις τήν επαρχιακήν μονάδα, εις τήν οποίαν ειχον ζητήσει να μετατεθούν. Περί τα μέσα Νοεμβρίου 1941, οι κατακτηταί διέταξαν τήν διακοπήν λειτουργίας τών συρμών τών Σ.Ε.Κ. διά δημοσίας άνάγκας, χρησιμοποιούντες τοϋ λοιποϋ τους συρμούς αποκλειστικώς διά τάς μετακινήσεις τών δυνάμεων των και τήν μεταφοράν πολεμικού υλικού. Κατόπιν ενεργειών τοϋ Μπάκου έξησφαλίσθησαν 5 θέσεις δι' Έλληνας στρτιωτικούς. «Αϊ διατιθέμενοι, ώς άνω, πέντε θέσεις θα χρησιμοποιώνται κυρίως δι' αναπήρους εξερχόμενους τών Νοσοκομείων και δια μονίμους Αξιωματικούς ταξιδεύοντας δι' ύπηρεσίαν». Οι λοιποί στρατιωτικοί, μέχρι επαναλειτουργίας τών συρμών διά τάς άνάγκας τοϋ επιβατικού κοινού, θα έχρησιμοποίουν βενζινόπλοια εκτελούνται δρομολόγια έκ τών λιμένων Πειραιώς, Βόλου, Θεσσα 51. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 3 α, υπ' άρ. πρωτ. 178430/5.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/260). 52. Βλ. ύποσημείωσιν υπ' άρ. 46 τοΰ παρόντος πονήματος. 53. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 3^, υπ' άρ. πρωτ. 158637/6.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/264). 54. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Ι (ΓΕΣ) και Δ. Έπιμελητείας/Τμ. Α', υπ' άρ. πρωτ. 142342/12.11.1941 (=Αρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/279).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 351 λονίκης, Χαλκίδος και Στυλίδος 55. Το έγγραφον τοϋτο αποκαλύπτει τάς δυσχέρειας μετακινήσεως των Ελλήνων δια σιδηροδρομικών συρμών, τους οποίους ή πλεονεξία καί ή ώμή συμπεριφορά τών κατακτητών είχον καταστήσει είδος πολυτελείας επί Κατοχής. Δι' άλλης διαταγής του ό Υπουργός ούτος ένέκρινεν, όπως, προς διευκόλυνσιν της Χρηματικής Διαχειρίσεως Φρουράς Θεσσαλονίκης, ή έκ δρχ. 15 ημερησία άποζημίωσις τοϋ Ίδιωτικοΰ Προσωπικού προκαταβάλλεται τοΰ λοιποί) μετά τοΰ μισθοΰ εκάστου μηνός, μή χορηγούμενη εις το εξής καθ' έκάστην ώς δεδουλευμένον ποσόν. Οΰτως άντεμετωπίσθησαν αποτελεσματικούς αϊ παρατηρηθεΐσαι ταμειακαί καί λογιστικαί δυσχέρειαι περί τήν καταβολήν τοϋ ώς άνω ποσοΰ 56. Έν τω μεταξύ, ή αδυναμία συγκρατήσεως τοϋ τιμαρίθμου καί ή, εν τή κυριολεξία, καθίζησις τοϋ βιοτικοϋ επιπέδου τών εργαζομένων συνετέλεσαν εις τήν υπό τοϋ Μπάκου έ'κδοσιν επειγούσης διαταγής, δια τής οποίας ενέκρινε «τήν χορήγησιν καί ετέρου δανείου». Αΰτη ενεκρίθη, «έχοντες υπ' όψει τάς σημερινάς οίκονομικάς συνθήκας καί τήν ανάγκην ενισχύσεως τοϋ προσωπικοϋ» 57. Τό, επί τοϋ προκειμένου, ενδιαφέρον τοϋ Ύπουργοϋ είναι βεβαίως πρόδηλον, αν καί αϊ σχετικαί του ένέργειαι ελάχιστα ένίσχυον το Προσωπικόν τοϋ Υπουργείου, ένεκα τοϋ, μή τιθασευομένου πλέον, πληθωρισμοϋ. Έγένετο ήδη λόγος περί τής έμμονης τοϋ έν λόγω Ύπουργοϋ εις θέματα τάξεως καί πειθαρχίας 58. Έπί τοϋ αύτοϋ ζητήματος ήναγκάσθη να έπανέλθη έκ νέου περί τάς αρχάς τοϋ έτους 1942, οτε διεπιστώθη ποια τις χαλάρωσις ή καί βραδύτης εις τον έν γένει ρυθμόν τής εργασίας τοϋ ΥΕΘΑ. Δια σχετικής διαταγής του, χρησιμοποιών λίαν αύστηράν γλώσσαν καί απευθυνόμενος «προς άπάσας τάς Διευθύνσεις καί Τμήματα τοϋ Υπουργείου», απαιτεί, όπως το «ίδιωτικόν προσωπικόν, μόνιμον καί έκτακτον, (...) κατά τάς εργασίμους ώρας άπασχολήται αποκλειστικώς καί μόνον μέ τήν ύπηρεσίαν του». 'Ακολούθως, απευθυνόμενος προς τους Διευθυντάς καί τους Τμηματάρχας, γράφει έπί λέξει: «Τονίσατε εις το έκτακτον ιδία προσωπικόν, τό υπ' έμοϋ προσληφθέν, ότι ή πρόσληψίς του έγένετο πρωτίστως δια λό 55. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. W/Ύμ. Α', υπ' άρ. πρωτ. 159756/14.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/284). 56. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3^, υπ' άρ. πρωτ. 171180/28.11.1941 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/300). 57. Δγή ΥΕΘΑ/Διεΰθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3<*, υπ' άρ. πρωτ. 158999/27.11.1941 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Α/297). 58. Βλ. ύποσημείωσιν υπ' άρ. 23 τοΰ παρόντος πονήματος.

352 Νικολάου Σολ. Δεπάστα γους φιλανθρωπίας (έλαφρυνομένων των οικονομικών βαρών τών προσληφθέντων και τών οικογενειών των) και δευτερευόντως δι' έξυπηρέτησιν υπηρεσιακών αναγκών (...). Υπογραμμίσατε ζωηρώς εις άπαν το ίδιωτικόν προσωπικόν, ότι όλιγωρίαν γενικώς περί την έκτέλεσιν της υπηρεσίας του ή οιανδήποτε ύπηρεσιακήν του παράλειψιν θέλω κολάζει δι' άμεσου απολύσεως» 59. Το έ'γγραφον τοϋτο είναι σημαντικόν, διότι μέσω αύτοϋ αποδεικνύεται όχι μόνον ή αύστηρότης τοϋ Μπάκου έναντι τών όλιγωρούντων, άλλ' επίσης και ή υπ' αύτοϋ πρόσληψις πολλών προσώπων δια λόγους φιλανθρωπίας. 'Ασφαλώς, οι άνθρωποι αυτοί, άνευ της σχετικής ενεργείας τοϋ Ύπουργοϋ, θα ήσαν άνεργοι και θα είχον φθάσει προ πολλοϋ εις τα έσχατα όρια της άνεχείας και της απελπισίας. Έν τω μεταξύ, τελευτώντος Ιανουαρίου τοϋ 1942, το φάσμα της πείνης έξηκολούθει να παραμένη άπειλητικόν, πολλών ατόμων προστιθεμένων εις τον μακρόν κατάλογον τών λιμοκτονούντων. Εις μίαν δραματικήν προσπάθειαν προς άντιμετώπισιν αυτής τής τραγικής καταστάσεως, ό Μπάκος διέταξε να τοϋ ύποβληθοϋν όνομαστικαι καταστάσεις τών εθελοντών, μονίμων και άνακατατεταγμένων οπλιτών, τών τεχνιτών οπλιτών και τών Ευελπίδων Ι τάξεως. Ούτοι θα προσεκολλώντο δια τροφοδοσίαν «εις τα έν 'Αθήναις Στρατιωτικά Νοσοκομεία», εις τα όποια θα έλάμβανον συσσίτιον 60. Μία άλλη, ομοίως σπουδαία, ενέργεια τοϋ Μπάκου ήτο ή άφορώσα εις τήν σύστασιν τοϋ Ταμείου Αρωγής Αξιωματικών. Τοϋτο συνεκροτεΐτο «προς παροχήν βοηθείας εις τάς οικογενείας τών Αξιωματικών κατά τάς άναποφεύκτως παρουσιαζομένας εις ένίας τούτων αντίξοους περιστάσεις, λόγω ασθενειών, ατυχημάτων, θανάτων, κλπ.». Ή Διοικούσα 'Επιτροπή τοϋ Ταμείου τούτου άπετελεϊτο εκ τοϋ Ύποστρτήγου Τηλεμάχου Παπαδοπούλου, τοϋ Συνταγματάρχου Θρασυβούλου Τσακαλώτου και τοϋ Συνταγματάρχου Αποστόλου Ζομπούλη. Πόροι αύτοϋ ήσαν αϊ άπό Απρ. 1942 μηνιαΐαι κρατήσεις (ήτοι δραχμαί 100 δι' έ'καστον Ανώτατον Αξιωματικόν, δραχμαί 80 δι' εκαστον Ανώτερον, δρχ. 60 δι' εκαστον κατώτερον και δρχ. 50 δι' έκαστον Ανθυπασπιστήν) 61. Ούτω, χάρις εις τα χρηματικά βοηθήματα τα χορηγούμενα παρά τοϋ Ταμείου αύτοϋ, άρκεταί άναξιοπαθοϋσαι οίκογένειαι 59. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Ύπουργοϋ/Τμ. Π, ύπ' άρ. πρωτ. 30089/12.1.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/5). 60. Δγή ΥΕΘΑ/Δ. Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3 α, υπ' άρ. πρωτ. 100281/30.1.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/25). 61. Δγή ΥΕΘΑ/Διεΰθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΠΙ/Γρ. 3β, ύπ' άρ. πρωτ. 100456/27.1.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/27).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 353 στρατιωτικών ειχον μίαν, έστω και μικράν, οίκονομικήν ένίσχυσιν κατ' εκείνους τους χαλεπούς χρόνους της Κατοχικής Περιόδου. 'Αξιομνημόνευτος είναι, νομίζομεν, μία προσέτι ενέργεια τοΰ Υπουργού τούτου υπέρ των εργαζομένων και πέραν τοΰ ωραρίου εργασίας τοϋ ΥΕΘΑ. Συγκεκριμένως, «το έργατοτεχνικόν προσωπικόν της Στρατιωτικής Υπηρεσίας έν 'Αθήναις και Πειραιεϊ ύπεχρεώθη, όπως άσχολήται κατά μή εργασίμους ημέρας και ώρας, ύποκείμενον ούτως εις μεγαλύτερους κόπους». Εις το προσωπικόν τοΰτο ένέκρινεν ό Μπάκος να δίδεται από 1ης Μαρτίου 1942 κέξ. τό ποσόν των 20 δρχ. ώς ημερησία άποζημίωσις 62. Ή μικρά αύτη επιπρόσθετος αμοιβή ήτο μεν οικονομικώς ευκαταφρόνητος, αλλ' ηθικώς ικανοποιεί τους ανωτέρω εργαζομένους, επειδή έβλεπον ότι ό Υπουργός των ένδιεφέρετο δι' αυτούς, έκτιμών ιδιαιτέρως τον επί πλέον μόχθον των. Σχεδόν μεσοϋντος Φεβρουαρίου τοΰ έτους 1942, ό Μπάκος έξεδήλωσεν εμπράκτως τό ενδιαφέρον του περί μιας κατηγορίας 'Αξιωματικών, ένεκα τών εξαιρετικών υπηρεσιών των έν καιρώ πολέμου. Πλέον συγκεκριμένως, επρόκειτο περί τών εφέδρων εκ μονίμων Αξιωματικών, οι όποιοι, κατά τον Πόλεμον 1940 1, υπηρετούντες εις Συντάγματα και Στρατηγεία Μεραρχιών και Σωμάτων Στρατού, παρέσχον έξαιρετικάς υπηρεσίας επί τοΰ πεδίου της μάχης και εις τήν κυρίως ζώνην τών επιχειρήσεων. Ούτοι, κατά διαταγήν τοΰ Μπάκου, προσκομίζοντες σχετική ν βεβαίωσιν τοΰ Διοικητού τής Μονάδος των, θα έλάμβανον «προσωρινώς πλήρεις άποδοχάς ενεργείας τοΰ βαθμού των» 63. Και τούτο τό μέτρον βεβαίως άπέβλεπεν εις τήν οίκονομικήν ένίσχυσιν τών ανωτέρω Αξιωματικών, προδίδει δ' έν ταύτω τό ενδιαφέρον του περί αυτών τών συναδέλφων του. Σχεδόν συγχρόνως, προς συμπλήρωσιν τής περί Ταμείου Αρωγής διαταγής του 64, ό Υπουργός διέταξεν, όπως, άπό 4ης Απριλίου 1942 κέξ., κρατήται ποσόν δρχ. 30 καθ' εκαστον μήνα, διότι «καθορίζομεν τό ίδιον Ταμεϊον Αρωγής (Αξιωματικών) ώς τοιούτο και τών μονίμων εθελοντών και άνακατατεταγμένων οπλιτών τοΰ Στρατεύματος» 65. Τοιουτοτρόπως, και αϊ οίκογέ 62. Δγή ΥΕΘΑ/Δ. Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 3β, υπ' αρ. πρωτ. 100564/9.2.1942 (=Άρχείον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/46). Τήν άποζημίωσιν ταύτην έχορήγησεν ò Μπάκος, έχων υπ' όψει του άφ' ενός μεν τον Α.Ν. 2685 (=Φ.Ε.Κ. 413), άφ' έτερου δε δύο προγενεστέρας διαταγάς τοΰ ΥΕΘΑ, ήτοι τάς υπ' άρ. πρωτ. 224133/14.12.1940 και 130305/27.3.1941. Τών σχετικών τούτων εγγράφων γίνεται μνεία εις τήν διαταγήν ταύτην τής 9ης Φεβρ. 1942. 63. Δγή ΥΕΘΑ/Δ. Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 2β, υπ' άρ. πρωτ. 100563/13.2.1942 (=Αρχεΐον ΔΙΣ,Φ.917/Β/51). 64. Βλ. ύποσημείωσιν υπ' άρ. 61 τοϋ παρόντος πονήματος. 65. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 3 α, ύπ' άρ. πρωτ. 100294/14.2.1942 (=Αρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/53).

354 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα νειαι των ώς άνω οπλιτών θα έτύγχανον βοηθείας εν περιπτώσει αντίξοων περιστάσεων δια νόσους, ατυχήματα, θανάτους κτλ. 'Αρχομένου Μαρτίου τον 1942, καθωρίσθη σαφώς ό τρόπος υπολογισμού τών αποδοχών τοΰ ημερομισθίου ιδιωτικού προσωπικού τοϋ ΥΕΘΑ. Κατόπιν σχετικής Διαταγής τοΰ Υπουργού, το προσωπικόν τοϋτο θα έμισθοδοτεΐτο μόνον δι' όσας ημέρας τοΰ μηνός είργάζετο, ώς και δια τον έ'κτακτον φόρτον εργασίας επειγούσης φύσεως. Τοϋτο έσήμαινεν, ότι δεν έδικαιολογοΰντο άποδοχαί δια τάς Κυριακάς και αργίας 66. Λίαν σημαντικόν μέτρον δια την έπιβίωσιν τοΰ μη ένστολου προσωπικοΰ τοΰ ΥΕΘΑ ήτο το άφορων εις τήν λειτουργίαν και διανομήν συσσιτίου. Και τοΰτο αναμφιβόλως προσγράφεται εις το ένεργητικόν τοΰ Μπάκου. Η Δ. τής 10ης Μαρτίου 1942, υπογραφομένη υπό τοΰ Γεν. Διευθυντού τοΰ ΥΕΘΑ Υποστρατήγου Χρ. Καράσσου, μας πληροφορεί, ότι ή λειτουργία αύτοΰ θα ήρχιζεν άπό τής 11ης Μαρτίου καί «δια τήν τήρησιν τής τάξεως κατά τήν διανομήν ορίζω τον άνθυπολοχαγόν Τσιάκον Γ. δια το χρονικόν διάστημα άπό αΰριον μέχρι 15ης τρέχοντος» 67. Είναι πλέον ή βέβαιον, ότι δια τοΰ λίαν εύεργετικοΰ αύτοΰ μέτρου έσώθησαν άρκεταί ζωαί υπό τάς όλως αντίξοους συνθήκας τής ζοφερός εκείνης εποχής. Δι' άλλης, εξίσου σημαντικής, διαταγής τοΰ εν λόγω Υπουργού ενεκρίθη ή, αντί συντάξεως καί μερίσματος, καταβολή αποδοχών (εν ενεργεία) εις τους εφέδρους εκ μονίμων Αξιωματικούς, οι οποίοι κατά τον πόλεμον 1940 1 είχον αποδεδειγμένως υπηρετήσει εις τήν Ζώνην τών Πρόσω 68. Ούτω, λόγω τής σημαντικής διαφοράς μεταξύ μισθού καί συντάξεως, αρκούντως ένισχύετο άπό οικονομικής πλευράς καί αυτή ή κατηγορία τών στρατιωτικών. Έπί Κυβερνήσεως Γ. Τσολάκογλου, δτε δηλ. Υπουργός Εθνικής Αμύνης ήτο ό Γ. Μπάκος, επετεύχθη ή άνύψωσις τής Ελληνικής Σημαίας εις τα κτήρια έδρας πολιτικών αρχών, νομαρχών καί έπαρχων. Ή άνάρτησις τής Σημαίας μας κατέστη δυνατή χάρις εις σχετικόν διάβημα τής ανωτέρω Κυβερνήσεως, το γεγονός δε τοΰτο αναφέρει ό Τσολάκογλου εις τα Απομνημονεύματα αυτού, δημοσιευθέντα ένδεκα έτη μετά τον θάνατον του 69. Τοΰ επιτεύγματος τούτου δεν ήτο βεβαίως άμοιρος ό Μπάκος, τρανήν δέ 66. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 40088/2.3.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/ 93). 67. Η.Δ. 10.3.1942 (=Άρχεΐόν ΔΙΣ/Φ. 917/Β/98). 68. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 2^, υπ' άρ. πρωτ. 100444/6.3.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/99). 69. 'Απομνημονεύματα Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, 'Αντιστράτηγου, 'Επιμέλεια Καίτης Γ. Τσολάκογλου, 'Αθήναι 1959, σσ. 193 4 καί 248. Είναι χαρακτηριστικόν, ότι οί άνδρες τής Τιμητικής Φρουράς τοΰ 'Αγνώστου Στρατιώτου, περί τής όποιας έγένετο ανωτέρω λόγος (βλ.

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 355 περί τούτου άπόδειξιν αποτελεί έ'γγραφόν του, εις το όποιον σαφώς αναγράφεται: «Έν 'Αθήναις ή άνύψωσις της Ελληνικής Σημαίας επιτρέπεται: α) Έπί τής 'Ακροπόλεως όμοΰ μετά τής 'Ιταλικής και Γερμανικής τοιαύτης, β) Μόνη, έπί τής κυρίας προσόψεως των Παλαιών Ανακτόρων, έδρας τοϋ Γραφείου τοϋ Έλληνος Πρωθυπουργού, γ) Όμοϋ μετά τής 'Ιταλικής και Γερμανικής Σημαίας έπί τών κτιρίων έδρας Δημαρχείου 'Αθηνών. 'Εντέλλομαι, όπως τηρηθώσιν αυστηρώς τάνωτέρω.» 70. Την ένέργειαν ταύτην δεν επιτρέπεται να παράβλεψη ή να υποβάθμιση ό αμερόληπτος Ιστορικός, ό όποιος πρέπει να έπαινέση δια τούτο την δυάδα Τσολάκογλου Μπάκου. Τον Μπάκον άπησχόλει πάντοτε ή οικονομική ένίσχυσις τοϋ, ένστολου και μη, προσωπικού τοϋ ΥΕΘΑ. Κατέβαλλε προς τούτο συνεχείς προσπάθειας, προς έξασφάλισιν τών απαιτουμένων εκάστοτε κονδυλίων. Δεν ήτο όμως τούτο διαρκώς έφικτόν, διότι ύπήρχον περιπτώσεις, κατά τάς οποίας άπητεΐτο ή έ'γκρισις τοϋ Υπουργού Οικονομικών. Χαρακτηριστική είναι ή περίπτωσις καταβολής επιδόματος εις στρατιωτικούς δια τάς έν Κρήτη διαμένουσας οικογενείας των. Τούτο κατεβάλλετο ανελλιπώς εις αυτούς άπό Αύγ. 1941 «δυνάμει τής υπ' αριθ. 104865/10.9.'41 διαταγής ημών, ώς συνεπληρώθη δια μταγενεστέρων τοιούτων». Δυστυχώς, και παρά την έπιθυμίαν τοϋ Μπάκου, τούτο έπαυσε χορηγούμενον από 1ης 'Απριλίου τοϋ 1942 ένεκα «τοϋ υπ' άρ. 26909/25.2.1942 εγγράφου τοϋ Υπουργείου Οικονομικών (Γ.Δ.Δ. Λογ/κοϋ)» 71. ύποσημείωσιν υπ' άρ. 32 τοϋ παρόντος πονήματος περί τής μισθοδοσίας των ανδρών της), άπέδιδον τάς κεκανονισμένας τιμάς εις τήν Έλληνικήν Σημαίαν, κατά τήν έ'παρσιν και ύποστολήν αυτής είς τα Παλαιά 'Ανάκτορα. Γράφει έπί λέξει ό Τσολάκογλου (σελ. 194): «Ή τοιαύτη εθνική ιεροτελεστία έγίνετο ενώπιον μεγάλου πλήθους συγκεντρου μένων είς τήν πλατεΐαν τοϋ 'Αγνώστου Στρατιώτου, είς τάς εκατέρωθεν οδούς και ακόμη είς τήν πλατεΐαν Συντάγματος και ετι μακρύτερα. Αϋτη έδόνει τα στήθη πάντων νομιζόντων εαυτούς ελευθέρους προς στιγμήν, άνεπτέρωνε το φρόνημα και ένέπνεεν ελπίδας, ώς και ρίγη συγκινήσεως είς τα άναρριπίσματα τής Κυανόλευκου. Το τοιούτο αντελήφθησαν οι 'Ιταλοί, είς τους όποιους άρχήθεν άπήρεσε το παραχωρηθέν παρά τών Γερμανών προνόμιον τοϋτο και ένεκα τούτου άπηγόρευσαν τήν άπόδοσιν τιμών είς τήν Σημαίαν με τήν δικαιολογίαν ότι παρεκωλύετο ή συγκοινωνία και ή κίνησις τών οπλιτών των και ήπειλεΐτο ή διασάλευσις τής τάξεως». Έκ τής μαρτυρίας ταύτης προκύπτει άβιάστως, ότι οί 'Ιταλοί, πάντοτε κατατρυχόμενοι έκ τοϋ συμπλέγματος τοϋ ηττημένου καθ' ολην τήν Κατοχήν, ήνωχλοϋντο έκ τής τοιαύτης υπερήφανου στάσεως τών Ελλήνων, διό και ή έκ μέρους των σχετική άπαγόρευσις. 70. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Ιον (Γ.Ε.Σ.)/Τμ. Α, υπ' αρ. πρωτ. Ε.Π. 6003/896/7.3.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/104). 71. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. Ι α, υπ' άρ. πρωτ. 249590/11.3.1942 (=Άρχείον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/114).

356 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Έν τούτοις, ύπήρχον και άρκεταί περιπτώσεις, κατά τας οποίας ό Μπάκος ήσθάνετο ευτυχέστερος, διότι αϊ ένέργειαί του άπέδιδον τους αναμενόμενους καρπούς και αί άποδοχαί κατεβάλλοντο κανονικώς εις ώρισμένας κατηγορίας δικαιούχων. Αύται αναγράφονται εις σχετικήν διαταγήν του της 14ης Μαρτίου 1942 και είναι οι ακόλουθοι: "Εφ. εκ μονίμων 'Αξιωματικοί τοΰ Ν.Δ. 510/41, λαμβάνοντες άποδοχάς αντί συντάξεως και μερίσματος. "Εφ. Αξιωματικοί νοσηλευόμενοι εις Στρατιωτικά Νοσοκομεία και μη ύπαχθέντες εις τον Νόμον 4506. Ούτοι έλάμβανον άποδοχάς άνά δεδουλευμένον 20ήμερον (νοσηλευόμενοι εις επαρχίας) ή ανά δεδουλ. 15ήμερον (νοσηλευόμενοι εις Αθήνας, Πειραιά και περίχωρα των). Θεραπαινίδες αναπήρων (λαμβάνουσαι μισθόν άνάλογον τοΰ τών ιδιωτικών υπαλλήλων). Οίκογένειαι αιχμαλώτων, έξαφανισθέντων και καταφυγόντων εις ξένας επικρατείας Αξιωματικών. Αύται έλάμβανον επίδομα δυνάμει τοΰ Α.Ν. 2919/41 και τών Ν.Δ. 707/41 και 822/41 ανά 20ήμερον ή 15ήμερον αναλόγως τοΰ τόπου διαμονής των 72. Πάντες οι ανωτέρω έλάμβανον, ένεργείαις τοΰ ΥΕΘΑ, τάς άποδοχάς των ή τα επιδόματα των κατά περίπτωσιν και ούτως ήδύναντο ν' αντιμετωπίσουν, έστω και μερικώς, τάς αντιξοότητας της Κατοχικής Περιόδου. Σημειωτέον, ότι δια τοΰ όρου «καταφυγόντες εις ξένας επικρατείας Αξιωματικοί» είναι όσοι στρατιωτικοί διέφυγον εις Μ. Ανατολήν, δια να συνεχίσουν την δράσιν αυτών κατά τών κατακτητών, άγγωνιζόμενοι παρά τό πλευρόν τών Συμμάχων. Ή έν Αθήναις Κυβέρνησις Τσολάκογλου, «για να ρίξει στάχτη στα μάτια τών κατακτητών» κατά το κοινώς λεγόμενον εξέδιδε διατάγματα, δια τών οποίων έτίθεντο οι ανωτέρω εις άργίαν δι' απολύσεως. Εις τήν πραγματικότητα, όμως, κρυφίως και χωρίς να τό γνωρίζουν οι κατακτηταί, ή έν λόγω Κυβέρνησις κατέβαλλε τάς μηνιαίας άποδοχάς, ή έστω επιδόματα, εις τάς οικογενείας αυτών και «απετέλεσε τον παρήγορον σύνδεσμον τών έξορμούντων έκτος τών ορίων της Ελλάδος και τών έγκαταλειπομένων εις τήν στοργικήν της μέριμναν οικογενειών των. Τήν παρήγορον ταύτην δύναμιν είμαι βέβαιος ότι τήν ήσθάνθησαν άπαντες οι διαφυγόντες εις Μ. Ανατολήν» 73. 72. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΠ/Γρ. 1 α, υπ' άρ. πρωτ. 253061/14.3.1942 (Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/120). 73. Βλ. Τσακαλώτον, ε.ά., σ. 55. Ούτος αναφέρει τήν ίδικήν του περίπτωσιν διαφυγής εις Μ. 'Ανατολήν, παραθέτει δ' έπί λέξει τήν φράσιν της συζύγου ενός άλλου διαφυγόντος συναδέλφου του: «'Εάν έλειπε ό Μπάκος και ό γεμάτος πόνο για μας υπέροχος βοηθός του 'Ιωάννης

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 357 Έν τω μεταξύ, ή λειτουργία της διανομής συσσιτίου εις το προσωπικόν τοΰ ΥΕΘΑ έγίνετο κανονικώς. Αΰτη καθημερινώς ήρχιζεν «από της 1340' ώρας, άπαγορευομένης της επιστροφής τών υπαλλήλων εις τα γραφεία των, τα όποια δεν είναι χώρος εστιάσεως». Τοΰτο επισημαίνει ό Υπουργός εις σχετικήν διαταγήν του και προσθέτει τα εξής εξ αφορμής μερικών κρουσμάτων αταξίας: «Όμοίως επί τής τάξεως κατά την διανομήν τοΰ συσσιτίου δεν μένω ικανοποιημένος. Συζητήσεις, μεμψημερίαι (sic, ενν. μεμψιμοιρίαι) και σχόλια απαγορεύονται απολύτως. Ό εκάστοτε αξιωματικός υπηρεσίας τοΰ Υπουργείου θα παρίσταται υποχρεωτικώς εις την διανομήν τοΰ συσσιτίου με έντολήν την έπίβλεψιν τής διανομής και την τήρησιν τής τάξεως» 74. Ή γλαφυρά περιγραφή τών άφορώντων εις το συσσίτιον εκείνο μας παρέχει σήμερον, μετά εξηκονταετίαν συναπτήν, λίαν ευκρινή τήν εικόνα τοΰ Προσωπικοΰ τοΰ ΥΕΘΑ, άναμένοντος να λάβη τήν μερίδα τοΰ φαγητοΰ καθ' έκάστην, ευθύς μετά το πέρας τής εργασίας του. Μία άλλη χαρακτηριστική ενέργεια τοΰ Υπουργού, προς οικονομική ν άνακούφισιν τοΰ ημερομισθίου προσωπικού, δια το οποίον δεν έδικαιολογεΐτο τότε αμοιβή κατά τάς αργίας, είναι ή εξαιρετικώς επείγουσα διαταγή του τής 27ης Μαρτίου 1942, δια τής οποίας ή Δευτέρα τοΰ Πάσχα έχαρακτηρίζετο ως εργάσιμος ημέρα «αποκλειστικώς και μόνον δια τήν πληρωμήν» τοΰ προσωπικού τούτου, χωρίς τήν ύποχρέωσιν τής προσελεύσεως και εργασίας του 75. Αξιέπαινος είναι επίσης ή, μετ' ολίγας ημέρας εκδοθείσα, διαταγή τοΰ Μπάκου υπέρ ενισχύσεως προερχομένου έκ κρατήσεων άπό τάς μηνιαίας άποδοχάς τοΰ προσωπικού τοΰ ΥΕΘΑ, αρχής γενομένης άπό τής 10ης Απριλίου. Αι κρατήσεις αύται ήσαν αϊ ακόλουθοι: ανωτάτων Αξιωματικών δρχ. 100, ανωτέρων Αξιωματικών δρχ. 80, κατωτέρων Αξιωματικών δρχ. 50, Ανθυπασπιστών δρχ. 30, Υπαξιωματικών και οπλιτών δρχ. 15, μον. και έκτ. Ίδιωτικοΰ προσ/κοΰ δρχ. 10. Αι κρατήσεις αύται έγίνοντο «ϊνα ή ένίσχυσις αύτη προέρχεται εξ αυτών τούτων τών συναδέλφων των, τών Στρατιωτικών δηλονότι και τών μονίμων και εκτάκτων υπαλλήλων» 76. Παπαδημητρίου, ασφαλώς γυναίκες συναδέλφων θα έφθαναν στα έσχατα, για να σώσουν τα παιδιά τους». 74. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 40110/16.3.1942 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/125). 75. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Γεν. Διευθυντού, υπ' άρ. πρωτ. 40137/27.3.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/152). 76. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. Ύπουργοϋ/Τμ. II, υπ' άρ. πρωτ. 31817/10.4.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/ Β/179).

358 Νικολάου Σολ. Δεπάστα Τελευτώντος 'Απριλίου 1942, ό Μπάκος δια διαταγής του καθώρισε σαφώς τον τρόπον συγκεντρώσεως και διαφυλάξεως τών Στρατιωτικών 'Αρχείων. Οΰτως, εκαστον Γραφεΐον Μητρώου (πλην τών Α και Β' 'Αθηνών και Θεσσαλονίκης) ύπεχρεοΰτο ν' άναλάβη την συγκέντρωσιν και διαφύλαξιν τών ώς άνω 'Αρχείων του εντός τών διαμερισμάτων του. Ειδικώς, τα 'Αρχεία τών Χρηματικών Διαχειρίσεων έπρεπε ν' άποστέλλωνται προς φύλαξιν εις την Γ' Διαχείρισιν Υ.Ε.Α. Ήτο άναγκαΐον, όπως καταβληθή προσπάθεια, «ώστε να συντελεσθή το ταχύτερον ή συγκέντρωσις τών Στρατιωτικών Αρχείων» 77. Το ενδιαφέρον τοϋ Υπουργού υπέρ τών ανωτέρω 'Αρχείων ήτο εΰλογον, λαμβανομένης υπ' όψει της σπουδαιότητας των, ώς καί της ανωμάλου καταστάσεως της Κατοχικής Περιόδου, ένεκα τής οποίας το σύνολον ή μέρος του αρχειακοί] εκείνου ύλικοΰ έκινδΰνευε ν' άπολεσθή ή να καταστραφή. Περί τα μέσα του α' δεκαημέρου Μαΐου 1942, ό Υπουργός ενέκρινε να χορηγηθή δάνειον δρχ. 5.000 «εις το εκτακτον ίδιωτικόν προσωπικόν τής Στρατιωτικής Υπηρεσίας, ίνα τοΰτο δυνηθή να παραλαβή τα υπό τοΰ Πρατηρίου χορηγηθησόμενα τρόφιμα επί πληρωμή, άτινα διένειμε το Ύπουργεΐον Επισιτισμού». Ή άπόδοσις τόσον αυτοί) τοΰ δανείου, όσον και τών ήδη τριών προηγουμένων, θα επραγματοποιεΐτο δια μηνιαίων δόσεων δρχ. 1.500, αρχής γενομένης άπό τής μισθοδοσίας τής 6ης 'Ιουνίου 1942 78. Καί το μέτρον τοΰτο τοΰ Μπάκου απέβλεπε βεβαίως εις την οίκονομικήν διευκόλυνσιν τοΰ ανωτέρω προσωπικοΰ τοΰ ΥΕΘΑ, το όποιον άλλως δυσχερέστατα ή καί ουδόλως θα ήδΰνατο να προμηθευθή τ' αναγκαία τρόφιμα, δεδομένου τοϋ ιλιγγιώδους καλπασμοΰ τοΰ πληθωρισμοΰ. Έν άλλο, εξίσου σπουδαϊον, ζήτημα, το όποιον σοβαρώς άπησχόλησε τον Ύπουργόν, ήτο ή συγκέντρωσις, καταγραφή καί διάσωσις πληθώρας βιβλίων καί μελετών, διάσπαρτων καί, έν πολλοίς, αταξινόμητων. Ό ανεκτίμητος αυτός πνευματικός πλοΰτος δεν έπρεπε ν' άφεθή βορά τοΰ χρόνου, ενδεχομένως καί τών κατακτητών, εκ τών οποίων ώρισμένοι ήσαν φιλόμουσοι καί βιβλιόφιλοι (εντός καί έκτος εισαγωγικών!). Προς τοΰτο ό Μπάκος, περί τα τέλη Μαΐου 1942, διέταξε τήν συγκρότησιν 4μελοΰς επιτροπής, αποτελούμενης έκ τών κάτωθι: Άντισυνταγματάρχου (Ίππ.) Άνδρ. Μπαλοδήμου (ώς προέδρου), Άντισυνταγματάρχου (ΠΖ) Κων. Δόβα, Άντισυν 77. Δγη ΥΕΘΑ/Γρ. Ι (Γ.Ε.Σ.)/Τμ. Β', υπ' άρ. πρωτ. 173338/1898/28.4.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/214). 78. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/τμ. ΙΙΙ/Γρ. 3^, υπ' άρ. πρωτ. 101810/6.5.1942 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/236).

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 359 ταγματάρχου (ΠΖ) Θρασυβ. Ίωαννίδου και Λοχαγού (ΠΒ) Λέων. Ρόκα (ώς μελών). Ή ανωτέρω επιτροπή ύπεχρεοϋτο να συγκέντρωση όλα τα ώς άνω βιβλία, να τα καταγράψη και να σύνταξη σχετικόν πρωτόκολλον, εις το όποιον συνημμένος θα ήτο πίναξ περιλαμβάνων λεπτομερώς τον τίτλον εκάστου βιβλίου, τον α/ά αύτοΰ, τον α/ά της βιβλιοθήκης εις τήν οποίαν θα ετίθετο κ.τ.τ. Ώς αναγράφεται εις τήν σχετικήν διαταγήν τοϋ Μπάκου, άντίγραφον τοϋ πρωτοκόλλου και τοϋ πίνακος τούτου «να μοί ύποβληθη υπό τοϋ Προέδρου της επιτροπής μέχρι της 10 προσεχοϋς μηνός Ιουνίου έ.έ'.». Χώροι συγκεντρώσεως και διαφυλάξεως τών βιβλίων ώρίζοντο οι εξής: Ή Αίθουσα Συμβουλίων τοϋ Υπουργείου (δωμάτιον υπ' άρ. 20), τό Γραφεϊον Έπιθεωρητοϋ τοϋ Υπουργείου, τό Γραφεϊον Γεν. Διευθυντοϋ τοϋ Υπουργείου και τό Γραφεϊον τοϋ Υποστρατήγου Τηλεμ. Παπαδοπούλου. Διαχειριστής τοϋ πολυτίμου αύτοϋ ύλικοϋ ήτο ό Λοχαγός Ν. Καστανής και "Εφορος τών Βιβλιοθηκών τοϋ ΥΕΘΑ ό προμνημονευθείς πρόεδρος τής επιτροπής Μπαλοδήμος 79. Τοιουτοτρόπως, δια τής υλοποιήσεως αυτής τής διαταγής τοϋ Ύπουργοϋ, ό πολύτιμος εκείνος θησαυρός τοϋ Δημοσίου, και συγκεκριμένως τοϋ Στρατεύματος, ευρέθη ασφαλής εις έλληνικάς χείρας. Έν άλλο, οικονομικής φύσεως, μέτρον, τό όποιον έ'λαβεν ό Μπάκος υπέρ τοϋ Στρατιωτικοϋ και Πολιτικοϋ Προσωπικοϋ τοϋ ΥΕΘΑ, ήτο ή δια διαταγής του τής 20ής Ιουνίου 1942 καταβολή τοϋ αντιτίμου εισιτηρίου τοϋ ήλεκτρικοϋ σιδηροδρόμου Αθηνών Πειραιώς εις τους Αξιωματικούς καί Στρατιωτικούς Υπαλλήλους, οι όποιοι διέμενον εις περιοχάς τοϋ Πειραιώς. 'Επίσης, δια τής αυτής διαταγής, ενεκρίθη ή καταβολή τοϋ ποσοϋ τών δρχ. 3.000 μηνιαίως εις τους διαμένοντας εις τάς τότε κοινότητας Χαλανδρίου, Αμαρουσίου, Κηφισίας καί Αγίας Παρασκευής, οι όποιοι ήρχοντο εις τό Ύπουργεΐον καθημερινώς προς άνάληψιν τών καθηκόντων των, χρησιμοποιούντες τα αρχέγονα μεταφορικά μέσα τής τραγικής εκείνης εποχής τα γωστά εις τους παλαιοτέρους ώς «γκαζοζέν». Όπωσδήποτε, τό μέτρον αυτό άνεκούφιζε κάπως τους εργαζομένους, οι όποιοι ούτως άπηλάσσοντο τής εξ ιδίων καταβολής εισιτηρίων 80. Ή τελευταία σημαντική διαταγή τοϋ Μπάκου ώς Ύπουργοϋ 'Εθνικής Αμύνης, ώς προέκυψεν εκ τής έρεύνης τοϋ οικείου αρχειακού ύλικοϋ, φέρει 79. Δγή ΥΕΘΑ/Γρ. ΙΓΤμ. Α, ύπ' άρ. πρωτ. 173389/2330/27.5.1942 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/276). 80. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Έπιμελητείας/Τμ. ΙΙΙ/Γρ. 4, ύπ' άρ. πρωτ. 102523/20.6.1942 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/Β/323).

360 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα ήμερομηνίαν 17.2.1943 και άφορα εις την διαβάθμισιν ώρισμένων μελών «τοϋ μονίμου ιδιωτικού προσωπικοί) της Στρατιωτικής Υπηρεσίας». Δι' αυτής της διαταγής ό Υπουργός έκοινοποίει την υπ' άρ. 251113/9.1.1943 άπόφασίν του περί τής διαβαθμίσεως «μον. υπαλλήλων τής Στρατιωτικής Διευθύνσεως», δημοσιευθεϊσαν εις το υπ' άρ. 17 ΦΕΚ/5.2.1943 (τεΰχος Γ'). Αΰτη άφορα, συνεπώς, εις την προαγωγήν τών ανωτέρω υπαλλήλων, οι όποιοι έκέκτηντο τα υπό τοΰ άρθρου 1 παραγρ. 2 τοϋ Ν.Δ. 598/1941 προβλεπόμενα προς τοϋτο προσόντα. Επρόκειτο περί 19 συνολικώς ατόμων, τα όποια εΐχον συμπεριληφθή εις τον πίνακα τών προακτέων, συνταχθέντα παρά τοΰ, δυνάμει τοϋ Α.Ν. 786/1937 προβλεπομένου, Διοικητικοϋ Συμβουλίου τοϋ ΥΕΘΑ. Έξ αυτών 6 άτομα, έχοντα τον βαθμόν τοϋ 'Ακολούθου, με 14ετή ύπηρεσίαν και κεκτημένα άπολυτήριον Γυμνασίου, προήγοντο εις τον βαθμόν τοϋ Γραμματέως Β' Τάξεως και 13 άτομα, έχοντα ομοίως τον βαθμόν τοϋ Ακολούθου, μέ 17ετή ύπηρεσίαν και μη κεκτημένα άπολυτήριον Γυμνασίου, προήγοντο επίσης εις τον βαθμόν τοϋ Γραμματέως Β' τάξεως 81. Ή προαγωγή συνεπήγετο βεβαίως και περαιτέρω αύξησιν τοϋ μισθοϋ τών ανωτέρω. Ώς αποδεικνύεται εκ τοϋ εγγράφου τούτου, ό Μπάκος εν δίμηνον προ τής παραιτήσεως του 82 και τής αποχωρήσεως του εκ τοΰ Υπουργείου, εμερίμνησε και περί τής προαγωγής εκείνων, οι όποιοι έδει να προαχθούν βάσει προσόντων και τοΰ απαιτουμένου χρόνου υπηρεσίας. *** Εις τό σημεΐον αυτό, δια τής παραθέσεως και τοϋ ανωτέρω εγγράφου περί διαβαθμίσεως τοΰ προσωπικοϋ, όλοκληροϋται ή, κατά τό δυνατόν, σαφής και λεπτομερής περιγραφή τοΰ έργου, τό όποιον έπετέλεσεν ό Υποστράτηγος Γ. Μπάκος ώς Υπουργός 'Εθνικής 'Αμύνης σχεδόν έπί διετίαν. Ή βάσει τοϋ λίαν σημαντικοϋ και ανεκδότου άρχειακοΰ ύλικοϋ τοΰ υπ' άρ. 917 φακέλλου παρουσίασις τοΰ εν λόγω έργου αποδεικνύει τό εύρος και τήν σπουδαιότητα τών, κατά περίπτωσιν, ενεργειών τοϋ Ύπουργοΰ τούτου. Τα σχετικά έγγραφα όμιλοΰν άφ' εαυτών περί τοΰ μεγάλου και συνεχοΰς ενδιαφέροντος του υπέρ τών υπηρετούντων εις τό ΥΕΘΑ, στρατιωτικών και πολιτών, ανεξαρτήτως βαθμοϋ και θέσεως. Κατ' επανάληψιν χορήγησις δανείων, προκαταβολαί μισθών, βελτίωσις τών αποδοχών, λειτουργία και διανομή συσσιτίου πάντα ταϋτα προσγράφονται εις τό ένεργητικόν τοϋ περί ου πρόκειται Ύπουργοΰ. Επίσης, ή εργώδης προσπάθεια προς συγκέντρω 81. Δγή ΥΕΘΑ/Διεύθυνσις Προσωπικοΰ/Τμ. ΣΤ, υπ' άρ. πρωτ. 147497/17.2.1943 (=Άρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 917/171). 82. Αΰτη έδημοσιεύθη εις το υπ' άρ. 80 ΦΕΚ/τεΰχ. Α77.4.1943, σ. 325.

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 361 σιν και διάσωσιν των στρατιωτικής φύσεως αρχείων και αϊ ένέργειαι προς αποφυγήν απώλειας μεγάλου άριθμοΰ βιβλίων, διάσπαρτων μέχρι τότε και εν πολλοίς αταξινόμητων, αποτελούν έ'ργον τοΰ Μπάκου. Πέραν αυτών, ώς έχει γραφή εις τα ήδη μνημονευθέντα δύο σχετικά πονήματα μας, πολλά ώφελήθη τότε ή Διεύθυνσις Υγειονομικής Υπηρεσίας τοΰ ΥΕΘΑ, ενώ άξιοπρόσεκτον ήτο το υπό τον Άντιστράτηγον Δ. Καθενιώτην συγγραφέν έργον περί τής δράσεως τοΰ Έλληνικοΰ Στράτου κατά τον Πόλεμον 1940 1941, έργον πραγματοποιηθέν εντός των πλαισίων τής λειτουργίας τοΰ Συμβουλίου των 'Αντιστράτηγων και κατά διαταγήν τοΰ Μπάκου. Πάντα ταΰτα, βεβαίως, συντελοΰν ε'ις τήν άποτίμησιν αύτοΰ τοΰ έργου κατά τρόπον θετικόν. Έν τούτοις, ό Ιστορικός οφείλει ν' άναφερθή εί'ς τίνα αμφιλεγόμενα, οΰτως ειπείν, στοιχεία άφορώντα εις τον Μπάκον. Πρόκειται περί τής αποκαλούμενης φιλοαξονικής τοποθετήσεως του επί Κατοχής. Έχει έκφρασθή ή άποψις ότι ό Μπάκος, λόγω προσωπικού μίσους προς τον Βασιλέα Γεώργιον Β', κατέστη έρμαιον των παθών του και, πιστεύων εις τήν Νίκην τοΰ 'Άξονος περισσότερον τών συναδέλφων του (ενν. τών εις τήν Κυβέρνησιν Τσολάκογλου), «ακολουθεί τον άντεθνικόν δρόμον των» 83. Ό συγγραφεύς δέν εξηγεί, διατί ό Μπάκος έτρεφε κατά τοΰ Βασιλέως μίσος, τό όποιον, πάντως, δέν είναι άλλοθεν γνωστόν. Πιθανώς ύποθέτομεν τό αίσθημα τοΰτο έξεπήγασεν εκ τής άποτάξεώς του δια τοΰ από 3 Δεκεμβρίου 1923 Β. Δ 84. Άς μή λησμονήται, όμως, ότι κατ' έκείνην τήν περίοδον ό Βασιλεύς ήτο, τρόπον τινά, δέσμιος τής βουλήσεως τών ιθυνόντων τής επαναστάσεως τοΰ 1922. Κατά συνέπειαν, πιεζόμενος υπέγραφε παρόμοια διατάγματα, δι' ων άπετάσσοντο ικανοί μέν αξιωματικοί, αλλά μή οπαδοί τών επαναστατών. Ώς προς τον «άντεθνικόν δρόμον» τοΰ Μπάκου, ό χαρακτηρισμός θα ήτο ορθός και δίκαιος, μόνον άν ούτος έπρόδιδεν εις τους κατακτητάς άντιστασιακήν δραστηριότητα συναδέλφων του στρατιωτικών ή άν ήτο καταχραστής δημοσίου χρήματος, εκμεταλλευόμενος τήν θέσιν του ώς Υπουργού. Ουδέν, όμως, εξ αυτών έπεσημάνθη τό άντίθετον μάλιστα συνέβη, ώς προκύπτει εκ τών, μνημονευθεισών ήδη, μαρτυριών τοΰ στενού συνεργάτου του Τσακαλώτου. Ή πλέον σοβαρά κατά τοΰ Μπάκου κατηγορία ήτο ή σύνδεσίς του προς τήν συγκρότησιν εθελοντικής Λεγεώνος ή «Κυανόλευκου Μεραρχίας» εξ 83. Νικ. Ά. Άντωνακέα, Φως εις το σκότος τής Κατοχής. Εθνική Άντίστασις 1941 1944. Ηρωισμοί Αντοθνσίαι Αθλιότητες, 'Αθήναι 1947, σ. 102. 84. Ή περί άποτάξεως σχετική πληροφορία προέρχεται εκ τοϋ Βιογραφικοί) Σημειώματος του (=Άρχεΐον 4ου Γρ. ΔΙΣ).

362 Νικολάου Σολ. Δεπάστα Ελλήνων έφεδρων 'Αξιωματικών. Αΰτη, κατά τους υποστηρίζοντας αυτήν τήν άποψιν, θα έστέλλετο εις τήν τότε Σοβ. Ένωσιν, δια να πολεμήση παρά το πλευρον των Γερμανών 85. Δακτυλόγραφον και άνυπόγραφον σημείωμα, συνταχθέν εν 'Αθήναις, «τη 18η 7/βρίου 1941», άφορα εις το θέμα τοΰτο 86. Ό άγνωστος συντάκτης γράφει ότι ό Μπάκος «επεχείρησε συνεννόησιν προς άποστολήν Λεγεώνος εις το Ρωσσικόν μέτωπον και συγκαλέσας τους έν 'Αθήναις αξιωματικούς εις τήν αϊθουσαν της Παλαιάς Γερουσίας ώμίλησεν εναντίον τών συναδέλφων του εκείνων, οι όποιοι ήκολοΰθησαν τον Βασιλέα και τήν Κυβέρνησιν έξω, ταχθέντες υπέρ της πολιτικής, ήτις προώρισται να άποβή προς βλάβην τής Πατρίδος». Ή μαρτυρία αΰτη, και διότι περιλαμβάνεται εις άνυπόγραφον κείμενον και διότι δέν δύναται να διασταυρωθή προς άλλην άνάλογον πληροφορίαν περί τοιαύτης ομιλίας τοΰ Μπάκου δημοσία, δέν πρέπει να θεωρηθή ώς αξιόπιστος. Από γερμανικής πλευράς, ως προς αυτό το θέμα, δηλαδή το τής συγκροτήσεως λεγεώνος, υπάρχει κρυπτογραφημένον τηλεγράφημα τοΰ έν Αθήναις Γερμανού Αξιωματούχου Graevenitz προς τον πρεσβευτήν Altenburg. Ό έν λόγω Αξιωματούχος ισχυρίζεται, ότι ό Μπάκος (χαρακτηριζόμενος ώς γερμανόφιλος) τού εΐπεν «ότι κυκλοφορεί εξ αρχής ευρύτατα μεταξύ τοΰ ελληνικού λαού ή ζωηρά σκέψις περί συμμετοχής μιας ελληνικής Λεγεώνος εις τον αγώνα κατά τής Ρωσίας. Επιθυμεί μόνον έν τη άρμοδιότητί του ώς Υπουργού Αμύνης να ρύθμιση αυτό το θέμα. Ή ελληνική κυβέρνησις δέν έχει μέχρι τούδε άσχοληθή μέ αυτό το θέμα, επειδή ό Πρόεδρος τής Κυβερνήσεως Τσολάκογλου δέν συμφωνεί μετά τού Μπάκου» 87. Έπί τού σοβαρού αυτού ζητήματος, λεκτέον ότι μεταξύ τών έγγραφων τού υπ' άρ. Φ. 917 ουδέν σχετικόν στοιχεΐον υπάρχει. Ό Τσακαλώτος 88 ουδόλως αναφέρει τήν τοιαύτην συγκρότησιν, ό δέ Τσολάκογλου 89 σαφώς γράφει ότι ή συγκρότησις τής Λεγεώνος «έπεχειρήθη να γίνη και είς τήν Ελλάδα υπό έξωκυβερνητικών κύκλων», ύπονοών προφανώς τάς τότε έν Ελλάδι φιλοαξονικάς οργανώσεις, αϊ όποΐαι πράγματι έπεθύμουν τήν δρά 85. Ίακ. Π. Χονδροματίδου, Ή μαύρη σκιά στην Ελλάδα. Έθνικοσοσιαλιστικες και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα τον Μεσοπολέμου και τής Γερμανικής Κατοχής (1941 1944), έν τη σειρά «Οι Μονογραφίες τοΰ περιοδικοί) "Στρτιωτική Ιστορία"», 'Αθήνα 2001, σ. 60. 86. «Σημείωμα περί τής έν Ελλάδι καταστάσεως άπο τής 23ης Απριλίου έ.ε. και έντεϋθεν», σ. 5 (=Άρχεϊον ΔΙΣ, Φ. 916/Α/1στ). 87. Τηλεγράφημα ύπ' άρ. 784 τής 14.7.1941, ώρ. 22.2Œ (=Χρχεΐον ΔΙΣ, Φ. 925/Α/1, τεΰχ. Ιον, σ.233). 88. Είς το πόνημα του «Ή Μάχη τών Όλίγων». 89.Έ.ά.,σ.235.

Άποτίμησις τοϋ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 363 σιν αυτής της Λεγεώνος. Κατά ταϋτα, ό μέν Τσολάκογλου είναι κατηγορηματικός ότι ή συγκρότησις της ώς άνω Λεγεώνος ήτο ιδέα και ενέργεια ατόμων ή ομάδων μη σχετιζομένων προς την υπ' αυτόν Κυβέρνησιν, τα δε γραφόμενα υπό τοϋ Graevenitz δέν φαίνονται απολύτως αξιόπιστα, εφ' όσον δέν διασταυροΰνται προς στοιχεία εξ άλλων πηγών. Γεγονός, πάντως, είναι ότι ένεργείαις τοϋ Τσολάκογλου έματαιώθη ή αποστολή τής Λεγεώνος 90. Έν πάση περιπτώσει, ϊσως ό Μπάκος έφρόνει ότι ήτο ενδεχομένη μία νίκη τοϋ Άξονος, πιθανώς είχε τήν έντΰπωσιν ότι ήτο δυνατή ή συγκρότησις αυτής τής Λεγεώνος. Ταϋτα όμως δέν αποδεικνύονται μέσω άρχειακοϋ ύλικοϋ: πράγματι δέν έχει έντοπισθή διαταγή τοϋ Μπάκου ώς ΥΕΘΑ περί τής συγκροτήσεως ταύτης. Βεβαίως, ή φαντασία ενός εκάστου «έρευνητοϋ» δρα εις ανάλογους περιπτώσεις άνεξελέγκτως! Έπί τοϋ προκειμένου, γεννάται το ερώτημα πώς ήτο δυνατόν ό Μπάκος να είναι υπέρ τής συγκροτήσεως αυτής τής Λεγεώνος καθ' ην στιγμήν, ώς Υπουργός, έπραξε το πάν προς προστασίαν τών Ελλήνων Αξιωματικών, τήν σύλληψιν και άποστολήν τών οποίων εις Ίταλίαν απέτρεψε δια τής θαρραλέας στάσεως του, τον χειμώνα τοϋ έτους 1942 3; Ήτο δυνατόν αυτός ό «προδότης» (κατά τήν έσκεμμένην κατηγορίαν) να υπεράσπιση τους συναδέλφους του; Ή περί προδοσίας μομφή δέν τεκμηριοϋται. Έπί τοϋ προκειμένου μάλιστα, εΐπεν έπί λέξει τα εξής εις τον Ίταλόν Συνταγματάρχην Scatini, ό όποιος είχεν έπιφορτισθή, δια διαταγής τών προϊσταμένων του, μέ τα τής συλλήψεως τών Αξιωματικών μας: «'Εμού οντος Υπουργού Εθνικής 'Αμύνης, οι Έλληνες 'Αξιωματικοί δέν πρόκειται να συλληφθούν ποτέ! 'Εάν επιμένετε, αυτήν τήν στιγμήν δέν είμαι Υπουργός αλλά ό Στρατηγός Μπάκος, ό Διοικητής τών επτά Μεραρχιών στην 'Αλβανία, ό όποιος τώρα δέν έχει τάς Μεραρχίας πού έγνωρίσατε και συνεπώς δύνασθε να τον συλλάβετε...». "Εκπληκτος ό 'Ιταλός απεχώρησε, μή πραγματοποιηθείσης ούτω τής συλλήψεως 91. 90. Έ.ά., σ. 247. Βλ. και Χονδροματίδην, ε.ά., σσ. 60 1. 91. Κυρίας Ζαναντρίς (=Ίωάννας Ανδριανόπουλου), Εθνική δράσις και άντίδρασις. Πόλεμος Κατοχή, 'Αθήνα 1947, σ. 109. Ή αυτή συγγραφεύς, έν σελ. 110 111, αναφέρει, ότι ομάς αναπήρων έπραγματοποίησεν έσκεμμένην, κατευθυνομένην και άδικον έπίθεσιν κατά τοϋ Γραφείου τοΰ Μπάκου, παρά το μέχρι τότε έπιδειχθέν υπέρ αυτών ενδιαφέρον του. «'Αηδιασμένος άπ' αυτή τήν κατάστασι, θέλησε να παραιτηθή, άλλ' αμέσως σπεύσανε να τον εμποδίσουν διάφορες 'Επιτροπές 'Αξιωματικών, Τραυματιών, 'Αναπήρων και θυμάτων πολέμου, πού τον εξόρκιζαν να παραμείνη, θυσιαζόμενος έν ανάγκη δια το σύνολον. "Ετσι συνέχισε τήν υπουργία του μέχρι τής Κυβερνήσεως Ράλλη. Αυτά πού ελεγεν ό Γεώργιος Μπάκος τα έπίστευε, γιατί αργότερα κατώρθωσε να ικανοποίηση δεόντως τους 'Αναπήρους μας».

364 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα Έν τέλει, πέραν αυτών των περιπτώσεων «γερμανοφίλου» στάσεως τοϋ Μπάκου, όφείλομεν να συμπεριλάβωμεν την, σαφώς άξιόπιστον, μαρτυρίαν τοϋ Υποστρατήγου έ.ά. κ. Αριστομένους Ν. Άντωνακέα, εγκρίτου ερευνητού και συγγραφέως πολλών ιστορικών μελετών. Ούτος, νεαρός τότε 'Ανθυπολοχαγός (ΠΒ), συνελήφθη, λόγω αντιστασιακής οράσεως, το δε στρατοδικεΐον τον κατεδίκασεν εις την έσχάτην τών ποινών 92. Ό πατήρ του Νικ. Άρ. Άντωνακέας, ανώτερος 'Αξιωματικός ε.ά., έπεσκέφθη τον Μπάκον και τον παρεκάλεσε να μεσολάβηση, δια να μη έκτελεσθή ό υιός του. Ό τέως Υπουργός έδήλωσεν ότι ουδέν ήδύνατο να πράξη, άποπέμψας σκαιώς τον δυστυχή πατέρα. Τοΰτο συνέβη, κατά τήν άφήγησιν τοϋ κ. Άρ. Άντωνακέα, περί τα μέσα Απριλίου 1944. Αρχομένου Μαΐου, ό Γερμανός Στρατηγός Αεροπορίας Speidel, τότε Διοικητής Νοτίου Ελλάδος, μετέτρεψε τήν ποινήν εις 20ετή καταναγκαστικά έργα. Ό κ. Άντωνακέας μετεφέρθη εις Γερμανίαν τήν 6ην 'Ιανουαρίου και ένεκλείσθη εις τό έν Bradenburg στρατόπεδον συγκεντρώσεως 93. Ό γράφων ήρώτησε προσφάτως (29 Ιανουαρίου 2002) τον κ. Άντωνακέαν, πώς εξηγεί αυτήν τήν στάσιν τοϋ Μπάκου. Τήν συμπεριφοράν τοϋ ανωτέρω έχαρακτήρισε τελείως άψυχολόγητον και πιθανώς άπότοκον κακής ψυχικής καταστάσεως και μεγάλης πικρίας, διότι, ενώ τό έργον του υπέρ τών στρατιωτικών ήτο θετικόν, έν τούτοις έδέχετο, ιδίως μετά τήν παραίτησίν του, πολλάς αδίκους επιθέσεις, ώς και ύβρεις. Προς τιμήν του, πάντως, ό κ. Άντωνακέας, άνευ ίχνους μνησικακίας δια τήν μή παρέμβασιν τοϋ Μπάκου προς αποφυγήν της εκτελέσεως του, μοϋ είπεν, ότι όντως ό Μπάκος είχε λάβει πολλά μέτρα υπέρ τών Αξιωματικών, ότι δεν τους εγκατέλειψε και ότι γενικώς έ'πραξεν ο,τι ήδύνατο υπέρ αυτών. Και ό συνομιλητής μου συνεπέρανεν, ότι ό Μπάκος δέν ήτο προδότης παρά ταϋτα, έπίστευεν, ώς φαίνεται, ότι ό Άξων ήτο δυνατόν να νικήση. Αναμφιβόλως, ή έναντι τοϋ πατρός Άντωνακέα στάσις τοϋ άλλοτε Ύπουργοϋ δέν ήτο ή ενδεδειγμένη και ουδόλως δύναται να δικαιολογηθή. Κατά πάσαν πιθανότητα, ένταϋθα έχει θέσιν τό λόγιον «Άβυσσος ή ψυχή τοϋ άνθρωπου». *** Περαίνοντες τό παρόν πόνημα, κρίνομεν σκόπιμον, άντ' άλλου τινός επιλόγου, να παραθέσωμεν περικοπήν εκ τοϋ προμνημονευθέντος βιβλίου τοϋ Τσακαλώτου 94. Έξ αυτής σαφέστατα καταδεικνύεται τό δράμα τοϋ ανδρός, ο οποίος, άναλαμβάνων τήν εΰθύνην τοϋ Υπουργείου 'Εθνικής Άμύ 92. Περί αυτών λεπτομερώς βλ. Ν. Άντωνακέαν, ε.ά., σο. 343 κ.έξ. 93. Πρβλ. τήν παράθεσιν αυτής τής μαρτυρίας και παρά Χονδροματίδη, ε.ά., σ. 92. 94. Βλ. Τσακαλώτον, ε.ά.,ο. 58.

Άποτίμησις τοϋ έργου τοϋ Γεωργίου Άν. Μπάκου 365 νης, διησθάνετο τάς κατ' αύτοί3 ύβρεις, τάς συκοφαντίας καί, ενδεχομένως, προησθάνετο τον μαρτυρικόν του θάνατον. Γράφει ό Τσακαλώτος: «Ό παραλαβών το Ύπουργεΐον 'Αμύνης αείμνηστος Στρατιώτης Στρατηγός Μπάκος, τίποτε δέν έσκέφθη παρά πώς να διάσωση τους αξιωματικούς, μονίμους και έφεδρους, τους υπαξιωματικούς και τάς οικογενείας των (...). Οι κομμουνισταί έβλεπον το κύρος τοΰ Στρατηγού Μπάκου εις τους αξιωματικούς διωκησε εις το μέτωπον το ήμισυ σχεδόν των Μ. Μονάδων μας καί προσεπάθησαν να τον πάρουν μέ το μέρος τους. Τού προσέφεραν την άρχηγίαν τού ΕΑΜ μέ συγκατάθεσιν, ως διετείνοντο, καί τού μεγαλυτέρου μέρους των Πολιτικών 'Αρχηγών. Τους έστειλε φυσικά στο διάβολο καί απ' εκείνη την ώρα την προέγραψαν. Δέν το έλησμόνησαν. Καί τον έκρεούργησαν στα Κρώρα 95. Έπρόλαβαν οι κομμουνισταί καί τον έξετέλεσαν άνευ δίκης. Τον έχασε το Λαϊκόν Δικαστήριον! Ό Θεός μού τον έφερε δια τού εξαίρετου συναδέλφου κ. Ί. Παπαδημητρίου 96 εις το Στρατηγεΐον μου της Έλευσϊνος καί τού απένειμα, εγώ ό πιστός του Έπιτελάρχης, τάς όφειλομένας εις το Ιερόν σκήνωμα του τιμάς. Αυτός ήτο ό Μπάκος». 95. Βλ. Χονδροματίδην, ε.ά., σ. 90, περί της δίκης παρωδίας τοϋ Μπάκου εντός ήμικατεστραμμένης εκκλησίας καί της εν συνεχεία θανατώσεως του. Βλ. καί Κ. Καλαντζή, Ή Δεκεμβριανή 'Επανάσταση. Το Χρονικό μιας τετραετίας 1941 1945, Έκδοτ. Οίκος Μ. Γ. Βασιλείου,'Αθήνα 1954, σ. 181. 96. Πρόκειται περί τοϋ Ίλάρχου 'Ιωάννου Παπαδημητρίου, Ύπασπιστοϋ τοϋ Μπάκου είς τόυεθα.

366 Νικολάου Σόλ. Δεπάστα ΒΡΑΧΥΓΡΑΦΙΑΙ Α.Ν.: Β.Ο.: Γ.Δ.Δ. Λογ/κοϋ: ΔΙΣ/ΓΕΣ: Δ.Σ.: ΕΑΜ: Ε.Γ.: Ε.Δ.: ΕΙΝΣ: ΕΛΑΣ: Η.Δ.: ΙΕΕ: Μ.Τ.Σ.: Ν.Δ.: Π.Ν.: ΣΕΕΘΑ: Σ.Ε.Κ.: ΣΣ.: ΣΣΕ: Υ.Ε.Α.(ήΥΕΘΑ): Υ.Σ.Α.: Αναγκαστικός Νόμος. Βασιλικόν Διάταγμα. Γενική Διεύθυνσις Διαχειρίσεως Λογιστικού. Διεύθυνσις Ιστορίας Στράτου τοΰ Γενικοΰ Επιτελείου Στράτου. Διοικητικόν Συμβούλιον. Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Έπιτελικόν Γραφείον/ΓΕΣ. 'Εγκύκλιος Διαταγή. Έπετηρίς 'Ιδρύματος Νεοελληνικών Σπουδών. Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός. Ημερησία Διαταγή. «Ιστορία Ελληνικού Έθνους». Μετοχικόν Ταμεΐον Στρατού. Νομοθετικόν Διάταγμα. Πολεμικόν Ναυτικόν. Σύνδεσμος 'Επιτελών Εθνικής Αμύνης. Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κράτους. Σώμα Στρατού. Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Ύπουργεΐον 'Εθνικής Αμύνης. Υπηρεσία Στρατιωτικών Άρχείων/ΓΕΣ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΙ Απευθύνονται εύχαριστίαι προς τον Διευθυντήν ΔΙΣ Άντιστράτηγον κ. Ίω. Δ. Κακουδάκην δια τήν άδειαν έρεύνης τού οικείου αρχειακού υλικού, ώς και προς τήν Μόν. Σχεδιάστριαν ΔΙΣ κ. Άλεξ. Δ. Σταματοπούλου δια τήν άρίστην ήλεκτρονικήν έπεξεργασίαν τού έπιτασσομένου εικονογραφικού υλικού. Ό γράφων ευχαριστεί λίαν εγκαρδίως τον σεβαστόν φίλον Ύποστράτηγον έ.ά. κ. Αριστομένη Νικ. Αντωνακέαν δια τήν γόνιμον συζήτησιν εφ' ώρισμένων λεπτών ζητημάτων της παρούσης εργασίας, ώς και δια τήν πρόθυμον παροχήν άκρως ενδιαφερουσών πληροφοριών, ληφθεισών υπ' όψει κατά τήν συγγραφήν αυτής.

Άποτίμησις τοΰ έργου τοΰ Γεωργίου Άν. Μπάκου 367 1. Υποστράτηγος Γεώργιος Άν. Μπάκος. Φωτογραφία ληφθείσα προ τοΰ Πολέμου 1940-1941. Φέρει ίδιόχειρον άφιέρωσιν (7 'Απριλίου 1943) εις τον Ύπασπιστήν του εις το ΥΕΘΑ, τότε "Ιλαρχον, Ίωάννην Παπαδημητρίου. (Έκ τοΰ βιβλίου τοΰ Άντ/γου Θρ. Τσακαλώτου, Ή Μάχη των 'Ολίγων, 'Αθήναι 1971, σελ. 56).