ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΟΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ

ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ- ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ & ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΧΕΙΜΑΡΡΟΙ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ, ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΜΑΚΡΟΓΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΜΑΥΡΙΔΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΑΪΜΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΡΑΜΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2012 1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα πτυχιακή εργασία πραγματεύεται το θέμα οι χείμαρροι του νομού Καστοριάς, τα προβλήματα τους και οι τρόποι αντιμετώπισης τους. Πραγματοποιήθηκε από τις σπουδάστριες Μακρόγλου Αικατερινή και Μαυρίδου Δέσποινα υπό την επίβλεψη του καθηγητή του τμήματος Δασοπονίας, Ζαϊμη Γεώργιο. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον καθηγητή μας για την εμπιστοσύνη που μας έδειξε και για τη βοήθειά του για την διεκπεραίωση της παρούσας εργασίας. Επίσης θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τις οικογένειές μας για την στήριξη τους και τη βοήθειά τους καθ όλη τη διάρκεια των σπουδών μας στο Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. 2

Σκοπός της πτυχιακής εργασίας Ο σκοπός μας είναι η μελέτη των χειμάρρων του νομού Καστοριάς και η αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Να εντοπίσουμε την τοποθεσία του κάθε χείμαρρου, που ανήκουν διοικητικά, τη βλάστηση διαθέτουν, τι μέτρα έχουν ληφθεί μέχρι τώρα. Μελετώντας όλα αυτά τα στοιχεία θα προτείνουμε μέτρα αντιμετώπισης των προβλημάτων, όπως τεχνικά έργα η αναδασώσεις. 3

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2 ΣΚΟΠΟΣ..3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ.4-5-6 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ 1.1:ΟΡΙΣΜΟΣ..7 1.2:ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ. 7 1.3:ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ..7-8 1.4:ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ.8 1.5:ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ..8 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΚΑΣΤΟΡΙΑ... 2.1:ΝΟΜΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ. 9-10 2.2:ΓΟΥΝΟΠΟΙΙΑ. 10-11 2.3:ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ. 11 2.4:ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ.12-13-14 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΒΥΣΣΙΝΙΑΣ 3.1:ΕΙΣΑΓΩΓΗ....15 3.2:ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΟΙΤΗ....15 3.3:ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ......16 3.4:ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΟΙΤΗΣ......16 3.5:ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΣΗΣ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ......16 3.6:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ......16 3.7:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΥΔΡΟΛΕΚΑΝΗΣ......16 3.8:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΤΕΡΥΓΟΤΟΙΧΩΝ..17 3.9:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΟΦΡΑΓΜΑΤΟΣ...17 3.10:ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ 18 3.11:ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...18 4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΤΟΙΧΙΟΥ 4.1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 19-20 4.2: ΜΟΡΦΗ ΔΑΣΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ.20 4

4.3:ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΛΕΚΑΝΗΣ 20 4.4:ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 21 4.5:ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ..21 4.6:ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ-ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑ 21 4.7:ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ..21 4.8:ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ 21 4.9:ΣΚΟΠΟΣ.21 4.10:ΕΡΓΑ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ 22 4.11:ΣΕΙΡΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΩΝ.22 4.12:ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ.22 5 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΠΑΛΑΙΟΠΟΤΑΜΟΥ. 5.1:ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ.. 23 5.2:ΟΡΕΟΓΡΑΦΙΚΗ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ 23-24 5.3:ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ..24 5.4:ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ..24 5.5:ΚΛΙΜΑ.25 5.6:ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ 25-26-27 5.7:ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ.27 5.8:ΓΕΩΡΓΙΑ.27 5.9:ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ..27-28 5.10:ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ.28 5.11:ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ...28 5.12:ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ..28 5.13:ΤΑ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ 28-29 5.14:ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΚΟΙΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΝΩΝ.29-30 5.15:ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΣΤΙΩΝ ΠΛΥΜΜΗΡΟΓΟΝΟΥ ΑΠΟΡΡΟΗΣ.30 5.16:ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΖΗΜΙΩΝ 30-31 5.17:ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.31 6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΦΩΤΕΙΝΗΣ- ΜΕΛΙΣΣΟΤΟΠΟΥ 6.1: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ, ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ..32 6.2: ΟΡΕΟΓΡΑΦΙΚΗ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ...33-34 6.3: ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΚΑΙ ΠΕΤΡΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ..34-35 6.4: ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ...35 5

6.5: ΚΛΙΜΑ.35 6.6: ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ..35-36 6.7: ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ...36 6.8: ΓΕΩΡΓΙΑ...36 6.9: ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ.37 6.10: ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ...37 6.11: ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ.37 6.12: ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ 37 6.13: ΤΑ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ 38 6.14: ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΚΟΙΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΑΝΩΝ.38-39 6.15: ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΖΗΜΙΩΝ.40 6.16: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.40-41 7ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 7.1:ΑΝΑΔΑΣΩΣΕΙΣ.41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 42 6

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ :ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ 1.1ΟΡΙΣΜΟΣ Λέγοντας χείμαρρο εννοούμε ένα ποτάμι, το οποίο είναι στεγνό τους καλοκαιρινούς μήνες. Σχηματίζεται σε περιοχές που υπάρχει ασβεστολιθικό υλικό. Το νερό του προέρχεται από ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα και από την επιφανειακή απορροή. Την περίοδο που βρέχει, το ασβεστολιθικό υλικό, το οποίο είναι πορώδες, κατακρατεί το νερό στον υδροφόρο ορίζοντα και μετά το απελευθερώνει. Κατά τη διάρκεια της ξηρής περιόδου, το επίπεδο του νερού μπορεί να φτάσει κάτω από το επίπεδο της κοίτης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη ξήρανση του χειμάρρου. Έχει διαπιστωθεί ότι ο αριθμός των χειμάρρων στην Ελλάδα ξεπερνά τους χίλιους(1000). 1.2: ΧΕΙΜΑΡΡΙΚΟ ΡΕΥΜΑ Χειμαρρικό ρεύμα είναι τα υδάτινα ρεύματα που ξεκινούν από τις κορυφές των βουνών, κινούνται μέσα σε φυσικές κοίτες και καταλήγουν σε χειμαρροποτάμους ή ποταμούς. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση της χειμαρρικότητας των ρευμάτων. Αυτό οφείλεται σε ανθρωπογενείς παράγοντες, όπως για παράδειγμα τις συστηματικές επιχωματώσεις των κοιτών. Διακρίνονται σε επιβλαβή και επικίνδυνα για τον άνθρωπο και μη. Επιβλαβή και επικίνδυνα για τον άνθρωπο εννοούμε όταν: 1) Έχουμε απόσπαση υλικών από ορεινές περιοχές όπου διακινούν τα φερτά υλικά μέσα από τις κοίτες των ρευμάτων και το αποτέλεσμα είναι η απόθεση τους σε περιοχές με μειωμένη κλίση. 2) Υπάρχει παροχέτευση μεγάλων ποσοτήτων νερού προς πεδινές περιοχές εξαιτίας έντονων βροχοπτώσεων με αποτέλεσμα τα επικίνδυνα πλυμμηρικά φαινόμενα. Μη επιβλαβή και μη επικίνδυνα για τον άνθρωπο: 1) Ακανόνιστες παροχές νερού μέσα στις κοίτες ρευμάτων. Εδώ παρατηρούνται μηδενικές τιμές παροχής το Καλοκαίρι και πολλά κυβικά μέτρα μετά από παρατεταμένες βροχοπτώσεις το Χειμώνα, τα οποία ρέουν ανεκμετάλλευτα. 2) Δημιουργία μικροβιοτόπων και μικρουγροβιότοπων. 1.3:ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα προβλήματα που δημιουργούν τα χειμαρρικά ρεύματα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: α) Στα πλυμμηρικά προβλήματα, β) στα προβλήματα που προκαλούνται από τη μεταφορά των στερεών υλικών και γ) στα προβλήματα που δημιουργούνται από τη μη αξιοποίηση του νερού των χειμαρρικών ρευμάτων. Στη πρώτη κατηγορία, οι ζημιές προκαλούνται όταν έχουμε βροχές μεγάλης έντασης και διάρκειας. 7

Τα προβλήματα στη δεύτερη κατηγορία διακρίνονται στα άμεσα και τα έμμεσα. Τα άμεσα προκαλούνται στο χώρο δράσης του ίδιου ρεύματος, ενώ τα έμμεσα προκαλούνται από μεγαλύτερο αποδέκτη. Στη τελευταία κατηγορία, σημαντικός παράγοντας είναι ο άνθρωπος, ο οποίος δεν αξιοποιεί το νερό των ρευμάτων. 1.4:ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΤΩΝ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ Οι κύριοι φυσικοί παράγοντες που ρυθμίζουν την ποιότητα του νερού των χειμάρρων είναι οι εξής: o Η φύση της κοίτης o Η φύση της λεκάνης απορροής o Οι τύποι των εδαφών o Οι κλίσεις των εδαφών o Το καθεστώς ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Η ποιότητα του νερού των χειμάρρων διαφέρει από εποχή σε εποχή. 1.5:ΑΙΤΙΑ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ Τα αίτια διάβρωσης του εδάφους και ο σχηματισμός των χειμάρρων είναι τα παρακάτω: Ορεινός χαρακτήρας Ελλάδας. Το 70%της χώρας μας αποτελείται από λόφους και όρη. Τα μεγάλα ύψη των κατακρημνισμάτων(βροχές και χιόνια) Το γεωλογικό υπόθεμα, το οποίο συγκροτείται από πετρώματα. Έτσι ευνοείται η διάβρωση, η αποσάθρωση, οι ολισθήσεις και η παραγωγή φερτών υλικών. Η έλλειψη κατάλληλου προστατευτικού φυτομανδύα εδάφους(κυρίως δάσους) ΕΙΚΟΝΑ 1. 8

2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΚΑΣΤΟΡΙΑ 2.1:ΝΟΜΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Ο νομός Καστοριάς είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας και ένας από τους τέσσερις της δυτικής Μακεδονίας με πληθυσμό 53.483 κατοίκων (απογραφή 2001). Πρωτεύουσα του νομού είναι η Καστοριά. Με την τελευταία διοικητική μεταρρύθμιση, η περιφερειακή ενότητα αποτελείται από 3 δήμους (κατά πληθυσμό): Τον Δήμο Καστοριάς τον Δήμο Ορεστίδος τον Δήμο Νεστορίου. Σημαντικά αστικά κέντρα εκτός από τη Καστοριά (16.218 κάτοικοι) και το Άργος Ορεστικό (7.838 κάτοικοι) είναι, οι Μανιάκοι (2.619 κάτοικοι) και η Μεσοποταμία (2.506 κάτοικοι.). Άλλοι μεγάλοι οικισμοί είναι το Μαυροχώρι (1.554 κάτοικοι), η Κορησός (1.370 κάτοικοι), το Νεστόριο (1.214 κάτοικοι) και το Δισπηλιό (1.186 κάτοικοι). ΕΙΚΟΝΑ 2. 9

ΕΙΚΟΝΑ 3. Ο νομός συνορεύει βόρεια και βορειοανατολικά με το νομό Φλώρινας, νότια και νοτιοδυτικά με το νομό Ιωαννίνων, νότια με το νομό Γρεβενών, νοτιοανατολικά με το νομό Κοζάνης και προς δύση με την Αλβανία. Στη νότια όχθη της λίμνης της Καστοριάς- γνωστής και ως Ορεστιάς- στο χωριό Δισπηλιό ανακαλύφθηκε πρόσφατα ένας σημαντικός λιμναίος οικισμός Νεολιθικής εποχής. Οι αρχαιολόγοι υπολογίζουν πως τα νερά της λίμνης σκεπάζουν τα ερείπια μιας πόλης 3.000 κατοίκων. Ανάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν μια βάρκα του 4.000 π.χ. περίπου η οποία είναι από τις αρχαιότερες του κόσμου και μια επιγραφή του 5260 π.χ. που θεωρείται ιδιαίτερης σημασίας για την προέλευση του ελληνικού αλφάβητου. Η λίμνη της Καστοριάς είναι ο πολυτιμότερος θησαυρός της πόλης. Η λίμνη Ορεστίδα της Καστοριάς θεωρείται μορφολογικά η ωραιότερη λίμνη της Ελλάδος και έχει κηρυχθεί "Μνημείο Φυσικού Κάλλους" από το Υπουργείο Πολιτισμού. Η φυσική λεκάνη της λίμνης, η οποία περικλείεται από βουνά εξαίρετης γεωμορφολογίας, αποτελεί ένα μοναδικό υδροβιότοπο. Είναι ένας υγρότοπος μεγάλης σημασίας για τα υδρόβια αλλά και για τα αρπαχτικά πουλιά και χρησιμεύει ως περιοχή αναπαραγωγής, διατροφής και διαχείμασης. Συντηρεί πλούσια ορνιθοπανίδα που περιλαμβάνει σπάνια και απειλούμενα είδη. Στη λίμνη υπάρχουν μεγάλες ποσότητες πολλών ειδών ψαριών, και προσφέρεται για ψάρεμα τόσο με τις παραδοσιακές βάρκες στα βαθιά νερά όσο και με καλάμι στις ακρολίμνιες περιοχές. Στα νερά της λίμνης υπάρχουν ψάρια όπως τα γριβάδια, οι πεταλούδες, τα τσιρόνια, οι τούρνες κ.ά. Το ψάρεμα επιτρέπεται σχεδόν όλη τη διάρκεια του έτους εκτός την περίοδο της αναπαραγωγής των ψαριών. 2.2:ΓΟΥΝΟΠΟΙΙΑ Η γουνοποιία είναι μια τέχνη γνωστή στους Καστοριανούς από τα πρωτοβυζαντινά χρόνια μαζί με άλλες τέχνες όπως η αγιογραφία και η αρχιτεκτονική. Η παραγωγή της γούνας έδωσε στην Καστοριά μια παγκόσμια φήμη που διατηρείται ακόμα και σήμερα, παρά τη συρρίκνωση της αγοράς σε διεθνές επίπεδο. Η τέχνη της γουνοποιίας ήταν το διαβατήριο για την πόλη και τους κατοίκους της στο δρόμο της ευμάρειας και του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί τα πολλά εργαστήρια γούνας και άλλων τουριστικών ειδών που κατασκευάζονται με τη 10

χρήση γούνας. Κάθε χρόνο στην Καστοριά πραγματοποιείται μια διεθνής έκθεση γουναρικών. 2.3:ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ Η Καστοριά έχει πολλές βυζαντινές και μεσαιωνικές εκκλησίες, Αρχοντικά αλλά και πολλές Φυσικές Ομορφιές. Πλούσια στοιχεία του Βυζαντινού Πολιτισμού σώζονται σήμερα στην Καστοριά. Βυζαντινά τείχη, Βυζαντινές εκκλησίες, μοναδικά στην αρχιτεκτονική παραδοσιακά αρχοντικά, δεμένα άρρηκτα με τη σύγχρονή πόλη η οποία αποτελεί Παγκόσμιο Κέντρο παραγωγής και εμπορίας Γουναρικών. Το φυσικό περιβάλλον με δεσπόζουσα θέση τη Λίμνη της Καστοριάς, συνθέτουν την ταυτότητά της. Τον χειμώνα οι θερμοκρασία πέφτει κάτω από το 0, παρόλα αυτά η περιοχή δεν χάνει ποτέ την ομορφιά της. Το μοναστήρι της Μαυριώτισσας του 12ου αιώνα είναι τοιχογραφημένο και στην εξωτερική όψη, όπως συνηθίζεται στη βόρεια Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Αξίζει να αναφερθεί ότι στις τοιχογραφίες του ναού οι Τούρκοι έχουν βγάλει τα μάτια από όλους τους αγίους. Μοναδική εκκλησία της Καστοριάς με τρούλο, η κουμπελίδικη, χρονολογείται από το μέσο του 9ου αιώνα. Το όνομα της το οφείλει στον χαρακτηριστικό ψηλό και κυλινδρικό τρούλο, τον κουμπέ. Σήμερα στη Καστοριά σώζονται αμέτρητες βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, όπως οι: Ιερά Μονή της Παναγίας της Μαυριώτισσας του (12ου) Ιερό Ναό Παναγίας Τσόντου Βάρδα του (19ου) Ιερό Ναό Ταξιάρχη Μητροπόλεως του (13ου) Ιερό Ναό Αγίων Τριών του (14ου) Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου Μαγαλειού του (16ου) Η επίσκεψη στη Μαυριώτισσα δίνει αφορμή για ένα περίπατο στις όχθες της λίμνης. Ο Παραλίμνιος δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος, αλλά τόσο στενός που επιτρέπεται η διέλευση των αυτοκίνητων προς μια κατεύθυνση. Η βλάστηση είναι οργιώδης και σκαρφαλώνει μέχρι την κορυφή του λόφου. Τα κλαδιά από τα πλατάνια και τις ιτιές κρέμονται πάνω από το νερό. Κάπου κάπου, εμφανίζονται ψαρόβαρκες, τα λεγόμενα "καράβια", όπως ονομάζονται στη Καστοριά οι πλάβες. ΕΙΚΟΝΑ 4. 11

2.4:ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Κατά την παράδοση, στην τοποθεσία όπου σήμερα βρίσκεται η Βυζαντινή Καστοριά, στα προχριστιανικά χρόνια υπήρχε η μία από τις δύο γνωστές πόλεις της Ορεστίδος, το Κέλετρον ή Κήλητρον. Το όνομα προέρχεται από το ρήμα κηλώ= θέλγω. Η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα των Ορεστών Μακεδόνων, κτίστηκε από Αιολείς αποίκους, και πολιορκήθηκε από τους Ρωμαίους στον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου Ε (200 π.χ.) Αναφορά στην πόλη με το όνομα Κήλητρον γίνεται από τον ιστορικό Τίτο Λίβυο. Το 300 μ.χ. ο Διοκλητιανός ανοικοδόμησε το φρούριο και τα τείχη της πόλης. Ο ιστορικός Προκόπιος αναφέρει την ακμή και, αργότερα, την καταστροφή μιας πόλης, της Διοκλητιανούπολης, που βρίσκεται στη χερσόνησο της λίμνης. Ο ίδιος αναφέρει ακόμα πως ο Ιουστινιανός την ξανάχτισε, την οχύρωσε και την μετονόμασε σε Ιουστινιανούπολη. Τη λέξη Καστοριά αναφέρει για πρώτη φορά τον 6ο αιώνα π.χ. ο Προκόπιος, σαν όνομα όμως της λίμνης και όχι της πόλης. Για την ονομασία υπάρχουν πολλές εκδοχές. Το πιθανότερο είναι πως η πόλη πήρε το όνομά της από την λίμνη, και αυτή από τους κάστορες που ζούσαν στις όχθες της. Ο ιστορικός Σκυλίτζης μας πληροφορεί για την κατάληψη της πόλης από τους Βουλγάρους το 990. Η ανακατάληψη έγινε το 1018 από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Βασίλειο Β τον Βουλγαροκτόνο. Το 1082 την κατέλαβαν οι Νορμανδοί και ένα χρόνο αργότερα, το φθινόπωρο του 1083, Ο Αλέξιος Α Κομνηνός ανακατέλαβε την Καστοριά. Τότε άρχισε για την πόλη ένα διάστημα μακρόχρονης ειρήνης που είχε ως αποτέλεσμα μια αξιοσημείωτη οικονομική και πολιτιστική ακμή. Κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα, η ανάπτυξη του εμπορίου, λόγω της γεωγραφικής θέσης της Καστοριάς, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια αξιόλογη πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση. Το 1385 η πόλη καταλαμβάνεται από τους Τούρκους και είναι άξιο προσοχής ότι η πολιτιστική δημιουργία όχι μόνο δεν διακόπτεται, αλλά, αντίθετα, οικοδομούνται νέες εκκλησίες και διακοσμούνται από αξιόλογους καλλιτέχνες. Κατά τον 15ο αιώνα, η Καστοριά πληθυσμιακά συγκαταλέγεται στις μεγάλες πόλεις των Βαλκανίων. Οι κάτοικοί της είναι Χριστιανοί, Τούρκοι και Εβραίοι. Από τα μέσα του 15ου αιώνα υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη στην Καστοριά συνοικιών ραφτών, χρυσοχόων και γουναράδων. Η επεξεργασία της γούνας, όπως και σήμερα, προφανώς απασχολούσε μεγάλο αριθμό βιοτεχνών, πράγμα που επιβεβαιώνεται από τις εμπορικές επαφές με μεγάλα κέντρα της Ευρώπης (Βιέννη, Βουδαπέστη, Βενετία, Μόσχα) όπου οι Καστοριανοί ίδρυσαν ονομαστές παροικίες. Η Καστοριά, από τον 16ο αιώνα, διατηρούσε δημόσιο σχολείο στο οποίο δίδαξαν πολλοί δάσκαλοι του Γένους. Το 1713 υπήρχε και δεύτερο σχολείο, ιδιόκτητο, του Γεωργίου Κυρίτζη. Ονομαστές πνευματικές προσωπικότητες του 19ου αιώνα ήταν ο Ιωάννης Θεολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Λειψίας, ο Κωνσταντίνος Μιχαήλ, ιατροφιλόσοφος, ο Ιωάννης Μιχαήλ, συγγραφέας, και φυσικά ο ποιητής Αθανάσιος Χριστόπουλος. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκικής σκλαβιάς, η Καστοριά υπήρξε κοιτίδα του ελληνισμού, όχι μόνο με τα σχολεία που διατηρούσε, αλλά και με τους αγώνες της. Το 1798, μαζί με το Ρήγα Βελεστινλή μαρτύρησαν και οι Καστοριανοί αδελφοί Ιωάννης και Παναγιώτης Εμμανουήλ. Επίσης, η Καστοριά έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821 και στην επανάσταση του 1878. Στον Μακεδονικό Αγώνα πήρε ενεργά μέρος με οπλαρχηγούς όπως ο Παπαρέσκας, ο καπετάν Κώττας, ο Νταλίπης, ο 12

Νταηλάκης, με επικεφαλής το Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη. Απελευθερώθηκε τελικά στις 11 Νοεμβρίου του 1912 από τον ελληνικό στρατό με επικεφαλής τον επίλαρχο Ιωάννη Άρτη. Σημαντική ήταν η συμβολή της Καστοριάς και στην εποποιία του 1940. Στα χρόνια του Βυζαντίου, η Καστοριά αποκτά μεγαλοπρέπεια και αίγλη, όταν ο Ιουστινιανός Α οχυρώνει την πόλη με ισχυρό φρούριο, και της δίνει το όνομα Ιουστινιανούπολη. Την ίδια εποχή η πόλη μετατρέπεται σε κέντρο πολιτιστικό, οικονομικό και στρατιωτικό, γίνεται πυρήνας καλλιτεχνικός, πνευματικός και θρησκευτικός. Κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους η Καστοριά αναδεικνύει πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, ευεργέτες και δασκάλους του Γένους. Από τον 9ο αιώνα άρχισαν να χτίζονται οι περίφημες βυζαντινές εκκλησιές, ενώ η τέχνη της βυζαντινής αγιογραφίας έφτασε στην ακμή της τον 13ο και 14ο αιώνα. Εξαίσια δείγματα αυτής της δραστηριότητας είναι οι πολυάριθμοι ναοί της Καστοριάς, μερικοί από τους οποίους στέκουν σ αυτήν την γωνιά της μακεδονικής γης πάνω από 1000 χρόνια. Περισσότερες από 80 βυζαντινές αλλά και νεότερες εκκλησίες βρίσκονται διάσπαρτες στις γραφικές γειτονιές της. Αξίζει να διαθέσετε χρόνο, προκειμένου να επισκεφθείτε αυτούς τους ναούς-κομψοτεχνήματα της βυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Μέσα στην πόλη συναντάτε περί τις 55 εκκλησίες. Οι σπουδαιότερες είναι ο ναός του Ταξιάρχη της Μητροπόλεως, του 9ου αιώνα, ο οποίος διαθέτει υπέροχες τοιχογραφίες διαφόρων εποχών, ο Άγιος Νικόλαος Κασνίτζης, του 12ου αιώνα, η πολυφωτογραφημένη και διάσημη Παναγία Κουμπελίδικη, του 13ου αιώνα. Περίφημος ναός που αξίζει ιδιαίτερα την προσοχή σας είναι εκείνος του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος διαθέτει έναν πρωτότυπο γυναικωνίτη αλλά και την επιβλητική σκηνή της Δευτέρας Παρουσίας με την παλαιότερη ζωγραφική μετά την εικονομαχία. Για να θαυμάσετε αυτά τα σπουδαία μνημεία καλό είναι να απευθυνθείτε στον αρμόδιο φύλακα του Βυζαντινού Μουσείου, ο οποίος θα είναι και ο ξεναγός στην περιήγησή σας. Μάλιστα, μπορείτε να επισκεφθείτε το μουσείο για να θαυμάσετε από κοντά τα πανέμορφα και περίτεχνα εικονίσματα από τις εκκλησιές της Καστοριάς. Δείγμα της υψηλής κοινωνικής και οικονομικής στάθμης της Καστοριάς και του ανώτερου βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της είναι, εκτός από τις εκκλησιές, τα πανέμορφα αρχοντικά της. Ο πλούτος και η ευμάρεια που έφερε το γουνεμπόριο στην πόλη αποτυπώθηκε και διατηρείται μέχρι σήμερα στις κατοικίες που έκτισαν οι εύποροι και πολυταξιδεμένοι κάτοικοί της. Η αύρα του τόπου είναι δυνατή, ικανή να σάς μεταφέρει την ατμόσφαιρα του 18ο και 19ο αιώνα, εποχή κατά την οποία οι Καστοριανοί ταξίδευαν στην Ευρώπη και επέστρεφαν στην πατρίδα με χρήμα αλλά και με αέρα ευρωπαϊκό. Η αρχιτεκτονική των αρχοντικών κατοικιών είναι επηρεασμένη από τους ρυθμούς της Μακεδονίας και της βόρειας Ευρώπης. Τα αρχοντικά είναι συνήθως τριώροφα. Οι κάτω όροφοι και το ισόγειο είναι από πέτρα, ενώ οι πάνω όροφοι είναι ξυλόκτιστοι, με χαγιάτια, περίτεχνα ξύλινα μπαλκόνια και πλατιά υαλόφρακτα ανοίγματα για άφθονο φως (βιτρό). Τα σπίτια των Καστοριανών είναι φιλόξενα, οι οικογένειες τους αλλά και οι επισκέπτες τους ζούσαν σε χώρους ζεστούς, άνετους, με πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο, τοιχογραφίες και φεγγίτες με τζάμια χρωματιστά. Το Ντόλτσο είναι μια πανέμορφη και γραφική αρχοντογειτονιά της Καστοριάς, που «φιλοξενεί» πολλά από τα κομψά αρχοντικά σπίτια της πόλης (ντόλτσο σημαίνει γλυκό και 13

η συνοικία πήρε το όνομα αυτό από την γλυκιά ζωή που έκαναν οι Καστοριανοί της περιοχής). Το Ντόλτσο απλώνεται στην πλαγιά του λόφου και φτάνει ως τα νερά της λίμνης. Στην γραφική πλατεία αξίζει να επισκεφθείτε το μοναδικό επισκέψιμο αρχοντικό του Νεράντζη Αϊβαζή, το οποίο από το 1975 λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο. Το αρχοντικό του Αϊβαζή αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λαϊκής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής αλλά και του τρόπου διαβίωσης των παλιών Καστοριανών. Συναντάτε το μοναστήρι της Παναγίας Μαυριώτισσας, ένα σπουδαίο αξιοθέατο με εσωτερικές και εξωτερικές τοιχογραφίες του 12ου αιώνα. Τα νερά της λίμνης μπορεί να μην έχουν πια κάστορες, ωστόσο φιλοξενούν γλάρους, ροδοπελεκάνους, σταχτόχηνες, βαλτόπαπιες, αλλά και πέρκες, πέστροφες, γουλιανούς, κυπρίνους, χέλια. Τα περισσότερα από αυτά τα ψάρια μπορείτε να τα συναντήστε σε εστιατόρια και ταβέρνες της πόλης, μαγειρεμένα με δεκάδες συνταγές. Δοκιμάστε «ταβά», γουλιανός στο φούρνο με ντομάτα και κρεμμυδάκι, ή «σαρμάδες», καθώς και τα εξαιρετικά τουρσιά που θα συνοδεύσουν το γεύμα σας. 14

3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΒΥΣΣΙΝΙΑ 3.1:ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για το χείμαρρο της Βυσσινιάς συντάχθηκε μελέτη διευθέτησης το 1980 από το Δασολόγο Πασχαλούδη Νικόλαο και εγκρίθηκε από το Υπουργείο Γεωργίας με την 194990/4209 π.ε./16-3-1981 απόφαση. Κατά τη σύνταξη της μελέτης λήφθηκαν στοιχεία για κάθε λεπτομέρεια του χειμάρρου. 3.2:ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΟΙΤΗ Η κεντρική κοίτη ξεκινάει από το σημείο εκβολής στην λίμνη Καστοριάς μέχρι την κορυφή του Βίτσι και έχει μήκος 16000χλμ. Χωρίζεται ως εξής : Κοίτη εκβολής από 0000 έως 3000 Κώνος απόθεσης από 3000 έως 5400 και Κοίτη εκκένωσης από 5400 έως 7600. ΕΙΚΟΝΑ 5. ΒΥΣΣΙΝΙΑ 1985 15

3.3:ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ Το αξιόλογο ενδιαφέρον του χειμάρρου είναι η κεντρική κοίτη, γιατί το δεξί πρανές παρουσιάζει φαινόμενα διάβρωσης και αποσάθρωσης, καθώς και κατολισθήσεις. Η μέση κλίση της κεντρικής κοίτης είναι 10%, πολύ μεγαλύτερη της κλίσης αντιστάθμισης. Τα φαινόμενα διάβρωσης της κεντρικής κοίτης παίρνουν μεγαλύτερη διάσταση γιατί ο πυθμένας και το δεξί πρανές αποτελούνται από ευαποσάθρωτες αποθέσεις. Αντίθετα το αριστερό πρανές είναι βραχώδες χωρίς προβλήματα διάβρωσης και αποσάθρωσης. Από τη χιλιομετρική θέση 5-791 μέχρι τη 6-491 η κοίτη είναι σταθερή βραχώδης και διακόπτεται από καταρράχτες. Από τη χιλιομετρική θέση 6-491 μέχρι τη 10-000 η κοίτη είναι σταθερή και δεν παρατηρείται εκβάθυνση. Η κύρια δράση της κεντρικής κοίτης είναι η μεταφορά των λεπτόκοκκων υλικών, που είναι προϊόντα διεργασιών διάβρωσης. 3.4:ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΟΙΤΗΣ Η πρώτη σκέψη είναι να κατασκευάσουμε μία σειρά από εγκάρσια φράγματα στερέωσης της κοίτης. Από μελέτες όμως διαπιστώθηκε ότι το πλάτος τα κοίτης σε ένα σημείο είναι πολύ μικρό, ενώ σε όλο το άλλο μήκος, το πλάτος είναι αρκετά μεγάλο. Άρα αποφασίστηκε να κατασκευάσουμε ένα υψηλό φράγμα που θα βοηθήσει στην συγκέντρωση και στην ανύψωση της στάθμης του ύδατος. Αυτό γίνεται για να ξεκινήσει αρδευτική αύλακας που στο μέλλον θα χρησιμοποιηθεί για την άρδευση των πεδινών εκτάσεων. Αυτό το φράγμα χαρακτηρίζεται ως φράγμα στερέωσης και θα συγκρατεί το κώνο απόθεσης από μία απρόσμενη πλημμύρα. Έτσι με την κατασκευή του φράγματος αποφεύγονται οι καταστροφικές συνέπειες από την εναπόθεση του κώνου απόθεσης στις καλλιεργούμενες πεδινές εκτάσεις. 3.5:ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΣΗ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Η μόνη θέση για να εκπληρωθούν οι σκοποί που είπαμε παραπάνω είναι η χιλιομετρική θέση 5.563. Σε αυτό το σημείο τα πρανή είναι βραχώδη και το πλάτος της είναι μικρότερο από οποιαδήποτε άλλη θέση. 3.6:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Οι έλεγχοι και τα στοιχεία του φράγματος έγιναν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η βάση διάρρου είναι 14 μέτρα και το ύψος διάρρου, με τραπεζοειδή διατομή, αντιστοιχεί στα 1,74 μέτρα. Το ύψος διάρρου είναι 2 μέτρα για λόγους ασφαλείας. Τα υπόλοιπα στοιχεία δόθηκαν από το Υπουργείο Γεωργίας. Το βάθος θεμελίων του φράγματος όπως είχε υπολογιστεί ήταν μεγάλο, για να αντιμετωπιστεί η υποσκαφή. Έτσι κατασκευάστηκε κοιτόστρωση και το βάθος των θεμελίων υπολογίστηκε στα 2 μέτρα. 3.7:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΥΔΡΟΛΕΚΑΝΗΣ Το πλάτος της υδρολεκάνης, στη βάση, υπολογίζεται στα 18 μέτρα, όσο και η άνω βάση του διάρρου του φράγματος. Το μήκος της υδρολεκάνης υπολογίζεται από το τύπο του ANCEHOZLER και ισούται με 11,23m. 16

ΕΙΚΟΝΑ 6. ΒΥΣΣΙΝΙΑ 1985 3.8:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΤΕΡΥΓΟΤΟΙΧΧΩΝ Ανάμεσα στο φράγμα και στο πρόφραγμα θα κατασκευαστούν πτερυγότοιχοι. Τα θεμέλια αυτών θα φτάσουν στο ίδιο βάθος με τα θεμέλια του φράγματος και η στέψη τους θα είναι στην ίδια στάθμη με την άνω επιφάνεια των πτερυγίων του προφράγματος, με ύψος 4,30 μέτρα. Οι πτερυγότοιχοι θα κατασκευαστούν από λιθόδεμα και θα υπάρχουν τρύπες για την στράγγιση των γαιών. 3.9:ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΡΟΦΡΑΓΜΑΤΟΣ Η κοιτόστρωση πρέπει να είναι ελαστική, να παρακολουθεί τις κινήσεις του εδάφους και να μη μεταδίδει κραδασμούς στο φράγμα, στο πρόφραγμα καις τους πτερυγότοιχους. Αυτό επιτυγχάνεται με τη διαμόρφωσή της κατά πλάκες που θα χωρίζονται μεταξύ τους, το φράγμα από το πρόφραγμα, με στεγανούς κατακόρυφους αρμούς συστοδιαστολής. Θα κατασκευαστούν 4 σειρές και κάθε σειρά θα περιλαμβάνει 9 πλάκες. Κάθε πλάκα κατασκευάζεται με κατάλληλο σωλήνα. Τόσο το φράγμα όσο και το πρόγραμμα θα κατασκευαστούν με λιθοσκυρόδεμα των 250 χιλιόγραμμων τσιμέντου. 17

3.10:ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΡΟΜΟΥ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗΣ Για την προσπέλαση της κεντρικής κοίτης και για την διευκόλυνση των εργασιών της κατασκευής, προβλέπεται η κατασκευή δρόμου προσπέλασης με μήκος 2000 χλμ. Επειδή η κλίση της κοίτης ως το φράγμα είναι μικρή, (από 5-8%), η κατασκευή του θα είναι απλή. Ο δρόμος αυτός θα αρχίσει από την Γέφυρα του χειμάρρου στον επαρχιακό δρόμο Καστοριάς-Τοιχίου και θα καταλήγει στο φράγμα ακολουθώντας την κοίτη του χειμάρρου. 3.11:ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η διευθέτηση του χειμάρρου Βυσσινιάς έχει σκοπό να λύσει τα χειμαρρικά προβλήματα που παρουσιάζονται στην κεντρική κοίτη. Στοχεύει δηλαδή στη: Μείωση της παραγωγής και μεταφοράς αμμωδών υλικών στην πεδινή παραλίμνιο περιοχή. Στην αποτροπή της περαιτέρω υποσκαφής της κεντρικής κοίτης και των πρανών ώστε να σταματήσει η υποβάθμιση των ορεινών εδαφών. Στην ανύψωση της στάθμης του νερού ώστε να διοχετευτεί το νερό του χειμάρρου στο αρδευτικό αύλακα. Ο ι προβλεπόμενες εργασίες πρέπει να ολοκληρωθούν σε ένα έτος για να μην υπάρχει κίνδυνος καταστροφής από πιθανή πλημμύρα. ΕΙΚΟΝΑ 7. ΒΥΣΣΙΝΙΑ 2012 18

4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:ΧΕΙΜΑΡΡΟΣ ΤΟΙΧΙΟΥ 4.1:ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύμφωνα με το άρθρο 69/13-1-1973 του τμήματος Δασών Καστοριάς Υπουργείου Γεωργίας, έγινε η μελέτη του συγκεκριμένου χειμάρρου. ΕΙΚΟΝΑ 8. ΤΟΙΧΙΟ ΜΕΣΩ GOOGLE EARTH Ο χείμαρρος αυτός βρίσκεται Βορειοδυτικά του όρους Βίτσι και περικλείεται μεταξύ των κορυφογραμμών: α)γκολίνα -Σερμπίνα Πέτρα -Βάτος-Γαύρος και β)γκολίνα- Λιόντα- Βάρος- Μάκινι- Άγιος Αθανάσιος. Οι οποίες είναι περιφέρειες Τοίχου-Οξιάς και Πολυκεράσου. Η συνολική έκταση του χειμάρρου είναι 19000 στρέμματα. Η τοπογραφική του διαμόρφωση είναι λεία και παρουσιάζει ακανόνιστο σχήμα. Έχει υπερθαλάσσιο ύψος 700-1650 μέτρα. Ο πλησιέστερος μετεωρολογικός σταθμός βρίσκεται στο Νεστόριο Καστοριάς και έχει απόσταση 40 χλμ από το χείμαρρο. Από εκεί παίρνουμε στοιχεία για το μέσο ετήσιο ύψος βροχής, που είναι 673mm, για το μέγιστο ετήσιο ύψος βροχής, 924mm, και για τη μέση θερμοκρασία, η οποία είναι 11,3οC. Το κλίμα που επικρατεί είναι Μεσογειακό ύφυγρο κατά τη ξηρή περίοδο και Μεσογειακό τοπικό τον χειμώνα. Το σύνολο της ετήσιας βροχής ανέρχεται στους 9050 τόνους ανά εκτάριο και στους 17.195.000 τόνους για όλη τη λεκάνη. 19

Η περιοχή μας ανήκει στη Κρυσταλλοσχιστώδη πελαγωνική μάζα. Η δομή των ανώτερων πετρωμάτων είναι χαλαρή. Τα πρανή διακρίνονται σε κροκαλλώδη στρώματα που έχουν διασπασθεί σε ογκόλιθους γρανίτες με διάσταση 2,5 μέτρα. Η γεωπετρολογική δομή της λεκάνης έχει τη μορφή χαραδρωσιγενής, ρηξιγενής και ολισθογενής επιφάνειας. Τα στρωματά της διακρίνονται σε: α) Κροκαλώδη ή χαλικώδη μαλακά και β)κροκαλοπαγή. Το έδαφος της λεκάνης έχει προέλθει από αποσάθρωση και η δασωμένη έκταση χαρακτηρίζεται αβαθής ως βαθύς έκταση. ΕΙΚΟΝΑ 9. ΤΟΙΧΙΟ 2012 4.2:ΜΟΡΦΗ ΔΑΣΙΚΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Σε όλη τη περιοχή του χειμάρρου έχουμε φυλλοβόλα και πλατύφυλλα δέντρα. Κατατάσσονται ως εξής: α) Ζώνη Δρυός που φτάνει μέχρι τα 1300μέτρα και β) Ζώνη Οξιάς με υψόμετρο 1100-1600 μέτρα. Τα κυριότερα είδη είναι η χνοώδης, η πλατύφυλλη και η ευθύφλοιη δρυς. Καθώς και η δασική οξιά. Πιο ειδικά συναντάμε Γαύρο, Οστρυά, Φράξο, Κρανιά και κατά μήκος της κοίτης βλέπουμε Πλάτανο, Λεύκη και Καρυδιά. Στις γυμνές επιφάνειες παρατηρούμε ποώδη βλάστηση και κυρίως ψυχανθή. 4.3:ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΛΕΚΑΝΗΣ Η υπομελέτη περιοχή χωρίζεται σε: Διοικητικά:στη κοινότητα Τοιχίου, Πολυκεράσου και Οξιάς της Νομαρχίας Καστοριάς. Δασικά:στο τμήμα Δασών Νομαρχίας Καστοριάς και Διοικητικά:στο Ειρηνοδικείο και στο Πρωτοδικείο Καστοριάς. 20

4.4:ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Ο συνολικός πληθυσμός, το 1975, ανέρχεται σε 225 οικογένειες με 820 κατοίκους. Η πυκνότητα του πληθυσμού ανά km2 είναι 43 κάτοικοι. Το βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο των κατοίκων είναι διαφορετικό σε κάθε ενότητα. Στη κοινότητα του Τοιχίου το επίπεδο είναι αναπτυγμένο, λόγω των γεωργικών εσόδων. 4.5:ΔΑΣΟΠΟΝΙΑ Τα εκμεταλλευόμενα δάση είναι περιορισμένα εντός της λεκάνης. Είναι συστάδα οξιάς, πρεμνοφυούς μορφής και μικρής παραγωγικής δυνατότητας. Στο δάσος Πολυκέρασου, ικανοποιούνται οι ανθρώπινες ανάγκες των κατοίκων με καυσόξυλα. Η ενότητα της Οξιάς διαθέτει 7540 στρέμματα Κοινοτικού Δάσους. 4.6:ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ-ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑ Το 1975, η περιοχή έχει 1450 πρόβατα, 150 γίδες και 900 μεγάλα ζώα. Στην Κοινότητα του Πολυκεράσου υπάρχουν βοσκήσιμες εκτάσεις. Η βοσκοϊκανότητα υπολογίζεται σε 1-2 στρ/ μονάδες ζώων/ μήνα. Άρα η βοσκοφόρτωση θεωρείται μεγάλη. 4.7:ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Στην Κοινότητα του Τοιχίου υπάρχουν περίπου 4 στρέμματα καλλιεργούμενα αμπέλια. 4.8:ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ Η δράση του χειμάρρου χρονολογείται από το 1900. Στη κοίτη υπάρχουν μεγάλοι ογκόλιθοι με αποτέλεσμα να έχουμε κατακρημνίσματα και αποψήλωση της λεκάνης. Το τμήμα της κεντρικής κοίτης μέχρι τη συμβολή της με το 2 ο κλάδο, εμφανίζεται σταθερή χωρίς τη κατασκευή τεχνικών έργων. Ολόκληρη όμως η δεξιά πλευρά παρουσιάζει φαινόμενα έντονης διάβρωσης και απορροής, με αποτέλεσμα τη τροφοδότηση του χειμάρρου με λεπτά στέρεα υλικά. 1 ος ΚΛΑΔΟΣ: Η κοίτη του χαρακτηρίζεται σταθερή και τα πρανή ευδιάβρωτα. Εδώ πρέπει να σταθεροποιηθούν οι διαβρωμένες επιφάνειες χωρίς τη δημιουργία τεχνικών έργων εντός της κοίτης. 2 ος ΚΛΑΔΟΣ: Και εδώ η κοίτη χαρακτηρίζεται ως σταθερή. Παρουσιάζει όμως έντονη αξονική κλίση. Τα πρανή στο μεγαλύτερο τμήμα τους είναι δασωμένα. 4.9:ΣΚΟΠΟΣ Το πρόβλημα του χειμάρρου είναι η διογκωμένη υδατοπλυμμήρας αιχμή. Έτσι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα μεγάλης κλίσης. Ο σκοπός παρέμβασης είναι για να διευθετήσουμε και να καθορίσουμε όσο το δυνατόν γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα την απορροή. Βασικός σκοπός είναι η στερέωση των εστιών χειμαρρικότητας στην λεκάνη απορροής και έπειτα την κατασκευή τεχνικών έργων στη κεντρική κοίτη. 21

4.10:ΕΡΓΑ ΔΙΕΥΘΕΤΗΣΗΣ 1) ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ: Στη κεντρική κοίτη προτείνεται η κατασκευή δύο φραγμάτων και ενός προβόλου στο δεξί πρανές, για τη στερέωση των επιφανειών του πρανούς. Το ύψος των φραγμάτων θα είναι 4 μέτρα και το ύψος του διάρρου 1,5 μέτρα. 2) ΦΥΤΟΚΟΜΙΚΑ ΕΡΓΑ: Για τη διευθέτηση της χειμαρρικότητας κατάλληλα είναι τα φυτοκομικά έργα. Έχουν υψόμετρο από 700 έως 1300 μέτρα. Έκταση 700 στρέμματα. Η σύσταση των εδαφών είναι άγονη, με μέτρια γονιμότητα λόγω της έντονης βροχής και της υπερβόσκησης. 3) ΑΝΑΔΑΣΩΤΙΚΑ ΕΡΓΑ 4.11:ΣΕΙΡΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΩΝ Αρχικά θα δουλέψουμε τα τεχνικά και τα φυτοτεχνικά έργα. Θα ακολουθήσει η κατασκευή των αναδασωτικών εργασιών. 4.12:ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ Για τη διευθέτηση του χειμάρρου πρέπει να έχουμε υπόψη ότι: Α) Θα σταθεροποιηθούν τα ορεινά εδάφη και θα χρησιμοποιηθούν για δασοπονική εκμετάλλευση. Β) Θα αποτραπεί η απώλεια παραγωγικών γεωργικών εδαφών. Πρόκειται για ένα σοβαρό έργο υποδομής.. ΕΙΚΟΝΑ 10. TOIXIO 2012 22