EMERIC II: Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης

EMERIC II: Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης άφνη Χρονάκη 13η ΕΒΑ, ΥΠΠΟ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ C R I N N O Συνέδριο, 28-29 29 Νοεμβρίου 2005 TERRA MARIS, Χερσόνησος Κρήτης

Φορείς Υλοποίησης 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ΥΠΠΟ Ινστιτούτο Πληροφορικής ΙΤΕ Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέηζερ ΙΤΕ Προϋπολογισμός: 225.000

Αντικείμενο του προγράμματος: Συστηματική και πλήρης καταγραφή των τοιχογραφημένων ναών σε δύο πιλοτικές περιοχές: Επαρχία Μεραμπέλου & Οροπεδίου ν. Λασιθίου Επαρχία Αποκορώνου ν. Χανίων Τεκμηρίωση σε βάση γνώσης Κατάρτιση χάρτη κινδύνων Δοκιμαστική εφαρμογή τεχνολογίας Laser για τον καθαρισμό και την ανάλυση τοιχογραφιών Έναρξη: : Φεβρουάριος 2004 Λήξη: : Δεκέμβριος 2005

Δράσεις Φορείς υλοποίησης Ανάλυση δράσεων: Μελέτη απαιτήσεων / Καθορισμός προδιαγραφών: Συλλογή ενδεικτικών δεδομένων Διερεύνηση της διεθνούς ορολογίας Μελέτη διεθνών προτύπων και εφαρμογών (13 η ΕΒΑ, ΙΠ-ΙΤΕ, ΙΤΕ, ΙΗΔΛ-ΙΤΕ ΙΤΕ) Σχεδιασμός και υλοποίηση επιστημονικής βάσης γνώσης. Σχεδιασμός καταλόγου και χάρτη κινδύνων: (13η ΕΒΑ, ΙΠ-ΙΤΕ, ΙΤΕ, ΙΗΔΛ-ΙΤΕ) ΙΤΕ) Προμήθεια εξοπλισμού: (13η ΕΒΑ, ΙΠ-ΙΤΕ, ΙΤΕ, ΙΗΔΛ-ΙΤΕ) ΙΤΕ)

Δράσεις Φορείς υλοποίησης Ανάλυση δράσεων: Συλλογή δεδομένων (13η ΕΒΑ) Συντάχθηκαν δελτία καταγραφής για 53 μνημεία (28 Μεραμπέλου Λασιθίου και 25 Αποκορώνου) που περιλαμβάνουν: Περιγραφή Βιβλιογραφική έρευνα Ψηφιακή και συμβατική φωτογράφηση Ψηφιακά και συμβατικά σχέδια αρχιτεκτονικής αποτύπωσης Καταγραφή εικονογραφικού προγράμματος σε αρχεία Excel και photoshop Καταγραφή φθορών και παθολογίας με σχεδιαστική απόδοση όπου ήταν αναγκαίο Συντάχθηκαν 8 απλά δελτία περιγραφής για μνημεία όπου διατηρούνται μόνο σπαράγματα ή δεν σώζονται τοιχογραφίες.

Δράσεις Φορείς υλοποίησης Ανάλυση δράσεων: Εφαρμογή της τεχνολογίας laser για την ανάλυση και τον καθαρισμό των τοιχογραφιών in situ 1 η φάση : εργαστηριακές δοκιμές για καθαρισμό και ανάλυση 2 η φάση : Εκτέλεση επί τόπου πιλοτικών εργασιών Εγκατάσταση λογισμικών προγραμμάτων: Εγκατάσταση λογισμικού Εκπαίδευση προσωπικού 13 ης ΕΒΑ Επιστημονική τεκμηρίωση ναών και τοιχογραφιών (ΙΗΔΛ-ΙΤΕ, ΙΤΕ, 13η ΕΒΑ) ( ΙΠ-ΙΤΕ ΙΤΕ) (ΙΠ-ΙΤΕ, ΙΤΕ, 13η ΕΒΑ) Εισαγωγή δεδομένων της καταγραφής στην επιστημονική βάση έλεγχοι διορθώσεις Χάρτης κινδύνων Εκπόνηση μελετών συντήρησης και αποκατάστασης επιλεγμένων μνημείων είων

Παραδοτέα: Π1 : Μελέτη απαιτήσεων (έκθεση) Π2 : Επιστημονική βάση (σύστημα) Π3 : Κατάλογος προδιαγραφών εξοπλισμού (εξοπλισμός) Π4 : Δελτία καταγραφής (έκθεση) Π5 : Μελέτη της σύστασης και της κατάστασης διατήρησης των τοιχογραφιών (έκθεση) Π6 : Έκθεση καθαρισμού Π7 : Εγχειρίδιο χρήσης του λογισμικού Π8 : Βάση γνώσης τοιχογραφημένων ναών Π9 : Χάρτης κινδύνων, ιστοσελίδες προβολής του έργου

Οικονομικά στοιχεία: Πιστοποιημένες δαπάνες μέχρι 30 Σεπτεμβρίου 2005: 145.500 (64,66%) Πιστοποιημένες δαπάνες μέχρι 31 Οκτωβρίου 2005: 154.253 (68,55%) Πραγματοποιημένες μη εξοφληθείσες δαπάνες μέχρι 31 Οκτωβρίου 2005: 34.995 Σύνολο πραγματικής δαπάνης μέχρι 31 Οκτωβρίου 2005: 189.248 (84,11%)

η επιστημονική βάση του συστήματος βασίζεται σε: διεθνή πρότυπα όπως CIDOC CRM, MIDAS, ICON CLASS εθνικά πρότυπα Πρότυπους οδηγούς τεκμηρίωσης κινητών και ακινήτων που έχουν προκύψει από την ΚτΠ είναι συνεπής: έχει την δυνατότητα ένταξης πληροφορίας για κάθε είδους ακίνητα μνημεία περιέχει πληροφορίες : που στοιχειοθετούν την ταυτότητα που αφορούν την περιγραφή και ιστορία του ναού που αναλύουν σε εύρος και σε βάθος την περιγραφή και την παθολογία του διακόσμου, που συσχετίζουν βιβλιογραφία, αρχεία, φωτογραφίες, σχέδια, μαρτυρίες κά. εξασφαλίζει: την διαθεσιμότητα και την ασφάλεια των δεδομένων επειδή είναι οργανωμένη σύμφωνα με το πρότυπο XML την ευρεία πρόσβαση σε αυτήν ανεξαρτήτως πηγής δυνατότητα αλλαγής σχήματος από τον χρήστη

Οργάνωση επιστημονικής βάσης του συστήματος Δελτίο Μνημείου Ταύτιση Δελτίου Ταύτιση Μνημείου Περιγραφή Μνημείου Αναλυτική Τεκμηρίωση Ιστορία Αναφορές Συσχετίσεις Βιβλιογραφία Αρχεία Άλλη Ταξινόμηση Μαρτυρίες

ηεπιστημονική βάση του συστήματος Αναλυτική Τεκμηρίωση Ονομασία Μνημείου Περιγραφή Είδος Ιστορία Διάκοσμος Ναού Συσχετίσεις Επιγραφή Αναφορές Χάραγμα Μέτρηση Περιβάλλων δομημένος χώρος Τεχνική εξέταση τοιχογραφιών

ηεπιστημονική βάση του συστήματος Ονομασία μνημείου Ονομασία μνημείου Ονομασία Κείμενο: Άγιοι Πάντες Είδος Ονομασίας: σύγχρονη Γλώσσα: ελληνική Μετάφραση Ονομασία Περιγραφή Είδος Διάκοσμος Ναού Επιγραφή Κείμενο: Sant Antonio Είδος Ονομασίας: ιστορική Γλώσσα: ιταλική Μετάφραση Κείμενο: Άγιος Αντώνιος Γλώσσα: ελληνική Χάραγμα Μέτρηση

Το σύστημα τεκμηρίωσης τοιχογραφημένων βυζαντινών ναών έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: παρέχει την δυνατότητα πρόσθεσης αφαίρεσης και μετατροπής λειτουργιών με μικρό κόστος παρέχει την δυνατότητα χρήσης του από μακριά παρέχει την δυνατότητα μεταφοράς πλατφόρμας χωρίς κόστος δυνατότητα διασύνδεσης με άλλα δίκτυα μουσείων και πολιτισμικών φορέων

Το σύστημα τεκμηρίωσης τοιχογραφημένων βυζαντινών ναών Επίπεδο βάσης δεδομένων Βάση Δεδομένων exist native XML db open source software Απόσυρση δελτίων Ενημέρωση δελτίων Συσχέτιση δελτίων Αναζήτηση δελτίων Επίπεδο Λειτουργιών Εξαγωγή δελτίων Εισαγωγή δελτίων Δημιουργία και καταχώρηση δελτίου 13ΕΒΑ Διαδίκτυο Διαδίκτυο / / intranet intranet Τμήμα Α Ηράκλειο Τμήμα Β Αγ. Νικόλαος Τμήμα Α Χανιά Τμήμα Β Ρέθυμνο Internet explorer Διεπαφή χρήστη

μέρος του xml σχήματος Views of XML data model

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Ταυτότητα Ναού Ιστορία Περιγραφή Συσχετίσεις Αναφορές Βιβλιογραφία

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Ταυτότητα Ναού Κωδικός Ναού [+] Άλλος Κωδικός Τμήμα Αρμόδιος Φορέας Κύρια Τρέχουσα Ονομασία [+] Κατηγορία Περιεκτικό Σύνολο Συγκρότηση Εικόνα Κατάσταση Μνημείου Τόπος Ναού Add Add

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Υλικό [+] Μέτρηση Διαστάσεων Περιβάλλων Δομημένος Χώρος Διάκοσμος Ναού [+] Επιγραφή Χάραγμα Τεχνική Εξέταση Τοιχογραφιών Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Συσχετίσεις Αναφορές [+] Διάγνωση [+] Φθορές [+] Περιβαλλοντικός Παράγοντας [+] Κατάσταση Διατήρησης

Δελτίο User: Chronaki Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Πρόσωπο Οργανισμός Ονομασία Κατηγορία Αρ. Στρωμάτ. Ειδ. Διακόσμ Θέμα Διακόσμ Κατάσταση Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Κατάσταση Ειδ. Διακόσμ Καλή Γραπτός Διάκοσμος

Δελτίο User: Chronaki Πρόσωπο Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Το ερώτημα σας για Ονομασία, Κατηγορία, Κατάσταση με κριτήρια αναζήτησης: Κατάσταση=Καλή και Ειδ. Διακόσμ=Γραπτόσ Διάκοσμος έχει 4 αποτελέσματα Οργανισμός Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Α/Α Ονομασία Κατηγορία Κατάστασ η 1 Παναγία Κερά Κριτσά Τοιχογραφημένος Ναός 2 Αφέντης Χριστός Κριτσά Τοιχογραφημένος Ναός 3 Αγ. Νικόλαος Παναγία Τοιχογραφημένος Ναός 4 Αγ. Ιωάννης Κρούστας Τοιχογραφημένος Ναός Καλή Καλή Καλή Καλή Ενέργεια Εκτύπωση

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Ταυτότητα Ναού Κωδικός Ναού [+] Άλλος Κωδικός Τμήμα Υλικό Αρμόδιος Φορέας Συμβάν Κύρια Τρέχουσα Ονομασία Αγία Άννα Φουρνή Αρχείο [+] Κατηγορία Τοιχογραφημένος ναός Add Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Περιεκτικό Σύνολο Συγκρότηση Εικόνα Κατάσταση Μνημείου Φωτογρ-1 Αγ. Άννα Μέτρια Add Τόπος Ναού

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Κατάσταση Μνημείου Μέτρια Add Οργανισμός Τόπος Ναού Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Τόπος Ονομασία Κωδικός Διεύθυνση Συντεταγμένες Εικόνα Περιγραφή Ναού [+] Κατηγορία [επιλέξτε Τόπο], Ελλάδα, Κρήτη, Λασίθι, Γεωπολιτική Ιεραρχία Κριτσά Τοποθεσία, Ελλάδα, Κρήτη, Λασίθι, Τρίκλιτος Ναός. Το κεντρικό κλίτος είναι Υπεύθυνος Συντάκτης Δελτίου

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Περιγραφή Περιβάλλων Δομημένος Χώρος Διάκοσμος Ναού Στοιχεία Εικονογραφικού Διακόσμου [+] Διάκοσμος Είδος Διακόσμου Γραπτός [+] Θέση Κύριος ναός [+] Θέμα Διακόσμου Εικονικό Απεικόνιση [+] Χρονολογία [+] Κατάσταση Εικονογραφικό Πρόγραμμα Add Add Add

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Υλικό Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Σχέδιο Βιβλιογραφία Εικονογραφικό Πρόγραμμα [+] Εικονογραφικός Κύκλος [+] Ονομασία Εικονογραφικού Κύκλου [+] Θέση [+] Ζωγράφος Εργαστήριο [+] Παράσταση [+] Ζωγράφος Εργαστήριο Θέμα Παράστασης Ονομασία Θέματος Αγιολογικός Εικονογραφικός Τύπος Αναφερόμενα Στοιχεία Βόρειο κλίτος, τυφλό αψι Άγιος Γεώργιος Έφιππος άγιος Add Add Add Add

Χάρτης Κινδύνων για τις Τοιχογραφίες των Βυζαντινών Μνημείων της Κρήτης Δελτίο Πρόσωπο Οργανισμός Τόπος Τεχνική Εξέταση Τοιχογραφιών [+] Διάγνωση [+] Είδος Μεθόδου [+] Ονομασία Μεθόδου Μη Καταστρεπτική Φωτογράφηση στο ορατό Add Add Υλικό [+] Θέση Εφαρμογής Αψίδα ιερού Add Συμβάν Αρχείο Φωτογραφία Χρόνος Εφαρμογής Από Έως [+] Όργανο Διάγνωσης Μάϊος 2002 Φωτ.μηχανή Digital Canon Add Σχέδιο Αποτέλεσμα Βιβλιογραφία Περιγραφή Διάγνωση αιτιών και έκτασης μεταβολών. Απεικόνιση [+] Υπεύθυνος Εξέτασης

Δοκιμαστική Εφαρμογή Τεχνολογίας Laser για την Ανάλυση και τον Καθαρισμό Τοιχογραφιών 1η Φάση: Δοκιμαστικές εφαρμογές στο εργαστήριο. Στοιχειακή ανάλυση χρωστικών και δοκιμές καθαρισμού με διάφορους τύπους laser σε σπαράγματα τοιχογραφιών, για τον καθορισμό κατάλληλων παραμέτρων. 2η Φάση: Επί τόπου πιλοτικές εφαρμογές Μεταφορά φορητού εξοπλισμού στον Ι. Ναό Αγίου Γεωργίου Καβουσιώτη στην Κριτσά. Λήψη εικόνων ψηφιακής ολογραφίας για τη διάγνωση της δομικής κατάστασης των τοιχογραφιών. Δοκιμές καθαρισμού σε διάφορα σημεία της τοιχογραφημένης επιφάνειας. Πολυφασματική φωτογραφική τεκμηρίωση.

Δοκιμές Καθαρισμού με Laser σε Σπαράγματα Τοιχογραφιών στο εργαστήριοριο Ανάλυση και μελέτη κατάστασης διατήρησης Sqrt (Counts) Sqrt (Counts) Φωτογραφική τεκμηρίωση (ορατό, υπεριώδες, υπέρυθρο φάσμα) 400 300 200 100 10 0 300 200 100 10 0 3 10 20 30 37 40 50 60 70 hope13bα - File: hope13bα.raw - Type: Locked Coupled - 00-033-1161 (D) - Quartz, syn - SiO2 - S-Q 3.9 % 01-072-1937 (C) - Calcite - CaCO3 - S-Q 26.4 % 01-076-1746 (C) - Gypsum - CaSO4(H2O)2 - S-Q 0.2 % 2-Theta - Scale 01-084-2067 (C) - Ankerite - CaMg0.27Fe0.73(CO3)2 - S-Q 69.5 % hope13bá Ανάλυση XRD Δ12ν Fe Μικροσκοπική παρατήρηση Fe Mg Mg Si Fe Ca Fe 260 280 300 320 340 Wavelength nm Al Ca Ca Ανάλυση LIBS 22_2_1 red pigment Μελέτη καθαρισμού με διαφορετικά συστήματα laser Q-switched Nd: YAG laser που εκπέμπει ακτινοβολίες IR (λ=1064 nm) και UV (λ=355 nm) Krf excimer laser ακτινοβολίας UV (λ=248 nm) Nd: YAG laser μακρού παλμού ακτινοβολίας IR (λ=1064 nm) Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων καθαρισμού Μορφολογία (στερεομικροσκόπιο, οπτικό μικροσκόπιο, SEM) Χρώμα (χρωματομετρία με το σύστημα CIE L*a*b*) Χημική ανάλυση (XRD, FTIR)

ΔΟΚΙΜΕΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ ΜΕ LASER ΣΕ ΣΠΑΡΑΓΜΑΤΑ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Παρατήρηση στο στερεομικροσκόπιο Πριν τον καθαρισμό Δοκιμές καθαρισμού με διάφορα συστήματα laser Πριν τον καθαρισμό Μετά τον καθαρισμό Πριν τον καθαρισμό 1 X 10 referance reference 2 X 10 IR+ water cleaned Μετά τον καθαρισμό Πριν τον καθαρισμό

Πριν τις επεμβάσεις καθαρισμού In Situ εφαρμογές στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Καβουσιώτη Κριτσάς Μετά τις επεμβάσεις καθαρισμού Οι εφαρμογές πραγματοποιήθηκαν με σύστημα laser Nd:YAG Free- Running διάρκειας παλμού 130 μs, που εκπέμπει υπέρυθρη ακτινοβολία IR μήκους κύματος 1064nm, και με μεταβαλλόμενες ενέργειες για το κάθε είδος κρούστας και υποκείμενου χρωματικού στρώματος Καθαρισμός με laser επιφανειακών ρύπων

In Situ εφαρμογές στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Καβουσιώτη Κριτσάς Καθαρισμός αλάτων με laser Πριν τις επεμβάσεις καθαρισμού Μετά τις επεμβάσεις καθαρισμού

Διάγνωση Δομικών Αλλοιώσεων με την τεχνική της Ψηφιακής Ολογραφικής Συμβολομετρίας Αποτελέσματα Μετρήσεων Πλεονεκτήματα της μεθόδου: Μη καταστρεπτική Δεν υπάρχει επαφή με το προς εξέταση αντικείμενο Γρήγορη λήψη αποτελεσμάτων Φορητό σύστημα ψηφιακής ολογραφίας Χάρτης αλλοιώσεων τοιχογραφίας βορειοανατολικού τμήματος ιερού.

Προοπτικές - Αξιοποίηση αποτελεσμάτων προγράμματος Ένταξη της χρήσης του συστήματος στην τρέχουσα δραστηριότητα της 13ης και της 28ης ΕΒΑ Οι εκπαιδευμένοι στη χρήση του συστήματος : 4 αρχαιολόγοι 2 συντηρητές 1 αρχιτέκτων, παραμένουν στο μόνιμο δυναμικό των δύο Εφορειών και συνεχίζουν την ενημέρωση της βάσης γνώσης Εμπλουτισμός της βάσης γνώσης με την εισαγωγή νέων δεδομένων που αφορούν τοιχογραφημένους ναούς σε όλη την περιφέρεια της Κρήτης Συνεργασία με τη Διεύθυνση Συντήρησης του ΥΠΠΟ για την επίσημη έγκριση της εφαρμογής τεχνολογίας Laser στον τομέα του καθαρισμού και της διάγνωσης των δομικών αλλοιώσεων του τοιχογραφικού διακόσμου