ΣΙΒΙΤΑΝΙΔΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ 1Ο ΕΠΑΛ «ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΙΒΙΤΑΝΙΔΗΣ» ΣΧΟΛ.ΕΤΟΣ 2011-2012 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ιλισσός, ένα ποτάμι δίπλα μας ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Κωνσταντινιά Τσιρογιάννη (ΠΕ02) Βασιλική Χατζηκωνσταντίνου (ΠΕ04)
ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΟ PROJECT «ΙΛΙΣΣΟΣ» «Οι «Κάιρο» άπαιχτοι» ΜΠΟΤΗ ΧΡΗΣΤΟΣ ΝΟΥΡΓΚΑΛΕΕΒ ΜΙΡΑΜ ΠΕΚΙΝΙ ΤΖΕΝΙΝΑ ΠΡΕΝΤΙ ΓΙΟΝΕΝΤΑ Α3 Α3 Α4 Α4 «Τα αστέρια της Καλλιθέας» ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ ΖΩΗ ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΓΩΜΈΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Ρ ΑΧΗΛ ΜΕΤΑΞΑ ΕΙΡΗΝΗ Α2 Α2 Α4 Α3 ΝΑΤΣΗ ΣΟΦΙΑ Α3 ΝΙΚΟΛΙ ΦΛΟΓΚΕΡΤ Α5 ΜΠΟΥΡΛΕΑΝΟΥ ΛΟΥΝΤΜΙΛΑ Α5 ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ Α5 «Μικροί εξερευνητές» ΒΕΪΖΑΔΕ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΑΣΙΝΟΒΙΤΣ ΝΤΡΑΓΚΑΝ ΝΤΙΝΙ ΣΤΕΛΛΑ ΠΟΤΟΥΡΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ Α1 Α3 Α4 Α4 2
Πώς τον λεν,πώς τον λεν τον ποταμό http://www.youtube.com/watch? v=gdd4lzwgte0.. 3
Σκοπός της ερευνητικής μας εργασίας Να διαμορφώσουμε μια λεπτομερή εικόνα του Ιλισσού ως ποταμού (χθες και σήμερα), αλλά και ως χαρακτηριστικού σημείου του φυσικού τοπίου και στοιχείου της ταυτότητας της πόλης της Καλλιθέας, μαθαίνοντας μέσα από τη χρησιμοποίηση διαφορετικών μεθόδων μάθησης να κατανοούμε «το ποτάμι»,τις ανθρώπινες επιρροές σε αυτό και τις επιδράσεις από αυτό. 4
Ποια η παρουσία του Ιλισσού στο πέρασμα των αιώνων; 5
Ιλισσός: Χείμαρρος της Αττικής- ονομαστός ποταμός κατά την αρχαιότητα 6
Ο Ιλισσός στην αρχαιότητα Ο Ιλισός ή Ιλισσός ή Ειλισσός και σε επιγραφές του 5ου αιώνα Ηιλισός,(ήταν λέξη δασύτονη), είναι ο ένας από τους δύο ποταμούς της Αθήνας. Πηγές του Ιλισσού : στις βορειοδυτικές πλαγιές του Υμηττού Συμβάλλει στον Κηφισό Ο Πλάτων αναφέρεται στον Ηριδανό και τον Ιλισσό ως τα δύο ποτάμια της Αθήνας που περιέβαλλαν την πόλη και την οριοθετούσαν, ο Ηριδανός από Βορρά και ο Ιλισσός από τη Νότια και Ανατολική πλευρά. 7
Κατά τη μυθολογία Στον ποταμό αυτό ήλθε για να ξαποστάσει ο άνεμος Βορέας όταν αντιλήφθηκε την όμορφη κόρη του Ερεχθέα, Ωρείθυια, την οποία αρπάζοντας στις μεγάλες πτέρυγές του απήγαγε στο Σαρπηδόνιο ακρωτήριο της Θράκης. Επίσης κατά την παράδοση κοντά στο ποταμό αυτό τοποθετείται το μέρος όπου φονεύθηκε εκούσια ο φιλόπατρις Βασιλεύς της Αθήνας Κόδρος από τους Δωριείς. 8
Ο Ιλισσός στην αρχαία Αθήνα Ο ποταμός κυλούσε κατά μήκος και εξωτερικά των τειχών της Αθήνας. Απέναντι από το Στάδιο, προκειμένου να υπάρχει πρόσβαση σε αυτό, υπήρχε πέτρινο γεφύρι με δυο τόξα, το οποίο καταστράφηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. 9
Δίπλα στον ποταμό Στις όχθες και κατά μήκος του ποταμού υπήρχαν επίσης πολλά ιερά και δημόσια οικοδομήματα μεταξύ των οποίων το Ολυμπιείο, το Πύθιο, το Παναθηναϊκό στάδιο, το Ηρακλείο κ.ά. Απέναντι δε από τη σημερινή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής υπήρχε η κρήνη Καλλιρρόη, η μόνη κατά τον Παυσανία πηγή στην αρχαία Αθήνα με καλό και πόσιμο νερό. 10
Ρύπανση από την αρχαιότητα! Αρχαίο διάταγμα που απαγόρευε τις εργασίες βυρσοδεψίας (πλύσιμο των δερμάτων) στον Ιλισσό 11
Η εξέλιξη του Ιλισσού Η εξέλιξη του ποταμού στους αιώνες ήταν ραγδαία και κύριο αίτιο ήταν το «μπάζωμα». Από την αρχαιότητα και μέχρι τον 20ο αιώνα ο Ιλισσός δεν εξέβαλε στη θάλασσα, αλλά ήταν παραπόταμος του Κηφισού,με τον οποίο συνέβαλε βόρεια του σημερινού Μοσχάτου. Κατά τη διάρκεια των έργων κάλυψης το ποτάμι εξετράπη και δημιουργήθηκε νέα κοίτη, κάτω από την Λεωφόρο Παναγή Τσαλδάρη στα όρια των Δήμων Μοσχάτου και Καλλιθέας, η οποία εκβάλλει στο μέσον του Φαληρικού όρμου. 12
Πώς «εμφανίζεται» ο Ιλισσός σήμερα στην Καλλιθέα; Ομάδα: 13
Η διαδρομή του Ιλισού Ο Ιλισσός ήταν το μεγαλύτερο ποτάμι που διέσχιζε την Αθήνα. Πηγάζει από τον Υμηττό. Ακόμα και το καλοκαίρι έχει νερό, που σήμερα όμως κυλάει σχεδόν σε όλη τη διαδρομή υπόγεια. Από το 1948 άρχισαν οι εργασίες κάλυψής του. Περνούσε από τη Βασιλίσσης Σοφίας, μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο, συνέχιζε κάτω από την Καλλιρρόης και μόνο στην οδό Παν. Τσαλδάρη στην Καλλιθέα υπάρχει ένα σημείο του ανοικτό προτού καταλήξει στη θάλασσα. 14
Αυτός είναι ο Ιλισσός! Η σημερινή οδός Βασιλέως Κωνσταντίνου! 15
Οι εργασίες κάλυψης του Ιλισσού Οι "καταρράκτες του Ιλισσού", από φωτογραφία του 1875. Η κοίτη του άλλοτε ιερού ποταμού ξεκίνησε να καλύπτεται επί Μεταξά («Θάπτομεν τον Ιλισόν») στα τέλη της δεκαετίας του '30, για να δημιουργηθεί η σημερινή λεωφόρος Μιχαλακοπούλου, που παραχωρεί τη θέση της πίσω από το Χίλτον στην Βασιλέως Κωνσταντίνου μέχρι περίπου το Παναθηναϊκό Στάδιο. 16
Στη συνέχεια την κοίτη του ποταμού ακολουθεί η οδός Καλλιρόης. Οι εργασίες επικάλυψης του Ιλισσού ολοκληρώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1960. 17
Η οδός Καλλιρόης αγνώριστη Φωτογραφία από την οδό Καλλιρόης, πριν «καλυφθεί» η κοίτη του ποταμού Ιλισσού κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 60. Το ποτάμι έρεε κανονικά όπως και στην αρχαιότητα. 18
Η λεωφόρος Συγγρού Ο Ιλισσός έχει μπαζωθεί, το Φιξ έχει πάρει την τελική του μορφή. 19
Η εκβολή του Ιλισσού στο Φάληρο, όπως ήταν το 2002 20
Γιατί καλύφθηκε ο Ιλισσός; Στον Ιλισσό έρεαν ακαθαρσίες από ρίψη σκουπιδιών και ρύπανση των νερών. Τα νερά που λιμνάζουν στους λάκκους της κοίτης, αποτελούσαν εστίες, όχι μόνο δυσοσμίας, αλλά και εκτροφής κουνουπιών. Η κάλυψή του θεωρήθηκε εξυγίανση και εκσυγχρονισμός. 21
Ο Ιλισσός σήμερα Σήμερα ο Ιλισσός υπάρχει. Είναι όμως αποξηραμένος. Η κοίτη του βρίσκεται κάτω από το κατάστρωμα των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου, Αρδηττού και Καλλιρρόης. Η εκβολή του Ιλισσού, αν και μετατοπίστηκε από τις επιχωματώσεις, εξακολουθεί να συναντά τη θάλασσα. Έχει συνταχθεί μια μελέτη-αναφορά (ΕΟΕ 1989 και ΕΟΕ 1992) στην οποία προτάθηκε η ίδρυση Φυσικού Πάρκου στο Δέλτα του Ιλισσού. Προτάθηκε επίσης η εγκατάσταση Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. 22
Σήμερα ο ποταμός είναι παντελώς ξεχασμένος από όλους παρόλο που περνάμε κάθε μέρα από πάνω του. Πολλές φορές μάλιστα άμα κάποιος καθίσει για λίγο πάνω από το μέρος που περνάει ο ποταμός στη Καλλιθέα μπορεί να αισθανθεί την αύρα να τον διαπερνάει γιατί ακριβώς κάτω από τα πόδια υπάρχει ακόμα μια κρυμμένη από όλους ζωή πού περιμένει να αποκαλυφθεί. 23
24
Η έρευνά μας για τον Ιλισσό Βασικός σκοπός της έρευνας που πραγματοποιήσαμε ήταν η διερεύνηση των γνώσεων,αντιλήψεων,στάσεων των μαθητών της Α Λυκείου του 1ου ΕΠΑΛ Σιβιτανιδείου τόσο για το ποτάμιο σύστημα και το «ποτάμι» γενικά όσο και για τον Ιλισσό πιο ειδικά,το ποτάμι που είναι δίπλα στη Σιβιτανίδειο Σχολή. Ομάδα: «Τα αστέρια της Καλλιθέας» 25
Μεθοδολογική προσέγγιση Δείγμα: Στην έρευνα συμμετείχαν 70 μαθητές της Α Λυκείου του 1ου ΕΠΑΛ Σιβιτανιδείου. Οι μαθητές συμπλήρωσαν το ανώνυμο ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε στα πλαίσια τυχαίας δειγματοληψίας. Η συλλογή των δεδομένων : έγινε το Νοέμβριο του 2011 Το ερωτηματολόγιο : Είναι δομημένο με βάση συγκεκριμένους άξονες ενδιαφέροντος. Αποτελείται από ερωτήσεις κλειστού τύπου και μία ερώτηση ανοικτού τύπου. 26
ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Α. ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Φύλο: Αγόρι (39%) Κορίτσι (61%) Συμμετοχή σε περιβαλλοντικό πρόγραμμα : Περιοχή που μένεις: Ναι (29%) Μοσχάτο (5 μαθητές) Όχι (71%) Καλλιθέα (35 μαθητές) Ενημέρωση για το περιβάλλον: Ταύρος (2 μαθητές) Ναι (67%) Άλλη περιοχή (23 μαθητές) Όχι (33%) 27
28
29
30
Σε ποια περιοχή μένεις; 31
Β.«ΤΟ ΠΟΤΑΜΙ» Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών του δείγματος θεωρεί ότι : Η ρύπανση ενός ποταμού οφείλεται σε αγροτικές ή βιομηχανικές δραστηριότητες Τα σκουπίδια και η βιομηχανική ρύπανση είναι τα σημαντικότερα προβλήματα για ένα ποτάμι Όλοι μας έχουμε ευθύνη για την προστασία ενός ποταμού 32
Γ. Ο ΙΛΙΣΣΟΣ 33
34
«Ποιους πιστεύεις ότι ωφέλησε η κάλυψη του Ιλισσού;» Το περιβάλλον (9) Τους κατοίκους της περιοχής δίπλα στον ποταμό (41) Το δήμαρχο (10) Κανέναν (5) Άλλους (5) 35
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (1) Τα περισσότερα παιδιά του δείγματος είναι κορίτσια (43). Μεγάλο ποσοστό δεν έχει συμμετάσχει σε κάποιο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (50 μαθητές). Οι περισσότεροι μαθητές /μαθήτριες δήλωσαν πως μένουν στην Καλλιθέα ή σε άλλη περιοχή (63). Μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων στην έρευνα γνωρίζει αρκετά για τη ρύπανση των ποταμών και τη συνδέει με το περιβαλλοντικό πρόβλημα. 36
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (2) Οι περισσότεροι μαθητές (64) πιστεύουν ότι θα αυξηθούν τα προβλήματα των ποταμών στο μέλλον. Το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος δηλώνει ότι γνωρίζει τον Ιλισσό (51 μαθητές) και θεωρεί ότι η κάλυψή του ωφέλησε ελάχιστα. Τέλος, μόνο οι μισοί μαθητές του δείγματος (34 μαθητές) γνωρίζουν ότι ο Ιλισσός έχει καλυφθεί. 37
Ολοκληρώνοντας την έρευνα,αυτό που είχε σημασία για την ομάδα μας ήταν η ίδια η διαδικασία καθώς και το ότι είδαμε «πώς» μπορεί να πραγματοποιηθεί μια έρευνα πεδίου μικρής κλίμακας. Ομάδα: Τα αστέρια της Καλλιθέας 38
Πώς λειτούργησε ο Ιλισσός ως πηγή έμπνευσης; Το σύνολο της ανθρώπινης δημιουργίας με βάση την πνευματική κατανόηση, επεξεργασία και ανάπλαση, κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο, ονομάζεται τέχνη. Από τα παλαιά χρόνια η τέχνη έπαιζε σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων με αποτέλεσμα να βρίσκουν μια πηγή έμπνευσης και να δημιουργούν με βάση αυτό. Για τον Ιλισσό έχουν γραφτεί τραγούδια, ποιήματα, καλλιτέχνες έχουν δημιουργήσει εμπνεόμενοι από αυτόν. Ομάδα: «Μικροί 39 εξερευνητές»
Ιλισός ή Κηφισός, (435 432 π.χ.) Έργο του Φειδία, Ύψος 84 εκ., Μήκος 1,91 εκ. Από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα. 40
Γλυπτική Παρθενώνας, Δυτικό αέτωμα, Ιλισσός Στη δεξιά άκρη του αετώματος συναντούμε τον Ιλισσό, προσωποποίηση του ποταμού. Ο Ιλισσός είναι γονατιστός, σχεδόν γυμνός, με ιμάτιο που φαίνεται μόνο από την πίσω πλευρά. Ίσως είχε ανυψωμένο το δεξί του χέρι. 41
Η επιτύμβια στήλη του Ιλισού Το τελευταίο στάδιο της αττικής επιτύμβιας στήλης στην πιο δυνατή του έκφραση.η πονεμένη μόνωση του νέου, που ατενίζει το υπερπέραν, όπως αποδόθηκε από έναν μέγιστο γλύπτη του 4ου αι.π.χ. (μερικοί πιστεύουν από τον ίδιο τον Σκόπα -340π.Χ.) Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο 42
Νεοεπιρροές -Ζωγραφική Η ιδέα του Rhinocerontic Figure of ''Illisus'' of Phidias,1954( Ρινοκερωτική διάσπαση του Ιλισσού του Φειδία) είναι βασισμένη στο μαρμάρινο με δεσποτική μορφή γλυπτό του Φειδία που έφτιαξε για το δυτικό μέρος της σκεπής του Παρθενώνα περίπου την χρονολογία 438-432 π.χ. 43
Παρθενώνας -Ιλισσός Από σειρά γραμματοσήμων το 1984. 44
Τραγούδι : ΙΛΙΣΣΟΣ (Στιχουργός: Γ. Εμιρζάς, Μουσική : Μ.Χατζηδάκις Πώς τον λέν πώς τον λέν τον ποταμό Ιλισσό, Ιλισσό να σου πώ το μικρό μου μυστικό σ αγαπώ, σ αγαπώ Τα μωρά φωνάζουν τη μαμά τους μα εγώ είμαι έρμο κι ορφανό τα πουλιά πετούν με τα φτερά τους μα εγώ πετώ μέσ στο χορό Κάθε κοπέλα θέλει να χει φίλο τον όμορφο Τέλη και να βγαίνει μαζί του τα βράδια να χει χάδια να χει χάδια Όμως καθένας γνωρίζει πως ο Τέλης πολύ συνηθίζει κάθε βράδυ κορίτσι ν αλλάζει δε με νοιάζει δε με νοιάζει - Ρεφραίν - 45
Ποίημα,Διονύση Καψάλη Εκεί που άλλοτε κυλούσε ο Ιλισός εκάθισα και έκλαψα, μισός αιχμάλωτος, μισός ερωτευμένος κι ανέβαινε στα χείλη μου ο αίνος. Κάποια πατρίδα θα φερα στο νου ν ανθίζει στα μετόχια τ ουρανού, με θάλασσες πιο μέσα κι ακρογιάλια κι ολόφωτα τις νύχτες μανουάλια καλή πατρίδα, κι ήσουνα κι εσύ χρισμένη και σε τύλιγαν κισσοί και θερινά φεγγάρια τον ψαλμό τον ένιωσα σαν κόμπο στο λαιμό, που λύθηκες στα χείλη μου και εχάθη στις όχθες του Ιλισού, στου μπαρ τα βάθη. Αργά, καθώς ξημέρωνε, κι ο αίνος ολόφυρτος ανέβαινε, πνιγμένος, στην Καλλιρρόης, σαν παλιός διδάχος εκάθισα και έκλαψα μονάχος. 46
Ιλισσός Ποίηση,Διονύση Καψάλη Μουσική-Τραγούδι :Νίκος Ξυδάκης, Ελευθερία Αρβανιτάκη http://www.youtube.com/watch?v=ihrfoivqvba Ιλισσός - Ελευθερία Αρβανιτάκη & Νίκος Ξυδάκης YouTube 47
Ευχαριστούμε για την προσοχή σας 48