Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τµήµα Οικιακής Οικονομίας & Οικολογίας 1
Ρεαλισμός 2
Ο ρεαλισμός αποτέλεσε καλλιτεχνικό ρεύμα την περίοδο 1850-1880, περίοδο κατά την οποία ορισμένοι καλλιτέχνες άρχισαν να απορρίπτουν τον αισθηματισμό του Ρομαντισμού και επιδίωκαν να απεικονίσουν ξανά τη ζωή με ρεαλιστικό τρόπο, παραγνωρίζοντας τα «μεγάλα» θέματα, τα τόσο αγαπητά στην επίσημη τέχνη, δηλαδή τα ιστορικά, μυθολογικά, αλληγορικά. 3
Μανέ Ο γερο-μουσικός Υποδηλώνει την τέχνη που προσπαθεί να αποδώσει πιστά τη ζωή. Προέκταση και έσχατη συνέπειά του αποτέλεσε ο Νατουραλισμός. Η μορφή αποκτά την πραγματική της οντότητα και θέση στη Φύση, γίνεται πιο στέρεη, συμπαγής, σωματική, απτική, σύμφωνη με το θετικιστικό πνεύμα της εποχής. 4
Αρχιτεκτονική Στην αρχιτεκτονική του 19 ου αιώνα γεννάται ο προβληματισμός γύρω από τη σύνδεση της αρχιτεκτονικής με τις νέες ανάγκες που είχαν προκύψει σε μια κοινωνία που μεταμορφωνόταν γρήγορα από την τεχνολογική πρόοδο. Πάξτον Wall Chatsworth House 5
Αρχιτεκτονική Χαρακτηριστική είναι η προσήλωση στη χρησιμότητα, την επιτυχημένη χρήση και σύζευξη διαφορετικών υλικών σε κατασκευές πολύ τολμηρές, τόσο από μηχανικής όσο και από αισθητικής πλευράς. Δημιουργείται λοιπόν μια νέα αισθητική, αυτή της βιομηχανικής εποχής. Άιφελ Πύργος του Άιφελ 6
Αρχιτεκτονική Η χρήση της τεχνολογίας σήμαινε τη διεύρυνση των δυνατοτήτων που πρόσφεραν το γυαλί και ο σίδηρος. Και τα δύο είχαν γίνει πολύ ευρύτερα διαθέσιμα και πολύ φθηνότερα ως αποτέλεσμα νέων εφευρέσεων και της ανάπτυξης νέων μεθόδων παραγωγής. Άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως για κτήρια όπου το γόητρο ενδιέφερε ελάχιστα και η αντοχή, η ασφάλεια, ο χώρος και το φως ήταν τα κύρια μελήματα. 7
Αρχιτεκτονική Στη δεκαετία του 1880 εμφανίζεται στο Σικάγο ο πρώτος ουρανοξύστης, το κτήριο Home Insurance έργο του Γουίλιαμ Λε Μπαρόν Τζένεϊ (1832-1907). Ξεχωρίζουν το «Κρυστάλλινο Παλάτι» του Άγγλου Τζόζεφ Πάξτον (1803-1865), μια τεράστια κατασκευή από γυαλί και σίδηρο και ο «Πύργος του Άιφελ» του Γάλλου μηχανικού Γκουστάβ Άιφελ (1832-1923) που είναι ολόκληρος από σίδηρο. Πάξτον Κρυστάλλινο Παλάτι 8
Αρχιτεκτονική Επίσης, το κτήριο «Γκάραντι» στο Μπάφαλο, ένας από τους πρώτους ουρανοξύστες με σιδερένιο σκελετό του Αμερικανού αρχιτέκτονα Λούις Σάλλιβαν (1856-1924). Ο Σάλλιβαν πίστευε ότι η «φόρμα πρέπει να ακολουθεί τη λειτουργία» και να αποφεύγεται κάθε διακοσμητικό στοιχείο. Σάλλιβαν Κτήριο Γκάραντι 9
Γλυπτική Ο Ρεαλισμός δεν είχε πολύ μεγάλη ανταπόκριση στη γλυπτική, ίσως λόγω του γεγονότος πως η τέχνη αυτή εξαρτιόταν ακόμα από τις επίσημες αρχές που έκαναν τις παραγγελίες στους γλύπτες και που δε δέχονταν εύκολα καινοτομίες. Νταλού Η αναγνώστρια 10
Γλυπτική Κυριότεροι εκπρόσωποι είναι οι Γάλλοι Ζάν Μπατίστ Καρπό (1827-1875), Ζυλ Νταλού (1838-1902), Εντγκάρ Ντεγκά (1834-1917) και Ωγκύστ Ροντέν (1840-1917) και ο Βέλγος Κωνσταντίν Μενιέ (1831-1905). Νταλού Ο θρίαμβος της Δημοκρατίας (λεπτομέρεια) 11
Γλυπτική Μενιέ Ο θεριστής Ροντέν Οι αστοί του Καλαί 12
Ζωγραφική Οι ζωγράφοι του ρεαλισμού προσπαθούσαν να απεικονίσουν τη ζωή όπως ήταν, δεν επιδίωκαν να ξεφύγουν από την πραγματικότητα. Κουρμπέ Το εργαστήρι του ζωγράφου 13
Ζωγραφική Ο Ρεαλισμός διαμορφώνεται σε μια εποχή επιστημονικών παρατηρήσεων, πειραμάτων και πρακτικών εφαρμογών. Η καινοτομία στη θεματογραφία και στο περιεχόμενο των έργων επεκτείνεται και στη χρήση των εκφραστικών μέσων. Κουρμπέ Ακτή στη Νορμανδία 14
Ζωγραφική Εκπρόσωποι του Ρεαλισμού είναι ο Γκουστάβ Κουρμπέ (1819-1877), ο Ζαν-Φρανσουά Μιλέ (1814-1875), ο Ονορέ Ντωμιέ (1808-1879), ο Ρώσος Ιλία Ρεπίν (1844-1930), ο Εντουάρ Μανέ (1832-1883). Κουρμπέ Ταφή στο Ορνάν 15
Ζωγραφική Οι ρεαλιστές ζωγράφοι επιδιώκουν την απόδοση της πραγματικότητας όπως αυτή είναι και προσπαθούν να συνδέσουν περισσότερο την τέχνη με τη ζωή. Οι ρεαλιστές πίστευαν ότι ο καλλιτέχνης πρέπει να ασχολείται μόνο με τον κόσμο που τον περιβάλλει, να μην επινοεί τίποτα, να ενδιαφέρεται για την αλήθεια και την πραγματικότητα της εποχής του. Ντωμιέ Οι σκακιστές 16
Ζωγραφική Ντωμιέ Η ελευθερία του Τύπου Τα θέματα που προτιμώνται είναι: το τοπίο, οι σκηνές καθημερινής ζωής, τα κοινά συνηθισμένα γεγονότα, ο κόσμος του μόχθου, τα κοινωνικά προβλήματα. 17
Ζωγραφική Σε αυτό σημαντικό ρόλο είχε η εφεύρεση της φωτογραφικής μηχανής, που μπορούσε να απομονώσει μια στιγμή στο χρόνο, μια χαρακτηριστική κίνηση, την πιο μικρή λεπτομέρεια, την υφή, το φως, τη σκιά, έστω και στο μαύρο άσπρο. 18
Ζωγραφική Η ατομιστική εγωκεντρική ερμηνεία του κόσμου αντικαθίσταται από την αντικειμενική επιστημονική παρατήρηση του γεγονότος, του πραγματικού. Μανέ Η εκτέλεση του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού στο Μεξικό 19
Ζωγραφική Μανέ Το μπαρ στο Folies-Bergere Αντίθετα από τον Ιδεαλισμό, ο Ρεαλισμός αντέταξε την αξία της αντικειμενικής πραγματικότητας ως καλλιτεχνικό θέμα ικανό να αντέξει την έλλειψη καλλωπισμού και υποστήριξε με μεγάλη ένταση την ανάγκη της παρουσίασης θεμάτων της σύγχρονης ζωής, δίνοντας θέση πρωταγωνιστή μέσα στα έργα τέχνης ακόμη και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και εμφανίζοντας, απροσποίητα, τη σκληρή καθημερινότητά τους. 20
Ζωγραφική Μανέ Ο Ισπανός τραγουδιστής Μανέ Το πρόγευμα στη χλόη 21
Ζωγραφική Σκηνές από την καθημερινή ζωή και μάλιστα από τη ζωή των πιο χαμηλών τάξεων του λαού βρίσκουν τη θέση τους στη ρεαλιστική θεματογραφία. Μιλέ Οι σταχτολογήτρες 22
Ζωγραφική Μιλέ Κυνήγι πουλιών τη νύχτα Μιλέ Γυναίκα που φουρνίζει ψωμί 23
Ζωγραφική Ρεπίν Θρησκευτική πομπή στην επαρχία Κουρσκ Από εδώ ξεκινούν μάλιστα και άλλες μορφές ρεαλιστικών κινημάτων όπως αυτή του Κοινωνικού Ρεαλισμού που βγάζει στην επιφάνεια την αθλιότητα της κοινωνίας, σχολιάζει και ψέγει τα στραβά της. 24
Ζωγραφική Είναι ένα κίνημα που αργότερα, τον 20 ό αιώνα, στη Ρωσία θα πάρει το σχήμα του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού σε ένα πρόγραμμα ηρωοποίησης της εργατικής τάξης με κύριο ιδρυτή τον Ρεπίν. Η τέχνη με θέμα τον εργάτη ρίζωσε ιδιαίτερα στη Ρωσία επειδή ευνοήθηκε από την ανερχόμενη εργατική τάξη, την επικράτηση του σοσιαλισμού και από άλλες ευνοϊκές αλλαγές. Ρεπίν Η γιορτή 25
Νατουραλισμός 26
Κορό Κορίτσι με μαργαριτάρι Στο πλαίσιο των μεγάλων εξελίξεων της τεχνολογίας, των φυσικών επιστημών και της ιατρικής δημιουργήθηκε στα τέλη του 19 ου αιώνα στην Ευρώπη το ρεύμα του νατουραλισμού που στόχευε στην ακριβή αναπαράσταση της πραγματικότητας της εποχής εκείνης με βάση την επιστημονική μέθοδο της παρατήρησης, της ακρίβειας και της αυστηρής αντικειμενικότητας. Ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη natura που σημαίνει η φύση. 27
Ξεκίνησε στη Γαλλία γύρω στα 1860 από μια ομάδα ζωγράφων, της σχολής της Μπαρμπιζόν, που προσπαθούσαν να έρθουν σε μια πιο κοντινή επαφή με τη φύση. Κορό Ville d Avrey 28
Η ομάδα αυτή ήταν μια ομάδα καλλιτεχνών που δούλεψαν για ένα διάστημα κοντά στα μέσα του 19 ου αιώνα στα περίχωρα του Παρισιού, θέλοντας να αποδώσουν με ρεαλιστικό, πειστικό τρόπο το τοπίο, μακριά από ιδεαλισμούς, σε μια απευθείας επαφή με αυτό. Κορό - Βενετία 29
Κορό Λιβάδι με δέντρα 30
Εκπρόσωπος του Νατουραλισμού είναι ο Τζον Κόνσταμπλ (1776-1837). Ζωγράφοι της Μπαρμπιζόν: Τεοντόρ Ρουσό (1812-1867), Καμίλ Κορό (1796-1875), Σάρλ- Φρανσουά Ντομπινού (1817-1878). Ρουσό Τοπίο στη Μπαρμπιζόν 31
Είναι ένα είδος ρεαλιστικής απεικόνισης που συνδέεται πιο πολύ με την τοπιογραφία παρά με τη ζωγραφική συνθέσεων με πρόσωπα, ιστορικές σκηνές κτλ. Κόνσταμπλ Ναυπήγηση κοντά στο μύλο του Φλάτφορντ 32
Οι νατουραλιστές ζωγραφίζουν κυρίως τοπία αλλά και ανθρώπους ψυχρά, αμέτοχα, όπως ένα αντικείμενο. Έχουν περιγραφικό χαρακτήρα και καταγράφουν τα πράγματα πιστά, με συνθέσεις και χρωματικούς τόνους καλοδουλεμένους. Κόνσταμπλ Ο καθεδρικός ναός του Σόλσμπερι 33
Κόνσταμπλ Το σταροχώραφο Ο Νατουραλισμός ερχόταν σε αντίθεση με την κρατούσα συνήθεια κατά την οποία το τοπίο ζωγραφιζόταν εξολοκλήρου στο εργαστήρι δίχως καμιά αναφορά σε συγκεκριμένο κομμάτι της φύσης. Η ζωγραφική των νατουραλιστών ήταν τότε μια επαναστατική αλλαγή που πολεμήθηκε, γιατί δεν ανταποκρινόταν στον ιδεαλισμό της παντοδύναμης ακαδημαϊκής τοπιογραφίας. 34
Ο νατουραλισμός δεν προσέβλεπε στην ωραιοποίηση, αλλά στη λεπτομερή περιγραφή των δυσχερών καταστάσεων κυρίως των ανθρώπων των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Έτσι δέσποζαν θέματα, που αντιμετώπιζαν οι προλετάριοι της εποχής, όπως η εργασιακή εκμετάλλευση, η φτώχεια, τα εγκλήματα, ο αλκοολισμός. Κόνσταμπλ Η ακτή Γουέιμαουθ 35
Στόχος των καλλιτεχνών ήταν μέσω της συμπόνιας να ανακινήσουν συνειδήσεις, ώστε να καλυτερεύσει η ζωή των ανθρώπων. Η τέχνη του νατουραλισμού, που δεν ωραιοποιεί και δεν ηρωοποιεί, προσπαθεί να είναι αντικειμενική στην αναπαραγωγή της πραγματικότητας της ζωής θέτοντας στο επίκεντρο σημαντικά κοινωνικά προβλήματα της εποχής. Ανοίγει τις πόρτες στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα χωρίς να δίνει λύσεις στα προβλήματα, αλλά προσπαθώντας με την προβολή τους να ευαισθητοποιήσει, να κινήσει αλλαγές. 36