SXEDIO.50M 11.6.1917: ΤΑ ΠΡΑΚΤIΚΑ ΤΗΣ ΤΡIΤΗΣ ΚΑI ΤΕΛΕΥΤΑIΑΣ ΣΥΝΕ ΡIΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤIΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛIΟΥ. ΜΕ ΤIΣ ΨΗΦΟΥΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝIΚΩΝ ΚΑI ΕΠIΣΗΜΩΝ ΜΕΛΩΝ ΚΑΤΑΨΗΦIΖΕΤΑI ΤΟ ΨΗΦIΣΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΒΟΥΛΕΥΤΩΝ ΜΕ ΤΟ ΟΠΟIΟ ΖΗΤΟΥΣΑΝ ΟΠΩΣ ΠΕΡIΛΗΦΘΕI ΣΤΗΝ ΑΝΤIΦΩΝΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΡΜΟΣΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΓIΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Η συζήτηση στo Νoµoθετικό για τo εvωτικό ψήφισµα πoυ κατέθεσε o βoυλευτής Λεµεσoύ- Πάφoυ Ν. Κλ. Λαvίτης και τo oπoίo πρoτείvετo όπως γίvει αvαφoρά στov εvωτικό αγώvα τωv Κυπρίωv στηv αvτιφώvηση πρoς τov Αρµoστή, συvεχίστηκε και σε τρίιτη συvεδρια στις 11 Ioυvίoυ 1917. Τα επίσηµα πρακτικά τoυ Σώµατoς έχoυv ως εξής: ΣΥΝΕ ΡIΑ ΕΥΤΕΡΑΣ 11 IΟΥΝIΟΥ 1917 (Πρoεδρία Αρµoστoύ) ΑΡΜΟΣΤΗΣ: Επιθυµεί τις τωv βoυλευτώv vα oµιλήση ή o εισηγητής τoυψ ψηφίσµατoς vα κλείση τηv συζήτησιv; ΛΑΝIΤΗΣ: Επεθύµoυv κ. Πρόεδρε, και αυτό δεv είvαι επιθυµία µόvov ιδική µoυ, αλλά και επιθυµία όλωv τωv Ελληvικώv µελώv όπως oµιλήση εv τωv επισήµωv µελώv αλλ' αφoύ και πάλιv σιγάτε είµαι υπόχρεως vα κλείσω τηv συζήτησιv. Παρηκoλoύθησα µετά πoλλές πρoσoχής τας επί τoυ ψηφίσµατoς µoυ αγoρεύσεις τωv τε Ελληvικώv και τωv Μoυσoυλµαvικώv µελώv. Ο primus in paribus της εξ αριστερώv µoυ µoυσoυλµαvικής τριαvδρίας ηθέλησε πρώτoς αvτί vα πoλεµήση τα επιχειρήµατά µoυ vα ρίψη και πάλιv µίαv ύβριv κατά τoυ ελληvικoύ λαoύ ως αγvώστoυ και ακαθoρίστoυ καταγωγής. ΑΡΜΟΣΤΗΣ: εv βλέπω ότι τo έvτ. µoυσoυλµαvικόv µέλoς είπεv ύβριv. Αv τoύτo εγίvετo θα τov αvεκάλoυv 1
εις τηv τάξιv. ΛΑΝIΤΗΣ: Ζήτηµα και τoύτo αvτιλήψεως Εξoχώτατε. Αλλ' είτε oύτως είτε άλλως δεv θα απαvτήσω καθόλoυ επί τoυ σηµείoυ τoύτoυ εις αυτόv, διότι δεv ήλθov εις τηv Βoυλήv διά vα διδάσκω µάθηµα Iστoρίας. Τι όµως vα είπε περί τoυ αγαθoύ Χότζα, όστις ηθέλησε vα µετατρέψη oλόκληρov τov µoυσoυλµαvικόv κόσµov εις τoυρκικόv; Εάv oύτως είχε τo πράγµα, διατί τάχα δεv διεκδικεί δικαιώµατα επί της Κύπρoυ υπέρ της Αραβίας ή της Γαλλίας ή της Iταλίας, αίτιvες έχoυσι τόσα εκατoµµύρια µoυσoυλµάvωv υπηκόωv; Αλλ' αv ακoλoυθήσωµεv τηv περίεργov αυτoύ θεωρίαv τα δικαιώµατα της Ελλάδoς δεv εκτείvovται µέχρι τoυ Βoσπόρoυ και µέχρι τoυ Πόvτoυ και µέχρι τωv εδώ και γύρω αιγιαλιώv, αλλά και µέχρι της Iαπωvίας και µέχρι της Αβυσσηvίας και µέχρι της Σιβηρίας, όπoυ αγvoώ κατόπιv πoίωv ιστoρικώv µελετώv αvεκάλυψε τoυρκικά δικαιώµατα η Αυτoύ Iερoλoγιότης. Αλλ' ερωτώ αυτoύς και ας µoυ απαvτήσoυv καθαρά: Είvαι µoυσoυλµάvoι ή τoύρκoι; ΣΑIΤ (Χότζας): Υπάρχoυv 400 εκατoµµύρια µoυσoυλµάvωv, αίτιvα διαιρoύvται εις διαφόρoυς εθvικότητας, αλλ' όλoι θεωρoύσιv αλλήλoυς ως αδελφoύς. ΛΑΝIΤΗΣ: Οµoλoγώ, κ. Πρόεδρε, ότι δεv έγιvα σoφώτερoς. Είvαι µoυσoυλµάvoι ή είvαι τoύρκoι IΡΦΑΝ: Αργότερα. ΛΑΝIΤΗΣ: Αλλ' αφoύ είvαι λoιπόv τoύρκoι πως τoλµoύv εv τη Βoυλή ταύτη vα διεκδικoύv δικαιώµατα υπέρ κράτoυς ήδη τελειωτικώς καταρρέovτoς και όπερ εv συµµαχία µετά Βoυλγάρωv, Γερµαvώv και Αυστριακώv πoλεµεί άλλα κράτη µoυσoυλµαvικά και πως επικαλoύvται ως επιχείρηµα υπέρ εαυτώv τov εκτός µoυσoυλµαvισµόv; IΡΦΑΝ: εv είµεθα αξιόµεµπτoι. ΛΑΝIΤΗΣ: Σεις όχι, αλλά πρέπει vα έχητε τo θάρρoς v' αvτιµετωπίσητε τηv σηµεριvήv τωv 2
πραγµάτωv κατάστασιv, vα αφήσητε τoυς παλαιoύς δρόµoυς και vα πρoσαvατoλισθείτε πρoς τας vέας απόψεις, ας παρoυσιαζει o γιγάvτειoς της σήµερov αγώv. Αλλ' o φίλoς µoυ Σαϊτ Χότζας, έφερε κ. Πρόεδρε και άλλα σπoυδαία επιχειρήµατα. Επεκαλέσθη τα oστά της θείας τoυ Μωάµεθ. Ας κoιµάται ήσυχoς τωv αιώvιov ύπvov υπό τηv παχείαv σκιάv τωv κυπαρίσσωv τoυ εv Λάρvακι Τεκέ ή σεβασµία θεία τoυ Πρoφήτoυ. Ουδείς θα ταράξη τov ήσυχov ύπvov της. Εις χιλιάδας τιvώv µέτρωv απόστασιv από τoυ τάφoυ της είvαι o τάφoς τoυ Κίµωvoς, όστις έφερε πoτέ εις τηv Κύπρov τηv ελληvικήv ελευθερίαv. Ο τάφoς της εκείvoς πηγή εµπvεύσεωv ευγεvώv διά τoυς απoγόvoυς, θα φυλάττη τα oστά της και αv η γη αύτη φυλάττη τα oστά βαρβάρωv επιδρoµέωv, πόσαι άραγε χιλιάδες ελληvικαί δόξαι αvαπαύovται υπό τo ιστoρικόv τoύτo έδαφoς; Αλλ' oι τάφoι τωv πρoγόvωv µας και τα ιερά της αχαιότητoς λείψαvα και η ιστoρία και αι παραδόσεις δηµιoυργoύσι τo δίκαιov, τo ιστoρικόv, ηµείς δε αξιoύµεv τηv εθvικήv ηµώv απoκατάστασιv βασιζόµεvoι oυχί απλώς επί τoυ ιστoρικoύ δικαίoυ αλλά και επί τoυ δικαίoυ τωv εθvώv. Γύρω από τoυς τάφoυς αυτoύς και τα σεµvά ερείπια τωv αρχαίωv vαώv και τωv αρχαίωv πόλεωv ζη και σήµερov, όπως πρo χιλιάδωv ετώv, o απαράλλακτoς Ελληvικός λαός. Εις τη καλύβηv τoυ χωρικoύ ακoύετε ακόµη τoυς παλαιoύς θρύλoυς, o βoσκός παίζει ακόµη τov ίδιov αυλόv όπως εις τηv επoχήv τoυ Θεoκρίτoυ. Εις τα ερείπια της Αµαθoύvτoς θαρρείς ότι πλαvάται η σκιά τoυ Οvησίλoυ και oι χωρικoί της Αµµoχώστoυ βλέπoυσιv ακόµη κάθε τόσov vα βγαίvη από τα ερείπια της Σαλαµίvoς τo φάσµα εvός ρήγα και o ρήγας αυτός είvαι o Ευαγόρας. Εις τας πεδιάδας και τα βoυvά κovτά εις τες βρύσες και τες όχθες τωv πoταµώv ακoύετε τηv ιδίαv γλώσσαv µε τηv oπoίαv o Οδυσσεύς εχαιρέτα τηv 3
Ναυσικάv και oι λόφoι απηχoύσι και σήµερov όπως πρo χιλιάδωv ετώv τα ovόµατα τoυ Οµήρoυ και τoυ Ηρoδότoυ και τoυ ηµoσθέvoυς και τoυ Ευριπίδoυ και τoυ Σoφoκλέoυς. Η δηµώδης µoύσα από τηv Πάφov έως τo Καρπάσι ψάλλει τα κλέα τωv Ακριτώv τoυ Βυζαvτίoυ και τo περίφηµov έπoς τoυ ιγεvή Ακρίτα τo τραγoυδεί ελληvική φυλή από τoυ Πόvτoυ µέχρι της Κύπρoυ. Αλλ' επιτέλoυς αµφισβητoύv ότι είµεθα Ελληvες. Αµφισβητoυv τηv εθvικήv µας συvείδησιv. Πρoτείvoµεv δηµoψήφισµα και τoυς πρoκαλoύµε. Τoυς δίδoµεv ακόµη και περιθώριov. " εv είvαι αι ίδιαι περιστάσεις της Επταvήσoυ" φωvάζει o Χαµή βέης της Λάρvακας. " Εκεί η έvωσις έγιvε διότι εγίvετo λαθρεµπόριov". Αλλ' εις τov χώρov αυτόv τov oπoίov θέλoµεv σεµvόv όστις oµιλεί πρέπει επί τέλoυς κάι vα ξεύρη. Εδιάβασε τoυλάχιστov o Χαµή βέης τov βίov τoυ Γλάδστωvoς πoυ τόσov θαυµάσια τov έγραψεv o John Morley ή τoυς λόγoυς τoυ Πάρvελ, όταv απoφασίζετo η έvωσις; Θα εµάvθαvεv εκεί ότι η έvωσις της Επταvήσoυ εγέvετo επί τη βάσει τωv ιδίωv λόγωv oυς επικαλoύµεθα ηµείς διά τας ειδικά µας αξιώσεις. Ναι τoυ δικαίoυ τωv εθvoτήτωv βασιζόµεvoι, ζητoύµεv τηv εθvικήv µας ελευθερίαv. Και oρθώς o φίλoς µoυ κ. Λoϊζoυ, είπεv ότι η υφισταµέvη εv Ελλάδι διαίρεσις είvαι επεισόδιov τoυ εθvικoύ βίoυ και ότι, ό,τι ζητoύµεv ηµείς σήµερov είvαι η εθvική µας ελευθερίας και oρθώς συvεπλήρωσεv o κ. Θεoδότoυ ότι ηµείς ζητoύµεv vα µας ελευθερώσητε και η oδός δι' ης θα µας ελευθερώσητε εvαπόκειται εις υµάς. Και oρθώς παρετήρησεv o κ. Σεβέρης ότι εις τηv Μακεδovίαv παρά τo πλευρόv τωv χιλιάδωv Ελλήvωv τόσoι Κύπριoι αγωvίζovται. ΛΑΝIΤΗΣ: Οχι στρατιώται, όπως συvειθίζoυv πάvτoτε vα πηγαίvoυv όταv η Πατρίς τoυς καλή αλλά 4
πρoσυπoγράφω πλήρως και τoυς λόγoυς τoυ φίλoυ µoυ κ. Νεoπτoλέµoυ Πασχάλη, όστις ζητεί τηv έvωσιv oυχί διότι σας εδώκαµεv τηv Θεσσαλovίκηv και τoυς λιµέvας µας, oυχί διότι χιλιάδες Ελλήvωv µάχovται παρά τo πλευρόv σας, αλλ' ως δικαίωµα εθvικόv. ιαφόρoυς αvτιλήψεις είχεv o εξ αριστερώv διακεκριµέvoς εκ Λάρvακoς o συvάδελφoς. Ο κ. Ζαvvέτoς ζητεί τηv ελευθερίαv τoυ Κυπριακoύ λαoύ, όπως oύτoς απoφαvθή περί της µελλoύσης τoυ τύχης. Αvτίληψις, ηv δεv επιθυµώ vα συζητήσω, έχωv υπ' όψιv µoυ ότι "πάσαι αι oδoί άγoυσιv εις Ρώµηv". Ο κ. Ζαvvέτoς περατώv τηv µακράv αγόρευσιv τoυ εvόµισεv ότι έπρεπε vα χαρακτηρίση τo κίvηµα της Θεσσαλovίκης ως κίvηµα στασιαστικόv. Πρoσωπική αυτoύ αvτίληψις, ηv σέβoµαι αλλά δεv πρέπει vα λέγωvται, δεv είvαι στασιασταί εκείvoι oίτιvες αγωvίζovται vα εκδιώξωσι τoυ πατρώoυ εδάφoυς τov επιδρoµέα, δεv είvαι, όχι στασιασταί όσoι αµύvovται υπέρ Πάτρης και υπέρ αυτής πίπτoυσιv εις τας υπερωρείας της ελληvικής Ρoδόπης και τoυ αιµατoβαφoύς Στρυµόvoς τας όχθας. Αυτoί είvαι τηρηταί τoυ καθεστώτoς εvός ελληvικoύ καθεστώτoς, όπερ εδηµιoύγησαv φωτειvόv και υπέρoχov τρισχιλίωv ετώv ιστoρία και παραδόσεις. Κύριε Πρόεδρε. Καταλήγωv επαvαλαµβάvω ότι διά τoυ ψηφίσµατoς µας ζητoύµεv τηv εθvικήv ηµώv ελευθερίαv και ότι εις σας απόκειται η εκλoγή της oδoύ, δι' ης θα ελευθερωθώµεv. Επικαλoύµαι υπέρ τoυ ψηφίσµατoς µας τo φιλελεύθερov αγγλικόv πvεύµα, τηv µακράv σας ιστoρίαv, τας αρχάς υπέρ ωv µάχεσθε και ζητώ εv ovόµατι τoύτωv, όπως ψηφίσητε µαζί µας. Είvαι καθήκov σας, θα είvαι τιµή σας". Τo ψήφισµα καταψηφίζεται διά της συµµαχικής ψήφoυ τωv επισήµωv και oθωµαvικώv µελώv και της vικώσης τoυ Αρµoστoύ. 5
Στη συvέχεια o Φίλιoς Ζαvvέτoς κατέθεσε ξεχωριστό ψήφισµα πoυ πρoέβλεπε τηv κατάλυση της επελθoύσης µεταβoλής µε τη συvθήκη τoυ 1914, αλλά τελικά τo απέσυρε. ΑΡΜΟΣΤΗΣ: Εv τη ηµεµησία διατάξει ως εργασία αvαγράφεται ψήφισµα τoυ κ. Ζαvvέτoυ, περί της διά της καταλύσεως της Συvθήκης επελθoύσης πoλιτικής µεταβoλής. Ευρίσκoµαι εv δυσκoλία τιvι διά τo ψήφισµα τoύτo και τo έvτ. µέλoς έχει ιδιαιτέρως πληρoφoρηθή πρoς τoύτo. Τo ψήφισµα είvαι oυσιαστικως ταυτόσηµov πρoς πρότασιv oµoίαv γεvoµέvηv εις τηv αvτιφώvησιv τoυ εvαρκτηρίoυ λόγoυ και η πρότασις εκείvη έτυχε µακράς συζητήσεως. εv γvωρίζω αv τo έvτ. µέλoς δύvαται vα βoηθήση εv τω ζητήµατι τoύτoυ. ΖΑΝΝΕΤΟΣ: εv επιθυµώ vα φέρω τηv έδραv εις δύσκoλov θέσιv θα επεθύµoυv µόvov vα µάθω διατί είvαι εκτός της τάξεως τo ψήφισµα τoύτo και εις πoίoυς oργαvικoύς vόµoυς πρoσκoύρει. ΑΡΜΟΣΤΗΣ: Οταv εκφέρω τηv από της Εδρας απόφασιv µoυ oυδεµίαv τo έvτ. µέλoς δύvαται vα δώση απάvτησιv. Ωστε λέγω εv τω σηµείω τoύτω ότι είvαι θεµελιώδης κoιvoβoυλευτική αρχή, ότι oυδεµία πρότασις δύvαται δις vα επαvαλαµβάvηται εv τη αυτή συvόδω. ΖΑΝΝΕΤΟΣ: Θα απoσύρω τo ψήφισµα υπακoύωv εις τηv απόφασιv της Εδρας. ΑΡΜΟΣΤΗΣ: Ευχαριστώ τo έvτ. µέλoς. Αλλ' επειδή τo ζήτηµα είvαι σoβαρόv vα αvαγvώσω σχετικάς σελίδας εκ µιάς µεγάλης αυθεvτίας επί τωv κoιvoβoυλευτικώv συζητήσεωv (αvαγιvώσκει). Είτα η συvεδρία λύεται. 6