ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ι4 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΑΑΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ (Π.Σ.Ε.) ΣΟΦΙΑ ΚΩΣ. ΜΠΑΚΟΠΟΥΑΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΜΑ ΤΡΙΒΗ: "ΠΕΡΙΒΑΑΑΟΝΤΙΚΟΣΣΧΕΜΑΣΜΟΣΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΑΡΙΣΑΣ" ΒΟΑΟΣ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2003

"ΠΕΡΙΒΑΛΑ ΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ" Τριμελής επιτροπή: Κούγκολος Αθανάσιος, Επίκουρος Καθηγητής Σχεόιασμού και Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Επιβλέπων Μπεριάτος Ηλίας, Αναπληρωτής Καθηγητής Χωρικού Σχεόιασμού και Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Χριστοπούλον Όλγα, Επίκουρος Καθηγήτρια Ανάπτυξης και Προστασίας Αγροτικού και Ορεινού Χώρου, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΕΙΔΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ «ΓΚΡΙΖΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ» Αριθ. Εισ.: 2472/1 Ημερ. Εισ.: 20-10-2003 Δωρεά: Ταξιθετικός Κωδικός: ΠΤ - ΠΣΕ-ΔΑΠΦΠ Ζο 05 ΜΠΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ llllllllllillll 004000070466

Στη μνήμη δύο αγαπημένων προσώπων, του πατέρα μου Κώστα και της γιαγιάς μου Ισμήνης

Ευγαριστίες Η εκπόνηση της συγκεκριμένης διατριβής θα ήταν αδύνατη χωρίς τη βοήθεια ορισμένων ατόμων, τα οποία μου προσέφεραν σημαντικά στοιχεία. Για το λόγο αυτό θα ήθελα να απευθύνω ιδιαίτερες ευχαριστίες στους εξής: > Στον προϊστάμενο, κ. Μπλάνα Ευστάθιο, και σε όλους τους υπαλλήλους της Τ. Υ.Α.Κ. Λάρισας για την προσφορά πολυτίμων στοιχείων, τη συμπαράσταση και την καθοδήγηση, ιδιαίτερα στο διάστημα της πρακτικής μου εργασίας στη συγκεκριμένη υπηρεσία. > Στους κ. Στυλιανάκη και Τασόπουλο και σε όλους τους υπαλλήλους του μελετητικού τους γραφείου. > Στον κ. Τσιούμα, Προϊστάμενο της Τ.Ε.Δ.Κ. Λάρισας. > Στην κ. Αργυρούλη Φωτεινή, Χημικό Μηχανικό - Μελετήτρια. > Στον κ. Παπακωνσταντίνου Αργύρη, Υπεύθυνο του Βιολογικού Καθαρισμού Λάρισας. > Στον κ. Βαλακώστα Μιχάλη, Προϊστάμενο της Υπηρεσίας Καθαριότητας του Δήμου Λάρισας για την προσφορά πολύτιμων φωτογραφιών. > Στον κ. Μπομπορίδη Χρήστο, Διευθυντή της Δ/νσης Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων της Περιφέρειας Θεσσαλίας. > Στον κ. Λαζαρίδη Χαράλαμπο, Προϊστάμενο του Τμήματος Περιβάλλοντος της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λάρισας. > Στην κ. Περδίκη Ελένη, Μηχανολόγο Μηχανικό. > Στον κ. Τζιντζιόβα Στέργιο, Υπεύθυνο του Βιολογικού Καθαρισμού Τυρνάβου. > Σε όλους τους υπαλλήλους της Κτηματικής Εταιρείας Λάρισας, της Δ/νσης Δασών και του Δασαρχείου Λάρισας. Ευχαριστίες θα ήθελα επίσης να απευθύνω σε όλους τους καθηγητές μου, οι οποίοι κατά τη διάρκεια των πέντε (5) ετών των σπουδών μου με εφόδιασαν με σημαντικές γνώσεις, έτσι ώστε να μπορέσω να "σταθώ" στον επαγγελματικό χώρο ως περιβαλλοντολόγος και να προσφέρω πολύτιμες υπηρεσίες στον πολύ δύσκολο τομέα της προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερες ευχαριστίες ωστόσο πρέπει να απευθύνω στον κ. Κούγκολο Αθανάσιο, επιβλέποντα της πτυχιακής μου, για την υπομονή του, την αμέριστη συμπαράσταση, τις υποδείξεις του που πάντα με βοηθούν έτσι ώστε να γίνω καλύτερη στον τομέα μου και τέλος την άριστη συνεργασία που είχαμε κατά την εκπόνηση της συγκεκριμένης 4

διατριβής. Δίχως τη συμβολή του η εργασία δεν θα είχε τη μορφή που εμφανίζει τώρα. Επίσης θα πρέπει να ευχαριστήσω και τα δύο άλλα μέλη της τριμελούς επιτροπής, κ. Μπεριάτο Ηλία και Χριστοπούλου Όλγα για τη βοήθεια και τις υποδείξεις τους. Κλείνοντας θα πρέπει να ευχαριστήσω τη μητέρα μου, Νικολέτα, για την αμέριστη υλική και ηθική υποστήριξή της σε όλη τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας διατριβής. Θα ήθελα να ξέρει ότι χωρίς τη βοήθεια και τη συμβολή της δεν θα είχα επιτύχει όλα αυτά που έχω επιτύχει μέχρι στιγμής. Βόλος, Σεπτέμβριος 2003

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ. Α ΜΕΡΟΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13 2. ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ 15 2.1 Εισαγωγή 15 2.2 Γενικά δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά 15 2.2.1 Δη μογραφικά στοιχεία 15 2.2.2 Πληθυσμός 22 2.2.2.1 Μέθοδοι υπολογισμού μελλοντικού πληθυσμού 26 2.2.2.1.1 Στατιστική μέθοδος 26 2.2.2.1.2 Υπολογισμός με βάση τον τύπο του ανατοκισμού 27 2.2.2.1.3 Υπολογισμός με βάση το εμβαδόν και την πυκνότητα οικήσεως 28 2.2.2.2 Υπολογισμός μελλοντικού πληθυσμού στο νομό Λάρισας 28 2.2.3 Κοινωνικά χαρακτηριστικά 29 2.3 Χωροταξική οργάνωση βασικών κατηγοριών χρήσεων γης 30 2.3.1 Χωροταξικό πλαίσιο 30 2.3.2 Οργάνωση των υπαρχουσών χρήσεων γης 30 2.3.2.1 Α'κατοικία 30 2.3.2.2 Β'κατοικία 31 2.3.2.3 Βιομηχανία - Βιοτεχνία 34 2.3.2.4 Εξόρυξη 35 2.3.2.5 Γεωργία 35 2.3.2.6 Κτηνοτροφία 36 2.3.2.7 Μεταφορικό δίκτυο 36 2.3.2.7.1 Οδικό δίκτυο 36 2.3.2.7.2 Σιδηροδρομικό δίκτυο 37 2.3.2.7.3 Αλιευτικά καταφύγια - Λιμάνια σκαφών αναψυχής 37 2.3.2.7.4 Αεροδρόμια 38 2.4 Οικονομική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία 38 2.4.1 Υφιστάμενη κατάσταση 38 2.4.1.1 Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Α.Ε.Π.) 38 2.4.1.2 Απασχόληση 39 2.4.1.3 Ανεργία 41 2.4.1.4 Οι τομείς παραγωγής 43 2.4.1.4.1 Πρωτογενής τομέας 43 2.4.1.4.2 Δευτερογενής τομέας 45 6

2.4.1.4.3 Τριτογενής τομέας 45 2.4.2 Στόχοι και στρατηγική για την περίοδο έως το 2006 46 2.4.2.1 Συγκριτικά πλεονεκτήματα - Προβλήματα και περιορισμοί 46 2.4.2.2 Στρατηγικοί στόχοι 47 2.5 Φυσικό Περιβάλλον 48 2.5.1 Κλίμα - Μετεωρολογικά δεδομένα 48 2.5.1.1 Κλίμα 48 2.5.1.2 Άνεμοι 48 2.5.1.3 Θερμοκρασία 51 2.5.1.4 Υγρασία - Ομίχλη 51 2.5.1.5 Νέφωση - Ηλιοφάνεια 51 2.5.1.6 Βροχή - Καταιγίδες - Χιόνι 52 2.5.2 Μορφολογία 52 2.5.3 Γεωλογικά χαρακτη ριστικά 53 2.5.4 Υδρολογικά - Υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά 53 3. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ 54 3.1 Εισαγωγή 54 3.2 Παράμετροι ρύπανσης 54 3.2.1 Οι ρύποι 54 3.2.1.1 Το διοξείδιο του άνθρακα (C02) 55 3.2.1.2 Το μονοξείδιο του άνθρακα (CO) 55 3.2.1.3 Ενώσεις του θείου 55 3.2.1.4 Οξείδια του αζώτου (ΝΟΧ) 56 3.2.1.5 Υδρογονάνθρακες (HCs) 57 3.2.1.6 Όζον (03) 57 3.2.1.7 Αιωρούμενα σωματίδια (TSP) 57 3.2.1.8 Μόλυβδος (Pb) 58 3.3 Σχετική νομοθεσία 59 3.4 Επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης στο νομό Λάρισας 65 3.4.1 Κινητές πηγές ρύπανσης 66 3.4.1.1 Οδική κυκλοφορία - Αυτοκίνητο 66 3.4.2 Στατικές πηγές ρύπανσης 68 3.4.2.1 Κεντρική θέρμανση 68 3.4.2.2 Βιομηχανία 72.5 Υφιστάμενα μέσα και τεχνολογίες αντιρρύπανσης στο νομό Λάρισας 74 3.5.1 Ήπιες μετακινήσεις 74 3.5.2 Φυσικό αέριο 75 3.5.2.1 Βασικές ιδιότητες του αερίου 75 7

3.5.2.2 Το φυσικό αέριο στο νομό 77 3.5.3 Βιοκλιματικός σχεδιασμός 78 3.6 Ενεργειακό κέντρο 79 4. ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ 80 4.1 Εισαγωγή 80 4.2 Παράμετροι ρύπανσης 81 4.2.1 Υγρά απόβλητα 81 4.2.1.1 Βασικά χαρακτηριστικά 81 4.2.1.2 Επεξεργασία των αποβλήτων 83 4.2.2 Αγροτική δραστηριότητα 85 4.2.2.1 Νιτρικά 85 4.3 Σχετική νομοθεσία 88 4.4 Υφιστάμενη κατάσταση, όσον αφορά τη διαχείριση αστικών λυμάτων στο νομό 96 4.4.1 Υφιστάμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων στο νομό 99 4.4.1.1 Δίκτυο αποχέτευσης Λάρισας 99 4.4.1.2 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Λάρισας 99 4.4.1.2.1 Χρησιμοποίηση των επεξεργασμένων αποβλήτων της μονάδας για άρδευση αγροτικών καλλιεργειών 106 4.4.1.2.2 Επαναχρησιμοποίηση της ιλύος της μονάδας για λίπανση αγροτικών καλλιεργειών 106 4.4.1.3 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Γιάννουλης 107 4.4.1.4 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Τυρνάβου 109 4.4.1.5 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Ελασσόνας 111 4.4.1.6 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Σαρανταπόρου 112 4.4.2 Προβλεπόμενες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων στο νομό 113 4.4.2.1 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Αγιάς 113 4.4.2.2 Εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων Αμπελώνα 114 4.5 Υφιστάμενη κατάσταση, όσον αφορά τη διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων στο νομό 115 4.5.1 ΒΙ.ΠΕ. Λάρισας 115 4.5.2 Άλλες βιομηχανίες στο νομό 117 4.5.2.1 Βιομηχανίες ποτών, οινοποιίας & οινοπνευματοποιίας 117 4.5.2.2 Βιομηχανίες παρασκευής διατηρούμενων οπωρών και λαχανικών 118 4.5.2.3 Βιομηχανίες επεξεργασίας ελιών (ελαιοτριβεία, συσκευαστήρια ελιών) 118 4.5.2.4 Βιομηχανίες γαλακτοκομικών και τυροκομικών προϊόντων 119 4.5.2.5 Βιομηχανίες υφαντουργίας 120 4.5.2.6 Βιομηχανίες παραγωγής ζάχαρης 120 4.5.2.7 Βιομηχανίες κατασκευής προϊόντων από μέταλλο 120 8

4.5.2.8 Λοιπές βιομηχανίες 121 4.6 Χαρακτηριστικά ρύπανσης των επιφανειακών νερών 125 4.6.1 Πηνειός ποταμός 12 5 4.6.1.1 Σημεία δειγματοληψίας 125 4.6.1.2 Αποτελέσματα μετρήσεων 127 4.6.1.3 Αναμόρφωση παλαιάς κοίτης του Πηνειού 129 4.6.2 Ασμάκι - Ταμιευτήρας Κάρλας 130 4.7 Χαρακτηριστικά ρύπανσης των υπόγειων νερών 131 4.7.1 Ποιότητα του πόσιμου νερού, όσον αφορά τα νιτρικά, στο νομό Λάρισας 131 4.7.1.1 "Κρίσιμος" άξονας Λάρισας - Φαρσάλων 132 4.7.2 Νεότερες μετρήσεις 133 4.7.3 Εφαρμογή της Οδηγίας 91/676/Ε.Ο.Κ. στη Θεσσαλία 134 5. ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ 137 5.1 Εισαγωγή 137 5.2 Παράμετροι ρύπανσης 137 5.2.1 Στερεά απόβλητα (Απορρίμματα) 13 7 5.2.1.1 Διαχείριση των απορριμμάτων 139 5.2.1.2 Τελική αποκατάσταση των χώρων διάθεσης 142 5.2.1.3 Ανακύκλωση 142 5.2.2 Αγροτική δραστηριότητα 143 5.3 Σχετική νομοθεσία 144 5.4 Υφιστάμενη κατάσταση στο νομό Λάρισας, όσον αφορά τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων 147 5.4.1 Κατηγορίες παραγόμενων στερεών αποβλήτων 147 5.4.1.1 Οικιακά στερεά απόβλητα 147 5.4.1.2 Αγροτικά στερεά απόβλητα 149 5.4.1.2.1 Αποσυρόμενα αγροτικά προϊόντα 149 5.4.1.2.2 Στερεά απόβλητα κτηνοτροφικών μονάδων 150 5.4.1.3 Βιομηχανικά - Βιοτεχνικά στερεά απόβλητα 152 5.4.1.3.1 Βιομηχανίες ποτών και οινοποιίας 152 5.4.1.3.2 Βιομηχανίες επεξεργασίας φρούτων 152 5.4.1.3.3 Βιομηχανίες επεξεργασίας ελιών (ελαιοτριβεία, συσκευαστήρια ελιών) 153 5.4.1.3.4 Βιομηχανίες εκκόκκισης φυσικού βάμβακος 153 5.4.1.3.5 Βιομηχανίες παραγωγής ζάχαρης 154 5.4.1.3.6 Βιομηχανίες κατασκευής προϊόντων από μέταλλο 154 5.4.1.3.7 Λοιπές βιομηχανίες 154 5.4.1.4 Λάσπες μονάδων βιολογικών καθαρισμών αστικών λυμάτων 155 5.4.1.5 Συνολική εικόνα στον τομέα των στερεών αποβλήτων στο νομό 156 9

5.4.2 Αποκομιδή - Συλλογή των στερεών αποβλήτων 157 5.4.3 Διάθεση των στερεών αποβλήτων 158 5.4.3.1 Ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης στερεών αποβλήτων στο νομό 158 5.4.3.2Χ.Υ.Τ.Α Λάρισας 161 5.4.3.2.1 Γενική διάταξη των έργων 162 5.4.3.2.2 Σύστημα στεγανοποίησης 163 5Α3.2.3 Διαχείριση στραγγισμάτων 163 5Α3.2.4 Διαχείριση βιοαερίου 165 5.4.3.2.6 Πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης 166 5.4.4 Ανακύκλωση 166 5.4.4.1 Αγορά ανακυκλώσιμων υλικών στο νομό 168 5.4.5 Φορείς διαχείρισης των στερεών αποβλήτων 169 5.5 Παθογενή εδάφη του νομού Λάρισας 171 6. ΗΧΟΡΡΥΠΑΝΣΗ 172 6.1 Εισαγωγή 172 6.2 Σχετική νομοθεσία 173 6.3 Υφιστάμενη κατάσταση, όσον αφορά την ηχορρύπανση στην πόλη της Λάρισας 175 6.3.1 Πηγές ηχορρύπανσης στην πόλη της Λάρισας 175 6.3.1.1 Ιδιωτικής χρήσης επιβατικά αυτοκίνητα 175 6.3.1.2 Σιδηρόδρομος 176 6.3.1.3 Αεροδρόμιο 176 6.3.1.4 Διάφορες ηχορρυπαντικές χρήσεις 176 6.3.1.5 Διάφορες οικιακές συσκευές 176 7. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΥΠΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 177 7.1 Εισαγωγή 177 7.2 Σχετική νομοθεσία 178 7.3 Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών 181 7.4 Προστατευόμενες περιοχές στο νομό Λάρισας 182 7.4.1 Θεσμοθετημένες περιοχές προστασίας στο νομό 187 7.4.1.1 Εθνικός Δρυμός Ολύμπου 187 7.4.1.2 Αισθητικά Δάση - Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους 188 7.4.1.3 Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές 189 7.4.2 Άλλες περιοχές ενδιαφέροντος στο νομό 190 7.4.2.1 Δέλτα Πηνειού 190 7.4.2.2 Πεδινά παραποτάμια δάση Πηνειού και παραποτάμων του 192 7A2.3 Όρος Μαυροβούνι 193 10

7.4.2.4 Ταμιευτήρας Κάρλας 194 7.4.2.5 Οικισμοί σημαντικοί για το φώλιασμα του κιρκινεζιού 195 7.5 Παραδοσιακοί οικισμοί 196 7.6 Αρχαιολογικοί χώροι 196 Β' ΜΕΡΟΣ 8. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 198 8.1 Εισαγωγή 198 8.2 Προβλήματα και προοπτικές του σχεδιασμού στην Ελλάδα 198 8.3 Διοικητικές δομές προστασίας του περιβάλλοντος 200 8.4 Περιβαλλοντική εκπαίδευση 201 9. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 203 9.1 Εισαγωγή 203 9.2 Ήπιες μορφές μετακινήσεων 204 9.2.1 Μαζικά μέσα συγκοινωνίας 204 9.2.2 Ποδήλατο 206 9.2.3 Πεζόδρομοι 207 9.3 Εξοικονόμηση ενέργειας 209 9.3.1 Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 209 9.3.2 Μείωση ενεργειακών αναγκών και ενεργειακή αποδοτικότητα 210 9.4 Άλλες προτάσεις 211 10. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 212 10.1 Εισαγωγή 212 10.2 Εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων 213 10.3 Βιομηχανικά απόβλητα 216 10.3.1 Πρόληψη 216 10.3.2 Διαχείριση 217 10.3.2.1 Διαχείριση υγρών αποβλήτων επιλεγμένων βιομηχανιών 219 10.4 Μετρήσεις χαρακτηριστικών ρύπανσης των επιφανειακών νερών 221 10.5 Νιτρορρύπανση 222 10.6 Βιώσιμη διαχείριση υδατικών πόρων 224 11. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 226 11.1 Εισαγωγή 226 11

11.2 Ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών αποβλήτων 226 11.2.1 Εξέλιξη της παραγωγής στερεών αποβλήτων στο νομό 226 11.2.2 Μείωση και αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων 227 11.2.2.1 Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση 227 11.2.2.2 Λιπασματοποίηση - Κομποστοποίηση 228 11.2.3 Διάθεση των στερεών αποβλήτων 229 11.2.3.1 Ανεξέλεγκτοι χώροι διάθεσης 229 11.2.3.2 Πρόταση τελικής διάθεσης 232 11.2.4 Άλλες προτάσεις 234 11.3 Αποκατάσταση παθογενών εδαφών 234 12. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΗΧΟΡΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 236 12.1 Εισαγωγή 236 12.2 Προτάσεις 236 13. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΥΠΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΛΑΡΙΣΑΣ 239 13.1 Γενικές κατευθύνσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών 239 13.2 Ειδικές προτάσεις 240 13.2.1 Εθνικός Δρυμός Ολύμπου 241 13.2.2 Δέλτα Πηνειού και κοιλάδα Τεμπών 242 13.2.3 Ταμιευτήρας Κάρλας - Όρος Μαυροβούνι 242 13.2.4 Κιρκινέζι 243 14. ΤΕΛΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 244 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 247 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 254 12

Α'ΜΕΡΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει κοινή συνείδηση τόσο στους ειδικούς επιστήμονες, όσο και στους απλούς ανθρώπους, το γεγονός ότι η ποιότητα του περιβάλλοντος συνεχώς χειροτερεύει με συνέπειες που δεν μπορούν ακόμη να εκτιμηθούν. Η αλόγιστη και εσπευσμένη εξάντληση των πολύτιμων, αλλά περιορισμένων πρώτων υλών, και η αγνόηση των ορίων των δυνατοτήτων που έχει ο πλανήτης Γη, οδηγούν συχνά σε διαταραχές των ισορροπιών που διέπουν τα οικοσυστήματα. Η συνειδητοποίηση του μεγέθους των παραπάνω προβλημάτων οδήγησε στη δημιουργία των πρώτων προβληματισμών και σχεδιασμών για τη λήψη μέτρων, προκειμένου να διασφαλιστεί η ποιότητα του περιβάλλοντος. Στα πλαίσια των προσπαθειών που καταβάλλονται σε παγκόσμια κλίμακα για την προστασία του περιβάλλοντος, σημαντική θέση κατέχει η διασφάλιση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, των νερών και του εδάφους. Οι συγκεκριμένοι σχεδιασμοί, προκειμένου να αποβούν επιτυχείς, κατά το μέγιστο δυνατό, είναι απαραίτητο να ενσωματώνονται στα πλαίσια των σύγχρονων αναπτυξιακών προγραμμάτων, αφού πλέον η ανάπτυξη και η πρόοδος είναι δυνατές μόνο όταν επιτυγχάνονται οι στόχοι της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον ορισμό της Επιτροπής Μπρούτλαντ (1987), η "αειφόρος ανάπτυξη" στοχεύει στην κάλυψη των αναγκών του παρόντος, χωρίς να διακινδυνεύεται η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους. Βασικός στόχος επομένως αποτελεί η προσεκτική διαχείριση των φυσικών πόρων, αναλώσιμων και μη, ώστε να αποτελούν πολύτιμους πόρους τόσο για τις σύγχρονες, όσο και για τις μελλοντικές γενεές. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη το βασικό στόχο της αειφόρου ανάπτυξης, θα επιχειρήσουμε στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας να διατυπώσουμε ορισμένες προτάσεις που σχετίζονται με τον ολοκληρωμένο περιβαλλοντικό σχεδίασμά στο νομό Λάρισας. Οι προτάσεις αυτές μπορούν να συμβάλλουν στη διευκόλυνση του έργου των αρμόδιων αρχών για προσεκτική διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στο νομό της Λάρισας. Οι βασικές παράμετροι που θα εξεταστούν αφορούν τη ρύπανση του αέρα, των νερών και του εδάφους. Έτσι λοιπόν στο πρώτο μέρος της εργασίας επιχειρείται αρχικά μια γενικότερη παρουσίαση του νομού Λάρισας, η οποία κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να έχουμε 13

μια συγκεκριμένη εικόνα τόσο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, όσο και των προβλημάτων, αλλά και των δυνατοτήτων που εμφανίζει η υπό μελέτη περιοχή. Στη συνέχεια πραγματοποιείται μια συνοπτική περιγραφή της παρούσας κατάστασης στο νομό, όσον αφορά τη ρύπανση του αέρα, του νερού και του εδάφους. Εδώ δίνονται κάποια σημαντικά στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε την υπάρχουσα κατάσταση και στη συνέχεια, βάσει και της σχετικής νομοθεσίας, να διατυπώσουμε τις προτάσεις μας για μια ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείριση των συγκεκριμένων ανανεώσιμων φυσικών πόρων (αέρας - νερό - έδαφος) στο νομό της Λάρισας. Επίσης δίνονται ορισμένα σημαντικά στοιχεία αναφορικά με την ηχορρύπανση και τις προστατευόμενες περιοχές στο νομό. Οι προτάσεις μας παρουσιάζονται στο δεύτερο μέρος της εργασίας. Οι βασικοί άξονες πάνω στους οποίους κινούνται αυτές είναι οι εξής: Ο έλεγχος και η μείωση των ατμοσφαιρικών εκπομπών στο νομό και ιδιαίτερα στην πόλη της Λάρισας. Η προστασία των υδάτων, επιφανειακών και υπόγειων, από την ποιοτική και την ποσοτική υποβάθμιση. Η αποκατάσταση του εδάφους μέσω της ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων του νομού και της βελτίωσης των χαρακτηριστικών των παθογενών εδαφών στο νομό. * Η μείωση της ηχορρύπανσης, ειδικά στην πόλη της Λάρισας. Ο βέλτιστος δυνατός σχεδιασμός και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. 14

2. ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΛΑΡΙΣΑΣ 2.1 Εισαγωγή Ο νομός Λάρισας σχηματίστηκε μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο νέο Ελληνικό Κράτος (1881). Σήμερα περιλαμβάνει 28 δήμους και 3 κοινότητες κι έχει πρωτεύουσα τη Λάρισα. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Θεσσαλίας και είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση νομός της με 5.381 Km2. Καταλαμβάνει το 38,3% της συνολικής έκτασης της περιφέρειας (Τ.Ε.Δ.Κ., 2002). Γεωγραφικά βρίσκεται στο κέντρο της χώρας, μεταξύ της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, των δύο μεγαλύτερων αστικών κέντρων της Ελλάδας. Συνορεύει δυτικά με τους νομούς Καρδίτσας, Τρικάλων και Γρεβενών, βόρεια με τους νομούς Κοζάνης και Πιερίας, ανατολικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος σε μήκος 70 Km περίπου και νότια συνορεύει με το νομό Μαγνησίας και Φθιώτιδας. 2.2 Γενικά δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά 2.2.1 Δημογραφικά στοιχεία Σύμφωνα με το Νόμο 2539/1997 περί "Συγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης που δημοσιεύτηκε στο Φ.Ε.Κ. 244 της 4/12/1997, οι νέοι Ο.Τ.Α. (Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης) στο νομό είναι 31. Υπάρχουν 28 νέοι δήμοι, δύο διευρυμένες κοινότητες και μία κοινότητα, αυτή της Βερδικούσας που παρέμεινε αυτοτελής και με τη νέα διαίρεση. Ο μέσος πληθυσμός των νέων Ο.Τ.Α. στην περιφέρεια είναι 7.066 κάτοικοι και η μέση έκτασή τους είναι 134.968 στρέμματα. Τα αντίστοιχα μεγέθη για τους παλιούς Ο.Τ.Α. ήταν 1.400 κάτοικοι και 26.736 στρέμματα. Τα μέσα μεγέθη των νέων Ο.Τ.Α. είναι πενταπλάσια από αυτά των παλαιών Ο.Τ.Α., γεγονός τόσο αναμενόμενο, όσο και προσδοκώμενο (Στυλιανάκης, 2000). Παρακάτω φαίνονται οι δήμοι και οι κοινότητες του νομού Λάρισας που δημιουργήθηκαν με το πρόγραμμα " Ιωάννης Καποδίστριας". 15

Πίνακας 2.1: Καποδιστριακοί δήμοι και κοινότητες του Ν. Λαρίσης με τα δημοτικά τους διαμερίσματα. ΔΗΜΟΣ / ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΕΔΡΑ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Δήμος Αγιας Αγιά Αγιάς Αετολόφου Ανάβρας Γ ερακαρίου Ελάφου Μεγαλόβρυσου Μεταξοχωρίου Νερομύλων Ποταμιάς Δήμος Αμπελώνος Αμπελώνας Αμπελώνος Βρυοτόπου Δελερίων Ροδιάς Δήμος Αντιχασίων Κρανέα Ελασσόνος Άκρης Κρανέας Ελασσόνος Λουτρού Δήμος Αρμενίου Αρμένιο Αρμενίου Μεγάλου Μοναστηριού Νίκης Σωτηρίου Δήμος Γ ιάννουλης Γιάννουλη Γιάννουλης Φαλάννης Δήμος Γόννων Γόννοι Γόννων Ιτέας Καλλιπεύκης Δήμος Ελασσόνας Ελασσόνα Βαλανίδας Γαλανόβρυσης Ελασσόνας Ευαγγελισμού Κεφαλοβρύσου Παλαιοκάστρου Στεφανόβουνου Τσαριτσάνης 16

Δήμος Ενιπέα Μεγάλο Ευύδριο Αγίου Γεωργίου Βασιλή Κατωχωρίου Κρήνης Μεγάλου Ευυδρίου Πολυνερίου Σταυρού Υπερείας Δήμος Ευρυμενών Στόμιο Καρίτσης Ομολίου Παλαιοπύργου Στομίου Δήμος Κάτω Ολυμπου Πυργετός Αιγάνης Κρανέας Πυργετού Ραψάνης Δήμος Κιλελέρ Κιλελέρ Αγναντερής Καλαμακίου Κιλελέρ Μελίσσης Νέου Περιβολιού Δήμος Κοιλάδας Κοιλάδα Αμυγδαλέας Ελευθερών Κοιλάδος Κουτσοχέρου Λουτρού Μάνδρας Ραχούλας Δήμος Κραννώνος Άγιοι Ανάργυροι Αγίου Γεωργίου Αγίων Αναργύρων Βουναίνων Δοξαρά Κραννώνος Κυπαρίσσου Μαυροβούνιου Μικρού Βουνού 17

Ψυχικού Δήμος Λακέρειας Δήμητρα Αμυγδαλής Ανατολής Δήμητρας Καστρίου Μαρμάρινης Δήμος Λάρισας Λάρισα Λαρίσης Τερψιθέας Δήμος Λιβαδιού Λιβάδι Δολίχης Λιβαδιού Δήμος Μακρυχωρίου Μακρυχώρι Ελατείας Ευαγγελισμού Μακρυχωρίου Παραποτάμου Δήμος Μελιβοίας Σωτηρίτσα Μελιβοίας Σκήτης Σκλήθρου Σωτηρίτσης Δήμος Ναρθακίου Ναρθάκιο Δένδρων Διλόφου Καλλιθέας Ναρθακίου Σκοπιάς Δήμος Νέσσωνος Συκούριο Καλοχωρίου Κυψελοχωρίου Νέσσωνος Όσσης Πουρναριού Σπηλιάς Συκουρίου Δήμος Νίκαιας Νίκαια Διλόφου Ζαππείου Μοσχοχωρίου Μύρων Νέας Λεύκης Νέων Καρυών 18

Νίκαιας Χαράς Δήμος Ολυμπου Καλλιθέα Καλλιθέας Κοκκινογείου Κοκκινοπηλού Λόφου Ολυμπιάδος Πυθίου Φλάμπουρου Δήμος Πλατυκάμπου Πλατύκαμπος Γλαύκης Ελευθερίου Μελίας Μελισσοχωρίου Ναμάτων Ομορφοχωρίου Πλατυκάμπου Χάλκης Δήμος Πολυδάμαντα Βαμβακού Αμπελείας Βαμβακούς Δασολόφου Ερέτριας Ζωοδόχου Πηγής Κάτω Βασιλικών Νεράιδας Πολυδαμείου Ρευ ματιάς Σιτοχώρου Σκοτούσσης Χαλκιάδων Δήμος Ποταμιάς Βλαχογιάννιο Αμουρίου Βλαχογιαννίου Δομένικου Μαγούλας Μεγάλου Ελευθεροχωρίου Μεσοχωριού Πραιτωρίου 19

Συκέας Δήμος Σαρανταπόρου Σαραντάπορο Αζώρου Γ ερανίων Γ ιαννωτών Λυκουδίου Σαρανταπόρου Δήμος Τυρνάβου Τύρναβος Αργυροπουλείου Δαμασίου Δένδρων Τυρνάβου Δήμος Φαρσάλων Φάρσαλα Αχίλλειου Βρυσιών Φαρσάλων Διευρυμένη Κοινότητα Αμπελάκια Αμπελακίων Αμπελακίων Τεμπών Διευρυμένη Κοινότητα Κάρυά Καρυάς Καρυάς Κρυόβρυσης Συκαμινέας Κοιν. Βερδικούσης Βερδικούσια Βερδικούσιας ΠΗΓΗ: Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης & Αποκέντρωσης, 2002 20

Χάρτης 2.1: Καποδιστριακοί δήμοι νομού Λάρισας, Σ ΚΟΖΑΝΗΣ? Δ. Ολυμπου ΝΟΜΟΣ Πί ΕΡ1ΑΣ 4ι ΣΆΡΛΝΤΑΙΙ ΟΡΟ Κ. Καρυάς ao \σίυφ/ %** **»» '.Δ. Κάτω Ολυμπου owwvt Κ^Αμηελακίωγ Λ Γυρνάβου ΑΛΩΝ Ίήννρυφζκ A Ay/zf^. itywt Δ. Λάρψας 4. Μελ/βοiai Πλατυκάμηομλ, Δ Σελλάνών > Α ΚαρΒίτάας Δ. Φύλλου Ν Ο Μ Oi>. " "Κ A Ρ Δ ).Τ Σ Η [ροννώνοςκ Νίκαιας ^Ο^^ϋΓ</ / * ν L*** Δ / ΝΟΜΟΣ Μ Α Γ Π \ J... Δ. Κάμπο if* Δ. Φαραάλων Α Καλλυροίγου Δ ΤαμασΙουρ 20 Kilometers 21

2.2.2 Πληθυσμός Ο πληθυσμός του νομού Λαρίσης ανέρχεται, σύμφωνα με την απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε. του 2001, σε 279.305 κατοίκους και κατανέμεται σε πέντε επαρχίες: Αγιάς, Ελασσόνας, Λάρισας, Τυρνάβου και Φαρσάλων. Οι εξελίξεις του πληθυσμού του νομού τα τελευταία 40 χρόνια παρουσιάζονται στον πίνακα 2.2. Διατηρείται ο διαχωρισμός σε επαρχίες διότι μας εξυπηρετεί στην εργασία επειδή υπάρχει χωροταξική ομοιογένεια. Πίνακας 2.2: Απογραφές Πληθυσμού Ν. Λαρίσης ΕΠΑΡΧΙΕΣ ΑΠΟΓΡΑΦΕΣ 1961 1971 1981 1991 2001 ΑΓΙΑΣ 17.420 15.631 14.447 14.862 14.121 ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ 51.644 44.927 41.979 42.999 37.264 ΛΑΡΙΣΑΣ 101.234 113.226 139.738 151.223 161.566 ΤΥΡΝΑΒΟΥ 36.800 35.186 35.788 38.945 42.823 ΦΑΡΣΑΛΩΝ 27.218 24.189 22.313 22.583 23.531 ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 234.316 233.159 254.295 270.612 279.305 ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφές Πληθυσμού 1961,1971,1981,1991,2001. Παρατηρούμε ότι υπάρχει γενικώς μια μείωση του πληθυσμού σε όλες τις επαρχίες τις δεκαετίες 1961-1971 και 1971-1981, εκτός από την επαρχία Λάρισας που παρουσιάζει μια συνεχή αύξηση του πληθυσμού της. Τη δεκαετία 1981-1991 εμφανίζεται μια αύξηση του πληθυσμού σε όλες τις επαρχίες, ενώ τέλος τη δεκαετία 1991-2001 παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού στις επαρχίες Λάρισας, Τυρνάβου και Φαρσάλων. Στις άλλες επαρχίες παρατηρείται μείωση του πληθυσμού την τελευταία δεκαετία. Τα αντίστοιχα ποσοστά αύξησης και μείωσης του πληθυσμού στις επαρχίες του νομού Λάρισας τα τελευταία 40 χρόνια φαίνονται στον πίνακα 2.3. Πίνακας 2.3: Μεταβολές Πληθυσμού Ν. Λαρίσης ΕΠΑΡΧΙΕΣ 1961-1971 1971-1981 1981-1991 1991-2001 ΑΓΙΑΣ -11,45% -7,97% 2,59% -5,25% ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ -14,95% -7,02% 2,37% -15,39% ΛΑΡΙΣΑΣ 10,59% 18,97% 7,59% 6,40% ΤΥΡΝΑΒΟΥ -4,59% 1,68% 8,10% 9,06% ΦΑΡΣΑΛΩΝ -12,52% -8,41% 1,19% 4,03% ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 0,49% 8,31% 6,02% 3,11% ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε., Ιδία Επεξεργασία 22

Από τα στοιχεία του συγκεκριμένου πίνακα παρατηρούμε ότι την τελευταία δεκαετία 1991-2001 η επαρχία Ελασσόνας εμφανίζει τη μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού της, ενώ η επαρχία Τυρνάβου εμφανίζει αντίστοιχα την μεγαλύτερη αύξηση. Συνολικά ο νομός Λάρισας παρουσιάζει συνεχή αύξηση του πληθυσμού του την περίοδο 1961-2001. Η ποσοστιαία συμμετοχή της κάθε επαρχίας στο συνολικό πληθυσμό του νομού για το έτος 2001 φαίνεται στο παρακάτω γράφημα. Γράφημα 2.1 Ποσοστιαία συμμετοχή των επαρχιών στο συνολικό πληθυσμό ΦΑΡΣΑΛΩΝ ΑΓΙΑΣ ΛΑΡΙΣΑΣ 59% Παρατηρούμε ότι τη μεγαλύτερη συνεισφορά παρουσιάζει η επαρχία της Λάρισας, γεγονός απόλυτα φυσιολογικό. Στη συγκεκριμένη επαρχία συγκεντρώνεται το 60% περίπου του πληθυσμού του νομού, ενώ στην ίδια την πόλη της Λάρισας συγκεντρώνεται πάνω από το 45% του συνολικού πληθυσμού του νομού. Διαφαίνεται επομένως το έντονο πληθυσμιακό βάρος που ασκεί το αστικό κέντρο της Λάρισας στο σύνολο του νομού με τάση να καταλάβει πάνω από το μισό του πληθυσμού εάν υπολογίσουμε και τους ετεροδημότες που έχουν την τάση να απογράφονται στους τόπους καταγωγής των. Οι πληθυσμιακές εξελίξεις σε επίπεδο νέων Ο.Τ.Α. παρουσιάζονται στον πίνακα 2.4. 23

Πίνακας 2.4: Πληθυσμός και μεταβολές αυτού ανά νέο δήμο, 1971-2001 Νέος δήμος Πληθυσμός Μεταβολή 1971 1981 1991 2001 1971-81 1981-91 1991-01 Δ. Αγιάς 7.472 7.087 7.411 6.458-5,43% 4,37% -14,76% Δ. Αμπελώνα 7.685 8.007 8.545 8.407 4,02% 6,30% -1,64% Δ. Αντιχασίων 4.418 4.250 4.335 3.951-3,95% 1,96% -9,72% Δ. Αρμενίου 2.716 2.509 2.626 2.273-8,25% 4,46% -15,53% Δ. Γιάννουλης 3.683 4.864 6.327 10.022 24,28% 23,12% 36,87% Δ. Γόννων 4.453 3.931 3.622 3.119-13,28% -8,53% -16,13% Δ. Ελασσόνας 15.741 14.442 15.637 14.563-8,99% 7,64% -7,37% Δ. Ενιππέα 5.415 5.174 4.838 4.526-4,66% -6,95% -6,89% Δ. Ευρυμενών 2.586 2.421 2.522 2.428-6,82% 4,00% -3,87% Δ. Κάτω Ολύμπου 5.319 4.657 4.753 4.375-14,22% 2,02% -8,64% Δ. Κιλελέρ 3.270 2.909 3.096 2.834-12,41% 6,04% -9,24% Δ. Κοιλάδας 3.989 3.625 3.514 3.305-10,04% -3,16% -6,32% Δ. Κραννώνος 4.505 3.800 3.275 3.274-18,55% -16,03% -0,03% Δ. Λακέρειας 2.546 2.186 2.109 1.763-16,47% -3,65% -19,63% Δ. Λάρισας 73.848 103.468 114.334 126.076 28,63% 9,50% 9,31% Δ. Λιβαδιού 3.782 3.710 3.378 3.187-1,94% -9,83% -5,99% Δ. Μακρυχωρίου 3.281 3.267 3.004 2.976-0,43% -8,75% -0,94% Δ. Μελιβοίας 3.526 3.154 3.278 3.472-11,79% 3,78% 5,59% Δ. Ναρθακίου 2.277 1.899 1.811 1.781-19,91% -4,86% -1,68% Δ. Νέσσωνος 6.261 5.579 5.588 5.486-12,22% 0,16% -1,86% Δ. Νίκαιας 6.743 6.249 6.863 6.540-7,91% 8,95% -4,94% Δ. Ολύμπου 5.091 4.726 4.410 3.588-7,72% -7,17% -22,91% Δ. Πλατυκάμπου 7.585 7.658 8.203 8.292 0,95% 6,64% 1,07% Δ. Πολυδάμαντα 7.823 6.953 6.470 6.412-12,51% -7,47% -0,90% Δ.Ποταμιάς 5.745 5.528 5.451 5.065-3,93% -1,41% -7,62% Δ. Σαρανταπόρου 4.302 3.874 3.946 3.588-11,05% 1,82% -9,98% Δ. Τυρνάβου 15.320 15.581 16.923 16.900 1,68% 7,93% -0,14% Δ. Φαρσάλων 8.674 8.287 9.464 10.812-4,67% 12,44% 12,47% Κ. Αμπελακίων 801 561 554 510-42,78% -1,26% -8,63% Κ. Καρυάς 1.565 1.146 1.351 1.086-36,56% 15,17% -24,40% Κ. Βερδικούσης 2.733 2.793 2.974 2.236 2,15% 6,09% -33,01% Ν. Λάρισας 233.159 254.295 27,0.612 279.305 8,31% 6,03% 3,11% ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφές Πληθυσμού 1971, 1981, 1991, 2001, Ιδία Επεξεργασία Στο παρακάτω γράφημα φαίνεται η πληθυσμιακή εξέλιξη των νέων Ο.Τ.Α. την τελευταία δεκαετία (1991-2001). Κι εδώ γίνεται έντονα φανερό το πληθυσμιακό βάρος που ασκεί η πόλη της Λάρισας στο σύνολο του νομού. 24

Γράφημα 2.2 Η ανά υψομετρική ζώνη εξέλιξη του πληθυσμού του νομού Λάρισας παρουσιάζεται στον πίνακα 2.5. Είναι προφανής η αποψίλωση των ορεινών και κατά δεύτερο λόγο των ημιορεινών περιοχών κατά τη δεκαετία 1971-1981, ενώ κατά την επόμενη δεκαετία παρατηρείται τάση ανάσχεσης ή και αντιστροφής της φθίνουσας πορείας των περιοχών αυτών. Την τελευταία δεκαετία εμφανίζεται μια μείωση του πληθυσμού μόνο στις ημιορεινές ζώνες του νομού, ενώ ο πληθυσμός των πεδινών περιοχών συνεχίζει να παρουσιάζει μια σαφή τάση αύξησης. 25

Πίνακας 2.5: Πληθυσμός και μεταβολές αυτού ανά υψομετρική ζώνη ΙΙλτ θυσμός Μεταβολή 1971 1981 1991 2001 1971-81 1981-91 1991-01 Νομός Λάρισας 233.159 254.295 270.612 279.305 8,31% 6,03% 3,11% Ορεινές Ζώνες Νομού 30.558 25.411 25.776 26.332-20,26% 1,42% 2,11% Ημιορεινές Ζώνες Νομού 40.874 39.558 41.434 38.037-3,33% 4,53% -8,93% Πεδινές Ζώνες Νομού 161.727 189.326 203.402 214.936 14,58% 6,92% 5,37% Ορεινές Ζώνες/Σ. Νομού 13,11% 9,99% 9,53% 9,43% -31,16% 4,91% -1,03% Ημιορεινές Ζώνες/Σ. Νομού 17,53% 15,56% 15,31% 13,62% -12,69% -1,60% -12,43% Πεδινές Ζώνες/Σ. Νομού 69,36% 74,45% 75,16% 76,95% 6,83% 0,95% 2,33% ΠΗΓΗ: Ε.Σ.Υ.Ε., Απογραφές Πληθυσμού 1971, 1981, 1991, 2001, Ιδία Επεξεργασία Από τα στοιχεία του προηγούμενου πίνακα προκύπτει ότι το 75% περίπου του πληθυσμού του νομού κατοικεί στις πεδινές περιοχές του νομού, ενώ στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές κατοικεί αντίστοιχα το 15% και 10% του συνολικού πληθυσμού του νομού. 2.2.2.1 Μέθοδοι υπολογισμού μελλοντικού πληθυσμού Προκειμένου να αποβεί ο επιχειρούμενος περιβαλλοντικός σχεδιασμός επιτυχής δεν είναι απαραίτητη μόνο η γνώση του τωρινού πληθυσμού του νομού, αλλά και του μελλοντικού. Στη συνέχεια παρουσιάζονται αξιόπιστες επιστημονικές μέθοδοι πρόβλεψης του μελλοντικού πληθυσμού. 2.2.2.1.1. Στατιστική μέθοδος Η μέθοδος αυτή συνίσταται στο να καταρτίσουμε ένα διάγραμμα μεταβολής του πληθυσμού κατά τα προηγούμενα χρόνια, κατ' ανάλογο τρόπο όπως φαίνεται παρακάτω. Κάθε οικισμός χαρακτηρίζεται από μια τέτοια καμπύλη. 26

Προεκβάλλοντας την καμπύλη αυτή στην περίοδο πρόβλεψης βρίσκουμε τον πληθυσμό Εη, τον οποίο πρέπει να λάβουμε υπόψη στην εκάστοτε μελέτη. Την καμπύλη μεταβολής του πληθυσμού μπορούμε να την συμπληρώσουμε με μία καμπύλη αναγκών. Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης αρκεί συνήθως για τους οικισμούς που παρουσιάζουν μια ομοιομορφία και συνέχεια στην εξέλιξή τους (Στυλιανάκης, 2000). 2.2.2.1.2 Υπολογισμός με βάση τον τύπο του ανατοκισμού Ένας από τους συνηθέστερους τρόπους υπολογισμού του μελλοντικού πληθυσμού είναι η χρήση του τύπου του ανατοκισμού: Εη=Εο(1 + ρ/100)η (2.1) όπου: Εη: πληθυσμός μετά από η έτη. Ε0: πληθυσμός κατά το έτος σύγκρισης (έτος μελέτης), ρ: μέση ετήσια αύξηση του πληθυσμού, η: περίοδος πρόβλεψης. Το ετήσιο ποσοστό αύξησης (ρ) είτε το παίρνουμε από τον πίνακα 2.6, είτε, αν θέλουμε μεγαλύτερη ακρίβεια, το υπολογίζουμε από τον ακόλουθο τύπο. Ρ 1)(%) (2.2) όπου: ιψ: αριθμός ετών πριν από το έτος μελέτης. Ε0: πληθυσμός πριν από η<, έτη. Es: ο τωρινός πληθυσμός. Πίνακας 2,6: Μέση ετήσια αύξηση του πληθυσμού (ρ) Είδος του οικισμού ρ% Οικισμοί μέχρι 20.000 κατοίκους 0,50 έωςι,οο Πόλεις μεσαίου μεγέθους (μέχρι 100.000 κατοίκους) 2.00 έως 3,00 Μεγαλουπόλεις (πάνω από 100.000 κατοίκους) 4.00 ΠΗΓΗ: Στυλιανάκης, 2000 27

2.2.2.1.3 Υπολογισμός με βάση το εμβαδόν και την πυκνότητα οικήσεως Τον πληθυσμό μπορούμε να τον προσδιορίσουμε και με βάση το εμβαδόν και την πυκνότητα οικήσεως σύμφωνα με την προβλεπόμενη, στο πολεοδομικό σχέδιο, κατανομή των διαφόρων χρήσεων. Στην περίπτωση αυτή υπολογίζουμε τις επιμέρους επιφάνειες με διαφορετική πυκνότητα οικήσεως. Οι πυκνότητες αυτές προκύπτουν από τον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 2.7: Πυκνότητα πληθυσμού ανάλογα με το σύστημα δόμησης Σύστημα δόμησης Πυκνότητα πληθυσμού Πολύ πυκνή δόμηση 500 και άνω Πυκνή δόμηση 300 έως 500 Δόμηση συγκεντρωμένη 100 έως 300 Δόμηση μεμονωμένη (άκρα οικισμών, αγροτικές κοινότητες) 50 έως 150 ΠΗΓΗ: Στυλιανάκης, 2000 2.22.2 Υπολογισμός μελλοντικού πληθυσμού στο νομό Λάρισας Στην παρούσα μελέτη χρησιμοποιείται ο τύπος του ανατοκισμού, προκειμένου να υπολογίσουμε τις τιμές του μελλοντικού πληθυσμού στο νομό Λάρισας. Οι συγκεκριμένες τιμές προκύπτουν αν υποθέσουμε ότι η μέση ετήσια αυξομείωση του πληθυσμού, σε κάθε επαρχία, είναι ίδια με αυτή που αντιστοιχεί στη δεκαετία 1991-2001. Παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2.8: Προβλέψιμοι μελλοντικοί πληθυσμοί του Ν. Λάρισας ΕΠΑΡΧΙΕΣ 2011 2021 2031 ΑΓΙΑΣ 13.417 12.748 12.1 13 ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ 32.298 27.994 24.263 ΛΑΡΙΣΑΣ 172.552 184.284 196.815 ΤΥΡΝΑΒΟΥ 47.070 51.737 56.868 ΦΑΡΣΑΛΩΝ 24.514 25.538 26.604 ΣΥΝΟΛΟ ΝΟΜΟΥ 288.372 297.734 307.400 28

2.2.3 Κοινωνικά χαρακτηριστικά Στο νομό Λάρισας οι πληθυσμιακές ομάδες με ιδιαίτερα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά είναι κυρίως οι Καραγκούνηδες που είναι διασκορπισμένοι σε ολόκληρο το Θεσσαλικό κάμπο, οι Σαρακατσαναίοι και οι Βλάχοι, οι οποίοι είναι κτηνοτρόφοι και βρίσκονται στην περιοχή του Ολύμπου και των Φαρσάλων, οι Τσιγγάνοι, οι οποίοι εντοπίζονται κυρίως στον Τύρναβο, τα Φάρσαλα και την Γιάννουλη Λάρισας και ορισμένοι Έλληνες πρόσφυγες που έχουν εγκατασταθεί σε διάφορες περιοχές του νομού. Οι Καραγκούνηδες προσάρμοζαν την καθημερινή ζωή τους, την εργασία και τη διασκέδασή τους στις δυνατότητες και τις ανάγκες του κάμπου. Η κύρια ασχολία τους ήταν η καλλιέργεια της γης, ενώ ταυτόχρονα ασχολήθηκαν με την ιππασία και κλασικά αθλήματα, όπως η πάλη, το λιθάρι, η κοκορομαχία, το κάλεσμα του περιστεριού. Σπουδαία είναι η λαϊκή παράδοσή τους και εξίσου χαρακτηριστικά τα έθιμά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα "Ρουγκάτσια", παλιό έθιμο του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων, με το οποίο επιδιώκεται η αποπομπή των κακών πνευμάτων. Εξίσου ενδιαφέρουσα καραγκούνικη συνήθεια είναι το "Σεργιάνι". Πρόκειται για την παρακολούθηση των χορών που οι Καραγκούνες χόρευαν σε ξεχωριστές γιορτές. Ταυτόχρονα γινόταν συμφωνίες γάμων και προξενιά νέων. Ξεχωριστή μορφή στην καραγκούνικη κοινωνία αποτελούσε η γυναίκα Καραγκούνα, ενώ η καραγκούνικη γυναικεία ενδυμασία παρουσιάζει ενδιαφέρον. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα διακοσμητικά θέματα της φορεσιάς αποτελούν συχνά μια ενιαία ενότητα και εκφράζουν τη βαθιά σχέση του ντόπιου με τη φύση και τα ζώα. Εξαίρετο στοιχείο της παραδοσιακής ζωής αποτελεί ο αργαλειός με τον οποίο υφαίνονταν μεγάλο εύρος των ενδυμασιών. Οι Βλάχοι και οι Σαρακατσαναίοι κατοικούσαν κυρίως στα βουνά και η κύρια ασχολία τους ήταν η κτηνοτροφία και η εμπορία των προϊόντων τους (τυρί, δέρμα, μαλλί, φλοκάτες, κ.ά.). Οι Βλάχοι μιλούσαν δύο γλώσσες, τα ελληνικά και τα βλάχικα, τα οποία προέρχονταν από τη δημοτική λατινική γλώσσα. Σημαντικά είναι τα δημοτικά τραγούδια τους, καθώς και τα έθιμα του γάμου που διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Το 1906 έφτασαν οι πρώτοι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και εγκαταστάθηκαν στον συνοικισμό της Φιλιππουπόλεως της πόλης της Λάρισας. Ο σημαντικότερος όμως αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε στην πόλη μετά την μικρασιατική καταστροφή και συγκεκριμένα στη Φιλιππούπολη και στους καινούριους 29

συνοικισμούς Αβέρωφ και Νέας Σμύρνης. Από τους 25.861 κατοίκους το 1928, οι 4.400 ήταν πρόσφυγες. Επίσης 12.000 κάτοικοι περίπου εγκαταστάθηκαν στην πόλη, προερχόμενοι από άλλες περιοχές (Στυλιανάκης, 2000). Σήμερα, που το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του νομού Λάρισας κατοικεί στα αστικά κέντρα και στον κάμπο, υπάρχει ανάμειξη και εξάπλωση των συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων σε ολόκληρη την έκταση του νομού. 2.3 Χωροταξική οργάνωση βασικών κατηγοριών χρήσεων γης 2.3.1 Χωροταξικό πλαίσιο Η πόλη της Λάρισας με πληθυσμό ίσο με 124.786 κατοίκους το 2001, δεν είναι μόνο η πρωτεύουσα του νομού αλλά και ολόκληρου του Θεσσαλικού κάμπου. Αποτελεί σαφώς κέντρο περιφερειακού σχεδιασμού (Δ' βαθμού), αλλά ταυτόχρονα και το μόνο κέντρο επιπέδου νομού (Τ' βαθμού) μέσα στα όρια του νομού Λάρισας. Η χωροταξική διάρθρωση του νομού ολοκληρώνεται με τα κέντρα επιπέδου επαρχίας (Β' βαθμού), όπως ο Τύρναβος, τα Φάρσαλα, η Ελασσόνα και η Αγιά, αντίστοιχα πρωτεύουσες των ομώνυμων επαρχιών που μαζί με την επαρχία Λάρισας συγκροτούν το νομό (Στυλιανάκης, 2000). 2.3.2 Οργάνωση των υπαρχουσών χρήσεων γης 2.3.2.1 Α' κατοικία Η Λ' κατοικία συγκεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά εντός των σχεδίων πόλεων και των ορίων των οικισμών. Στις περιαστικές ζώνες των σημαντικών οικισμών του νομού οι περιοχές πυκνής, εκτός σχεδίου, δόμησης που υπήρχαν, έχουν ήδη συμπεριληφθεί στα αντίστοιχα Γ.Π.Σ. (Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια) στα πλαίσια της Ε.Π.Α. (Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης, Υ.Χ.Ο.Π., 1983) και έχει δρομολογηθεί η πολεοδόμησή τους, ενώ οι περιοχές με αραιή δόμηση έχουν συμπεριληφθεί στις περιαστικές Ζ.Ο.Ε. (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου), πολλές εκ των οποίων έχουν ήδη θεσμοθετηθεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας σημαντικός αριθμός οικισμών του νομού Λάρισας έχει δημιουργηθεί βάσει σχεδίου από διανομές του Υπ. Γεωργίας, η υψηλή δε παραγωγικότητα της γεωργικής γης που τους περιβάλλει έχει αποτρέψει την διάσπαρτη, εκτός των οικισμών, δόμηση (Στυλιανάκης, 2000). 30

23.2.2 Β' κατοικία Στο νομό Λάρισας οι περιοχές παραθεριστικής κατοικίας εντοπίζονται κυρίως στην παραλιακή ζώνη του νομού. Ένα μεγάλο μέρος των οικισμών Β' κατοικίας εντοπίζεται μέσα σε προϋφιστάμενους του 23 οικισμούς, οι περισσότεροι εκ των οποίων, ως ορεινοί, έχουν χάσει το μεγαλύτερο μέρος του μόνιμου πληθυσμού τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ελάχιστες είναι και οι πρωτοβουλίες για τη δημιουργία νέων παραθεριστικών οικισμών στα πλαίσια της κείμενης νομοθεσίας, στα μεταπολεμικά χρόνια. Αντίθετα έχουν δημιουργηθεί εκτεταμένες ζώνες παραθεριστικής κατοικίας, με αυθαίρετη κυρίως δόμηση, στα παράλια του νομού Λάρισας (Δέλτα Πηνειού - Αγιόκαμπος). Στο νομό έχουν θεσμοθετηθεί ως περιοχές β' κατοικίας οι εξής (Στυλιανάκης, 2000): Περιοχή αυθαιρέτων κτισμάτων στο παραλιακό τμήμα των κοινοτήτων Αιγάνης και Κρανιάς. Περιοχή νομίμων και αυθαιρέτων κτισμάτων στο παραλιακό τμήμα των κοινοτήτων Σκήτης - Σωτηρίτσας - Μελιβοίας (περιοχή Αγιοκάμπου). Παραλιακή ζώνη του νομού Λάρισας Η παραλιακή ζώνη νομού Λάρισας διαθέτει αξιόλογους φυσικούς πόρους και προσφέρεται για την ανάπτυξη παραθερισμού - τουρισμού σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο (Θεσσαλία, Αθήνα - Θεσσαλονίκη, Βαλκάνια, Κεντρική Ευρώπη). Πιο συγκεκριμένα, η παραλιακή αυτή ζώνη διαθέτει μια σειρά ορεινών όγκων (Όλυμπος, Όσσα, Μαυροβούνι) που συνθέτουν ένα ιδιαίτερο αξιόλογο φυσικό τοπίο, οι δασικές εκτάσεις του οποίου φτάνουν μέχρι τη θάλασσα. Διαθέτει επίσης αξιόλογες παραλίες, εκτεθειμένες όμως στους ισχυρούς ανέμους, διαθέτει ακόμη και αξιόλογους ορεινούς και ημιορεινούς οικισμούς. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το τμήμα της παραλιακής ζώνης του νομού Λάρισας, που βρίσκεται ανάμεσα στους δύο τουριστικούς πόλους Πλαταμώνα και Πηλίου, η δημιουργία αυθαίρετων παραλιακών οικισμών β κατοικίας χωρίς τις ανάλογες υποδομές έχει ως αποτέλεσμα τη δυσκολία λήψης μέτρων και περιορισμών για την προστασία του αξιόλογου και ιδιαίτερα ευαίσθητου φυσικού περιβάλλοντος και τον περιορισμό των δυνατοτήτων τουριστικής του ανάπτυξης. Στην ευρύτερη αυτή παραλιακή ζώνη νομού Λάρισας διακρίνουμε τις επιμέρους περιοχές β' κατοικίας (Στυλιανάκης, 2000): 31

1. Περιοχή εκβολών Πηνειού ποταιιού (όρια του νομού Λάρισας ιιέγρι τον οικισμό Στόιιιο). Η περιοχή αυτή είναι συνέχεια της παραθεριστικής - τουριστικής ζώνης του Πλαταμώνα Πιερίας. Διαθέτει αμμουδιά σ όλο το μήκος της ακτογραμμής της και σε σχετικά μεγάλο βάθος. Οι εκβολές του Πηνειού έχουν δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο αξιόλογο οικοσύστημα με υγροτόπους, αμμοθίνες κλπ., πλούσιο σε χλωρίδα και πανίδα. Υπάρχει μια σχετική αστάθεια σε ό,τι αφορά το υπέδαφος της παραλιακής ζώνης, καθώς και στις περιοχές που κατά καιρούς κατακλύζονται από νερά. Σε τμήματα κατά μήκος της ακτογραμμής έχουν δημιουργηθεί, αυθαίρετα, παραθεριστικοί οικισμοί (75% - 80% είναι κάτοικοι του νομού Λάρισας), καταπατώντας δημόσιες εκτάσεις αιγιαλού. Στους οικισμούς αυτούς υπάρχει πλήρης έλλειψη υποδομών. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της σύγκρουσης δραστηριοτήτων στην περιοχή αυτή: Το 1990 με το Π.Δ. της 9/7 (Φ.Ε.Κ. 598Δ/1990) καθορίστηκε Ζ.Ο.Ε. στην περιοχή του παραλιακού τμήματος κοινοτήτων Αιγάνης και Κρανιάς, από τα όρια του νομού Πιερίας μέχρι την κύρια εκβολή του Πηνειού ποταμού. Μέσα στην Ζ.Ο.Ε. διακρίνονται 3 ζώνες. Η 1η ζώνη χαρακτηρίζεται ως περιοχή β κατοικίας, η 2η ζώνη, ως ζώνη προστασίας βιοτόπου, όπου επιτρέπονται μόνο υπαίθριες εγκαταστάσεις για διημέρευση επισκεπτών καθώς και ιχθυοτροφεία, ενώ στην 3η ζώνη, ως ζώνη γεωργικής γης, επιτρέπεται η δόμηση με μεγάλη αρτιότητα και μικρό συντελεστή. Αναγνωρίζεται ότι το σύνολο της πεδινής έκτασης στην ευρύτερη περιοχή του δέλτα του Πηνειού αποτελεί προστατευόμενο οικοσύστημα και κρίνεται ακατάλληλο για οικιστική χρήση. Η περιοχή αυτή προσφέρεται για χώρο αναψυχής - παραθερισμού με την προϋπόθεση ότι η διαμονή των παραθεριστών γίνεται στους γύρω οικισμούς. 2. Περιογή παραλιακής ξώντκ όρους Όσσα (από τον οικισμό Στόμιο ιιέγρι το ακρωτήρι Δεριιατάς). Το βουνό της Όσσας με ιδιαίτερα αξιόλογη δασική βλάστηση (κηρυγμένο αισθητικό δάσος) καταλήγει απότομα στη θάλασσα δημιουργώντας επιμέρους αμμουδιές στις εκβολές των ρεμάτων. 32

Η Καρίτσα, οικισμός ορεινός με θέα στο Αιγαίο, αποτελεί το σημαντικότερο οικιστικό κέντρο της περιοχής. Οι παραλιακοί οικισμοί Κόκκινο Νερό, Κουτσουπιά και Παλιουριά έχουν καθαρά παραθεριστικό χαρακτήρα. Εκτός από τον οικισμό Κόκκινο Νερό που υπήρχε πριν το 1923 και διαθέτει ιαματικές πηγές, οι υπόλοιποι είναι νέοι αυθαίρετοι οικισμοί που διαθέτουν ένα σημαντικό αριθμό ενοικιαζόμενων δωματίων. 3. Ευρύτερη περιογή Αγιοκάιαπου Πρόκειται για το θαλάσσιο μέτωπο της κοιλάδας Αγιοκάμπου που σχηματίζεται μεταξύ των ορεινών όγκων Όσσας και Μαυροβούνιου. Κεντρική θέση στην περιοχή καταλαμβάνει εκτεταμένη αμμουδιά μήκους 10 χλμ. στην οποία καταλήγουν πλήθος ρεμάτων. Η περιοχή αυτή ανήκει στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων του δήμου Μελιβοίας του νομού Λάρισας. Στο νότιο τμήμα της έχει κατασκευαστεί λιμενίσκος που περιλαμβάνεται στον αρχαιολογικό χώρο Μελιβοίας. Η παραλιακή αυτή ζώνη αποτελεί τον κυριότερο χώρο συγκέντρωσης της ζήτησης για παραθεριστική κατοικία των μεσαίων και χαμηλών εισοδηματικά τάξεων κυρίως του νομού Λάρισας και δευτερευόντως (λόγω απόστασης) των νομών Καρδίτσας και Τρικάλων. Συγχρόνως φιλοξενεί διεθνή τουρισμό χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων (Τσέχοι κλπ.). Πρέπει να επισημανθεί ότι η παραλία αυτή αποτελεί παράλληλα τη σημαντικότερη ακτή κολύμβησης, όχι μόνον των κατοίκων της Λάρισας, αλλά και μεγάλου μέρους του πληθυσμού της περιφέρειας. Κατά μήκος της αμμουδιάς, που έχει μεγάλο εύρος, κατασκευάστηκε παραλιακός δρόμος που, μεταξύ των άλλων, είχε ως αποτέλεσμα την πυκνή αυθαίρετη δόμηση. Η περιοχή διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό ενοικιαζόμενων δωματίων, ξενοδοχειακών καταλυμάτων και εγκαταστάσεων λοιπών εξυπηρετήσεων. Το βασικό πρόβλημα της περιοχής είναι η δημιουργία μιας αυθαίρετης (χωρίς δηλαδή τις αναγκαίες υποδομές και κοινόχρηστους χώρους) συνεχούς δόμησης, καθ όλο το μήκος της παραλίας. Οι κύριες ακτές κολύμβησης στον νομό Λάρισας είναι οι εξής: 1. Καστρί - Λουτρό, 2. Μεσάγγαλα, 3. Στόμιο, 4. Κόκκινο Νερό, 5. Παραλία Κουτσουπιάς, 33

6. Παραλία Παλιουριάς, 7. Βελίκα, 8. Σωτηρίτσα, 9. Αγιόκαμπος, 10. Ρακοπόταμος. 2.3.2.3 Βιομηχανία - Βιοτεχνία Ιδιαίτερη συγκέντρωση βιομηχανικών - βιοτεχνικών μονάδων στο νομό παρατηρείται στην ευρύτερη περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος της Λάρισας. Πολλές μονάδες είναι εγκατεστημένες σε πολεοδομημένες και κατάλληλα οργανωμένες βιομηχανικές περιοχές της Ε.Τ.Β.Α. (ΒΙ.ΠΕ. Λάρισας), καθώς και σε περιοχές που βρίσκονται στις παρυφές των πόλεων ή κωμοπόλεων και έχουν χαρακτηριστεί ως βιομηχανικές, βιοτεχνικές, χονδρεμπορίου, κλπ., στα πλαίσια του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου. Συγκεκριμένα τέτοιες μονάδες συγκεντρώνονται στους οδικούς άξονες Λάρισας-Τεμπών (ΠΑΘΕ), όπου υπάρχει η ΒΙ.ΠΕ. (εκτός Ζ.Ο.Ε.), Λάρισας-Συκουρίου, όπου βρίσκεται και καθορισμένη βιομηχανική ζώνη εντός Γ.Π.Σ., Λάρισας-Βόλου (Π.Ε.Ο.), όπου βρίσκεται καθορισμένη βιομηχανική ζώνη εντός Γ.Π.Σ., Λάρισας-Νίκαιας και Λάρισας-Τυρνάβου με μεγάλη συγκέντρωση γύρω από τον οικισμό Γιάννουλη. Μικρότερη συγκέντρωση μονάδων μεταποίησης υπάρχει κατά μήκος του περιφερειακού δρόμου νοτιοδυτικά της πόλης, κατά μήκος των οδικών αξόνων Λάρισας-Τρικάλων, Λάρισας-Κοιλάδας, Λάρισας-Αγιάς, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή Φαρσάλων, Ελασσόνας και Αγιάς (Στυλιανάκης, 2000). Η υπάρχουσα ΒΙ.ΠΕ. (Βιομηχανική Περιοχή) καταλαμβάνει συνολική έκταση ίση με 2.500 στρέμματα. Έχει σήμερα πληρότητα μόνο κατά 50%. Όμως, λόγω της πρόσφατης ολοκλήρωσης των έργων τεχνικής υποδομής, προβλέπεται να κορεστεί σε χρονικό διάστημα μιας πενταετίας. Για το λόγο αυτό απαιτείται διερεύνηση της δυνατότητας επέκτασής της ή της δημιουργίας νέας. Εκτιμάται ότι η κάλυψη των αναγκών σε ορίζοντα δεκαετίας θα απαιτήσει επέκταση τουλάχιστον 2.000 στρεμμάτων. Αν ληφθεί δε υπόψη ότι το μεγαλύτερο μέρος των βιομηχανικών μονάδων του πολεοδομικού συγκροτήματος της Λάρισας βρίσκεται εκτός οργανωμένων υποδοχέων κι ότι υπάρχει προοπτική μετεγκατάστασης κάποιων από αυτές, η οργάνωση του τομέα θα απαιτήσει επιπλέον έκταση 5.000 στρεμμάτων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών μακροπρόθεσμα. 34

Εξάλλου για την εξυγίανση του αστικού ιστού από οχλούσες βιοτεχνίες θα απαιτηθεί επίσης έκταση ΒΙΟ.ΠΑ. (Βιοτεχνικό Πάρκο), τουλάχιστον 5.000 στρεμμάτων για την κάλυψη σταδιακά των σημερινών και των μελλοντικών αναγκών (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., 2003). 2.3.2.4 Εξόρυξη Σύμφωνα με στοιχεία του 1996 στο νομό Λάρισας υπάρχουν 6 λατομεία εξόρυξης μαρμάρου με συνολική παραγωγή ίση με 260 tn μαρμάρου και 7 λατομεία εξόρυξης αδρανών υλικών με αντίστοιχη παραγωγή ίση με 1.640.915 tn αδρανών υλικών. Σε ό,τι αφορά την εξόρυξη αδρανών, αυτή λαμβάνει χώρα στις περιοχές Κουτσοχερίου, Αγ. Γεωργίου Φαρσάλων, Μύρων, Αγιονερίου Ελασσόνας και Ποταμιάς (Γκόγκος κ.ά., 2001). Στον τομέα των ενεργειακών ορυκτών ο νομός διαθέτει αξιοποιήσιμα κοιτάσματα λιγνίτη, ορυκτό στρατηγικής σημασίας σε εθνικό επίπεδο, στις περιοχές Δομένικου και Αμουρίου Ελασσόνας. Αντίθετα στον τομέα των μεταλλικών ορυκτών ο νομός Λάρισας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όσον αφορά τα αμμοχάλικα ποταμού, σημαντικές απολήψεις γίνονται από την κοίτη του Τιταρήσιου ποταμού στην περιοχή Δαμασίου και του Βούλγαρη στην περιοχή Αγιονερίου. Τέλος σημαντικές αργιλοληψίες γίνονται στις περιοχές Καλοχωρίου, Ευαγγελισμού, Μύλου, Δρυμού, Τσαριτσάνης και Ελασσόνας (θέσεις Κάμπος και Μελούνα). Σύμφωνα με το Ι.Γ.Μ.Ε. (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) ο νομός Λάρισας μπορεί να θεωρηθεί ως το κέντρο της κεραμοποιίας, η οποία υποστηρίζεται από τις αργιλοληψίες στη Δ. Μακεδονία και τη Θεσσαλία (Στυλιανάκης, 2000). 2.3.2.5 Γεωργία Στο νομό Λάρισας η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας περιλαμβάνει κυρίως το σύνολο της πεδινής έκτασης που εν γένει αρδεύεται, ορισμένες ημιορεινές εκτάσεις με μόνιμες καλλιέργειες στην επαρχία Αγιάς και την παραποτάμια ζώνη στην περιοχή Ελασσόνας. Από τις αρδευόμενες εκτάσεις του νομού Λάρισας (1.070.000 στρ.), το 23,4% (250.000 στρ.) αρδεύεται με συλλογικά δίκτυα, ενώ το 76,6% (820.000 στρ.) με ιδιωτικά έργα. 35

Τέλος όσον αφορά τους αναδασμούς, στον νομό υπάρχει μια εκτεταμένη ζώνη αναδασμού που καλύπτει το κεντρικό-δυτικό και νότιο τμήμα του νομού, τρεις διακεκριμένες ζώνες στο βόρειο τμήμα του και μία μικρότερη δίπλα στην έξοδο των Τεμπών (Στυλιανάκης, 2000). 2.3.2.6 Κτηνοτροφία Καθορίζεται ζώνη στο βόρειο τμήμα του νομού, όπου οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες θα ασκούνται κατά προτεραιότητα, παράλληλα με άλλες συμβατές χρήσεις. Επίσης έχει ήδη προταθεί η ανάπτυξη στην παράκτια ζώνη των εκβολών του Πηνειού ιχθυοκαλλιεργειών παραδοσιακής μορφής (διβάρια), καθώς και οστρακοκαλλιεργειών - ιχθυοκαλλιεργειών σε κατάλληλες θαλάσσιες ζώνες, χωρίς χερσαίες εκτάσεις, με εξυπηρέτηση από το αλιευτικό καταφύγιο Στομίου (Γκόγκος κ.ά., 2001). 2.3.2.7 Μεταφορικό δίκτυο 2.3.2.7.1 Οδικό δίκτυο Σε υπερτοπικό επίπεδο τα κύρια οδικά έργα για το Ν. Λάρισας είναι δύο: Ο αυτοκινητόδρομος Β/Ν (ΠΑΘΕ), τόσο όσον αφορά το τμήμα που διέρχεται από το νομό, όσο και το σύνολό του. Ο προγραμματισμένος αυτοκινητόδρομος Παναγιά - Βόλος / Λαμία (Ε65). Στην περίπτωση που δεν εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση του συνόλου του έργου, με τη μορφή αυτοκινητόδρομου, προτείνεται να βελτιωθούν οι υπάρχουσες συνδέσεις Καρδίτσα-Λάρισα και Τρίκαλα-Λάρισα, έτσι ώστε να αποκτηθούν χαρακτηριστικά εθνικής οδού (1,5+1,5 λωρίδες). Επίσης θα πρέπει να ολοκληρωθούν τα έργα που εκτελούνται στην εθνική οδό Λάρισας - Τυρνάβου - Ελασσόνας - Κοζάνης. Βασικά αρχή του σχεδιασμού πρέπει να είναι η παράκαμψη των οικιστικών κέντρων και κυρίως της πόλης της Λάρισας (Γκόγκος κ.ά., 2001). Σε τοπικό επίπεδο το υπάρχον οδικό δίκτυο χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία γεωμετρικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών, όχι μόνο ανάμεσα σε διαφορετικούς οδικούς άξονες, αλλά ακόμη και ανάμεσα σε επιμέρους τμήματα του ίδιου άξονα. 36

Κατά μήκος του βασικού οδικού δικτύου που συνδέει την πρωτεύουσα του νομού με τα υπόλοιπα αστικά κέντρα δεν υπάρχουν ιδιομορφίες αφού διαθέτει, σε μεγάλο ποσοστό, ομοιογενή χαρακτηριστικά. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και στο υπόλοιπο οδικό δίκτυο, το οποίο μπορεί να χαρακτηριστεί γενικά ως μέτριας ποιότητας (Αδάμου κ.ά., 2000). Μήκος οδικού δικτύου: Βασικό πρωτεύον δίκτυο ^ 309 km Βασικό δευτερεύον δίκτυο ^ 346 km 2.3.2.7.2 Σιδηροδρομικό δίκτυο Το υφιστάμενο δίκτυο του Ο.Σ.Ε. που εξυπηρετεί το νομό Λάρισας περιλαμβάνει τις εξής γραμμές (Γκόγκος κ.ά., 2001): Σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα - Λάρισα - Θεσσαλονίκη (τμήμα). Σιδηροδρομική γραμμή Παλαιοφάρσαλα - Καλαμπάκα. Σιδηροδρομική γραμμή Λάρισα - Βόλος. Η σιδηροδρομική γραμμή Παλαιοφάρσαλα - Καλαμπάκα λειτουργεί με "κανονικό" κι όχι "μετρικό" πλάτος, επιτρέποντας την απευθείας σύνδεση (χωρίς δηλαδή μετεπιβίβαση επιβατών) της Δ. Θεσσαλίας με Αθήνα - Λάρισα - Θεσσαλονίκη κλπ., με σύγχρονα οχήματα (δρομολόγια inter-city). Η γραμμή είναι μονή χωρίς ηλεκτροκίνηση. Με βάση τον προγραμματισμό του Ο.Σ.Ε., σε χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2006, προβλέπεται ότι θα λειτουργεί με διπλή γραμμή και ηλεκτροκίνηση η σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα - Θεσσαλονίκη, τουλάχιστον καθ' όλο το μήκος του τμήματος που διέρχεται από την περιφέρεια Θεσσαλίας (Γκόγκος κ.ά., 2001). 23.2.7.3 Αλιευτικά καταφύγια - Λιμάνια σκαφών αναψυχής Δύο είναι τα σημαντικότερα αλιευτικά καταφύγια που εντοπίζονται στο νομό. Αυτά είναι τα αλιευτικά καταφύγια του Στομίου και του Αγιοκάμπου. Εκτός όμως από τα αλιευτικά καταφύγια, προτείνεται επίσης η δημιουργία Καταφυγίων Τουριστικών Σκαφών, μικρής σχετικά κλίμακας (έως 100 θέσεων), στο Στόμιο και στον Αγιόκαμπο, ώστε να καταστεί δυνατή η ολοκλήρωση των θαλάσσιων διαδρομών με τις απαραίτητες στάσεις (Γκόγκος κ.ά., 2001). 37

2.3.2.7.4 Αεροδρόμια Στο νομό Λάρισας λειτουργεί ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο στη Λάρισα που η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας το θεωρεί παράλληλα και πολιτικό, αλλά του οποίου έχει ανασταλεί η λειτουργία λόγω περιορισμένης ζήτησης. Παρόλα αυτά έχει διατυπωθεί πρόταση για επαναλειτουργία, σε μέσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα, του συγκεκριμένου αεροδρομίου (Γκόγκος κ.ά., 2001). Επίσης έχει ολοκληρωθεί η κατασκευή του νέου ελικοδρομίου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας, ενώ ταυτόχρονα προβλέπεται και η δημιουργία και άλλων για την ολοκλήρωση του δικτύου εξυπηρέτησης έκτακτων / επειγουσών αναγκών, χωροθετημένων σε σχέση με κέντρα υγείας, τουρισμού κλπ. 2.4 Οικονομική και αναπτυξιακή φυσιογνωμία Η οικονομική φυσιογνωμία του νομού Λάρισας αποτυπώνεται κυρίως με την ανάλυση των τριών τομέων (πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς) των τοπικών παραγωγικών δραστηριοτήτων. 2.4.1 Υφιστάμενη κατάσταση 2.4.1.1 Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (Α.Ε.Π.) Το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. του νομού Λάρισας ανέρχεται σε 3,3 εκατ. δρχ. (9.684,5 Ευρώ) και αντιστοιχεί στο 91% του αντίστοιχου μέσου κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. της χώρας για το 1999, διατηρώντας τη θέση του νομού σταθερή την τελευταία δεκαετία ως προς το μέσο της χώρας. Ο νομός κατατάσσεται στους σχετικά αναπτυγμένους με χαμηλό όμως ρυθμό. Διαχρονικά παρατηρείται μικρή τάση στροφής της οικονομίας προς τον τριτογενή τομέα, αφού αυξάνεται η συμμετοχή του τομέα αυτού στο συνολικό περιφερειακό Α.Ε.Π., ενώ ταυτόχρονα εμφανίζεται μικρή κάμψη του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα. Όσον αφορά την παραγωγικότητα, ο νομός βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από το σύνολο της χώρας (Στυλιανάκης, 2000). 38