Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ...- 3 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ...- 4 -

Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ...- 3 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ...- 4 - Α ΜΕΡΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...- 6-1. ΤΟ ΈΝΤΥΠΟ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...- 7-1.1. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...- 7-1.1.1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ...- 7-1.1.2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...- 9-1.2. Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...- 10-1.3. ΤΑ ΕΝΤΥΠΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ...- 11-1.3.1. Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΚΑΚΟΒΟΥΛΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ...- 11-1.3.2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ...- 11 - Ι. ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ - ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ...- 11 - ΙΙ. ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ ΝΟΘΕΥΜΕΝΟΣ...- 12 - ΙΙI. ΠΛΑΣΤΟΣ - ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ...- 12 - ΙV. ΚΙΒΔΗΛΟΣ ΚΙΒΔΗΛΕΙΑ...- 13 - V. ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ...- 14-2. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... - 15-2.1. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ...- 15-2.2. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΞΙΟΓΡΑΦΑ ΣΤΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ...- 16-2.2.1. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ...- 17-2.3. ΆΛΛΑ ΕΝΤΥΠΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ...- 19-2.4. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ...- 20-2.5. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑΣ...- 21-2.6. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ...- 23 - Β ΜΕΡΟΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ... - 24-3. H ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ... - 25-3.1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ...- 25-3.2. ΕΚΔΟΣΗ ΕΝΤΥΠΟΥ...- 25-3.3. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΤΥΠΟΥ...- 25-3.3.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ...- 25-3.3.2. ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ...- 26-3.3.2.α. ΠΡΟΕΚΤΥΠΩΣΗ...- 27-3.3.2.β. ΕΚΤΥΠΩΣΗ...- 28 - I. ΜΕΤΑΞΟΤΥΠΙΑ (SCREENPRINTING)...- 28 - II. ΒΑΘΥΤΥΠΙΑ (ROTOGRAVURE PRINTING)...- 29 - III. ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ (TYPOGRAPHY)...- 30 - IV. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΑ (LETTERPRESS)...- 31 - V. ΦΛΕΞΟΓΡΑΦΙΑ (FLEXOGRAPHY)...- 31 - VI. ΕΜΜΕΣΗ ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΑ (OFFSET LITHOGRAPHY)...- 31 - VII. ΑΝΥΔΡΗ OFFSET (WATERLESS OFFSET)...- 32 - VIII. ΞΗΡΑ OFFSET (DRY OFFSET)...- 33 - ΙX. ΤΑΜΠΟΝ (TAMPON/PAD PRINTING)...- 33 - X. ΨΗΦΙΑΚΗ ΕΚΤΥΠΩΣΗ...- 33 - ΧΙ. ΥΒΡΙΔΙΚΗ ΕΚΤΥΠΩΣΗ...- 34 - ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ...- 36-3.3.2.γ. ΠΕΡΑΤΩΣΗ...- 37-3.4. ΥΛΙΚΑ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ...- 39-3.4.1. ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΑ...- 39 - - 1 -

3.4.2. ΜΕΛΑΝΙΑ...- 41-3.4.3. ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ...- 41-4. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΝΤΥΠΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ... - 42-4.1. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ... - 42-4.1.1. ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ...- 42-4.1.2. ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ...- 43-4.1.3. ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ...- 47-4.1.4. ΣΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΩΝ ΠΕΡΑΤΩΣΕΩΝ...- 49-4.2. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ... - 51-4.2.1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΛΙΚΩΝ...- 51-4.2.2. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ...- 51-4.2.3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΤΥΠΩΣΗ...- 52-4.2.4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΑΤΩΣΗ...- 53-4.3. ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ... - 54-4.4. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ... - 54-4.5. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΕΝΤΥΠΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ... - 55-4.6. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑΣ... - 56-5. ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ... - 58-5.1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΕΝΟ ΕΝΤΥΠΟ... - 58-5.2. ΒΙΟΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ... - 60-5.3. ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ... - 60 - Γ ΜΕΡΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ... - 63-6. Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ... - 64-6.1. Ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ... - 64-7. ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ ΚΑΙ ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ... - 68-7.1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... - 68-7.2. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... - 74-7.3. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ... - 81 - ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... - 85 - ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... - 85 - ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ... - 86 - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ... - 88 - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... - 95 - ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ... - 96 - - 2 -

Πρόλογος Η παρούσα μελέτη είναι μία προσπάθεια να προσδιοριστεί το έντυπο ασφαλείας ως αντικείμενο, αλλά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζει έναν ρόλο. Είναι ένα αντικείμενο, το οποίο λειτουργεί και ως υποκείμενο, καθώς αλληλεπιδρά με την πηγή του και την μετασχηματίζει. Για αυτή την πηγή, γίνεται μια προσπάθεια να εξεταστεί και να προσδιοριστεί, προσεγγίζοντας φαινομενικά μακρινές επιστήμες που όμως εξηγούν, και καλύπτουν τα κενά. Το έντυπο ασφαλείας είναι δημιούργημα που προέκυψε ύστερα από αναπόφευκτες καταστάσεις που οι ίδιοι οι άνθρωποι, λόγω πολυπλοκότητας της κοινωνίας τους και προσπάθειας απλούστευσής της, προκαλέσαμε. Τα ερωτήματα είναι το αν τελικά καταφέραμε με τέτοιου είδους μέσα να την απλουστεύσουμε, και το αν οι καταστάσεις ήταν όντως αναπόφευκτες, αλλά οι απαντήσεις σε αυτά ξεφεύγουν από το γνωστικό πεδίο και τις δυνατότητες της εργασίας αυτής. Πάντως, φαίνεται ότι ο τρόπος που διαχειριζόμαστε το έντυπο ασφαλείας έχει αντίκτυπο. Κατ αρχάς, στο μέλλον του σαν αντικείμενο, τεχνολογικό παράγωγο, και τη μορφή που αυτό θα παίρνει κατά τις εξελίξεις. Έχει αντίκτυπο και στον τρόπο που αυτό θα λειτουργεί, στο αν δηλαδή θα συνεχίσει να διευκολύνει την καθημερινότητα και να δίνει λύσεις, ή αν θα προσδιορίζει την καθημερινότητα, αφαιρώντας επιλογές. Τέλος, όσο κι αν έγινε προσπάθεια να εξαιρεθούν, ενδεχομένως η μελέτη αυτή να φέρει ίχνη που αντιστοιχούν στα «σημεία των καιρών» της εποχή επεξεργασίας της. Ενώ δεν έχει σκοπό να προσδιοριστεί χρονικά, αντικατοπτρίζοντας μεταβλητές, αυτά τα ίχνη λειτουργούν ίσως βοηθητικά για την κατανόηση του περιεχομένου της. - 3 -

Εισαγωγή Σε αυτήν την πτυχιακή εργασία, σκοπός είναι να παρουσιασθεί το έντυπο ασφαλείας από την σκοπιά της ιστορίας, της τεχνολογίας και της κοινωνίας. Η σχέση των εντύπων ασφαλείας με τους «κλώνους» τους, τα πλαστά, είναι σχέση εξαρτώμενη και αμφίδρομη. Τα έντυπα ασφαλείας δεν θα υπήρχαν και δεν θα εξελίσσονταν χωρίς να υποβόσκει ο κίνδυνος των πλαστών. Η πλαστογραφία ακολουθεί τα έντυπα ασφαλείας παράλληλα στη διαδρομή τους στην ιστορία και στην τεχνολογική εξέλιξη. Ως εκ τούτου, το γνήσιο και το μη γνήσιο συγκλίνουν προς την ενότητα, σαν το θετικό και αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο, που δεν θα υπήρχαν αυτούσια αν δεν υπήρχε το έτερο. Έτσι, αντιμετωπίζονται ως τα δύο μέρη ενός αντικειμένου, με αναφορά και των δύο σε κάθε ζήτημα που αναφέρεται σε αυτήν την εργασία. Αρχικά γίνεται η επεξήγηση του έντυπου ασφαλείας. Τι είναι, που χρησιμεύει, πως παράγεται και άλλα σχετικά ερωτήματα. Διαχωρίζονται οι έννοιες που κυριαρχούν εξηγώντας τις διαφορές μεταξύ τους, και από την πλευρά της παραγωγής και από την πλευρά της πλαστογραφίας. Παραδείγματος χάριν, τα έντυπα ασφαλείας συγχέονται με άλλα αντικείμενα που έχουν χαρακτηριστικά ασφαλείας αλλά δεν είναι έντυπα αντικείμενα. Επίσης συγχέονται με χαρακτηριστικά ασφαλείας που δεν είναι έντυπα χαρακτηριστικά. Τονίζεται η διαφορετικότητα αυτών των εννοιών και διευκρινίζονται κάποια όρια. Στο πλαίσιο των εκτυπώσεων, εμπεριέχεται και η κατασκευή πανομοιότυπων αντικειμένων μέσω ενός καλουπιού, που όμως δεν είναι έντυπα με την έννοια που έχει καθιερωθεί για τη λέξη αυτή. Αυτά τα αντικείμενα, με την εξέλιξη της τεχνολογίας, διαφοροποιήθηκαν από την τεχνολογία των γραφικών τεχνών, και παρ όλο που είναι συγγενείς, αφορούν πλέον άλλους κλάδους. Για να είναι ένα προϊόν αποτέλεσμα των γραφικών τεχνών, πλέον, υπάρχει η προϋπόθεση χρήσης χημικής ουσίας (π.χ. μελάνη) στο παραγόμενο αντικείμενο, και το «καλούπι» είναι ο οδηγός της ουσίας. Τα παραγόμενα αντικείμενα με μεθόδους που δεν προϋποθέτουν την χρήση της επιπλέον ουσίας, και το «καλούπι» είναι οδηγός του ίδιου του αντικειμένου, είναι προϊόντα καλλιτεχνικών και βιομηχανικών εφαρμογών χαρακτικής, γλυπτικής, μεταλλουργίας, πλαστικοποιίας και άλλων τεχνολογιών, και εφαρμόζονται είτε ξεχωριστά είτε συνδυαστικά με τις γραφικές τέχνες (π.χ. συσκευασία βλ. περατώσεις). Γι αυτό και στην παρούσα μελέτη, παραλείπεται να αναλυθούν αντικείμενα ασφαλείας όπως τα νομίσματα, τα μετάλλια, τα κλειδιά, κ.α., ώστε αυτή να μην παρεκκλίνει από το πλαίσιο των γραφικών τεχνών σύμφωνα με τη σύγχρονη προσέγγιση, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Στο πρώτο μέρος, γίνεται αναφορά στην ιστορία των εντύπων. Αυτή κρίνεται απαραίτητη, καθώς τα έντυπα συνέβαλαν στην ανθρώπινη επικοινωνία, τη διάδοση ιδεών, επιστημών και φυσικά της ίδιας της - 4 -

ιστορίας. Επίσης, έχοντας γνώση κάποιων ιστορικών στοιχείων μπορεί να κατανοηθεί το ίδιο το έντυπο, η λειτουργία του και η εξέλιξή του, σαφέστερα. Όσο αφορά τα έντυπα ασφαλείας, δικαιούνται να προσδιοριστεί η θέση τους στον χρόνο. Οι διαφορές τους με τα έντυπα ασφαλείας της σημερινής εποχής, είναι ίσες και ανάλογες με των συμβατικών εντύπων, και η σημαντικότητά τους φαίνεται ευκρινώς από τα πρώτα έντυπα, έως και σήμερα. Το δεύτερο μέρος, που είναι η τεχνολογική ανάλυση των εντύπων ασφαλείας, λαμβάνει χώρα στο παρόν, όπου εξηγείται η δομή τους με το βλέμμα της τεχνολογίας. Παρατίθενται οι εκτυπωτικές μέθοδοι των εκτυπώσεων, γενικά, και το πώς χρησιμοποιούνται τα διάφορα υλικά σε αυτές. Στο ειδικό κομμάτι των εντύπων ασφαλείας, δίνεται έμφαση σε ειδικού τύπου υλικά και σχεδιασμούς, πώς χρησιμοποιούνται και πως εφαρμόζονται ώστε να δώσουν αυτό το επιπλέον απαραίτητο χαρακτηριστικό που θα κάνει τη διαφορά. Αναφέρονται τεχνολογίες αντιμετώπισης της παραχάραξης στα διαφορετικά στάδια, πριν ή μετά την παραγωγή τους, και τρόποι ελέγχου διαφόρων τύπου παραποιήσεων με τη χρήση ειδικών μηχανημάτων και συστημάτων. Τα έντυπα ασφαλείας είναι ειδική κατηγορία εντύπων διότι αποτελούν δείγματα καινοτομικής τεχνολογίας. Γι αυτόν τον λόγο, γίνεται αναφορά νέων τεχνολογικών εξελίξεων που επηρέασαν τον εκτυπωτικό κόσμο, και είτε ήδη άλλαξαν τη μορφή των εντύπων ασφαλείας όπως τη γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, είτε αναμένεται να εφαρμοστούν και να ανοίξουν νέους ορίζοντες στις σύγχρονες διαδικασίες πιστοποίησης γνησιότητας και μοναδικότητας. Τα έντυπα ασφαλείας προέκυψαν και εξελίχθηκαν ταυτόχρονα με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Η τεχνολογία εξελίχθηκε ταυτόχρονα με τις πολιτισμικές εξελίξεις σε συνδυασμό με τις επιστήμες. Αυτή η αλληλεπίδραση, έχει κοινωνικό αντίκτυπο, του οποίου γίνεται μια προσπάθεια προσέγγισης. Σε μια κοινωνία ανοιχτή, που τα όρια δεν είναι πλέον ξεκάθαρα, η ανάγκες του προσδιορισμού της προέλευσης, της διαφοροποίησης κοινωνικών ομάδων, της εξατομίκευσης υλικών και της διασφάλισης αξιών, γίνονται περισσότερο απαραίτητες. Η κάλυψη αυτών των αναγκών που προέκυψαν με την εξέλιξη της κοινωνίας, είναι ο ρόλος των εντύπων ασφαλείας. - 5 -

- 6 - Α ΜΕΡΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

1. Το Έντυπο Ασφαλείας 1.1. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Είναι σημαντικό να περιγραφούν πρωτίστως κάποιες βασικές έννοιες σχετικές με αυτά που θα αναλυθούν παρακάτω, ώστε να δοθεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα διαχειρισθούν οι πληροφορίες στο υπόλοιπο κείμενο. 1.1.1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ Τύπος [1] είναι: α) το αποτύπωμα, εκτύπωμα, ίχνος, στάμπα, κατά συνεκδοχή είναι και β) μήτρα, φόρμα, καλούπι («το επί στερεάς δηλ. ύλης σχηματιζόμενη δια πιέσεως ή άλλως πως αποτύπωμα, εξ ου δύναται να παραχθούν ομοιώματα θετικά, εκμαγεία») γ) τυπογραφία, η δι εκτυπώσεως παραγωγή (και αναπαραγωγή) βιβλίων 1.1. a: χάλκινη μήτρα (ακμονίσκος) b: απόληξη μήτρας c: αποτύπωμα μήτρας «Χάλκινη μήτρα για την κοπή (δραχμών) Wappenmünzen, περ. 545-510 π.x. Προέλευση: Iερό Ποσειδώνος, Σούνιο. (Eθν. Aρχαιολ. Mουσείο, A.14926). Numismatic Archaeology. Archaeological Numismatics, Οξφόρδη 1997, πίν. 18.» Πηγή: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών. - 7 -

Εκτυπώ και εκτύπω (εκτυπώνω) [1]: αποτυπώνω τι επί τινος επιφανείας αλλά ώστε να προεξέχει ταύτης (να είναι ανάγλυφο επ αυτής) εξ ου και έκτυπος [2]: ανάγλυφος τρόπος απεικόνισης, συνήθως χωρίς μελάνι όπως και εκτύπωσις [1]: η ενέργεια του εκτυπώνω. Επίσης εν- :[3][ ]η λόγια πρόθεση εν ως πρόθημα για τη δήλωση ποικίλων επιρρηματικών σχέσεων. [ ]II. σε προσδιοριστικά επίθετα και τα παράγωγά τους δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο: 1. γίνεται ή εμφανίζεται με τον τρόπο που εκφράζει ή συνεπάγεται η πρωτότυπη λέξη: έμμισθος, έμπρακτος, ένδικος, έντεχνος [ ] 2. έχει αυτό που εκφράζει η πρωτότυπη λέξη: έγχορδος, έλλογος, έμπειρος, έμψυχος, ενάρετος, ένοπλος. [ ] Οπότε συμπερασματικά προκύπτει: Έντυπος, -η, -ο είναι αυτός, -η, -ό που α) γίνεται με την εναπόθεση αποτυπώματος, ίχνους ή β) φέρει αποτύπωμα, ίχνος. Καθώς οι πρώτες εκτυπώσεις (και με την έννοια του αποτυπώματος, και με την έννοια της μήτρας) ήταν ανάγλυφες, οι όροι «εκτύπωσις» και «έντυπο» περιγράφουν επαρκώς τις έννοιες της τότε εποχής. Σύμφωνα όμως με την εξέλιξη της τεχνολογίας των εκτυπώσεων (βλ. κεφ. 2.4.) οι ορισμοί εμπλουτίζονται και διαμορφώνονται ως εξής: Έστω ότι: Υπόστρωμα είναι: α) [4] γενικά: Ι) στρώμα υλικού που τοποθετείται κάτω από άλλο (εδώ: π.χ. μελάνη), ΙΙ) υπέδαφος και β) [2] στη γλώσσα των γραφικών τεχνών: Ι) επιφάνεια για εκτύπωση, ΙΙ) επιφάνεια χαρτιού για προσθήκη ύψους Πρωτότυπο στις γραφικές τέχνες είναι: α) [2] στην προεκτύπωση: το κείμενο η εικόνα, το σχέδιο ή η φωτογραφία που χρησιμοποιείται για οποιαδήποτε αναπαραγωγή, είναι καινοτόμο και δεν είναι προϊόν μίμησης και β) στην εκτύπωση: η μήτρα [2] της εκτύπωσης δηλ. το καλούπι (πρότυπο) που χρησιμοποιείται για την παραγωγή εντύπων. Είναι διαφορετική για κάθε μέθοδο εκτύπωσης.

Οπότε: Εκτύπωση είναι η πράξη με την οποία αποτυπώνονται ταξινομημένες πληροφορίες [5] πάνω σε υπόστρωμα, σύμφωνα με την εκτυπωτική διαδικασία. Εκτύπωση είναι η διαδικασία κατά την οποία παράγονται αντίτυπα από ένα και μοναδικό πρωτότυπο. Εκτύπωση είναι η μέθοδος σύμφωνα με την οποία θα ακολουθηθεί η παραπάνω διαδικασία. Στους παραπάνω ορισμούς εμπεριέχεται το ενδεχόμενο η πράξη/ διαδικασία/ μέθοδος να γίνεται είτε με, είτε άνευ τη χρήση χημικής ουσίας (μελάνη). Με εξαίρεση το κεφ. 2. στην παρούσα μελέτη, θα χρησιμοποιούνται οι όροι «εκτύπωση» και «έντυπο» θεωρώντας δεδομένη τη χρήση χημικής ουσίας που θα χρησιμοποιείται ως μέσον αποτύπωσης του θέματος από την μήτρα στο υπόστρωμα. Η εκτύπωση, λοιπόν, είναι πράξη, διαδικασία και μέθοδος. Έντυπο ονομάζεται το παράγωγο της εκτύπωσης 1.1.2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Για να προσεγγιστεί η έννοια του εντύπου ασφαλείας πρέπει να αναλυθεί η έννοια της ασφάλειας: Ασφάλεια [4] είναι: α) η κατάσταση κατά την οποία κάποιος είναι ή αισθάνεται προφυλαγμένος από κίνδυνο ή απειλή β) η απουσία κινδύνου ή απειλής γ) μηχανισμός που αποτρέπει τον κίνδυνο Ασφαλής [4] είναι: α) αυτός που βρίσκεται σε ασφαλή κατάσταση β) αυτός που παρέχει ασφάλεια Άρα στην παρούσα μελέτη θα χρησιμοποιούμε τη λέξη «έντυπο ασφαλείας» με την παρακάτω σημασία: Έντυπο ασφαλείας είναι το παράγωγο της εκτύπωσης με ειδικά υλικά και / ή ειδικές τεχνικές ώστε να: α) το καθιστούν μοναδικό και / ή β) το προφυλάσσουν από την αντιγραφή ή την παραποίησή του.

1.2. Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Τα πιο γνωστά προς όλους έντυπα ασφαλείας, είναι τα χρήματα. Τα χρήματα δεν αντιπροσωπεύονταν πάντα από έντυπα ασφαλείας. Ήταν μεταλλικές κατασκευές (νομίσματα) και έντυπα (χαρτονομίσματα), χωρίς κανένα επιπλέον χαρακτηριστικό ως μέσο διασφάλισης γνησιότητας. Οι συνθήκες οδήγησαν στο να γίνουν έντυπα ασφαλείας και μάλιστα από τα πρώτα στην ιστορία κι αυτό διότι χρειάστηκε να διασφαλιστεί η μοναδικότητά τους και η γνησιότητά τους. Τα έντυπα που αντιπροσωπεύουν πλούτο, οικονομική δηλαδή αξία, εκτός από εικόνες, γράμματα και διάφορα γραφικά αναγράφουν και την ονομαστική τους αξία [6]. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών είναι τα χαρτονομίσματα, που αντιπροσωπεύουν τον πλούτο μιας χώρας μεταφρασμένο σε έντυπη εικόνα, όπου αυτό ανταλλάσσεται ανάλογα με την αξία του με άλλα αγαθά (προϊόντα - υπηρεσίες) αντίστοιχης αξίας. Τα έντυπα που αντιπροσωπεύουν αξία, αλλά περιέχουν και πληροφορίες κατόχου ονομάζονται αξιόγραφα (π.χ. επιταγές, ομόλογα ) και μαζί με την αξία αντιπροσωπεύεται και η ταυτότητα του δικαιούχου αυτής. Να σημειωθεί ότι τα διάφορα κουπόνια, δωροεπιταγές, κτλ, που είναι σε έντυπη μορφή, άλλες φορές αναγράφουν το αντίτιμο τους που μπορεί να είναι χρηματική αξία, αλλά μπορεί να είναι και απλά το προϊόν ή η υπηρεσία για την οποία θα ανταλλαγεί. Όταν αναγράφουν αξία, αυτή δεν αντιπροσωπεύει πλούτο αλλά απλά το αντίτιμο, γι αυτό και τέτοιου είδους έντυπα δεν είναι χρήματα, παρ όλ αυτά χρησιμοποιούνται για την αξία τους. Υπάρχουν πολλά έντυπα ασφαλείας τα οποία δεν αντιπροσωπεύουν αξία και δεν χρησιμοποιούνται για αυτήν. Τέτοιο είναι οι ταυτότητες, που είναι έντυπο ασφαλείας, αλλά δεν αντιπροσωπεύει αξία αλλά πρόσωπο. Είναι το μέσο το οποίο αποδεικνύει την ταυτότητα του ο κάτοχος του εγγράφου. Άλλο, είναι το δίπλωμα, στο οποίο εκτός από την ταυτότητα του κατόχου, αναφέρονται οι ικανότητες και γνώσεις του. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, ένα έντυπο να αντιπροσωπεύει μόνο πλούτο για να γίνει ασφαλείας. Για να εκδοθεί ένα έντυπο ασφαλείας, αρκεί να αντιπροσωπεύει οποιαδήποτε αξία είναι σημαντική για τον εκδότη, τόσο ώστε να επιθυμεί να προστατευθεί η αυθεντικότητα αυτής μέσω του εντύπου. Τα έντυπα ασφαλείας προστατεύουν ένα ή και περισσότερα από: Σχετικά με το ίδιο το έντυπο: - Την ταυτότητα του εκδότη - Την ταυτότητα του κατόχου Σχετικά με την αξία που αντιπροσωπεύει το έντυπο: - Τη γνησιότητα - Την εγκυρότητα - Την ποιότητα - Την προέλευση - Την χρηματική αξία - Τη μοναδικότητα - Τη γνώση δεξιότητα - Την ιδιοκτησία - Την απόδειξη πληρωμής - Την ασφάλεια χώρων

Επίσης, οποιοδήποτε αντικείμενο ή έγγραφο που χρειάζεται προστασία από την αντιγραφή μπορεί να προστεθεί σε αυτό, έντυπο ασφαλείας. 1.3. ΤΑ ΕΝΤΥΠΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ 1.3.1. Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΚΑΚΟΒΟΥΛΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Το έντυπο ασφαλείας είναι το μέσον εκμετάλλευσης των αξιών που προστατεύει. Ο στόχος δεν είναι το ίδιο το έντυπο αλλά αυτό που αντιπροσωπεύει. Το έντυπο γίνεται το μέσον με το οποίο θα επιτευχθεί ο στόχος αυτός, που είναι η ασφάλεια για τον εκδότη και η κατάργηση αυτής για αυτόν που θα το αναπαραγάγει χωρίς την άδεια του πρώτου. Αυτός που είναι υπεύθυνος για την ασφάλεια ενός εντύπου είναι ο φορέας που το εκδίδει. Αντιγραφή μπορεί να γίνει και σε έντυπα που δεν είναι ασφαλείας. Αν αυτός που εκδίδει το έντυπο ζημιώνεται από την μη εξουσιοδοτημένη αυτή αναπαραγωγή, δεν έχει παρά να το μετατρέψει σε έντυπο ασφαλείας, εφ όσων φυσικά το κόστος της πράξης αυτής δεν υπερβαίνει το μέγεθος της ζημίας που προκύπτει από την παραχάραξή του. 1.3.2. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ Παρακάτω παρατίθενται έννοιες, που είτε έμμεσα είτε άμεσα αφορούν την αναπαραγωγή γενικότερα ή την αναπαραγωγή εγγράφων, εντύπων και εντύπων ασφαλείας. Αναλύονται αυτές οι έννοιες, καθώς και οι διαφορές μεταξύ τους. Ι. ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ - ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ αντίγραφο [7] είναι: η ενέργεια του ρήματος αντιγράφω, η δημιουργία ενός αντιγράφου αντιγράφω [7] σημαίνει: α) δημιουργώ κάτι που είναι όσο το δυνατόν πιο ίδιο με ένα πρότυπο β) (ειδικότερα) (για γραπτές εξετάσεις) γράφω κοιτάζοντας παράνομα το κείμενο κάποιου άλλου ή κάποιο βιβλίο ή κάποιο σκονάκι και γ) (μεταφορικά) μιμούμαι κάποιον ή κάτι Η αντιγραφή ως έννοια δεν αφορά κάτι μεμπτό, αλλά αν αντιγραφεί ένα έντυπο ασφαλείας ή άλλα αντικείμενα χωρίς την άδεια του ιδιοκτήτη τότε το παράγωγο αυτής της ενέργειας νοείται μη γνήσιο.

ΙΙ. ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ ΝΟΘΕΥΜΕΝΟΣ γνήσιος, -α, ο [7] είναι: α) που έχει τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του είδους του, την προέλευση ή την ποιότητα που του αποδίδεται, που είναι αυτό που πραγματικά δηλώνεται, χωρίς να έχει νοθευτεί και χωρίς να αποτελεί απομίμηση β) πηγαίος και ειλικρινής αυθεντικός, -ή, -ό [7] είναι: α) (για έργα τέχνης και εμπορικά προϊόντα) που δημιουργήθηκε πράγματι από τον ίδιο τον κατονομαζόμενο ως δημιουργό του και δεν αποτελεί αντίγραφο β) που έχει έγκυρη προέλευση νοθεύω, -ομαι (μππ. Νοθευμένος) [3] σημαίνει: α) αλλοιώνω κάτι με σκοπό την εξαπάτηση. Ι. προσθέτω σε κάποιο τρόφιμο ή υλικό ένα συστατικό κατώτερης ποιότητας, που συνήθως αλλοιώνει μόνο την ουσία και όχι και τη μορφή του, με σκοπό το παράνομο κέρδος κάνω νοθεία: ~ το κρασί / το πετρέλαιο. Νοθευμένα τρόφιμα. ΙΙ. εισάγω σε κάτι στοιχεία ξένα με την αρχική του σύσταση ή μορφή ή του δίνω ερμηνείες που παραποιούν, παραμορφώνουν, το νόημά του: ~ ένα εκλογικό σύστημα. ~ το πνεύμα μιας θρησκείας / μιας ιδεολογίας. ~ το πνεύμα της δημοτικής με στοιχεία της καθαρεύουσας β) νοθευμένο νόμισμα, μεταλλικό νόμισμα μικρής ονομαστικής αξίας του οποίου η αξία όψεως είναι μεγαλύτερη από την αξία του μεταλλικού περιεχομένου του ΙΙI. ΠΛΑΣΤΟΣ - ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ πλαστός, -ή, -ό [3] είναι: α) που είναι κατασκευασμένος με απομίμηση ή παραποίηση του γνήσιου, με σκοπό την εξαπάτηση, την αποκόμιση αθέμιτου κέρδους, οφέλους: Πλαστά χαρτονομίσματα/ έγγραφα/ διαβατήρια/ έργα τέχνης β). που είναι πλασμένος, επινοημένος από τη φαντασία, μη πραγματικός, φτιαχτός, ψευδής: Πλαστή αφήγηση / ιστορία. Πλαστή ευγένεια (αρχ. πλαστός, αρχική σημ.: `πλασμένος με καλούπι ) πλαστογραφώ, -ούμαι [3] σημαίνει: α) κάνω, διαπράττω πλαστογραφία: Πλαστογράφησε την υπογραφή του συνεταίρου του, για να εισπράξει την επιταγή. Πλαστογράφησαν δημόσια έγγραφα β) (μτφ.) διαστρέφω σκόπιμα (γραπτά ή προφορικά) την αλήθεια: Πλαστογράφησαν την ιστορία / τα γεγονότα

Πλαστογραφία (πλαστός + γράφω) είναι η ενέργεια του ρήματος πλαστογραφώ, η πράξη κατά την οποία κατασκευάζεται κάτι μη αυθεντικό. Η πλαστογραφία αφορά έντυπα, έκτυπα, έγγραφα και έργα τέχνης. Επίσης, κατά την πλαστογράφηση, δεν γίνεται απλή απομίμηση του αντικειμένου, αλλά προσδίδονται και επιπλέον χαρακτηριστικά φανταστικά (πλαστά) ή παραποιούνται τα ήδη υπάρχοντα. ΙV. ΚΙΒΔΗΛΟΣ ΚΙΒΔΗΛΕΙΑ κίβδηλος, -η, -ο [7] είναι: α) (για νόμισμα, ιδιαίτερα μεταλλικό) που είναι προϊόν παραχάραξης, μη γνήσιος, πλαστός: εντόπισαν κίβδηλο κέρμα των 2 ευρώ β) (μτφ.) για οτιδήποτε παρουσιάζει εξωτερικά μια ψευδή και παραπλανητική εικόνα ενώ στην πραγματικότητα στερείται αξίας κιβδηλεία [7] είναι η νόθευση ή παραποίηση ή παραχάραξη μεταλλικού νομίσματος (κέρματος) αλλά και κιβδηλία [3] είναι η ιδιότητα του κίβδηλου Η λέξη κίβδηλος συνηθίζεται να χρησιμοποιείται για να περιγράψει νομίσματα και όχι άλλου είδους αντικείμενα ασφαλείας. Υπάρχουν δύο τρόποι επεξήγησης γι αυτό. Σύμφωνα με την μία προσέγγιση, η λέξη προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κίβδος» [8], που είναι η σκουριά με την οποία νοθεύεται ο χρυσός ή το ασήμι. Σύμφωνα με άλλη προσέγγιση, η λέξη προέρχεται από το συνδυασμό του γράμματος «Χ» (χι) και της αρχαίας ελληνικής λέξης «δήλος» [9] που έχει την έννοια του ορατού, του προφανή. Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη [10], οι Αθηναίοι τα νομίσματα των Χίων τα σημάδευαν με σφραγίδα που απεικόνιζε το γράμμα Χ, και ύστερα τα απορρίπτανε. Καθώς οι αρχαίες πόλεις κράτη βρίσκονταν σε κατάσταση έχθρας, τα νομίσματα αυτά ήταν περιττά και ανεπιθύμητα, και σημαδεμένα (παράσημα) ώστε να είναι διακριτά. Επίσης, η λέξη κίβδηλος είχε την έννοια «του εκ του αργυρού ρύπον», δηλαδή το νόμισμα που είχε εμφανές σημάδι από τη βρωμιά - σκουριά που εμφανίζεται στο διαβρωμένο υλικό του νομίσματος. Μη κυριολεκτικά, αναφερόταν για να περιγράψει την μοχθηρία και τη ζηλοτυπία. Τα κίβδηλα δεν ήταν τα μόνα νομίσματα σημαδεμένα. Το σημάδεμα των νομισμάτων ήταν μία τεχνική που εφαρμοζόταν από αυτούς που αντάλλασσαν ασήμι ή χρήμα ώστε να τα ξεχωρίζουν. Ο παράσημος ήταν αυτός που ξεχώριζε ή αυτός που σημειωνόταν με σημάδι. Οι λόγοι για τους οποίους ένα νόμισμα ήταν παράσημο, συχνά ήταν επειδή το νόμισμα μπορεί να ήταν λάθος χαραγμένο (παραχαραγμένο) ή λάθος τυπωμένο (παράτυπο) και έπρεπε να διακρίνεται από τα υπόλοιπα. Η διαφορά

μεταξύ του κίβδηλου και του παράσημου ήταν ότι ο κίβδηλος είχε αρνητική έννοια καθώς υπήρχε η έχθρα των δύο πόλεων κρατών Αθήνας και Χίου, και χρησιμοποιήθηκε και με άλλες αρνητικές μορφές που δεν αντιπροσωπεύουν νομίσματα αλλά άλλες αξίες. Ο παράσημος δεν είχε αρνητική σημασία καθώς δεν αντιπροσώπευε αποκλειστικά κάτι ανεπιθύμητο, αλλά γενικώς κάτι διαφορετικό. V. ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ παραχάραξη [3] είναι: α) η κατασκευή πλαστών χαρτονομισμάτων ή κίβδηλων νομισμάτων: H ~ χρήματος τιμωρείται αυστηρά από το νόμο β) (μτφ.) η παραποίηση, η διαστρέβλωση: ~ της αλήθειας / της ιστορίας / της πραγματικότητας. (λόγ. < ελνστ. παραχάραξις (-σις > -ση) `διαφθορά κατά τις σημ. του παραχαράζω) Παραχάραξη είναι η έννοια που συνδέεται περισσότερο με τις εκτυπώσεις. Είναι η αντιγραφή της μήτρας από την οποία θα παραχθούν τα νέα αντικείμενα. Επειδή οι εκτυπωτικές πλάκες κατασκευάζονταν με χαρακτικές μεθόδους επικράτησε αυτός ο όρος. Σημειώνεται ότι τα αρχαία χρόνια, οι παραχαράκτες λεγόντουσαν παρακόπτοντες, όπως και «παρακεκομμένα» τα παράγωγα αυτών, διότι είχαν να κάνουν με την «κοπή» νομισμάτων, εξ ου και «νομισματοκόποι» οι ειδικοί τεχνίτες. Παραχαραγμένος επίσης είναι και ο λάθος χαραγμένος, όπως και παράτυπος, ο λάθος τυπωμένος, έννοιες που αρχικά δεν είχαν να κάνουν με κάποια έκνομη ενέργεια, αλλά πλέον η πρώτη χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τα σημερινά παραχαραγμένα έντυπα και η δεύτερη χρησιμοποιείται κυρίως μεταφορικά.

2. Ιστορικά Στοιχεία Ανωτέρω μόλις έγινε αναφορά σχετικά με το τι είναι το έντυπο ασφαλείας και τους λόγους που το καθιστούν απαραίτητο. Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθούν κάποια στοιχεία για την ιστορία του, πώς ξεκίνησε και πως εξελίχθηκε χρονικά. Κατ αρχάς το ίδιο το έντυπο και ύστερα ως έντυπο ασφαλείας της κάθε εποχής. Από τα πρώτα έντυπα ασφαλείας θεωρούνται τα χρήματα και οι σφραγίδες, διότι αυτά τα αντικείμενα ήταν σημαντικά για τους εκδότες τους - και άρα υπήρχε το ενδιαφέρον της διασφάλισής της γνησιότητάς τους - αλλά ήταν επίσης δύσκολο να αναπαραχθούν, λόγω της τεχνικής που απαιτούνταν. Καθώς όμως η τεχνολογία εξελίσσεται, εξελίσσονται και τα έντυπα ασφαλείας. 2.1. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Το πρώτο δείγμα χρήματος βρέθηκε στις περιοχές της Αιγύπτου και Μεσοποταμίας 3.000 χρόνια π.χ. Ακολούθησε ο Ελλαδικός χώρος την 2 η χιλιετία π.χ. [1], όπου από τον 7 ο αι. π.χ. [2] η κάθε πόλη κράτος άρχισε να εκδίδει δικό της νόμισμα. Οι κατακτητικές διαδρομές του Μεγάλου Αλεξάνδρου 336 323 π.χ. διέδωσαν το νόμισμα ως μέσο ανταλλαγής αγαθών στη νοτιοδυτική Ασία. Τα νομίσματά της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κυκλοφορούσαν στη Μεσόγειο από τον 3 ο αι. π.χ. έως και τον 5 ο μ.χ. Τα πρώτα βυζαντινά νομίσματα χρονολογούνται στον 6 ο αι. μ.χ. Σε αυτά τα πρότυπα βασίστηκε η νομισματοκοπεία των λαών των μεγάλων επιδρομών του 5 ου αιώνα. Η Ευρώπη απέκτησε νόμισμα περίπου στο 450 μ.χ., τα χρόνια του μεσαίωνα, και η Βόρεια Ευρώπη μέσω των Βίκινγκς τον 8 ο αιώνα. Τέλος, στην Αφρική και την Ωκεανία, εμφανίστηκε νόμισμα τον 18 ο αιώνα μ.χ., ενώ υπάρχουν ακόμα και μέχρι σήμερα κράτη και κοινωνίες που δεν χρειάζονται χρήματα. Εκτός από τα νομίσματα όπως τα ξέρουμε συνήθως, έχουν χρησιμοποιηθεί και άλλα αντικείμενα ως μέσο ανταλλαγής αγαθών. Τέτοια είναι τα όστρακα, μεταλλικές ράβδοι (οβελοί), ράβδοι αλατιού (Αιθιοπία 19 ος αι.), και άλλα. Το μέταλλο των πρώτων νομισμάτων ήταν ο χαλκός και ο σίδηρος, καθώς ήταν μέταλλα σκληρά, και πολύτιμα διότι χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή όπλων [3]. Αργότερα χρησιμοποιήθηκαν ο ήλεκτρος, το ασήμι, ο χρυσός και άλλα μέταλλα.

2.1. 2.2. 2.3. 2.1. Τάλαντα που βρέθηκαν στις Μυκήνες, 16 ος -14 ος αι. π.χ. 2.2. Οβελός, 7 ος αι. π.χ. (6 οβελοί = 1 δραχμή) 2.3. Αργυρός στατήρας Αίγινας, 480 ος αι. π.χ. Πηγή: Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού 2.2. Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΑ ΑΞΙΟΓΡΑΦΑ ΣΤΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ Τα αξιόγραφα πρωτοεμφανίστηκαν με τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Στη Μεσοποταμία βρέθηκε πλάκα πηλού περίπου από το 1750 π.χ. αναφερόμενη σε δάνειο ασημένιων νομισμάτων από το ναό του Θεού του Ήλιου, που αποτελεί από τις αρχαιότερες αποδείξεις ύπαρξης τραπεζογραμματίων, και ιδρύματος να φέρεται ως πιστωτικό. Με την εξέλιξη της εκτύπωσης στην Κίνα και με την εφεύρεση της τυπογραφίας στην Ευρώπη το 15 ο αι. μ.χ. (βλ. κεφ. 3.4.), άρχισαν να τυπώνονται ευρέως αξιόγραφα, σε χαρτί κυρίως, αλλά λόγω έλλειψης χρήματος (π.χ. σε περιόδους πολέμου) τυπώθηκαν και χάρτινα νομίσματα [4]. Εκτός από τα τραπεζογραμμάτια, τύπος αξιόγραφου είναι και η διατακτική (δηλ. έγγραφο που δίνει το δικαίωμα στον κάτοχο να το ανταλλάσσει με αγαθά ή υπηρεσίες), η υποσχετική, οι επιταγές, οι μετοχές, τα γραμμάτια, κ.α. Επίσης, εκδόθηκαν και έντυπα που εμπεριέχουν αξία αλλά όχι τα στοιχεία του κατόχου, όπως κουπόνια και πιστωτικά δελτία, εκδιδόμενα από αγροτικούς συνεταιρισμούς, στρατεύματα, τοπικές κοινωνίες και άλλους φορείς [5]. Μέχρι και αποδείξεις εκκλησιαστικών ιδρυμάτων που αντιστοιχούσαν σε πληρωμένα κεριά χρησιμοποιούνταν ως μέσο ανταλλαγής [6]. Το χαρτονόμισμα ήταν το δημοφιλέστερο αξιόγραφο και αποτελούσε το αποδεικτικό ότι υπήρχε το αναγραφόμενο ποσό αποθηκευμένο σε κάποιο τραπεζικό ίδρυμα. Ο κάτοχος μπορούσε να το εξαργυρώσει ή να το δώσει σε κάποιον ως αντάλλαγμα ώστε να το εξαργυρώσει ο νέος κάτοχος, κ.ο.κ. Αργότερα καθώς καθιερώθηκε σαν επίσημο ανταλλακτικό μέσον αφαιρέθηκαν από αυτό τα στοιχεία του κατόχου [7].

Μία πρώιμη ένδειξη εντύπου να χρησιμοποιείται ως χαρτονόμισμα χρονολογείται τον 2 ο αι. π.χ. στην Κίνα, όπου εξελίχθηκε τον 7 ο αι. μ.χ. επί δυναστείας των Τανγκ. Στην Ευρώπη, μέσω του εμπορίου και του «δρόμου του μεταξιού», εισήλθε τον 13 ο αι. όπου εξελίχθηκε και εκδόθηκε πλέον χαρτονόμισμα τον 17 ο αι. [8][9]. 2.2.1. ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ Στον Ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα εκδόθηκαν νομίσματα και διαδόθηκαν παγκοσμίως, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Παρ όλ αυτά αξίζει να γίνει αναφορά στην ιστορία του χαρτονομίσματος του Ελληνικού κράτους. Ύστερα από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, όπου κυκλοφορούσαν πληθώρα οθωμανικών και μη νομισμάτων, το νεοσύστατο κράτος είχε την ανάγκη ενιαίου νομίσματος [10][11]. Στην Ελλάδα, από το 1822 εκδόθηκαν ομόλογα και κρατικά γραμμάτια, ως επί το πλείστον για τη στήριξη του επαναστατικού αγώνα [12]. Η πρώτη απόπειρα έκδοσης ενιαίου κρατικού χαρτονομίσματος ήταν επί Ι. Καποδίστρια με την ίδρυση της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας το 1828, και την καθιέρωση του Φοίνικα ως εθνική νομισματική μονάδα. Ο φοίνικας κυκλοφόρησε ως νόμισμα το 1829 και ως χαρτονόμισμα το 1831 [13][11]. Εν τέλει, καθιερώθηκε η δραχμή το 1833 επί Όθωνα [14], και με την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1841, εκχωρήθηκε το δικαίωμα έκδοσης χαρτονομίσματος σε αυτήν [15]. Καθώς ενσωματώνονταν περιοχές, και μέχρι το 1922, η Εθνική Τράπεζα είχε το προνόμιο της έκδοσης τραπεζογραμματίων στην επικράτεια, αλλά κι άλλες εμπορικές τράπεζες είχαν εκδώσει χαρτονομίσματα, όπως η Ιονική Τράπεζα, η Προνομιούχος Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας και η Τράπεζα Κρήτης [16]. Τελικά το 1928 παραχωρείται το προνόμιο έκδοσης και κυκλοφορίας χρήματος από την Εθνική Τράπεζα στην Τράπεζα της Ελλάδος [17], η οποία εκδίδει τα πρώτα δικά της το 1932 έως το 2001. Τότε, με την έλευση του ευρώ [18], την έκδοση ανέλαβε πλέον η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Μέχρι το 1947 τα χαρτονομίσματα παράγονται στο εξωτερικό (με εξαίρεση τα έτη 1941 έως 1944) έως και την ανάληψη της παραγωγής από το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών. Το 1972 παράχθηκαν στο Ι.Ε.Τ.Α. τα πρώτα κέρματα και πλέον είναι γνωστό ως Νομισματοκοπείο [19][20]. Τα πρώτα νομίσματα του Φοίνικα κατασκευάστηκαν στην Αίγινα, το ίδιο και τα χαρτονομίσματα τα οποία υπεγράφησαν και αριθμήθηκαν χειρόγραφα [21][11]. Τα πρώτα νομίσματα δραχμής παράχθηκαν στη Βαυαρία [14], και η πρώτη έκδοση χαρτονομίσματος της δραχμής έγινε στη Γαλλία το 1842 [22]. Πολλά παράχθηκαν στο Παρίσι, το Λονδίνο, άλλα στη Βιέννη και στη Νέα Υόρκη. Η 4 η έκδοση χαρτονομισμάτων, το 1860 από την Εθνική Τράπεζα, ήταν η πρώτη έγχρωμη σειρά, και η τελευταία μονόπλευρης εκτύπωσης [23]. Στο Ι.Ε.Τ.Α τυπώθηκε το πρώτο χαρτονόμισμα με ενσωματωμένη μεταλλική ταινία ασφαλείας [24]. Κατά τη διάρκεια των ετών 1941-44, η κατοχική κυβέρνηση και η Τράπεζα της

Ελλάδας, ανέθεσαν την παραγωγή σε ελληνικά τυπογραφεία, όπως οι εταιρίες «Παπαχρυσάνθου», «Καρύδη και Πεχλιβανίδη», και «ΑΣΠΙΩΤΗ- ΕΛΚΑ Α.Ε.» [25]. Λόγω της τεράστιας ζήτησης χαρτονομίσματος, η ημερήσια παραγωγή είχε αυξηθεί με σημαντικές εκπτώσεις στα ποιοτικά στοιχεία και στα στοιχεία ασφαλείας των χρημάτων εκείνης της εποχής, στο σημείο που στα κατοχικά χαρτονομίσματα παραλείφθηκαν από χρώματα μέχρι και η αρίθμηση [26]. Αξίζει να αναφερθεί το στοιχείο ασφαλείας του πρώτου Ελληνικού χαρτονομίσματος. Το χαρτονόμισμα του Φοίνικα ήταν τυπωμένο μαζί με ένα στέλεχος, το οποίο είχε σφραγίδα, υπογραφή και τους αριθμούς του χαρτονομίσματος, και αποσπόταν από το χαρτονόμισμα ακανόνιστα μετά την εκτύπωση [21][27]. Το στέλεχος έμενε στην τράπεζα κι αν ενωνόταν το χαρτονόμισμα με αυτό, είχαν τους ίδιους αριθμούς και ταίριαζε σχηματικά και γραφικά, τότε ήταν το γνήσιο. Το σύστημα περίπου αυτό διατηρήθηκε και στα πρώτα χαρτονομίσματα της δραχμής. Αργότερα υιοθετήθηκαν στοιχεία που εξελίχθηκαν στην Ευρώπη και παγκοσμίως, κάποια από τα οποία αναφέρθηκαν ανωτέρω και θα αναλυθούν σε επόμενα κεφάλαια. 2.4. Το χαρτονόμισμα του «φοίνικα». Πηγή: Αργολικές Ειδήσεις. 17-06-2012 2.5. Το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών Νομισματοκοπείο. Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδας

2.3. ΆΛΛΑ ΕΝΤΥΠΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Μετά τα χρήματα, υπήρξε η ανάγκη να διαφυλαχθούν και άλλα αγαθά που δεν εμπεριέχουν χρηματική αξία άρα δεν χρησιμοποιούνται ως μέσο ανταλλαγής. Για αυτά που αντιπροσωπεύονταν από κάποιο έντυπο, έπρεπε το έντυπο αυτό είτε να είναι μοναδικό είτε να ξεχωρίζει η γνησιότητά του. Ένα από αυτά είναι τα έντυπα που αντιπροσωπεύουν πρόσωπα, όπως οι ταυτότητες με τις πρώτες αναφορές στα χρόνια του Ναπολέοντα, και ύστερα τις στρατιωτικές [28]. Άλλα, είναι τα έντυπα που αντιπροσωπεύουν φορείς, π.χ. βασίλειο, κράτος, ίδρυμα, που τα έγγραφά τους συχνά χαρακτηρίζονταν με σφραγίδες αρχικά ως στοιχείο γνησιότητας, ιδιοκτησίας ή προέλευσης. Γι αυτόν τον λόγο επίσης σφραγίζονταν δέματα, ζώα, και διάφορα αγαθά. Το «βουλοκέρι» [29], ήταν ο «πρόγονος» της σημερινής «ταινίας γνησιότητας». Από τη σφραγίδα έγινε το πέρασμα στην εκτύπωση (βλ. κεφ. 3.4) κι έτσι σταδιακά εμφανίστηκαν κι άλλοι τύποι εντύπων που σήμερα κατατάσσονται στην κατηγορία έντυπα ασφαλείας, όπως τα λαχεία, τα γραμματόσημα, οι ταινίες γνησιότητας, τα εισιτήρια, πτυχία και άδειες, μετάλλια, τα παιγνιόχαρτα, κ.α. 2.6. Americard, Illustration by Ian Geldard. Πηγή: Flickr

2.4. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ Τα έντυπα ασφαλείας τεχνικά, αναπτύχθηκαν ταυτόχρονα με την ανάπτυξη της έντυπης επικοινωνίας [30]. Αρχικά, με καλούπια από πηλό, πέτρα και ύστερα με τη χύτευση του μετάλλου μπόρεσαν να παραχθούν αντικείμενα όμοια μεταξύ τους. Επιπλέον, με την χαρακτική μέθοδο, σκαλίζονταν τα καλούπια - μήτρες [31] ώστε το αντικείμενο που θα παραχθεί να έχει εκτός από το σχήμα, το μέγεθος και το βάρος, και επιπλέον χαρακτηριστικά. Ύστερα, με διάφορες μεθόδους (συνήθως υψηλή θερμοκρασία ή πίεση), αποτυπωνόταν η εικόνα της μήτρας αυτής σ ένα υπόστρωμα, όπως το μέταλλο, το κερί, τα κεραμικά, το δέρμα το ξύλο κ.α. Αυτό ήταν και το πρώτο βήμα στην εκτύπωση χωρίς μελάνι. Σημαντική εξέλιξη της μεθόδου αυτής, και προπομπός της εκτύπωσης, είναι ο δίσκος της Φαιστού (17 ο με 15 ο αι. π.χ.)[32], όπου πολλά ανεξάρτητα ιερογλυφικά στοιχεία αποτυπώνονται σε σειρά ώστε να συνθέσουν κείμενο. Εισαγωγή στην εκτύπωση με χρωστική ουσία έγινε τον 2 ο αι. μ.χ. στην Κίνα, όπου βάφοντας με ένα μίγμα στάχτης (την σινική μελάνη) την ξυλόγλυπτη μήτρα και ακουμπώντας την στο υπόστρωμα αποτυπωνόταν το σχέδιο της. Οι διηθητικές ιδιότητες της μελάνης, η δυνατότητα της να αποτυπώνεται σε πολλά είδη υποστρώματος όπως σε πετρώματα, φλοιούς, υφάσματα, και η αντοχή της στις φθορές ήταν ένας από τους παράγοντες που συντέλεσαν στην εξέλιξη της εκτύπωσης [33]. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η εξέλιξη των υποστρωμάτων και ειδικότερα η εφεύρεση τελειοποίηση και διάδοση του χαρτιού. Επίσης, στην Ασία διαδόθηκε από την Ινδονησία και Μελανησία ένα είδος stencil, όπου χρησιμοποιήθηκε ενισχυμένο αρχικά με τρίχες και αργότερα με ίνες μεταξιού για τη βαφή κυρίως υφασμάτων[34]. Με βάση αυτή την τεχνική εξελίχθηκε η μέθοδος της μεταξοτυπίας πολύ αργότερα τον 20 ο αιώνα. Η τυπογραφία, δηλαδή η εκτύπωση από τυπογραφική πλάκα κατασκευασμένη από πολλά ανεξάρτητα ανάγλυφα στοιχεία, εφευρέθηκε στην Ασία τον 13 ο αι. πρώτα στην Κίνα και συνεχίστηκε στην Κορέα[33]. Ανεξάρτητα, στην Ευρώπη οι πρώτες προσπάθειες έγιναν από Ολλανδούς ανάμεσα στα έτη 1420 με 1430, με σταθμό την τυπογραφία όπως την εφήρμοσε ο Γουτεμβέργιος (Johann Gensfleisch) στο Mainz της Γερμανίας το 1438[35]. Η τυπογραφία διατέλεσε σημαντικότατο ρόλο στις τέχνες και επιστήμες για τους επόμενους τρεις αιώνες. Από τις ξυλόγλυπτες πλάκες όμως που ήταν προπομπός της τυπογραφίας εξελίχθηκε και η χαλκογραφία τον 15 ο αι. στην Ευρώπη. Η χάραξη χάλκινης πλάκας και εκτύπωση μέσω αυτής, ήταν η αρχή της λεγόμενης βαθυτυπίας[36]. Με την εφεύρεση της Λιθογραφίας το 1799 από τον Alois Senefelder στο Μόναχο[37], τις εξελίξεις στα πεδία της χημείας και της βιομηχανίας, το πέρασμα στις σύγχρονες εκτυπώσεις είναι γεγονός.