Τ.Ε.Ι. ΑΝΑΤΩΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Τ.Ε.Ι. ΑΝΑΤΩΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ (ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟΥ - ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΥ - ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ) ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ - ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ Αθανασιάς Δημήτριος Κορδούλης Νικόλαος Επιβλέπουσα Καθηγήτρια Κα. Καλαμπούκα Καβάλα, Ιούλιος 2014 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 1

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΆΤΩΝ Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ...10 1.1. Η πνευματική ιδιοκτησία στην καθημερινή ζωή... 10 1.2. Παράγοντες που επιβάλλουν την διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων...10 1.3. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας... 11 1.3.1. Έργα που προστατεύονται...11 1.3.2. Έργα που δεν προστατεύονται...14 1.4. Προϋποθέσεις προστασίας του έργου, «ότι αξίζει να αντιγραφεί, αξίζει να προστατευθεί»...17 1.5. Ο «δημιουργός» και δικαιούχος...18 1.6. Τρόποι απόκτησης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας...21 1.7. Περιεχόμενο των πνευματικών δικαιωμάτων...22 1.8. Οικονομική και εμπορική εκμετάλλευση του έργου...27 1.9. Νόμιμη χρήση έργων... 31 1.10. Κυρώσεις για παράνομη εκμετάλλευση πνευματικών δικαιωμάτων...32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ... 34 2.1. Πνευ ματική ιδιοκτησία... 34 2.2. Αντικείμενο του δικαιώματος... 34 2.3. Το περιουσιακό δικαίωμα... 36 2.4. Το ηθικό δικαίωμα... 37 2.5. Δικαίωμα παρακολούθησης... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ...38 3.1. Αρχικός δικαιούχος... 38 3.2. Έργα συνεργασίας, συλλογικά και σύνθετα... 38 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2

3.3. Έργα μισθωτών... 39 3.4. Οπτικοακουστικά έργα... 39 3.5. Τεκμήρια... 39 3.6. Αρχικοί δικαιούχοι κατά πλάσμα... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ, ΕΚΜ/ΛΕΥΣΗ, ΑΣΚΗΣΗ...40 4.1. Μεταβίβαση... 40 4.2. Συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης... 41 4.3. Τύπος των δικαιοπραξιών... 42 4.4. Έκταση της μεταβίβασης και των συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης...42 4.5. Συναίνεση του δημιουργού ως άσκηση του ηθικού δικαιώματος...43 4.6. Μεταβίβαση του υλικού φορέα... 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ...44 5.1. Αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση... 44 5.2. Παράθεση αποσπασμάτων... 47 5.3. Σχολικά βιβλία και ανθολογίες... 47 5.4. Αναπαραγωγή για διδασκαλία... 48 5.5. Αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία... 48 5.6. Αναπαραγωγή κινηματογραφικών έργων...49 5.7. Αναπαραγωγή για σκοπούς δικαστικούς ή διοικητικούς...49 5.8. Χρήση για λόγους ενημέρωσης... 49 5.9. Χρήση εικόνων με έργα σε δημόσιους χώρους... 50 5.10. Δημόσια παράσταση ή εκτέλεση σε ειδικές περιστάσεις... 50 5.11. Ορισμένες χρήσεις ορφανών έργων... 50 5.12. Έκθεση και αναπαραγωγή εικαστικών έργων... 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΔΙΑΡΚΕΙΑ... 56 6.1. Η διάρκεια γενικώς... 56 6.2. Έργα συνεργασίας και μουσικές συνθέσεις με στίχους... 56 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 3

6.3. Ειδική έναρξη της διάρκειας... 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΔΕΙΕΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ... 58 7.1. Ποσοστιαία αμοιβή... 58 7.2. Ρυθμίσεις για τη σύμβαση έντυπης έκδοσης και δικαιώματα μεταφραστή...59 7.3. Ρυθμίσεις για τη σύμβαση οπτικοαουστικής παραγωγής...60 7.4. Ρυθμίσεις για τη ραδιοφωνική και τηλεοπτική μετάδοση... 62 7.5. Αμοιβή για θεατρική παράσταση... 62 7.6. Εκτέλεση μουσικής σε κινηματογράφους... 63 7.7. Δικαιώματα φωτογράφων... 63 7.8. Ακυρότητα αντίθετων συμφωνιών... 64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ: ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ... 65 8.1. Έργα μισθωτών... 65 8.2. Εξάντληση δικαιώματος... 65 8.3. Περιορισμοί... 65 8.4. Αποσυμπίληση... 66 8.5. Διάρκεια της προστασίας... 67 8.6. Ισχύς άλλων διατάξεων και συμφωνιών... 67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ: ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ... 68 9.1. Άδεια από ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες...68 9.2. Άδεια από παραγωγούς υλικών φορέων... 69 9.3. Άδεια από ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς... 70 9.4. Δικαίωμα εύλογης αμοιβής... 71 9.5. Ηθικό δικαίω μα... 72 9.6. Δικαιώματα εκδοτών... 72 9.7. Τύπος άδειας, περιορισμοί και διάρκεια δικαιωμάτων...72 9.8. Προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας... 76 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 4

^Φ Α Λ Α ΙΟ ΔΕΚΑΤΟ: ΣΥΛΛΟΓΙΚΉ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ...78 10.1. Ανάθεση διαχείρισης... 78 10.2. Αρμοδιότητες των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης... 82 10.3. Σχέσεις με τους χρήστες... 83 10.4. Σχέσεις με τους δημιουργούς... 85 11.1. Επιβολή και τήρηση προδιαγραφών... 87 11.2. Ένδειξη ελέγχου... 87 11.3. Απαγόρευση κωδικοποίησης... 87 11.4. Παρεμπόδιση της προσβολής ή της εξακολούθησής της... 88 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ: ΚΥΡΩΣΕΙΣ... 89 12.1. Κατάσχεση... 89 12.2. Αστικές κυρώσεις... 89 12.3. Ποινικές κυρώσεις... 90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΡΙΤΟ: ΤΕΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ...94 13.1. Εφαρμοστέο δίκαιο... 94 13.2. Μη αναδρομικότητα του νόμου... 95 13.4. Σύσταση Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας... 95 13.5. Οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης που λειτουργούν...96 14.ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ...97 14.1 Νομολογία και Ευρωπαϊκό Δικαστήριο... 97 14.2 Σύνθεση Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου... 97 14.3 Προδικαστική παραπομπή... 98 14.4 Υπόθεση ^351/1 2... 99 14.5 Υπόθεση ^355/1 2...104 14.6 Υπόθεση ^277/1 0...108 14.7 Υπόθεση ^240/0 7...114 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ... 118 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 5

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 120 ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ... 121 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σημασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των πνευματικών δικαιωμάτων είναι μεγάλη. Η μετατροπή των έργων σε εμπορικά αγαθά και η οικονομική εκμετάλλευση τους δημιούργησαν την ανάγκη για την κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων. Η νομοθεσία για τα πνευματικά δικαιώματα υπάρχει από παλιά και είναι απόρροια της σπουδαιότητας που έδειχναν οι νομοθέτες και ολόκληρη η κοινωνία στην ιδιοκτησία των νέων πνευματικών έργων. Η εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε έργα και η εύκολη και ανέξοδη αντιγραφή τους λόγω και των τεχνολογικών εξελίξεων δείχνει την ανάγκη να υπάρχει δίκαιο που θα προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών. Η τήρηση της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι απαραίτητη έτσι ώστε να αμειφθούν οι δημιουργοί και να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους. Πρέπει όμως και το κοινό, να μπορεί να έχει πρόσβαση στην πληροφορία, στο έργο. Η έμπνευση και η δημιουργικότητα των δημιουργών εκφράζεται με τα πνευματικά δικαιώματα, η προστασία και η διαχείριση των οποίων αποτελεί το αντικείμενο της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας. Το περιεχόμενο των πνευματικών δικαιωμάτων και ο τρόπος που αυτά ορίζονται, δεσμεύονται και μεταβιβάζονται μεταβάλλεται συνεχώς λόγω των τεχνολογικών αλλαγών καθώς περνάμε από την αναλογική μορφή στην άυλη ψηφιακή απεικόνιση. Η εργασία πραγματεύεται το πνευματικό δικαίωμα. Αρχίζει με τους παράγοντες που επιβάλλουν τη διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων. Τα έργα που προστατεύονται από τη νομοθεσία όπως τα πρωτότυπα έργα λόγου, τέχνης και επιστήμεις. Τα έργα που δεν προστατεύονται γιατί δεν αποτελούν πρωτότυπα έργα ή έργα που άπτονται προστασίας όπως κείμενα δημόσιων φορέων που απευθύνονται στους πολίτες. Στη συνέχεια αναλύονται οι προϋποθέσεις προστασίας ενός έργου. Το έργο πρέπει να είναι πρωτότυπο και μοναδικό για να χρήζει προστασίας. Όμως η ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 7

έννοια του πρωτότυπου είναι ασαφής οπότε αναλύεται στη συνέχεια η επικρατούσα αντίληψη ότι «ό,τι αξίζει να αντιγραφεί, αξίζει να προστατευθεί». Εν συνεχεία παρατείθενται και αναλύονται θεμελιώδεις έννοιες όπως το ποιός είναι ο δημιουργός και ποιός ο δικαιούχος ενός έργου. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες ο δημιουργός δεν είναι και ο δικαιούχος. Οι περιπτώσεις αυτές αναλύονται. Ακόμα, ο τρόπος απόκτησης των πνευματικών δικαιωμάτων από τον δημιουργό είναι σημαντικό στοιχείο για τη προστασία τους. Αναλύεται η έλλειψη διαδικαστικών προϋποθέσεων που δημιουργεί πρακτικές δυσχέριες στην απόδειξη πατρότητας ενός έργου. Έπειτα αναλύεται το περιεχόμενο των πνευματικών δικαιωμάτων. Το τι περιλαμβάνουν τα πνευματικά δικαιώματα είναι βασικό θέμα που χρήζει προσοχής. Τα πνευματικά δικαιώματα του δημιουργού είναι δύο. Το περιουσιακό δικαίωμα, απο το οποίο απορρέουν εξουσίες που αφορούν τη περιουσιακή εκμετάλλευση του έργου και το ηθικό δικαίωμα από το οποίο απορέουυν εξουσίες που αφορούν την προστασία του δεσμού που συνδέει τον δημιουργό με το έργο του. Η οικονομική εκμετάλλευση ενός έργου και οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να γίνει αναλύεται στη συνέχεια. Μπορεί να γίνει μεταβίβαση ολόκληρου του περιουσιακού δικαιώματος, μπορεί να καταρτισθεί σύμβαση εκμετάλλευσης ή άδεια εκμετάλλευσης. Υπάρχει επίσης το νομοθετικό πλαίσιο για τη νόμιμη χρήση έργων. Οπότε, αναλύονται οι περιπτώσεις νομιμης χρήσης τους χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς τη καταβολή αμοιβής. Στο τέλος του πρώτου κεφαλαίου αναφέρονται οι κυρώσεις για παράνομη εκμετάλλευση πνευματικών δικαιωμάτων όπως ασφαλιστικά μέτρα, αστικές και ποινικές κυρώσεις. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αναφέρεται στη νομοθεσία και τη νομολογία. Οι νόμοι για τη πνευματική ιδιοκτησία τροποποιούνται, γίνονται προσθήκες καθώς και καταργούνται άρθρα νόμων στη προσπάθεια να καλύψουν ζητήματα που ανακύπτουν και κενά που δημιουργούνται όπως παραδείγματος χάρη κενά λόγω των τεχνολογικών αλλαγών. Στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση της υφιστάμενης ευρωπαϊκής νομολογίας μελετώντας τέσσερις πολύ βασικές υποθέσεις. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 8

Μέσω αυτών των υποθέσεων, μπορεί να γίνει πιο κατανοητή η χρήση και η ερμηνεία των ευρωπαϊκών οδηγιών που σχετίζονται με τη προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Και οι τέσσερις υποθέσεις αποτελούν προδικαστικές αποφάσεις εγχώριων Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων, όπου ζητούν την συμβουλή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σε σειρά ερωτημάτων που δυσκολεύονται να αποφανθούν τα ίδια. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ 1.1. Η πνευματική ιδιοκτησία στην καθημερινή ζωή Συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ενέργειες δικές μας ή των διπλανών μας, για τις οποίες αναρωτιόμαστε αν παραβιάζουν τα πνευματικά δικαιώματα. Κάποια ερωτήματα που θα μπορούσαν να τεθούν είναι τα εξής: - Θεωρούμε ότι κάποιος χρήστης έχει δύο υπολογιστές. Κατά πόσο θα μπορούσε να εγκαταστήσει λογισμικό που έχει αγοράσει και στους δύο υπολογιστές; - Μπορεί ένας χρήστης να αναπαράγει ένα αγορασμένο CD και για το αυτοκίνητο του εκτός από το σπίτι του; - Είναι νόμιμο ένας χρήστης να αποθηκεύσει ένα αντίγραφο κάποιας ιστοσελίδας ή πρέπει να πάρει άδεια από τον κατασκευαστή; 1.2. Παράγοντες που επιβάλλουν την διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων Ο πρώτος παράγοντας είναι η εξασφάλιση ότι υπάρχει άμεση και γρήγορη ροή πληροφορίας στην καθημερινή ζωή των χρηστών. Για αυτό το λόγο συνεχώς βελτιώνεται η υποδομή των μέσων που μπορούν να την προσφέρουν. Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι έντονες τεχνολογικές αλλαγές που διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: δίκτυα υπολογιστών, παγκόσμιο ιστός και στην ψηφιακή πληροφορία (Α. Σκόδρας, Σ. Νικολόπουλος, Ε. Καρατζάς, Δ. Τσώλης, Δ. Μεϊδάνης, Πάτρα, 2004). Η ψηφιακή αποτύπωση ενός δεδομένου, μιας πληροφορίας σημαίνει αυτόματα τη δημιουργία αντιγράφου. Κατά την ανάγνωση του περιεχομένου που βρίσκεται στο σκληρό δίσκο, το περιεχόμενο αναπαράγεται δύο φορές. Πρώτα αναπαράγεται στη μνήμη και μετά στην οθόνη. Όσον αφορά τις ιστοσελίδες, για την ανάγνωση κάποιας γίνεται πολλαπλή αναπαραγωγή. Πρώτα από όλα ο κεντρικός εξυπηρετητής μετά από αίτηση του υπολογιστή του χρήστη στέλνει ένα ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 10

αντίγραφο. Αυτό γίνεται είτε απευθείας, είτε με την αποθήκευση σε υπολογιστές ή σε κάποιες ενεργές συσκευές δικτύου που υπάρχουν ενδιάμεσα κατά τη μεταφορά της ιστοσελίδας στον υπολογιστή του χρήστη. Αυτό αποθηκεύεται στο σκληρό δίσκο, στη συνέχεια στη μνήμη και τέλος εμφανίζεται στην οθόνη (Καλλίνικου Δ., 1994). 1.3. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας 1.3.1. Έργα που προστατεύονται Ο νομοθέτης προστατεύει τα πρωτότυπα έργα του λόγου, της τέχνης ή της επιστήμης, που εκφράζονται με οποιαδήποτε μορφή, όπως, ενδεικτικά: - Τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, σε οποιαδήποτε μορφή και αν βρίσκονται, όπως: κείμενα χειρόγραφα, ή δακτυλογραφημένα σε χαρτί ή σε μία δισκέτα Η/Υ, όπως μυθιστορήματα, νουβέλες, επιστημονικά και δημοσιογραφικά άρθρα, ποιήματα, σενάρια, το manual χρήσης του video, το κείμενο μιας έντυπης διαφήμισης, η κριτική ενός βιβλίου στο Internet, και κείμενα προφορικά, όπως συνεντεύξεις, διαλέξεις, πανεπιστημιακές παραδόσεις κλπ. - Οι μουσικές συνθέσεις με κείμενο ή χωρίς, ανεξαρτήτως τεχνοτροπίας, ρυθμού ή στυλ, όπως τα συμφωνικά έργα, η ηλεκτρονική μουσική, η jazz, το rock n' roll, η disco, η country, τα λαϊκά, δημοτικά και ρεμπέτικα κομμάτια κλπ. - Τα θεατρικά έργα με μουσική ή χωρίς, όπως πρόζα, επιθεώρηση, μιούζικαλ κλπ. - Οι χορογραφίες και οι παντομίμες, χωρίς στην έννοια της χορογραφίας να περιλαμβάνονται οι γνωστοί χοροί, όπως επί παραδείγματι tango, fox trot, rumba, cha-cha, συρτάκι, καλαματιανό, χασάπικο κλπ., καθώς πρόκειται εν προκειμένω για λαϊκή πολιτιστική κληρονομιά των κρατών προέλευσης των παραπάνω χορών (Α. Σκόδρας, Σ. Νικολόπουλος, Ε. Καρατζάς, Δ. Τσώλης, Δ. Μεϊδάνης, Πάτρα, 2004). - Τα οπτικοακουστικά έργα, όπως οι κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες, τα ντοκιμαντέρ, τα σήριαλ, οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές διαφημίσεις, τα videoclips, τα κινούμενα σχέδια (είτε με animation είτε με ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 11

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Η/Υ). Δεν είναι οπτικοακουστικό έργο ωστόσο, η απλή μετάδοση μιας θεατρικής παράστασης, ή ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, ούτε και η μετάδοση ενός πραγματικού γεγονότος, όπως επί παραδείγματι η έκρηξη του Challenger ή η συντριβή του Concorde. - Τα έργα των εικαστικών τεχνών στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες δηλαδή τόσο τα έργα δύο διαστάσεων όσο και τα έργα τριών διαστάσεων. Εδώ εντάσσονται και οι γνωστοί χαρακτήρες των κινουμένων σχεδίων (Character Merchandising), επί των οποίων οι δημιουργοί έχουν πνευματικά δικαιώματα και έτσι, επί παραδείγματι, όχι μόνο η αναπαραγωγή του σκίτσου του Ντόναλντ Ντακ, αλλά και η δημιουργία και κυκλοφορία στο εμπόριο μιας κούκλας Superman, ενός λούτρινου Lion King, μίας πετσέτας μπάνιου με την εικόνα της Ποκαχόντας, ή του αυτοκινήτου του Μπάτμαν, που συνιστούν μεταφορά του έργου σε άλλη διάσταση, απαιτεί την άδεια του δημιουργού ή του δικαιούχου του κινουμένου σχεδίου (Καλλίνικου Δ., 1994). - Τα αρχιτεκτονικά έργα, όπως οι γέφυρες, τα κτήρια, οι ναοί, οι μονοκατοικίες, τα πάρκα, κλπ., όταν τα έργα αυτά συνιστούν σχέδια ή δημιουργήματα τα οποία υπερβαίνουν το επίπεδο δημιουργίας που επιβάλει η επίλυση ενός απλού τεχνικού προβλήματος. Εδώ η προστασία είναι διφυής: εκτός από αυτά καθαυτά τα περατωμένα αρχιτεκτονικά έργα, καταρχήν προστατεύονται και τα σχέδια και τα προσχέδια αυτών, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι η αναπαραγωγή του σχεδίου, δηλαδή η πραγματοποίηση του οικοδομήματος, (το οποίο προστατεύεται αυτοτελώς), εξαρτάται από την άδεια του δημιουργού του σχεδίου του (το οποίο επίσης προστατεύεται αυτοτελώς). Έτσι επί παραδείγματι, η κατασκευή του καθεδρικού ναού που σχεδίασε ο Gaudi, ή της εκκλησίας που σχεδίασε ο Le Corbisier, παρά το ότι από τη στιγμή που τα έργα αυτά κατασκευάστηκαν άρχισαν να προστατεύονται αυτοτελώς, ωστόσο πριν κατασκευαστούν ζητήθηκε και δόθηκε η άδεια του σχεδιαστή τους, διότι στην πραγματικότητα αποτελούσαν τη μεταφορά του έργου του σχεδιαστή σε μία άλλη διάσταση. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει στη μεταφορά ενός μυθιστορήματος σε κινηματογραφικό ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 12

σενάριο, όπου παρά το ότι το σενάριο όταν γραφτεί αποτελεί από μόνο του έργο πρωτότυπο και προστατεύεται αυτοτελώς, ωστόσο, προκειμένου να γραφτεί το σενάριο, απαιτείται η άδεια του αρχικού δημιουργού δηλαδή του μυθιστοριογράφου. - Οι φωτογραφίες και συγκεκριμένα, τόσο οι καλλιτεχνικές, όσο και οι απλές φωτογραφίες. Οι φωτογραφίες προστατεύονται ως πνευματικά έργα, ανεξάρτητα και ξεχωριστά από τα αντικείμενα τα οποία φωτογραφίζονται. Εάν αυτά τα αντικείμενα, είναι επίσης έργα, προστατεύονται αυτοτελώς και συνεπώς για τη φωτογράφησή τους απαιτείται σχετική άδεια του δημιουργού τους (Α. Σκόδρας, Σ. Νικολόπουλος, Ε. Καρατζάς, Δ. Τσώλης, Δ. Μεϊδάνης, Πάτρα, 2004). - Τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, δηλαδή τα έργα τα οποία ενώ είναι αντικείμενα τέχνης, ταυτόχρονα έχουν πρακτική χρησιμότητα. Έτσι, ως έργα εφαρμοσμένων τεχνών μπορούν να προστατευτούν τα φωτιστικά και τα πιάτα φαγητού του Fornazzetti, οι οδοντόβουρτσες και οι καρέκλες του Philip Stark, οι καφετιέρες και ο λεμονοστύφτης της Allessi, τα σερβίτσια του καφέ και τα σταχτοδοχεία με την Μέδουσα του Versace, οι ανάγλυφες πορσελάνες της Rosenthal κλ.π. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και προστατεύονται και τα βιομηχανικά σχέδια και τα υποδείγματα, δηλαδή χρηστικά αντικείμενα όπως τα παραπάνω, τα οποία αφορούν κυρίως προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, όπως μηχανήματα, εργαλεία, συσκευές, εφόσον πληρούν τις απαιτήσεις του "έργου" (για την προστασία βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων (βλ. και παρακάτω στα Δικαιώματα Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας). - Οι εικονογραφήσεις, οι χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη. - Οι μεταφράσεις, διασκευές, προσαρμογές και άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, όπως οι εγκυκλοπαίδειες, οι ανθολογίες και οι βάσεις δεδομένων (στη διάρθρωσή τους, επί παραδείγματι οι πληροφορίες που παρουσιάζει η μηχανή αναζήτησης Yahoo, στις συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά «ανταγωνισμός και διαφήμιση»), εφόσον η επιλογή του περιεχομένου τους ή η διευθέτησή τους είναι πρωτότυπη. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 13

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Ωστόσο, στις περιπτώσεις αυτών των έργων οφείλονται δικαιώματα στους δικαιούχους των προϋπαρχόντων έργων, από τα οποία αυτά προήλθαν. Επί παραδείγματι στην περίπτωση μετάφρασης θεατρικού έργου οφείλονται δικαιώματα στον συγγραφέα του έργου στην αρχική γλώσσα, στην περίπτωση της διασκευής τραγουδιού οφείλονται δικαιώματα στον συνθέτη και στον στιχουργό του αρχικού τραγουδιού, στην περίπτωση της ανθολογίας ποιημάτων οφείλονται δικαιώματα σε όλους τους δημιουργούς όλων των ποιημάτων από τα οποία ελήφθησαν και χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα κλπ (Α. Σκόδρας, Σ. Νικολόπουλος, Ε. Καρατζάς, Δ. Τσώλης, Δ. Μεϊδάνης, Πάτρα, 2004). - Τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών (software) και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους, εφόσον είναι πρωτότυπα, δηλαδή εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του και ανεξαρτήτως της αξίας τους, προστατεύονται ως έργα λόγου. Τα προγράμματα των Η/Υ, μετά την πρόσφατη τροποποίηση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης περί προστασίας των Ευρεσιτεχνιών (European Patent Convention - EPC), τώρα πλέον προστατεύονται και ως μέρος εφεύρεσης και εντάσσονται έτσι στο προστατευτικό πλαίσιο των εφευρέσεων για το οποίο γίνεται λόγος παρακάτω, ενώ το hardware προστατευόταν εξ αρχής και εξακολουθεί να προστατεύεται μόνο ως εφεύρεση και όχι και ως πνευματικό έργο. - Επίσης, κατά τη νομική θεωρία, προστατεύονται και οι τίτλοι των έργων εφόσον διαθέτουν πρωτοτυπία, όπως επί παραδείγματι "Ο γέρος και η θάλασσα", "Οι δέκα μικροί νέγροι", "Πόλεμος και Ειρήνη", καθώς επίσης και τα λεγόμενα "ψιλά" ή "μικρά κέρματα" της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως μια συνταγή μαγειρικής, οι οδηγίες χρήσης ενός απορρυπαντικού ή μιας συσκευής τηλεφώνου, κλπ., εφόσον ενυπάρχει σε αυτά δημιουργική συμβολή ικανή να του αποδώσει τις ιδιότητες του "έργου". 1.3.2. Έργα που δεν προστατεύονται Δεν προστατεύονται τα κείμενα με τα οποία ασκείται η πολιτειακή αρμοδιότητα και τα οποία αφενός απευθύνονται προς όλους τους πολίτες, αφετέρου αποσκοπούν στην ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 14

ενημέρωσή τους, όπως νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις, εγκύκλιοι, αποφάσεις τοπικής αυτοδιοίκησης κλπ. Αντίθετα, προστατεύεται η Αγωγή που συνέταξε ένας δικηγόρος, ο οποίος αν και ασκεί δημόσιο λειτούργημα, ωστόσο είναι ιδιώτης και τα κείμενα που συντάσσει συνιστούν έργα λόγου με τα οποία δεν ασκείται πολιτειακή αρμοδιότητα. Η δικαστική όμως απόφαση που εκδόθηκε επί αυτής της προστατευόμενης Αγωγής, δεν προστατεύεται διότι συνιστά κείμενο άσκησης πολιτειακής αρμοδιότητας. Επίσης, προστατεύεται η ενημερωτική επιστολή του Δήμου που επεξηγεί στους δημότες τα πλεονεκτήματα της ανακύκλωσης και τους καλεί να υποστηρίξουν το νέο πρόγραμμα ανακύκλωσης γυαλιού, διότι με τα κείμενα αυτά δεν ασκείται πολιτειακή αρμοδιότητα και συνεπώς μπορούν να θεωρηθούν έργα λόγου. Δεν προστατεύονται οι εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης, όπως επί παραδείγματι λαϊκές παροιμίες, λαϊκοί μύθοι, δημοτικοί χοροί και τραγούδια, έργα λαϊκής τέχνης, κλπ., τα οποία θεωρούνται κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Δεν προστατεύονται οι ειδήσεις, τα απλά γεγονότα ή στοιχεία και τα πραγματικά γεγονότα, όχι μόνον ως γεγονότα (που ούτως ή άλλως δεν προστατεύονται), αλλά ούτε ως έργα λόγου εφόσον γίνεται μια απλή δημοσιογραφική μεταφορά του συμβάντος, η οποία δεν εμπεριέχει καμία πρωτοτυπία. Επί παραδείγματι η ιστορική δίκη του Α. Ντρέιφους, δεν προστατεύεται ως γεγονός που συνέβη πραγματικά, και συνεπώς μπορεί να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος από οποιονδήποτε συγγραφέα. Προστατεύεται όμως η συγκεκριμένη πρωτότυπη μορφή που έδωσε στο ιστορικό αυτό γεγονός ο Εμίλ Ζολά και ο τρόπος με τον οποίο το διατύπωσε και το απέδωσε, όταν το ενσωμάτωσε σε υλικό φορέα, εν προκειμένω σε έγγραφο. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν προστατεύεται η ιστορία της ζωής του Αλέξη Ζορμπά, προστατεύεται όμως η συγκεκριμένη μορφή που της έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης ενσωματώνοντάς την σε υλικό φορέα (έγγραφο). Και δεν προστατεύεται η είδηση του θανάτου της πριγκίπισσας Νταϊάνα, ούτε η απλή δημοσιογραφική ειδησεογραφική παρουσίαση του γεγονότος του θανάτου της στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο, προστατεύεται όμως το δραματικό άρθρο που έγραψε ένας δημοσιογράφος στην εφημερίδα του γι αυτό το πραγματικό γεγονός. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 15

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Δεν προστατεύονται οι ιδέες, πριν την ενσωμάτωσή τους σε κάποιον υλικό φορέα, ενώ αντιθέτως, προστατεύεται η "ενσωματωμένη" ιδέα. Για παράδειγμα, η ιδέα ως σύλληψη, του έργου "Έγκλημα και τιμωρία", προστατεύεται όχι μόνο κατά τον τρόπο που εκφράστηκε και τη μορφή που του έδωσε ο Ντοστογιέφσκι, αλλά και ως περιεχόμενο μιας ολόκληρης ιστορίας, δηλαδή ως σύλληψη, ως ιδέα, που ενσωματώθηκε σε υλικό υπόστρωμα από έναν συγγραφέα, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος από άλλον συγγραφέα. Επίσης, θεωρούνται ιδέες και δεν προστατεύονται (Καλλίνικου Δ., 1994): - Τα στιλ, οι τεχνοτροπίες και οι τεχνικές, όπως επί παραδείγματι art deco, art nouveau, ο σουρεαλισμός, ο ιμπρεσιονισμός, ο κυβισμός, ο γοτθικός ρυθμός, η αγιογραφία, τα βιτρώ, τα καμαγιέ, η μεταξοτυπία, το φυσητό γυαλί, το ψηφιδωτό κλπ. - Οι επιστημονικές θεωρίες, διότι θεωρείται ότι ανήκουν στην σφαίρα της πνευματικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, προστατεύονται ωστόσο, όσον αφορά τον τρόπο διατύπωσής τους σε κάποιον υλικό φορέα. Επί παραδείγματι, το περιεχόμενο της Θεωρίας της Σχετικότητας, δεν προστατεύεται και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλους επιστήμονες για να στηριχθούν σε αυτήν και να προωθήσουν, την έρευνά τους. Προστατεύεται ωστόσο η συγκεκριμένη μορφή που της έδωσε ο Αϊνστάιν κατά τη διατύπωση και ενσωμάτωσή της σε έγγραφο και συνεπώς δεν δικαιούται κανείς να αναπαραγάγει το έργο του χωρίς την άδεια των δικαιούχων του. - Οι μύθοι, διότι επίσης θεωρούνται ότι ανήκουν στην σφαίρα της πνευματικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. - Τα παιχνίδια. - Τα έργα τα οποία δεν είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, όπως επί παραδείγματι, μια πέτρα που λειάνθηκε επί χρόνια από τα κύματα της θάλασσας και απέκτησε περίτεχνο σχήμα και όψη. - Τα τεχνικά επιτεύγματα, όπως είναι οι εφευρέσεις, οι οποίες προστατεύονται από το ειδικό έννομο πλαίσιο προστασίας των ευρεσιτεχνιών, όπως εκτίθεται παρακάτω. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 16

1.4. Προϋποθέσεις προστασίας του έργου, «ότι αξίζει να αντιγραφεί, αξίζει να προστατευθεί» Το έργο για να προστατευθεί, θα πρέπει να είναι πρωτότυπο. Η έννοια της "πρωτοτυπίας", κατά τον νομοθέτη, δεν σημαίνει ούτε μια καλή και ευφάνταστη ιδέα, ούτε ένα αξιόλογο έργο με καλλιτεχνική ή αισθητική αξία. Πρωτότυπο έργο, κατά το νομοθέτη, σημαίνει αφενός ένα έργο που δημιουργείται για πρώτη φορά και που είναι νέο χωρίς να έχει προϋπάρξει στο παρελθόν και αφετέρου ένα έργο που παρουσιάζει μοναδικότητα και ατομικότητα και διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα παρόμοια. Πέρα από την πρωτοτυπία, για την προστασία του έργου, όπως ειπώθηκε, δεν απαιτείται το έργο να έχει καλλιτεχνική ή αισθητική αξία. Η εκτίμηση της καλλιτεχνικής ή αισθητικής αξίας ενός έργου, είναι εξαιρετικά υποκειμενικό θέμα το οποίο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η μόρφωση του κριτή, τα αισθητικά του κριτήρια, η εκπαίδευσή του, τα συναισθήματα του, οι εμπειρίες και η νοοτροπία του και συνεπώς δεν μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο κρίσης ενός δικαστή. Επίσης, δεν απαιτείται το έργο να έχει ηθική αξία, ούτε καν να είναι νόμιμο. Για παράδειγμα, κάποιος ο οποίος "κλέβει" αποσπάσματα από ένα έργο του Πικάσο και από ένα έργο του Νταλί και κατόπιν συνδυάζει τα αποσπάσματα από αυτά τα δύο έργα και δημιουργεί ένα νέο έργο, αποκτά πνευματικά δικαιώματα επί του νέου αυτού έργου που δημιούργησε, παρά το γεγονός ότι η πράξη του είναι ποινικά κολάσιμη. Διότι το νέο έργο που δημιούργησε είναι πρωτότυπο. Πέραν αυτού μάλιστα, τα πνευματικά δικαιώματα στο νέο έργο που δημιούργησε του ανήκουν κατ' αποκλειστικότητα και δεν μπορούν να το εκμεταλλευτούν ούτε οι δικαιούχοι από τα έργα των οποίων προήλθαν τα αποσπάσματα που συνέθεσαν το παράνομο νέο έργο, και των οποίων τα δικαιώματα παραβιάστηκαν (εν προκειμένω οι δικαιούχοι του Πικάσο και του Νταλί). Βεβαίως, οι δικαιούχοι αυτοί έχουν δικαίωμα να επιδιώξουν την απαγόρευση κυκλοφορίας του παράνομου αυτού νέου έργου. Όπως επίσης, κάποιος ο οποίος μετατρέπει ένα μυθιστόρημα σε σενάριο κινηματογραφικής ταινίας χωρίς την άδεια του συγγραφέα, αποκτά πνευματικά δικαιώματα επί του σεναρίου που δημιούργησε, παρά την παράνομη ενέργειά του. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 17

Διότι το νέο έργο που δημιούργησε είναι πρωτότυπο. Ταυτόχρονα ο συγγραφέας δεν δικαιούται να χρησιμοποιήσει το σενάριο χωρίς τη άδεια του αντιγραφέα, δικαιούται ωστόσο να επιδιώξει την απαγόρευση χρήσης του σεναρίου, καθώς και την απαγόρευση της προβολής της ταινίας στην οποία χρησιμοποιείται. Επειδή λοιπόν, η ύπαρξη της ιδιότητας του "έργου" σε κάποιο δημιούργημα, είναι ασαφής, για να αποδοθεί σε ένα δημιούργημα η ιδιότητα αυτή, έχει επικρατήσει σε μεγάλο βαθμό στη θεωρία ως κριτήριο, η αντίληψη ότι εάν αξίζει ένα δημιούργημα να αντιγραφεί, τότε αξίζει και να προστατευθεί, δηλαδή είναι έργο (Καλλίνικου Δ., 1994). 1.5. Ο «δημιουργός» και δικαιούχος Οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο δημιούργησε το έργο (Αρχή του δημιουργού) θεωρείται δημιουργός και κατά συνέπεια δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος του έργου. Συνεπώς, δημιουργός είναι και ο ανήλικος, και το πρόσωπο που δημιουργεί χωρίς να έχει συνείδηση των πραττομένων, αλλά και ο φυλακισμένος. Οι εταιρίες είναι νομικά πρόσωπα και συνεπώς δεν είναι δημιουργοί (πλην τριών περιπτώσεων όπως θα δούμε παρακάτω). Οι εταιρίες οι οποίες εκμεταλλεύονται πνευματικά έργα και είναι δικαιούχοι των πνευματικών δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτά, δεν είναι οι δημιουργοί των έργων. Απλώς έχουν αποκτήσει το δικαίωμα εκμετάλλευσής τους, βάσει συμβάσεων εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων που έχουν συνάψει με τους δημιουργούςφυσικά πρόσωπα των έργων. Ειδικές περιπτώσεις δημιουργών (Καλλίνικου Δ., 1994): Έργα μισθωτών. Τα περιουσιακό και το ηθικό δικαίωμα ενός έργου που δημιουργήθηκε από μισθωτό σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας, ανήκει καταρχήν στον μισθωτό/ δημιουργό. Στον εργοδότη μεταβιβάζονται αυτοδίκαια μόνον εκείνες οι εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος, οι οποίες είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης. Επί παραδείγματι, στην περίπτωση ενός εικονογράφου ο οποίος έχει προσληφθεί από εκδοτικό οίκο, με αντικείμενο την εικονογράφηση παιδικών βιβλίων, το πνευματικό και το ηθικό δικαίωμα από όλες τις εικονογραφήσεις που δημιουργεί, καταρχήν ανήκουν σ' αυτόν. Μεταβιβάζονται ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 18

ωστόσο αυτοδίκαια στον εργοδότη του εκδοτικό οίκο, η εξουσία της αναπαραγωγής των εικονογραφήσεων, η εξουσία της θέσης των αντιτύπων σε κυκλοφορία και η εξουσία της πώλησης αυτών, καθώς οι εξουσίες αυτές είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της προκειμένης σύμβασης εικονογράφησης παιδικών βιβλίων. Χωρίς την αυτοδίκαιη μεταβίβαση των εξουσιών αυτών στον εργοδότη εκδοτικό οίκο, η σύμβαση που σύναψε με τον μισθωτό εικονογράφο θα ήταν άνευ αντικειμένου. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία μεταξύ εργαζομένου / εργοδότη. Έργα απασχολούμενων με οποιαδήποτε σχέση εργασίας στο Δημόσιο ή σε Ν.Π.Δ.Δ.. Το περιουσιακό δικαίωμα επί των έργων που δημιουργήθηκαν από τα πρόσωπα αυτά, σε εκτέλεση του υπηρεσιακού τους καθήκοντος, μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στον εργοδότη. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Έργα συνεργασίας. Πρόκειται για τα έργα τα οποία δημιουργήθηκαν με τη σύμπραξη δύο ή περισσότερων δημιουργών, που δημιούργησαν από κοινού. Επί παραδείγματι μια ομάδα από αρχιτέκτονες συνεργάζονται και σχεδιάζουν όλοι μαζί ένα συγκρότημα εξοχικών κατοικιών, μία ομάδα από συγγραφείς γράφουν από κοινού το σενάριο μιας τηλεοπτικής σειράς. Στις περιπτώσεις αυτές, τόσο το περιουσιακό όσο και το ηθικό δικαίωμα, ανήκει στους συνδημιουργούς κατά ίσα μέρη. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Έργα σύνθετα. Σύνθετα είναι τα έργα τα οποία αποτελούνται από περισσότερα αυτοτελή έργα τα οποία έχουν δημιουργηθεί χωριστά. Επί παραδείγματι, για τη δημιουργία μίας θεατρικής παράστασης, έχουν συμβάλει με τα αυτοτελή έργα τους, ο συγγραφέας του θεατρικού έργου, ο σκηνογράφος, ο χορογράφος, ο ενδυματολόγος, ο συνθέτης, ο στιχουργός, κλπ. Στις περιπτώσεις αυτές, όλοι αυτοί οι δημιουργοί, είναι αποκλειστικοί αρχικοί δικαιούχοι ο κάθε ένας της δικής του δημιουργίας, και επιτρέπεται να εκμεταλλεύεται ο κάθε ένας χωριστά το τμήμα του σύνθετου έργου, που είναι δική του δημιουργία, όπως επί παραδείγματι, επιτρέπεται στον συνθέτη της μουσικής να συνάψει με δισκογραφική εταιρία σύμβαση εκμετάλλευσης του έργου του με την αναπαραγωγή και την κυκλοφορία του σε CD. Παράλληλα, όλοι μαζί είναι συνδικαιούχοι του σύνθετου έργου, με ίση συμμετοχή στην κοινή εκμετάλλευσή του. Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία. Η ανεξαρτησία που έχει ο δημιουργός κάθε ενός ανεξάρτητου έργου σε ένα συνολικό σύνθετο έργο, να ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 19

αποφασίζει κάθε φορά αυτόνομα για την εκμετάλλευση ή μη του τμήματος του σύνθετου έργου που του ανήκει, οδηγεί συνήθως σε δικαστικές διαμάχες, όταν τίθεται ζήτημα εκμετάλλευσης ολόκληρου του έργου. Είναι πρόσφατες οι δικαστικές αντιδικίες που διεξήχθησαν μεταξύ του κληρονόμου/ δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων των τραγουδιών του Μάνου Χατζηδάκι και της κληρονόμου/ δικαιούχου των πνευματικών δικαιωμάτων των στίχων που έγραψε για τα τραγούδια αυτά ο Αλέκος Σακελλάριος, στις περιπτώσεις που θεατρικός επιχειρηματίας θέλησε να παρουσιάσει στο κοινό τα συλλογικά έργα "Λατέρνα φτώχια και φιλότιμο" και "Γαρύφαλλο στ' αυτί", καθώς ο ένας κληρονόμος απαγόρευε την παρουσίαση των τραγουδιών στο κοινό και τη δημόσια εκτέλεσή τους, ενώ η άλλη κληρονόμος την επέτρεπε. Έργα συλλογικά. Πρόκειται για τα έργα τα οποία δημιουργούνται με τις αυτοτελείς συμβολές περισσότερων δημιουργών, κάτω από την πνευματική διεύθυνση και τον συντονισμό ενός φυσικού προσώπου. Τα πρόσωπο αυτό είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του συλλογικού έργου, ενώ οι δημιουργοί των επί μέρους συμβολών, είναι ο καθένας ο δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος της συμβολής του, εφόσον αυτή είναι δεκτική χωριστής εκμετάλλευσης. Κλασσική περίπτωση συλλογικού έργου θεωρείται η εφημερίδα. Κάθε δημοσιογράφος που αρθρογραφεί στην εφημερίδα, έχει τα πνευματικά δικαιώματα επί των άρθρων του, ενώ το πρόσωπο που διευθύνει τη συλλογική αυτή εργασία (συνήθως ο εκδότης ακόμη κι αν είναι νομικό πρόσωπο) έχει τα πνευματικά δικαιώματα επί του συνολικού συλλογικού έργου. Προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Τα πνευματικά δικαιώματα σε πρόγραμμα Η/Υ, που δημιουργήθηκε από μισθωτό σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας ή σύμφωνα με τις οδηγίες του εργοδότη του, μεταβιβάζεται αυτοδίκαια στον εργοδότη (ακόμη κι αν ο εργοδότης είναι νομικό πρόσωπο). Επιτρέπεται αντίθετη συμφωνία μεταξύ εργαζομένου / εργοδότη (Καλλίνικου Δ., 1994). Οπτικοακουστικά έργα. Για τη δημιουργία ενός οπτικοακουστικού έργου (για παράδειγμα μιας κινηματογραφικής ή μιας τηλεοπτικής ταινίας), συμβάλουν με τη ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 20