Ετήσια Έκθεση για την Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2010

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: KAΘΗΓΗΤΗΣ Κ.Ν. ΣΤΕΦΑΝΗΣ Ετήσια Έκθεση για την Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα 2010 ΑΘΗΝΑ 2010 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ), Noέμβριος 2010 Τ.Θ. 66 517, Τ.Κ. 156 01, Παπάγου Τηλ.: 210 6536902 Fax: 210 6537273 E-mail: ektepn@ektepn.gr Ιστοσελίδα: www.ektepn.gr Γλωσσική επιμέλεια - Διορθώσεις: Λαμπάκη Ελεάννα ISSN: 1792 6297

Η Έκθεση αυτή αφιερώνεται στην καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη, η οποία «έστησε» το ΕΚΤΕΠΝ.

Το Επιστημονικό Προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει, επεξεργάζεται και επιμελείται τα στοιχεία στα οποία βασίζεται η Έκθεση αυτή και συγγράφει τα Κεφάλαια. Επιμέλεια: Μ. ΤΕΡΖΙΔΟΥ Το ΕΚΤΕΠΝ θα ήθελε να ευχαριστήσει όλο το Δίκτυο των φορέων που συνεργάζονται μαζί μας προσφέροντας τα στοιχεία τους και συνεισφέροντας ουσιαστικά στην ποιότητα του έργου μας. Με τη χρηματοδότηση και την συνεργασία του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) Aποποίηση ευθύνης: Το ΕΚΤΕΠΝ δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί την ακρίβεια των πληροφοριών που προέρχονται από εξωτερικές πηγές και δεν φέρει καμία ευθύνη για τις συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους.

Π Ρ Ο Σ Ω Π Ι Κ Ο Ε Κ Τ Ε Π Ν Επιστημονικά Υπεύθυνη Τερζίδου Μανίνα Ψυχολόγος, M.Phil Επιστημονικό προσωπικό Ανταράκη Αργυρώ Στατιστικός, MSc (Βιοστατιστική) Καναβού Ελευθερία Στατιστικός, MSc Μαλέττου Λία Στατιστικός, MSc Μπάφη Ιουλία Ψυχολόγος, MSc (Τομέας Μείωσης της Ζήτησης) Παπαδοπούλου Σόνια Ψυχολόγος (Τομέας Μείωσης της Ζήτησης) Σιάμου Ιωάννα Κοινωνιολόγος (Υπεύθυνη Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης) Φουντουκάς Μάρκος Μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών, MSc (Τομέας Τεχνικής Υποστήριξης) Φωτίου Αναστάσιος Κοινωνιολόγος, MA (Τομέας Επιδημιολογίας) ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ Βλασσοπούλου Έφη Γραμματέας Τομέων του ΕΚΤΕΠΝ Πρασσά Πετρούλα Γραμματέας Διεύθυνσης, Υπεύθυνη Διοικητικού Συντονισμού ΕΚΤΕΠΝ EΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Richardson Clive Καθηγητής Εφαρμοσμένης Στατιστικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κίτσος Γιώργος Κοινωνιολόγος, ΜΑ Κοκκέβη Άννα Ψυχολόγος, Καθηγήτρια Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών Σπηλιοπούλου Χαρά Αναπλ. Καθηγήτρια Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών Στάμος Αθανάσιος Κοινωνιολόγος, MSc

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Με ιδιαίτερη ικανοποίηση προλογίζω την Ετήσια Έκθεση 2010 του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ). Από το 1996 που εκδόθηκε η πρώτη ετήσια Έκθεση, έως την τελευταία που έχω στα χέρια, διαπιστώνω μέσα από τις σελίδες τους την πρόοδο που συνεχώς συντελείται ως προς την πληρέστερη και εγκυρότερη αποτύπωση του φαινομένου των ναρκωτικών στη χώρα μας. Φαινόμενο που μόνον μια συστηματική εργασία και υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας, όπως αυτά που χαρακτηρίζουν το ΕΚΤΕΠΝ, μπορεί να το αποδώσει λόγω του πολυσύνθετου χαρακτήρα του, των πολλών του διαστάσεων και των απρόβλεπτων συχνά εξελίξεών του μέσα στο χρόνο. Το μέγεθος και η ποικιλία των επιδημιολογικών δεικτών που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του φαινομένου ξεκινώντας από τα πρώιμα στάδια της εμφάνισής του (έρευνες στον πληθυσμό εφηβικής ηλικίας) και παρακολουθώντας την εξέλιξή του στους νεαρούς ενήλικες ή και σε μεγαλύτερες ηλικίες (έρευνες στο γενικό πληθυσμό), καθώς και την παγίωσή του ως πρόβλημα (δείκτες προβληματικής χρήσης). Επιτρέπουν επίσης οι δείκτες που συλλέγει το ΕΚΤΕΠΝ τη διαπίστωση των επιπτώσεων της χρήσης και της εξάρτησης τόσο στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα (δείκτες για συλλήψεις, καταδίκες, φυλακίσεις, δαπάνες) όσο και στην ψυχική και σωματική υγεία των χρηστών (μολυσματικές ασθένειες, φυματίωση), με σοβαρότερη την επίπτωση στην ίδια τους τη ζωή (δείκτης θανάτων από ναρκωτικά). Οι διαπιστώσεις των διαστάσεων και της φύσης του προβλήματος της χρήσης ναρκωτικών στη χώρα μας συμπληρώνονται στην Έκθεση από δείκτες για τη χρήση οινοπνευματωδών, της εξαρτησιογόνου αυτής ουσίας που οι κίνδυνοι από τη χρήση της είχαν υποτιμηθεί παραδόξως έως πρόσφατα στη χώρα μας. Η Έκθεση δεν περιορίζεται στην περιγραφή του προβλήματος. Αποτυπώνει με πληρότητα και λεπτομέρεια τις πολιτικές που αναπτύσσονται στη χώρα μας για την αντιμετώπισή του, αρχίζοντας από τα θεσμικά μέτρα (εθνική στρατηγική και νομοθεσία) και περνώντας στις υπηρεσίες για την αντιμετώπισή του. Παρουσιάζεται στην Έκθεση όλο το φάσμα των παρεμβάσεων και προγραμμάτων που αναπτύσσονται στη χώρα μας για την αντιμετώπιση του προβλήματος προγράμματα πρόληψης, θεραπείας, μείωσης της βλάβης και επανένταξης στην κοινωνία. Όλες αυτές τις πληροφορίες μάς τις παρέχει η Έκθεση, όχι μόνον για τον τελευταίο χρόνο, στον οποίο κυρίως εστιάζει, αλλά και διαχρονικά, ώστε να είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε την εξελικτική τους πορεία. Μέσα από τα στοιχεία για την αντιμετώπιση του προβλήματος τεκμηριώνονται εξάλλου οι πρόοδοι που έχουν γίνει όλα αυτά τα χρόνια, ενώ ταυτόχρονα η Έκθεση αφήνει να διαφανούν τα κενά που συνεχίζουν να υπάρχουν στην πολιτική και στις υπηρεσίες αντιμετώπισής του. Θα ήθελα πριν ολοκληρώσω τον Πρόλογο αυτόν να επισημάνω το πολύμορφο έργο που επιτελούν με αφοσίωση η υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ κυρία Μ. Τερζίδου και τα στελέχη του, το οποίο δεν είναι εύκολο να αποτυπωθεί εξολοκλήρου στις σελίδες μιας Έκθεσης. Ένα δείγμα της ευρύτητας του έργου του ΕΚΤΕΠΝ αποτελεί και η βοήθεια που έχει δώσει και συνεχίζει να δίνει σε άλλες υπό ένταξη ή νεοενταχθείσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση χώρες, με σκοπό την ανάπτυξη σε αυτές ενός πλήρους συστήματος δεικτών συμβατών και συγκρίσιμων με τους 9

δείκτες που χρησιμοποιούνται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ολοκληρωμένη και έγκυρη αποτύπωση του προβλήματος των ναρκωτικών. Το κεφάλαιο της ειδικής θεματικής ενότητας της Έκθεσης με τίτλο «Τουρκία» αναφέρεται στην πρόσφατη συνεργασία του ΕΚΤΕΠΝ με την Τουρκία. Συμπληρώθηκαν περίπου 15 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του ΕΚΤΕΠΝ. Είχαν προηγηθεί εντατικές προσπάθειες κάλυψης των όρων που καθιστούσαν το ΕΠΙΨΥ, τόσο από το αρμόδιο Υπουργείο όσο και από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά (EMCDDA), ως το πλέον κατάλληλο επιστημονικό ίδρυμα για την εγκατάσταση και λειτουργία του ΕΚΤΕΠΝ. Τα χρόνια αυτά δικαίωσαν και δικαιώνουν την επιλογή αυτή. Πολλοί εμόχθησαν για την επιτυχή έκβαση της αναληφθείσης προσπάθειας, αλλά τα δύο ονόματα που ξεχωρίζουν είναι της Καθηγήτριας Άννας Κοκκέβη, που ανέλαβε «να στήσει» το ΕΚΤΕΠΝ και είχε την ευθύνη του για πολλά χρόνια, και της άξιας διαδόχου και συνεχιστή της κας Μανίνας Τερζίδου. Αισθάνομαι την ανάγκη να τις ευχαριστήσω και τις δύο και να εκφράσω την προσωπική μου οφειλή για το έργο τους που, ανάμεσα στα άλλα, συμβάλλει σημαντικά στην προβολή των επιστημονικών και κοινωνικών επιτευγμάτων του ΕΠΙΨΥ στο χώρο της ψυχικής υγείας. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εργαζόμενους του ΕΚΤΕΠΝ οι οποίοι, παρά τις αντιξοότητες και την μέχρι πρόσφατα ανασφάλεια που αντιμετώπισαν λόγω των συχνών ανακοπών χρηματοδότησης του ΕΚΤΕΠΝ, εργάζονται με συνέπεια και αποτελεσματικότητα και να τους ευχηθώ να συνεχίσουν με τον ίδιο ζήλο το έργο τους. Ομότιμος Καθηγητής Κ.Ν. Στεφανής, Ακαδημαϊκός Διευθυντής του ΕΠΙΨΥ 10

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Για άλλη μια φορά το ΕΚΤΕΠΝ εκδίδει την Ετήσια Έκθεση για την Κατάσταση του Προβλήματος των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών στην Ελλάδα. Τα στοιχεία που αποτυπώνουν την κατάσταση αφορούν, όπως πάντα, την περασμένη χρονιά, το 2009. Η Έκθεση ακολουθεί και φέτος παρόμοια δομή με αυτήν των τελευταίων χρόνων, για να διευκολύνει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει την εξέλιξη της κατάστασης διαχρονικά και τον επαγγελματία να βρει εύκολα τις πληροφορίες που χρειάζεται, αφού το βιβλίο αυτό χρησιμοποιείται από τους επαγγελματίες του χώρου βασικά ως κείμενο αναφοράς. Μια μικρή διαφορά στη δομή υπάρχει το 2010 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια: η εκτίμηση του αριθμού των προβληματικών χρηστών της ηρωίνης αποτελεί ξεχωριστό, αν και πολύ μικρό, Κεφάλαιο. Αυτό αποφασίστηκε για να δοθεί έμφαση στο συγκεκριμένο δείκτη, με την ελπίδα, την επόμενη χρονιά, να καταστεί δυνατή η βελτίωση της ποιότητάς του με τη συλλογή επιπλέον στοιχείων. Δύο ειδικές θεματικές εμφανίζονται στην Έκθεση. Η πρώτη αφορά μια σύντομη επισκόπηση της σχετικής με τα ναρκωτικά κατάστασης στην Τουρκία. Το ΕΚΤΕΠΝ εφαρμόζει από το 2009 το δεύτερο Πρόγραμμα Διδυμοποίησης στη γειτονική χώρα, το οποίο θα ολοκληρωθεί το 2011, και συνεργάζεται με τους Τούρκους συναδέλφους, κατά διαλείμματα, από το 2004. Η δεύτερη ειδική θεματική αφορά τις νέες συνθετικές ουσίες, οι οποίες μπορεί να μην αποτελούν μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα, είναι όμως αρκετά διαδομένες στην Ευρώπη, όπου αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός τους και γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο εντοπισμός τους. Για το επόμενο έτος το ΕΚΤΕΠΝ έχει προγραμματίσει τη συλλογή περισσότερων στοιχείων, για να αποτυπώσει ακριβέστερα την κατάσταση το 2011. Τα στοιχεία της Έκθεσης του 2010 συλλέχθηκαν, αναλύθηκαν και παρουσιάζονται, όπως κάθε χρόνο, από το προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ με επιμονή, υπομονή και προσήλωση στην ποιότητα. Το έργο των συναδέλφων μου γίνεται κάθε χρόνο και πιο δύσκολο, επειδή οι φορείς που ασχολούνται με τα ναρκωτικά στην Ελλάδα αυξάνονται, κι επομένως αυξάνεται και ο όγκος των στοιχείων που συλλέγονται, όμως ο αριθμός των μελών του προσωπικού παραμένει ο ίδιος. Η Καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη συνέβαλε, όπως πάντα, στην ποιότητα της Έκθεσης με την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων και την ευχαριστούμε για τις ουσιαστικές της παρατηρήσεις. Η γλωσσική επιμέλεια (και όχι μόνο) της έκδοσης ανατέθηκε και πάλι στην κυρία Ελεάννα Λαμπάκη, στις ενδελεχείς παρατηρήσεις της οποίας βασιζόμαστε καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της Έκθεσης, αφού η πίεση του χρόνου δεν μας επιτρέπει να «χτενίζουμε» τα κείμενά μας. Την ευχαριστούμε, λοιπόν, γιατί συμμετέχει με πολλούς τρόπους στην προσπάθειά μας. Μανίνα Τερζίδου Επιστημονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ 11

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Διευθυντή του ΕΠΙΨΥ, Καθηγητή Κ.Ν. Στεφανή...9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Επιστημονικά Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ, Μ. Τερζίδου...11 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ...18 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ...21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.1 Εθνική Στρατηγική...27 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ...27 1.3 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ...36 1.3.1 Δαπάνες Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθήνας...36 1.3.2 Δαπάνες μονάδων αντιμετώπισης εξαρτήσεων Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ)...36 1.3.3 Δαπάνες ΟΚΑΝΑ...37 1.3.4 Δαπάνες ΚΕΘΕΑ...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟ 2.1 Ο Δείκτης Επικράτησης της Χρήσης στον Πληθυσμό στην Ελλάδα...43 2.2 Στοιχεία για τη χρήση στο γενικό πληθυσμό...43 2.3 Στοιχεία για τη χρήση στο μαθητικό πληθυσμό...44 2.4 Συνέπεια ερευνητικών στοιχείων...48 2.5 Κύρια σημεία...49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕισ 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...51 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...53 3.2.1 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα...53 3.2.2 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια...60 3.2.3 Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στην κοινότητα...62 3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...67 13

3.3.1 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης σε νέους /-ες...68 3.3.2 Επικεντρωμένες παρεμβάσεις πρόληψης στην οικογένεια...70 3.3.3 Παρεμβάσεις σε χώρους διασκέδασης...71 3.4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...71 3.5 ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ...74 3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ...74 3.6.1 Εκπαίδευση στελεχών πρόληψης...74 3.6.2 Αξιολόγηση παρεμβάσεων πρόληψης...75 3.6.3 Προδιαγραφές στον τομέα της πρόληψης...75 3.6.4 Έρευνα στον τομέα της πρόληψης...77 3.7 Κύρια σημεία...77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ...81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΒΟΗΘΕΙΑ 5.1 Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Αίτησης Θεραπείας...85 5.2 Μονάδες / προγράμματα που διαθέτουν στο ΕΚΤΕΠΝ στοιχεία για τον ΔΑΘ...85 5.3 Αιτήσεις και ένταξη σε θεραπεία το 2009 και διαχρονικές τάσεις...86 5.4 Τα χαρακτηριστικά των ατόμων που απευθύνθηκαν το 2009 σε κάποια μονάδα / πρόγραμμα για θεραπεία (Ν=5.501)...88 5.4.1 Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά...88 5.4.2 Πηγή παραπομπής...91 5.4.3 Χαρακτηριστικά της χρήσης...92 5.4.4 Συμπεριφορά υψηλού κινδύνου...95 5.5 Κύρια σημεία...96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕισ 6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ...103 6.2 ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ...104 6.2.1 Θεραπεία υποκατάστασης...107 6.2.2 «Στεγνά» προγράμματα θεραπείας...111 6.2.3 Άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις...117 14

6.3 Θεραπευτικές παρεμβάσεις για άλλες εξαρτήσεις...118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: προβληματα ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ...121 7.1.1 Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Επικράτησης Μολυσματικών Ασθενειών...121 7.1.2 Στοιχεία ΔΕΜΑ για το 2009...122 7.1.3 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της Ηπατίτιδας C...123 7.1.4 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό της Ηπατίτιδας Β...127 7.1.5 Επιπολασμός και τάσεις σχετικά με τον ιό HIV/AIDS...129 7.1.6 Επιπολασμός της φυματίωσης...130 7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ...130 7.2.1 Το πλαίσιο εφαρμογής του Δείκτη Θανάτων από ναρκωτικά...130 7.2.2 Στοιχεία θανάτων για το 2009 και διαχρονικές τάσεις...131 7.3 Κύρια σημεία...132 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...137 8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ...137 8.2.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών...137 8.2.2 Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών...138 8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ...139 8.3.1 Ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών...139 8.3.2 Προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών ή και διανομής προφυλακτικών...140 8.3.3 Προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο»...142 8.3.4 Εξετάσεις για ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών...143 8.3.5 Εμβολιασμοί...144 8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ...145 8.5 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ...146 8.6 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ...147 8.7 ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ...147 15

8.8 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ...148 8.8.1 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2009...148 8.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...151 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: κοινωνικεσ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ...153 9.1.1 Κατηγορίες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά...153 9.1.2 Καταδικασθέντες για αδικήματα σχετικά με ναρκωτικά...154 9.1.3 Παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών από ανηλίκους...156 9.1.4 Κρατούμενοι για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών...157 9.1.5 Άλλη παραβατικότητα σχετική με τα ναρκωτικά...158 9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ...159 9.2.1 Κατασχέσεις ναρκωτικών ουσιών...159 9.2.2 Τιμή και καθαρότητα ναρκωτικών...160 9.2.3 Ποιοτικός προσδιορισμός δισκίων τύπου Έκσταση...161 9.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...162 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ 10.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ...165 10.1.1 Εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση...166 10.1.2 Εργασιακή απασχόληση...167 10.1.3 Άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες...168 10.1.4 Στοιχεία έκβασης...170 10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ...170 10.2.1 Εισαγωγή...170 10.2.2 Παρεμβάσεις στις φυλακές...171 10.2.3 Παρεμβάσεις εκτός σωφρονιστικών καταστημάτων...176 10.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...179 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞαρτήσή 11.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...181 11.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ...182 11.2.1 Επιδημιολογικές έρευνες...182 16

11.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ...185 11. 4 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΚΟΟΛ...188 11.4.1 Εισαγωγή...188 11.4.2 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2009...190 11.5 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ...193 11.6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΑΝ ΤΙ Σ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ...195 11.7 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ...198 11.7.1 Συγκριτικά στοιχεία παραβάσεων που αφορούν την οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος...198 11.7.2 Συγκριτικά στοιχεία των οδικών τροχαίων ατυχημάτων και των αιτίων τους...199 11.8 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ...199 11.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...201 ΕΙΔΙΚΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Ειδική Θεματική 1: Τουρκία...203 Ειδική Θεματική 2: ΝΕΕΣ ΨΥΧΟΔΡΑΣΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ...207 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12: ANAKEΦΑΛΑΙΩΣΗ...211 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...216 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...217 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ...218 ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ...219 ΔΕΛΤΙΑ ΤΥΠΟΥ...219 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Πίνακας 1: Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης, ανά περιφέρεια...220 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙI Πίνακας 1: Θεραπευτικά προγράμματα...223 17

K A T A Λ Ο Γ Ο Σ Π Ι Ν Α Κ Ω Ν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Πίνακας 1.1 : Κόστος υπηρεσιών 18 ΑΝΩ (2006-2009)...36 Πίνακας 1.2: Κόστος υπηρεσιών ΨΝΘ (2008-2009)...37 Πίνακας 1.3: Κόστος υπηρεσιών ΟΚΑΝΑ (2005-2009)...38 Πίνακας 1.4: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009)...39 Πίνακας 1.5: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2005, 2006 και 2008)...40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Πίνακας 2.1: ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ στον ΠΛΗΘΥΣΜΟ Ποσοστά επικράτησης της χρήσης (χρήση 1 φορά σε όλη τη ζωή) νόμιμων και παράνομων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 13-18 ετών...45 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Πίνακας 3.1: Πίνακας 3.2: Πίνακας 3.3: Πίνακας 3.4: Πίνακας 3.5: Πίνακας 3.6: Πίνακας 3.7: Πίνακας 3.8: ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που απευθύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009...55 Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με εκπαιδευτικά σεμινάρια και υποστηρικτικές συναντήσεις για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009...59 Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε γονείς κατά το έτος 2009...61 Αναλυτικά στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας κατά το έτος 2009...63 Στοιχεία καθολικών παρεμβάσεων στην κοινότητα κατά το έτος 2009...64 Τηλεφωνικές γραμμές...73 Προδιαγραφές και κριτήρια λειτουργίας Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης...76 Βασικοί άξονες για το σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης με βάση το τριετές επιστημονικό πρόγραμμα που καταρτίζουν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης...77

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Πίνακας 4.1: Πίνακας 4.2: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών και κύρια ουσία την ηρωίνη, ανά φύλο και ηλικία, έτη 2008-2009...81 Εκτιμήσεις του αριθμού των προβληματικών χρηστών με ηλικία 15-64 ετών που έκαναν ενέσιμη χρήση κατά τον τελευταίο μήνα, ανά φύλο και ηλικία, έτος 2009...82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ και ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Πίνακας 7.1: Αριθμός ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά κατηγορία δοκιμασίας...122 Πίνακας 7.2: Κατανομή ΧΕΝ που εξετάστηκαν το 2009, ανά φύλο και ηλικία)...123 Πίνακας 7.3: Επιπολασμός του ιού της Ηπατίτιδας Β (HBsAg), ανά φύλο και ηλικία από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2009)...128 Πίνακας 7.4: Συνολικά δηλωθέντα HIV οροθετικά άτομα, ανά κατηγορία μετάδοσης και ανά φύλο στην Ελλάδα από το 1984 μέχρι 31-10-2009...130 Πίνακας 7.5: Θάνατοι από ναρκωτικά στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2000-2009...133 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ Πίνακας 8.1: Αριθμός συριγγών που ανταλλάχθηκαν / διανεμήθηκαν το 2008 και το 2009...141 Πίνακας 8.2: Αριθμός προφυλακτικών που διανεμήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών (2006, 2008, 2009)...142 Πίνακας 8.3: Στοιχεία για τα προγράμματα «δουλειά-στο-δρόμο» το 2009...142 Πίνακας 8.4: Στοιχεία για εξετάσεις ηπατίτιδας και AIDS στο μικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ (2008-2009)...144 Πίνακας 8.5: Αριθμός ατόμων που εμβολιάστηκαν στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) για ηπατίτιδα (2008, 2009)...145 Πίνακας 8.6: Στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραμμάτων / μονάδων άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2008, 2009)...146 Πίνακας 8.7: Βαθμός ικανοποίησης των φορέων για την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδομή των υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης (2009)...148 Πίνακας 8.8: Αριθμός εισαχθέντων στη Μονάδα Διπλής Διάγνωσης για τα έτη 2005-2009...149 19

Πίνακας 8.9: Πίνακας 8.10: Αριθμός ατόμων και επισκέψεων για αξιολόγηση ψυχιατρικής κατάστασης για τα έτη 2007-2009 στο Διαγνωστικό Κέντρο του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ...149 Αριθμός θεραπευτικών προγραμμάτων με προσαρμοσμένες υπηρεσίες σε χρήστες με ψυχιατρική συννοσηρότητα (2006, 2008, 2009)...150 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 : Πίνακας 9.1: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ Αριθμός συλληφθέντων ατόμων στην Ελλάδα, ανά εθνικότητα, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών (2004-2008)...154 Πίνακας 9.2: Κατασχεθείσες ποσότητες ναρκωτικών ουσιών (2004-2009)...159 Πίνακας 9.3: Χημική ανάλυση, ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός κατασχεθέντων δισκίων τύπου Έκσταση (2006-2009)...161 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ Πίνακας 10.1: Δυναμικότητα και αριθμός μελών των Κέντρων Κοινωνικής Επανένταξης (2009)...165 Πίνακας 10.2: Αριθμός ατόμων σε θεραπεία (2008, 2009)...172 Πίνακας 10.3: Αριθμός προσωπικού στα θεραπευτικά προγράμματα (2008, 2009)...173 Πίνακας 10.4: Σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία υλοποιούνται προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης κρατουμένων χρηστών το 2009...175 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞαρτήσή Πίνακας 11.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά με τις καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας (Προγράμματα Αγωγής Υγείας) με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών και απευθύνθηκαν σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2008-2009...186 Πίνακας 11.2: Στελέχωση των θεραπευτικών προγραμμάτων το 2009...193 Πίνακας 11.3: Στελέχωση των προγραμμάτων κοινωνικής επανένταξης...194 Πίνακας 11.4: Έλεγχοι Διεύθυνσης Τροχαίας για μέθη οδηγών κατά τη χρονική περίοδο 2006-2009...198 Πίνακας 11.5: Αριθμός θανατηφόρων τροχαίων και αριθμός θανατηφόρων τροχαίων που οφείλονται σε μέθη Στοιχεία 2007, 2008 και 2009...199 Πίνακας 11. 6: Αριθμός εξετασθέντων δειγμάτων και αριθμός μη κανονικών δειγμάτων, ανά είδος ποτού Διαχρονικά στοιχεία 2006-2009...200 20

K A T A Λ Ο Γ Ο Σ Γ Ρ Α Φ Η Μ Α Τ Ω Ν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Γράφημα 2.1: Γράφημα 2.2: Γράφημα 2.3: ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ στον ΠΛΗΘΥΣΜΟ Χρήση παράνομων ουσιών ( 1 φορά σε όλη τη ζωή) στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών του ESPAD...47 Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά της χρήσης κάνναβης ( 1 φορά σε όλη τη ζωή) στις ευρωπαϊκές έρευνες και στις αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα...47 Διαχρονικές μεταβολές στα ποσοστά σχετικά με τη χρήση κάνναβης (τον τελευταίο χρόνο) και των αντιλήψεων: α) ότι η περιστασιακή χρήση κάνναβης είναι «μάλλον ακίνδυνη» και β) ότι η πρόσβαση στην κάνναβη είναι «μάλλον εύκολη» (μαθητές 13-18 ετών)...48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Γράφημα 3.1: Γράφημα 3.2: Γράφημα 3.3: ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Ειδικότητες στελεχών του επιστημονικού δυναμικού του πανελλαδικού δικτύου των 71 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης...52 Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009...56 Συνολικός αριθμός Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας σε σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και ποσοστά Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και Προγραμμάτων με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών, τα οποία πραγματοποιήθηκαν κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009...57 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Γράφημα 5.1: Γράφημα 5.2: Γράφημα 5.3: Γράφημα 5.4: Γράφημα 5.5: Γράφημα 5.6: Γράφημα 5.7: Γράφημα 5.8: Γράφημα 5.9: Γράφημα 5.10: Γράφημα 5.11: Γράφημα 5.12: Γράφημα 5.13: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ και ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, στο σύνολο και ανά τύπο προγράμματος (2002-2009)...86 Διαχρονικές τάσεις στον αριθμό: α) των αιτήσεων για «πρώτη θεραπεία» και β) των αιτήσεων με «προηγούμενη θεραπεία» (2002-2009)...87 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά φύλο (2002-2009)...88 Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατόμων που αιτούνται θεραπεία (2002-2009)...88 Διαχρονικές τάσεις στη μέση ηλικία των ατόμων που αιτούνται θεραπεία: α) με «προηγούμενη θεραπεία» και β) για «πρώτη θεραπεία», ανά φύλο (2002-2009)...89 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά ηλικιακή κατηγορία (2002-2009)...89 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2002-2009)...90 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά υπηκοότητα (2002-2009)...90 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά εργασιακή κατάσταση (2002-2009)...91 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία, ανά κύρια ουσία (2002-2009)...92 Ποσοστά κύριας ουσίας κατάχρησης: α) στις αιτήσεις με «προηγούμενη θεραπεία» και β) στις αιτήσεις για «πρώτη θεραπεία» (2009)...92 Σύγκριση κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστιστικών των ατόμων που το 2009 ανέφεραν ως κύρια ουσία εξάρτησης: α) ηρωίνη ή άλλα οπιούχα, β) κάνναβη και γ) κοκαΐνη (2009)...93 Διαχρονικές τάσεις στο ποσοστό των ατόμων που αιτούνται θεραπεία και αναφέρουν: α) πολλαπλή χρήση, β) ενέσιμη χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες και γ) κοινή χρήση σύριγγας τις τελευταίες 30 ημέρες (2002-2009)...96 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Γράφημα 6.1: Θεραπευτικά προγράμματα, ανά τύπο (2000-2009)...103 Γράφημα 6.2: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές για θεραπεία (2002-2009)...105 22

Γράφημα 6.3: Αριθμός εργαζομένων σε προγράμματα θεραπείας (2002-2009)...106 Γράφημα 6.4: Στελέχωση θεραπευτικών προγραμμάτων, ανά ειδικότητα (2009)...106 Γράφημα 6.5: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε μονάδες υποκατάστασης (2009)...109 Γράφημα 6.6: Λόγοι αποχώρησης από τις μονάδες υποκατάστασης (2008-2009)...111 Γράφημα 6.7: Γράφημα 6.8: Δυναμικότητα, εξαρτημένοι που βρίσκονται ήδη υπό θεραπεία και εισαγωγές σε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2009)...111 Λόγοι εξόδου από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα (2008-2009)...116 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Γράφημα 7.1: Γράφημα 7.2: Γράφημα 7.3: Γράφημα 7.4: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ και ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ (2002-2009)...124 Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA) στους ΧΕΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2009)...124 Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ ηλικίας: α) <25 ετών, β) 25-34 ετών και γ) >34 ετών (2002-2009)...125 Ποσοστά ΧΕΝ με ύπαρξη θετικών αντισωμάτων έναντι του ιού της Ηπατίτιδας C (Anti-HCV ανιχνευμένα με ανοσοενζυμική μέθοδο EIA): α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ (2009)...125 Γράφημα 7.5: Διαχρονικές τάσεις στα ποσοστά μόλυνσης από Ηπατίτιδα C: α) στους νέους ΧΕΝ και β) στους παλιούς ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ (2002-2009)...126 Γράφημα 7.6: Γράφημα 7.7: Γράφημα 7.8: Κοινή χρήση συνέργου στους ΧΕΝ του Δικτύου ΕΚΤΕΠΝ οι οποίοι: α) έχουν μολυνθεί και β) δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό της Ηπατίτιδας C (anti-hcv/eia)...126 Ποσοστά μόλυνσης από HIV/AIDS στους ΧΕΝ από τα στοιχεία του ΔΕΜΑ για τα έτη 2002-2009...129 Αριθμός αναφερθέντων και βεβαιωθέντων θανάτων από ναρκωτικά (μέχρι 31-8-2010) και ποσοστιαία μεταβολή των βεβαιωθέντων θανάτων, ανά έτος, κατά την περίοδο 2000-2009...131 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Γράφημα 8.1: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα έτη 2000-2009...139 23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: Γράφημα 9.1: Γράφημα 9.2: Γράφημα 9.3: Γράφημα 9.4: Γράφημα 9.5: Γράφημα 9.6: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ Αριθμός κατηγορηθέντων και υποθέσεων για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών...153 Κατανομή καταδικασθέντων του νόμου Περί ναρκωτικών (1992-2007)...154 Κατανομή καταδικασθέντων, ανά φύλο και αδίκημα, του νόμου Περί ναρκωτικών κατά την τριετία 2005-2007...155 Αριθμός υποδίκων, καταδίκων και σύνολο, ανά έτος, για παραβάσεις του νόμου Περί ναρκωτικών (1998-2009)...157 Κατανομή διαρρηχθέντων φαρμακείων κατά το χρονικό διάστημα 2000-2009...158 Κατασχεθείσες ποσότητες ηρωίνης, κοκαΐνης και ινδικής κάνναβης (1996-2009)...160 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ Γράφημα 10.1: Γράφημα 10.2: Αριθμός απεξαρτημένων ατόμων που συμμετείχαν σε προγράμματα απασχόλησης ΟΑΕΔ (2000-2009)...168 Λόγοι εξόδου από τα Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης (2006-2009)...170 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ Γράφημα 11.1: Γράφημα 11.2: Γράφημα 11.3: Γράφημα 11.4: Γράφημα 11.5: Γράφημα 11.6: Γράφημα 11.7: Διαχρονικά στοιχεία (1984-2004) για την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών στο γενικό πληθυσμό...183 Διαχρονικά στοιχεία (1998-2007) για την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών στο μαθητικό πληθυσμό...184 Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε Προγράμματα Αγωγής Υγείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης οινοπνευματωδών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2008-2009...186 Λόγοι εξόδου από τα θεραπευτικά προγράμματα για τα οινοπνευματώδη το 2009...192 Ποσοστό ατόμων, ανά ηλιακή κατηγορία και θεραπευτική υπηρεσία (2009)...196 Ποσοστό ατόμων, ανά εργασιακή κατάσταση και και θεραπευτική υπηρεσία (2009)...196 Ποσοστό ατόμων, ανά εκπαιδευτικό επίπεδο και θεραπευτική υπηρεσία (2009)...197 24

ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1

1. ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.1 Εθνική Στρατηγική Το 2009 εξακολούθησε να ισχύει τυπικά το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά που είχε εξαγγελθεί το 2008. Ουσιαστικά, οι επιτροπές οι οποίες αναφέρονταν ότι επρόκειτο να παρακολουθούν την πορεία υλοποίησής του δεν σχηματίστηκαν, με αποτέλεσμα να μην υλοποιηθούν και οι προβλεπόμενες δράσεις, ούτε η αξιολόγηση της πορείας του. Οι φορείς που ασχολούνται με το πρόβλημα των ναρκωτικών στην Ελλάδα συνέχισαν, βέβαια, την επέκταση των δράσεών τους. Το 2010 η αλλαγή της κυβέρνησης έφερε νέες πρωτοβουλίες στο χώρο των ναρκωτικών. Η κυριότερη εξέλιξη είναι ο ορισμός Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά και η δημιουργία της Διυπουργικής Επιτροπής Συντονισμού Καταπολέμησης Εξαρτήσεων / ΔΕΣΚΕ. Η Επιτροπή αυτή συντονίζεται από τον ΟΚΑΝΑ και έχει εντολή να εκπονήσει ένα μεσοπρόθεσμο διετές (2011-2012) Σχέδιο Καταπολέμησης Εξαρτήσεων. Τη σύνθεση της Επιτροπής αποτελούν 10 Υπουργεία (Υγείας, Παιδείας, Δικαιοσύνης, Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας, Εργασίας, Εσωτερικών, Οικονομικών, Πολιτισμού και Εξωτερικών), οι φορείς θεραπείας και το ΕΚΤΕΠΝ. Συγκεκριμένα, στον τομέα της θεραπείας, το ΚΕΘΕΑ ξεκίνησε δύο νέες θεραπευτικές κοινότητες, το 18 ΑΝΩ και το ΨΝΘ, που δημιούργησαν από ένα νέο εξωτερικό πρόγραμμα. Δύο από τις μονάδες εφήβων του ΟΚΑΝΑ επέκτειναν τις δράσεις τους, ενώ στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης ο αριθμός των μονάδων παρέμεινε ίδιος με αυτόν του προηγούμενου έτους. Για περισσότερες πληροφορίες για τα νέα προγράμματα θεραπείας, βλ. Κεφάλαιο 6 «Θεραπεία Εξελίξεις και παρεμβάσεις». Σημαντικές αλλαγές στον τομέα της Πρόληψης και της κοινωνικής επανένταξης δεν παρουσιάστηκαν το 2009. 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Κοινή υπουργική απόφαση 2290/2010 (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού) Καθορισμός απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων ντόπινγκ, κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999 Σύμφωνα με την κοινή υπουργική απόφαση καθορίζονται τα μέσα (ουσίες και μέθοδοι) κατά την έννοια των άρθρων 128 Β και 128 Γ του νόμου 2725/1999, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλουν τεχνητά την αγωνιστική διάθεση, ικανότητα ή απόδοση ενός αθλητή είτε να συγκαλύψουν μια τέτοια μεταβολή. Στο Κεφάλαιο Δ (άρθρο 6) αναφέρονται οι προϋποθέσεις για την κατ εξαίρεση χρήση απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων για θεραπευτικούς λόγους, οι οποίες προβλέπονται στις διατάξεις του Διεθνούς Προτύπου για την κατ εξαίρεση χρήση για θεραπευτικούς σκοπούς της WADA. 27