ΕΝΟΤΗΤΑ 20 - «καντάδες» Τραγούδι 1 Απόψε την κιθάρα µου Μουσική: Παραδοσιακό Στίχοι: Παραδοσιακό Απόψε την κιθάρα µου την στόλισα κορδέλες. Και στα καντούνια τραγουδώ για τις όµορφες κοπέλες. Απόψε να µην κοιµηθείς παρά να καρτερέψεις, να ακούσεις την κιθάρα µου και ύστερα να πέσεις. Για σε τα γιούλια µάζευα για σε και τ άλλα τ άνθη. Απόψε σ ονειρεύτηκα κι ο ύπνος µου εχάθη. Κυρά περιβολάρισσα δώσε µου ένα µήλο αγάπα και τον άντρα σου έχε κι εµένα φίλο. Λεξιλόγιο Στόλισα: έβαλα στολίδια, διακόσµησα. Π.χ.: Στολίσαµε το χριστουγεννιάτικο δέντρο και απόψε θα ανάψουµε τα φωτάκια του! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (στολίζω) Αρχικοί χρόνοι: στολίζω, στόλιζα, θα στολίζω, θα στολίσω, στόλισα, έχω στολίσει, είχα στολίσει, θα έχω στολίσει Κορδέλες: λουρίδες από ύφασµα, από χαρτί ή από άλλο υλικό µε τις οποίες δένουµε, συγκρατούµε ή στολίζουµε κάτι. Π.χ.: Όταν ήµουν παιδί, η µαµά µου έδενε τα µαλλιά µου µε βελούδινες κορδέλες. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (η κορδέλα, -ας) η κορδέλα οι κορδέλες της κορδέλας των κορδελών την κορδέλα τις κορδέλες - κορδέλα - κορδέλες Καντούνια: στενά δροµάκια, σοκάκια, κυρίως στα Επτάνησα. Π.χ.: Το καλοκαίρι τα στενά δροµάκια της Κέρκυρας, που ονοµάζονται καντούνια, είναι γεµάτα από κόσµο. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το καντούνι, -ιού) το καντούνι του καντουνιού το καντούνι τα καντούνια των καντουνιών τα καντούνια 1
- καντούνι - καντούνια Να καρτερέψεις: να περιµένεις, να υποµείνεις, να αντέξεις. Π.χ.: Καρτέρευε µέχρι να την δει και πήγε και της µίλησε. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (καρτερεύω) Αρχικοί χρόνοι: καρτερεύω, καρτέρευα, θα καρτερεύω, θα καρτερέψω, καρτέρεψα, έχω καρτερέψει, είχα καρτερέψει, θα έχω καρτερέψει Να πέσεις: να παρασυρθείς προς τα κάτω, να φύγεις από την θέση σου. Π.χ.: Οι τιµές των προϊόντων έχουν πέσει αρκετά και η κίνηση στην αγορά αυξήθηκε. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (πέφτω) Αρχικοί χρόνοι: πέφτω, έπεφτα, θα πέφτω, θα πέσω, έπεσα, έχω πέσει, είχα πέσει, θα έχω πέσει Γιούλια: µενεξέδες, είδος λουλουδιού. Π.χ.: Κάποιος απ έξω ακούστηκε να τραγουδάει «µαραµένα τα γιούλια και οι βιόλες» Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το γιούλι) το γιούλι τα γιούλια το γιούλι τα γιούλια - γιούλι - γιούλια Άνθη: λουλούδια. Π.χ.: εν µου αρέσουν τα πλαστικά άνθη, τα θεωρώ κακόγουστα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (το άνθος, -ους) το άνθος τα άνθη του άνθους των ανθών το άνθος τα άνθη - άνθος - άνθη Ονειρεύτηκα: είδα όνειρο στον ύπνο µου, ένιωσα την επιθυµία για κάτι, πόθησα. Π.χ.: Χθες βράδυ ονειρεύτηκα την αγαπηµένη µου γιαγιά, που πέθανε πέρσι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (ονειρεύοµαι) Αρχικοί χρόνοι: ονειρεύοµαι, ονειρευόµουν, θα ονειρεύοµαι, θα ονειρευτώ, ονειρεύτηκα, έχω ονειρευτεί, είχα ονειρευτεί, θα έχω ονειρευτεί 336
Ύπνος: η κατάσταση εκείνου που κοιµάται. Π.χ.: Έχει µεγάλα προβλήµατα στην δουλειά του και έχει χάσει ακόµη και τον ύπνο του! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο ύπνος, -ου) ο ύπνος οι ύπνοι του ύπνου των ύπνων τον ύπνο τους ύπνους - ύπνε - ύπνοι Εχάθη: χάθηκε, εξαφανίστηκε, δεν είναι πουθενά. Π.χ.: υστυχώς χάθηκε κάθε ελπίδα να βρεθεί η τσάντα που µου έκλεψαν χθες Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (χάνοµαι) Αρχικοί χρόνοι: χάνοµαι, χανόµουν, θα χάνοµαι, θα χαθώ, χάθηκα, έχω χαθεί, είχα χαθεί, θα έχω χαθεί Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: 1. καντούνι διακοσµώ 2. ονειρεύοµαι µενεξέδες 3. γιούλια λουλούδι 4. στολίζω δροµάκι 5. άνθος ποθώ 2. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι, που σηµαίνουν το αντίθετο των: 1. αϋπνία 2. να σηκωθείς 3. βρέθηκα 4. λεωφόροι 5. να ξυπνήσεις Γραµµατική Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τους σωστούς χρονικούς σύνδεσµους του πλαισίου: άµα, προτού, µόλις, αφού, ώσπου 1. Σε παρακαλώ, να µε περιµένεις στο σπίτι να γυρίσω. 2. έχεις ελεύθερο καιρό, έλα µαζί µας να πιούµε ένα ποτό. 337
3. Πρέπει να εξετάσετε όλους τους παράγοντες πάρετε την απόφαση. 4. Θα επιλέξουµε πού ακριβώς να πάµε καταλάβουµε πόση ώρα έχουµε. 5. έρθεις, ειδοποίησέ µε. Θέλω να συζητήσουµε κάτι σοβαρό. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τους παρακάτω αιτιολογικούς και τελικούς σύνδεσµους του πλαισίου: για να, γιατί, που, µια και 1. το ζητάς τόσο πολύ, ας πάµε για έναν περίπατο. 2. Θύµωσε, δεν ήταν ευχαριστηµένος µε τα αποτελέσµατα των εξετάσεων. 3. προτείνει αυτή την λύση, πρέπει να έχει σοβαρά επιχειρήµατα. 4. Σας ευχαριστούµε πολύ επισκεφτήκατε την έκθεσή µας! Τραγούδι 2 Μενεξέδες και ζουµπούλια Μενεξέδες και ζουµπούλια και θαλασσινά πουλιά αν την δείτε την καλή µου χαιρετίσµατα πολλά. Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Η κιθάρα µου να σπάσει και τα τέλια να κοπούν και τα χέρια που την παίζουν µες στη µαύρη γη να µπουν. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες 1. Τι ωραία που ν τα βράδια µια βαρκούλα µε πανί ένας νέος ν ακοµπανιάρει 2 και µια νέα να τραγουδεί. Πες µου την δασκάλισσά 3 σου που σε µάθαινε χορό και σταυρώνεις τα ποδάρια 4 σαν την πάπια στο νερό. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Αν εσύ δε µου το δώσεις το φιλί που σου ζητώ από κει κι ας µε περάσουν απ την πόρτα σου νεκρό. Μενεξέδες και ζουµπούλια και θαλασσινά πουλιά αν την δείτε την καλή µου χαιρετίσµατα πολλά. 1 φιλούσες αγνά 2 να συνοδεύει 3 δασκάλα 4 πόδια 338
Λεξιλόγιο Μενεξέδες: φυτά µε µοβ άνθη. Π.χ.: Έτρεχε στο δάσος, µάζευε µενεξέδες κι έφτιαχνε πανέµορφα µπουκέτα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (ο µενεξές, -έ) ο µενεξές οι µενεξέδες του µενεξέ των µενεξέδων τον µενεξέ τους µενεξέδες - µενεξέ - µενεξέδες Ζουµπούλια: φυτά µε πολύ ωραία και ευωδιαστά άνθη. Π.χ.: Ξέρει ότι µου αρέσουν τα ανοιξιάτικα λουλούδια και µου έφερε µια γλάστρα µε ζουµπούλια. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (το ζουµπούλι, -ιού) το ζουµπούλι τα ζουµπούλια του ζουµπουλιού των ζουµπουλιών το ζουµπούλι τα ζουµπούλια - ζουµπούλι - ζουµπούλια Θαλασσινά: που ανήκουν στην θάλασσα, που έχουν σχέση µε την θάλασσα. Π.χ.: Σε αυτό το εστιατόριο σερβίρουν τα καλύτερα θαλασσινά χταπόδια, καλαµάρια και µύδια. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης κλιτικής (θαλασσινός-ήό) θαλασσινός θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινού θαλασσινής θαλασσινού θαλασσινό θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινέ θαλασσινή θαλασσινό θαλασσινοί θαλασσινές θαλασσινά θαλασσινών θαλασσινών θαλασσινών θαλασσινούς θαλασσινές θαλασσινά θαλασσινοί θαλασσινές θαλασσινά Χαιρετίσµατα: αποστολή χαιρετισµού σε κάποιον, µέσω επιστολής ή τρίτου προσώπου. Π.χ.: Είδα χτες τον Αλέξανδρο και σου έστειλε πολλά χαιρετίσµατα. Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης αιτιατικής (ο χαιρετισµός, -ού) ο χαιρετισµός οι χαιρετισµοί τα χαιρετίσµατα 339
του χαιρετισµού των χαιρετισµών των χαιρετισµάτων τον χαιρετισµό τους χαιρετισµούς τα χαιρετίσµατα - χαιρετισµέ - χαιρετισµοί - χαιρετίσµατα Να σπάσει: να πέσει κάτι και να γίνει κοµµάτια. Π.χ.: Η συγκάτοικός µου δεν µου µιλάει επειδή έσπασα την αγαπηµένη της καφετιέρα Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (σπάζω) Αρχικοί χρόνοι: σπάζω, έσπαζα, θα σπάζω, θα σπάσω, έσπασα, έχω σπάσει, είχα σπάσει, θα έχω σπάσει Τέλια: µεταλλική χορδή σε µουσικό όργανο. Π.χ.: «Απ του µπουζουκιού τα τέλια έχω απόψε κρεµαστεί» λέει ένα λαϊκό τραγούδι. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (το τέλι, -ιού) το τέλι τα τέλια του τελιού των τελιών το τέλι τα τέλια - τέλι - τέλια Να κοπούν: να διαιρεθεί ένα σώµα σε µικρότερα κοµµάτια, να κοµµατιάσει, να σπάσει. Π.χ.: Το κρέας κόπηκε σε ίσα µέρη και µοιράστηκε σε όλους. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (κόβοµαι) Αρχικοί χρόνοι: κόβοµαι, κοβόµουν, θα κόβοµαι, θα κοπώ, κόπηκα, έχω κοπεί, είχα κοπεί, θα έχω κοπεί Ζητώ: θέλω, ψάχνω να βρω κάτι, έχω ανάγκη από κάτι. Π.χ.: Μου ζήτησε να πάω µαζί του στον κινηµατογράφο και αρνήθηκα. Είχα πολλή δουλειά. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (ζητώ) Αρχικοί χρόνοι: ζητώ, ζητούσα, θα ζητώ, θα ζητήσω, ζήτησα, έχω ζητήσει, είχα ζητήσει, θα έχω ζητήσει 340
Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Αντιστοιχίστε τις λέξεις αριστερά µε την σηµασία τους δεξιά: 1. µενεξές της θάλασσας 2. τέλια θέλω, ψάχνω 3. κόβω χορδές 4. θαλασσινά µοβ λουλούδι 5. ζητώ κοµµατιάζω 2. Αντιστοιχίστε για να σχηµατίσετε ζευγάρια που να ταιριάζουν νοηµατικά, σύµφωνα µε το τραγούδι: 1. η κιθάρα να κοπούν 2. θαλασσινά πολλά 3. µενεξέδες να σπάσει 4. τα τέλια πουλιά 5. χαιρετίσµατα και ζουµπούλια Γραµµατική Ασκήσεις 1. Σχηµατίστε τον παθητικό αόριστο των παρακάτω ρηµάτων και έπειτα συµπληρώστε τις προτάσεις µε το κατάλληλο ρήµα στον σωστό τύπο: α. προετοιµάζω β. ξεκουράζω γ. στενοχωρώ δ. πιέζοµαι ε. κατακτώ 1. Η οθωµανική παρουσία στο Αιγαίο χρονολογείται ήδη από τον 14 ο αιώνα, όταν το 1354 η Καλλίπολη. 2. πολύ και στο τέλος είπε την αλήθεια σε όλους! 3. Πέρασες καλά στις διακοπές σου; καθόλου; 4. εν είχαµε καθόλου νέα από τον φίλο µας και πάρα πολύ. 5. Οι µαθητές παρά τις πολλές σχολικές τους υποχρεώσεις καλά. Τα αποτελέσµατά τους είναι άριστα. 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τον σωστό τύπο της υποτακτικής (απλής ή συνεχούς) των ρηµάτων που είναι στην παρένθεση: 1. Πρόσφατα, παιδιά των δυο σχολείων αντάλλαξαν επισκέψεις, έλαβαν µέρος σε κοινές εκδηλώσεις και είχαν την ευκαιρία από κοντά. (γνωρίζοµαι) 2. Αν και τον ξέρω πολλά χρόνια, εξακολουθώ κάθε φορά που τον συναντάω. (ξαφνιάζοµαι) 3. Μου έχει τύχει κάτι και µετά από µέρες να ζήσω την σκηνή που είχα ονειρευτεί! (ονειρεύοµαι) 341
4. Οι πελάτες µας µπορούν αυτή την φορά µέσω ενός µηνύµατος ηλεκτρονικού ταχυδροµείου σχετικά µε τις καινούργιες προσφορές µας. (ειδοποιούµαι) 5. Οι µαθητές πρέπει κάθε φορά στο επίπεδο που αντιστοιχεί στην τάξη και την ηλικία τους. (εγγράφοµαι) Κείµενο Τα Επτάνησα και η µουσική τους Καντάδες. Πρόκειται για το επτανησιακό, ιδιαίτερα ροµαντικό, τραγούδι, το οποίο επηρεάζεται κατά πολύ από το ιταλικό belcanto, και που την δεκαετία 1880-1890 κάνει τις πρώτες απόπειρες να διαχωρίσει την θέση του από αυτό. Οι ιταλικές µελωδίες γίνονται απλούστερες και προσαρµόζονται στο µουσικό τονικό αίσθηµα των Ελλήνων και το µαντολίνο µαζί µε την κιθάρα αποτελούν τα βασικά µουσικά όργανα. Το γεγονός ότι µετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 τα Επτάνησα είναι ο κυρίαρχος φορέας δηµιουργίας ελληνικής λόγιας µουσικής, οδηγεί στο συµπέρασµα ότι και οι µετέπειτα µουσικές προσπάθειες στην Ελλάδα δανείζονται στοιχεία από την επτανησιακή µουσική. (Κώστας Μυλωνάς, Ιστορία του Ελληνικού τραγουδιού, Εκδόσεις Κέδρος Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας - Λίλιαν Βουδούρη, www.mmb.org.gr µε αλλαγές) Κέρκυρα. Ο Όµηρος µας αφηγείται για τον µεγάλο Κερκυραίο µουσικό, τον τυφλό κιθαρωδό ηµόδοκο, που στην αυλή του βασιλιά Αλκίνοου κάνει τον Οδυσσέα να δακρύσει µε το τραγούδι του! Το νησί γνωρίζει ιδιαίτερη οικονοµική ακµή τον 6 ο αι. π.χ., ενώ τον 2 ο αι. π.χ. τελούνται εκεί, µε την βοήθεια χορηγών, θεατρικοί και µουσικοί αγώνες. Κατά την Βυζαντινή περίοδο, η µουσική παράδοση ηµόδοκος, Αλκίνοος και Οδυσσέας διακόπτεται, καθώς εγκαταλείπεται οτιδήποτε είναι συνδεδεµένο µε την αρχαία ελληνική θρησκεία. Η Κερκυραϊκή µουσική ζυµώνεται στην συνέχεια µε αυτή των προσφύγων από περιοχές της Ελλάδας και των αποίκων από την νότια Ιταλία, την υτική µουσική και αργότερα µε το belcanto. Αυτό έχει ως συνέπεια την ανάπτυξη όχι µόνο του λαϊκού τραγουδιού και της καντάδας, αλλά κυρίως µιας δυναµικής µουσικής ζωής, µε όπερες, µελοδράµατα, µουσικές συνθέσεις από σπουδαίους Κερκυραίους µουσικούς και µε µορφές, όπως ο Σπυρίδων Σαµάρας, που µελοποίησε τον ολυµπιακό ύµνο του Κωστή Παλαµά. Άξιοι µέχρι σήµερα συνεχιστές της κερκυραϊκής µουσικής παράδοσης είναι οι Φιλαρµονικές της Κέρκυρας, που άρχισαν να ιδρύονται από το 1840 και µετά, χορωδίες, ωδεία, η συµφωνική ορχήστρα του ήµου Κερκυραίων και το συγκρότηµα µουσικής δωµατίου. (www.corfu.gr, µε αλλαγές) Ζάκυνθος. Η Ζάκυνθος, πατρίδα του Σολωµού και του Κάλβου, έχει µακρά µουσική παράδοση. Στον 4 ο π.χ. αι. τοποθετείται η αρχή της µουσικής της ζωής, µε τον µουσικό Πυθαγόρα. Μετά τον 17 ο α. αναπτύσσεται η εκκλησιαστική µουσική, η οποία διαµορφώνει ένα καθαρά ζακυνθινό λαϊκό τραγούδι, την αρέκια, που συνεχίζει και σήµερα να τραγουδιέται στην Ζάκυνθο. Τον 19 ο αι. το νησί φθάνει στο αποκορύφωµα της µουσικής του ακµής. Θέατρα, ορχήστρα πνευστών, ερασιτεχνικές ορχήστρες και συνθέτες όπερας κάνουν την παρουσία τους, 342
ενώ το 1816 ιδρύεται εκεί ο πρώτος στην Ελλάδα Φιλαρµονικός Σύλλογος. Η ζακυνθινή καντάδα και σερενάτα ολοκληρώνονται και ακµάζουν τον 19 ο αι. Η σύντοµη παρουσία του συνθέτη ηµήτρη Λάγιου, οι φιλαρµονικές, οι χορωδίες, τα ωδεία, οι µαντολινάτες δείχνουν µια Ζάκυνθο µουσικά ακµαία και δηµιουργική µέχρι τις µέρες µας. (www.zakynthos.org.gr, µε αλλαγές) Λευκάδα. Η µουσική παίζει σπουδαίο ρόλο στην ζωή των Λευκαδιτών. Στην λαϊκή µουσική ξεχωρίζει το ηπειρωτικό στοιχείο, όπως και στους χορούς, αλλά οι επιδράσεις της ύσης στις καντάδες και τις όπερες δεν είναι λίγες. Πρόκειται για έναν τόπο που έχει αναδείξει πολλούς ανθρώπους του πνεύµατος και των τεχνών, τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και τον Άγγελο Σικελιανό, αλλά και την Αγνή Μπάλτσα. Το 1850 αποκτά την δική της Φιλαρµονική και µέχρι σήµερα διατηρεί πλούσια πολιτιστική ζωή. Μεγάλη επιτυχία σηµειώνουν κάθε καλοκαίρι οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης, µε διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, κινηµατογραφικές προβολές και εκθέσεις χειροτεχνηµάτων. Επίσης, πολύ κόσµο συγκεντρώνει το διεθνές φεστιβάλ φολκλόρ. Τον Αύγουστο αναβιώνει και ο λευκαδίτικος γάµος στην Καρυά, ενώ πολιτιστικές εκδηλώσεις γίνονται και στο Νυδρί, τα Λαζαράτα και σε πολλά άλλα χωριά. (www.greek-tourism.gr, µε αλλαγές) Κεφαλλονιά. «Τετράπολις» είναι η ονοµασία που ο ιστορικός Θουκυδίδης δίνει στο νησί, για τις Τέσσερις Πόλεις-Κράτη που αποτελούν την Κεφαλλονιά. Η σχέση των Κεφαλληνίων µε την µουσική είναι παλαιότατη. Η Φιλαρµονική Σχολή ιδρύεται το 1836 και συµβάλλει στην διάδοση και διαφύλαξη της µουσικής της κληρονοµιάς. Αλλά και οι τέχνες γενικότερα καλλιεργούνται στο νησί µε σηµαντικές προσωπικότητες, όπως ο Ανδρέας Λασκαράτος και ο Νίκος Καββαδίας. (www.argostoli.gr, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Να διαχωρίσει: να χωρίσει κάτι από κάτι άλλο. Π.χ.: Η κυβέρνηση αυτή δεν κατάφερε να διαχωρίσει τα εθνικά από τα κοµµατικά συµφέροντα. Προσαρµόζονται: τροποποιούνται, µεταβάλλονται ώστε να συµφωνούν, να ταιριάζουν. Π.χ.: Οι Έλληνες της διασποράς προσαρµόστηκαν σε ένα διαφορετικό περιβάλλον µε άλλες αρχές, αξίες, πολιτιστικές παραδόσεις και διαφορετική γλώσσα. ανείζονται: παίρνουν κάτι που δεν είναι δικό τους, για να το χρησιµοποιήσουν, µε την προϋπόθεση να το επιστρέψουν. Π.χ.: Απαγορεύεται να δανειστούµε εγκυκλοπαίδειες και λεξικά από την βιβλιοθήκη του Σχολείου. Κιθαρωδό: αυτός που τραγουδούσε µε συνοδεία κιθάρας στην αρχαία Eλλάδα. Π.χ.: Ο Αρίων ήταν από τους γνωστότερους κιθαρωδούς της αρχαιότητας. 343
Τελούνται: γίνονται (για τελετές, διοργανώσεις). Π.χ.: Στον ιερό ναό του Αγίου Βασιλείου τελέστηκε ο γάµος των γονιών µου και η βάπτισή µου. Χορηγών: αυτών που χρηµατοδοτούν µια καλλιτεχνική ή αθλητική εκδήλωση και γενικά ένα πολιτιστικό έργο, σπόνσορες. Π.χ.: Αυτή η έκθεση διοργανώθηκε µε την µεγάλη βοήθεια των χορηγών µας. Ζυµώνεται: κάτι διαµορφώνεται µέσα από µια διαδικασία µακρόχρονης και στενής σχέσης µε κάτι άλλο. Π.χ.: Με τα χρόνια ζυµώθηκε τόσο πολύ µε τα ελληνικά έθιµα που ξέχασε την αγγλική καταγωγή του. Μελοδράµατα: δραµατικά θεατρικά έργα που συνοδεύονται από µουσική και χαρακτηρίζονται από απρόβλεπτες εξελίξεις, ώστε να προκαλείται έντονη συγκίνηση. Π.χ.: Η Όπερα Θεσσαλονίκης παρουσιάζει ένα από τα πιο δηµοφιλή λυρικά µελοδράµατα, την «Αΐντα» του Βέρντι. Φιλαρµονικές: µουσικά σύνολα που αποτελούνται κυρίως από πνευστά και κρουστά όργανα, µπάντες. Π.χ.: Η ηµοτική Φιλαρµονική είναι ο παλαιότερος µουσικός φορέας της πόλης µας και έχει αξιόλογη συµµετοχή στις εκδηλώσεις και στα µουσικά δρώµενα της πόλης. Αποκορύφωµα: ο ανώτατος βαθµός, το ανώτατο όριο ή σηµείο µιας κατάστασης ή µιας ιδιότητας. Π.χ.: Η συµµετοχή αθλητών µε ειδικές ανάγκες στους Παραολυµπιακούς Αγώνες είναι το αποκορύφωµα της ανθρώπινης επιµονής και προσπάθειας. Σερενάτα: ερωτικό τραγούδι που τραγουδιέται νύχτα κάτω από το παράθυρο της αγαπηµένης. Π.χ.: Στην αρχή της σχέσης µας ο φίλος µου τραγουδούσε κάθε νύχτα σερενάτες κάτω από το παράθυρό µου! Μαντολινάτες: µουσικά κοµµάτια που εκτελούνται από µαντολίνα. Π.χ.: Φηµισµένες είναι οι µαντολινάτες των Επτανήσων και των Αθηνών. Ακµαία: για δραστηριότητα που βρίσκεται σε ανώτατο σηµείο απόδοσης, ανθηρή. Π.χ.: Στα χρόνια του Περικλή σηµειώνεται η ακµαία περίοδος στην ιστορία της Αθήνας. Έχει αναδείξει: έχει προβάλλει, έχει τονίσει κάτι ώστε να γίνει ευρύτερα γνωστό. Π.χ.: Η µεγάλη αγάπη του κοινού τον έχει αναδείξει σε σηµαντικό καλλιτέχνη. ιαλέξεις: προφορική ανάπτυξη ενός θέµατος επιστηµονικού, λογοτεχνικού κλπ. µπροστά σε ακροατήριο, οµιλία. Π.χ.: Σχετικά µε τις διαλέξεις και τα σεµινάρια αυτού του έτους ζητήστε πληροφορίες από την γραµµατεία της σχολής. Χειροτεχνηµάτων: έργα χειροτεχνίας. Π.χ.: Από όλα τα µέρη του κόσµου, που έχω επισκεφτεί, αγοράζω παραδοσιακά χειροτεχνήµατα. Αναβιώνει: γεννιέται ξανά κάτι που είχε εγκαταλειφθεί, είχε ξεχαστεί. 344
Π.χ.: Μέσω του πολιτιστικού συλλόγου µας αναβιώνουν πολλά λαϊκά ήθη και έθιµα. Συµβάλλει: βοηθάει, παίρνει µέρος, συµµετέχει. Π.χ.: Οι αλλαγές θα συµβάλλουν θετικά στην βελτίωση της ανώτατης εκπαίδευσης. ιαφύλαξη: διατήρηση µε προσοχή και επιµέλεια. Π.χ.: Ο κυριότερος σκοπός της οργάνωσής µας είναι η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντός µας. Κληρονοµιάς: περιουσίας που µετά τον θάνατο του κατόχου της µεταβιβάζεται σε κάτι άλλο µε ή χωρίς διαθήκη. Π.χ.: Το µεγαλύτερο τµήµα της κληρονοµιάς του πήγε σε ιδρύµατα και φιλανθρωπικούς συλλόγους. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Οι καντάδες είναι τραγούδια. α. ροµαντικά β. περιγελαστικά γ. πολεµικά 2. Ο κιθαρωδός ηµόδοκος κάνει τον να δακρύσει µε το τραγούδι του! α. Όµηρο β. Οδυσσέα γ. Αλκίνοο 3. Ο Σπυρίδων Σαµάρας µελοποίησε τον ολυµπιακό ύµνο του. α. Οδυσσέα Ελύτη β. Γιάννη Ρίτσου γ. Κωστή Παλαµά 4. Ο πρώτος στην Ελλάδα Φιλαρµονικός Σύλλογος ιδρύεται στην. α. Ζάκυνθο β. Λευκάδα γ. Κέρκυρα 5. Ο ιστορικός Θουκυδίδης δίνει στο νησί Κεφαλλονιά την ονοµασία. α. Τρίπολη β. Τετράπολις γ. Τριπολιτσά 345
Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 3 2 Οριζόντια 1. Χαιρετισµοί. 2. ιακοσµώ. Κάθετα 1. Αυτός που τραγουδάει µε την συνοδεία κιθάρας. 2. Ρίχνω κάτι και το κάνω κοµµάτια. 3. Οι χορδές της κιθάρας. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Έργο χειροτεχνίας. 2. Φυτό µε πολύ ωραία άνθη. 3. Βοηθάω, συµµετέχω. Χ _ Ζ Σ _ 346
3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( ερωτικό τραγούδι κάτω από το παράθυρο της αγαπηµένης ): 2 1. Αυτά που προέρχονται από την θάλασσα. 2. Υποµένω, αντέχω. 3. Λουρίδα από ύφασµα, µε την οποία δένουµε ή στολίζουµε κάτι. 4. Προφορική ανάπτυξη ενός θέµατος µπροστά σε ακροατήριο. 5. Παίρνω κάτι από κάποιον, για να το χρησιµοποιήσω, µε την προϋπόθεση να το επιστρέψω. 6. Λουλούδι. 7. Στενά δροµάκια στα Επτάνησα. 8. ραστηριότητα στο καλύτερό της σηµείο, ανθηρή. 1 4 7 8 3 5 6 4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Απόψε την κιθάρα µου Απόψε την κιθάρα µου την. Και στα τραγουδώ για τις όµορφες κοπέλες. Μουσική: Παραδοσιακό Στίχοι: Παραδοσιακό Απόψε να µην κοιµηθείς παρά, να ακούσεις την κιθάρα µου και ύστερα. Για σε τα µάζευα για σε και τ άλλα τ. Απόψε σ κι ο µου. 347
Κυρά περιβολάρισσα δώσε µου ένα µήλο αγάπα και τον άντρα σου έχε κι εµένα φίλο. Μενεξέδες και ζουµπούλια Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό και και πουλιά αν την δείτε την καλή µου πολλά. Η κιθάρα µου και τα και τα χέρια που την παίζουν µες στη µαύρη γη να µπουν. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Τι ωραία που ν τα βράδια µια βαρκούλα µε πανί ένας νέος ν ακοµπανιάρει και µια νέα να τραγουδεί. Πες µου την δασκάλισσά σου που σε µάθαινε χορό και σταυρώνεις τα ποδάρια σαν την πάπια στο νερό. Πες µου γιατί σαν ξένο µε κοιτάς, δεν είµαι εγώ εκείνος που αγαπούσες, µε λάτρευες, µε λάτρευες πιστά και µε αγνοφιλούσες. Αν εσύ δε µου το δώσεις το φιλί που σου από κει κι ας µε περάσουν απ την πόρτα σου νεκρό. και και πουλιά αν την δείτε την καλή µου πολλά. Λεξιλόγιο Ενότητας Ακµαίος-α-ο Αναβιώνω Αναδεικνύω Άνθος, το Αποκορύφωµα, το Γιούλι, το ανείζοµαι ιάλεξη, η ιαφύλαξη, η ιαχωρίζω Ζητώ Ζουµπούλι, το Ζυµώνοµαι Θαλασσινός-ή-ό Καντούνι, το Καρτερώ Κιθαρωδός, ο Κληρονοµιά, η Κόβοµαι Κορδέλα, η Μαντολινάτα, η Μελόδραµα, το Μενεξές, ο Ονειρεύοµαι Πέφτω Προσαρµόζοµαι Σερενάτα, η Σπάω 348
Στολίζω Συµβάλλω Τέλι, το Τελούµαι Ύπνος, ο Φιλαρµονική, η Χαιρετίσµατα, τα Χάνοµαι Χειροτέχνηµα, το Χορηγός, ο 349