ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΜΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΡΑΣΕΩΝ (2001-2008)... 2 2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΣΤΟΧΟΥ... 2 2.1. Η υφιστάμενη κατάσταση της ομάδας των Ρομά στην Ελλάδα... 2 2.3 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT... 2 3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΕΩΣ ΤΟ 2020 ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ... 2 4.1.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ... 2 4.1.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ... 2 4.1.3 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ... 2 4.1.4 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ... 2 4.1.5 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ... 2 4.2.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ... 2 4.2.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ... 2 4.2.3 Προτεινόμενα Μέτρα... 2 4.2.4. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ... 2 4.2.5 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ... 2 4.3.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ... 2 4.3.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ... 2 4.3.5 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ... 2 4.3.6 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ... 2 4.4.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΑΞΟΝΑ... 2 4.4.2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ... 2 4.4.3 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ... 2 4.4.4 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ... 2 1
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ ΡΑΣΕΩΝ (2001-2008) Η αντιμετώπιση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας αποτελεί βασική προτεραιότητα πολιτικής όλων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο αυτό η κοινωνική ένταξη και η ισότιμη μεταχείριση των ομάδων με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες συνιστούν ιδιαίτερη πρόκληση, δεδομένου ότι η εξασφάλιση τόσο της αρμονικής συνύπαρξης εντός του ευρύτερου κοινωνικού ιστού - με όρους δικαιοσύνης και δημοκρατίας- όσο και του σεβασμού της προσωπικότητας, είναι αναγκαία προαπαιτούμενα για την κοινωνική συνοχή και ευημερία. Ως εκ τούτου, κάθε κράτος μέλος καλείται να αναπτύξει εθνική στρατηγική/ εθνικό στρατηγικό σχεδιασμό για την κοινωνική ένταξη των Ρομά. Στην Ελλάδα, η στρατηγική προσέγγιση ακολουθεί το σκεπτικό του προηγούμενου «Ολοκληρωμένου Προγράμματος ράσης για την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Τσιγγάνων (2001-2008)» και υιοθετεί συγκεκριμένες κατευθύνσεις, λαµβάνοντας υπόψη τα πορίσματα της αποτίμησης και των αποτελεσμάτων των παρεμβάσεων, όπως αυτά περιλαμβάνονται στη συγχρηματοδοτούμενη από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο μελέτης: Καταγραφή Υφιστάμενης Κατάστασης των ΡΟΜΑ στην Ελλάδα. Απολογισμός ράσεων και Εκπόνηση Σχεδίου ράσης για την 4 η Προγραμματική Περίοδο. Ο κύριος στόχος του «Ολοκληρωμένου Προγράμματος ράσης Για Την Κοινωνική Ένταξη των Ελλήνων Τσιγγάνων 2001-2008» (Ο.Π. ) ήταν η εφαρμογή στεγαστικής πολιτικής για τους Έλληνες Ρομά, σε συνδυασμό με ενέργειες που θα υποστήριζαν και θα προωθούσαν την κοινωνική τους ένταξη (κατάρτιση, εκπαίδευση, προώθηση στην απασχόληση, παροχή υπηρεσιών υγείας, πολιτισμού και αθλητισμού). Το Ο.Π.. εξειδικεύτηκε σε δύο άξονες: Αξονας 1 : Υποδομές και ο Άξονας 2: Υπηρεσίες. Βασικό συμπέρασμα της αποτίμησης του ΟΠ (2001-2008) είναι ότι σε επίπεδο σχεδιασμού ανταποκρίθηκε στην αναγκαιότητα και την επικαιρότητα της ολοκληρωμένης προσέγγισης στη βάση των διαγνωσμένων αναγκών και προβλημάτων των Ρομά στην Ελλάδα, ενώ σε επιχειρησιακό επίπεδο η ανωτέρω βασική επιλογή δε διασφαλίστηκε εξαιτίας των ακόλουθων παραγόντων: : 1. των οργανωτικών αδυναμιών ενός οιονεί Επιχειρησιακού Προγράμματος, που ποτέ δεν απέκτησε Επιχειρησιακή δομή, υποδομή, μηχανισμό υλοποίησης και παρακολούθησης, και, κυρίως, ένα ενιαίο κέντρο συντονισμού των δράσεων. 2. της επιλογής της θεματικής προσέγγισης (κάθετης) και όχι της χωρικής προσέγγισης (οριζόντιας) της παρέμβασης. 3. της περιστασιακής διάθεσης πόρων. 4. της σταδιακής υποβάθμισης των παρεμβάσεων κατά την υλοποίηση, αποτέλεσμα της απουσίας ισχυρών προδιαγραφών, της έλλειψης διαδικασιών αξιολόγησης και παρακολούθησης. H Εθνική Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη των Ρομά 2012-2020 λαμβάνοντας υπόψη τις ελλείψεις της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου, θέτει ως στόχο: 2
τη συστηματική και μη-ευκαιριακή καταγραφή και απεικόνιση της υφιστάμενης κατάστασης την επανεξέταση της ορθολογικότητας του σχεδιασμού των προτεραιοτήτων, με βάση τα αποτελέσματα της εν λόγω καταγραφής την επανα-οριοθέτηση των προτεραιοτήτων σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο επίπεδο, με γνώμονα τις υφιστάμενες ανάγκες της ομάδας στόχου και τους διαθέσιμους πόρους (ανθρώπινους και χρηματοοικονομικούς) τη συγκρότηση διοικητικού μηχανισμού ολοκληρωμένης διαχείρισης της εθνικής στρατηγικής. Περαιτέρω, δε, αποσκοπείται η ανάπτυξη ενός μακροπρόθεσμου Πολυτομεακού Σχεδίου ράσης και η εξειδίκευσή του με βάση τις αρχές του κοινωνικού επιχειρησιακού σχεδιασμού ανά τομέα (τομεακά επιχειρησιακά σχέδια) σε περιφερειακό επίπεδο (topdown process) με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που θα υλοποιούνται στους δήμους και τους οικισμούς της χώρας αλλά και με την απαραίτητη συνέργεια επιπέδων και παρεμβάσεων τομεακών και χωρικών. 2. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΣΤΟΧΟΥ 2.1. Η υφιστάμενη κατάσταση της ομάδας των Ρομά στην Ελλάδα Η συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα υφίσταται πολλαπλό κοινωνικό αποκλεισμό στους τομείς της στέγασης, της απασχόλησης, της υγείας και της εκπαίδευσης. Στις περιοχές των μεγάλων αστικών κέντρων, καθώς και στις αγροτικές περιοχές όπου παρουσιάζονται και οι περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης εμφανίζονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις εδραιοποιημένου πληθυσμού Ρομά. Με βάση έρευνα μέσω ερωτηματολογίου στους ήμους, η οποία πραγματοποιήθηκε το έτος 2008 με στόχο την καταγραφή χώρων διαμονής των ΡΟΜΑ ο συνολικός πληθυσμός στους διακριτούς και αναγνωρίσιμους χώρους διαμονής ανέρχεται περίπου σε 12.000 εδραιοποιημένες οικοες ή 50.000 άτομα, αύξηση δηλαδή της τάξης του 8%-10%, δεδομένου ότι η αντίστοιχη εκτίμηση για το 1998 ήταν περίπου 43.000 άτομα (Παράρτημα). Οι μεγαλύτερες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις (πάνω από 1.000 οικοες) εμφανίζονται σε τέσσερις (4) περιφέρειες (Ανατολική Μακεδονία Θράκη, Θεσσαλία, υτική Ελλάδα και Κεντρική Μακεδονία). Ειδικότερα η κατάσταση ανά τομέα έχει ως εξής: ΣΤΕΓΑΣΗ: Το στεγαστικό ζήτημα αποτελεί κύριο πρόβλημα καθώς η μεγάλη πλειονότητα στεγάζεται σε καταλύματα πρόχειρης κατασκευής. Οι συνθήκες διαβίωσής, παραμένοντας σε ποσοστό 50% σε λυόμενα, παράγκες, καλύβια και γενικώς καταλύματα πρόχειρης κατασκευής, συνωστισμένοι, χωρίς τις βασικές τεχνικές και κοινωνικές υποδομές, αποτελούν εμπόδιο για την αξιοπρεπή διαβίωσή και την κοινωνική ένταξη των Ρομά. 3
Η ύπαρξη στοιχειωδών ανέσεων που έχει πλέον εξασφαλιστεί στο γενικό πληθυσμό, ακόμα και στις αγροτικές περιοχές, αποτελεί αντίθετα οξύ πρόβλημα για τα νοικοκυριά Ρομά, όχι μόνο στα κελύφη που δεν συνιστούν κανονική κατοικία (καλύβια, τσαντίρια), αλλά ακόμα και στα σπίτια τα οποία αποτελούν συχνά εξέλιξη καλυβιών, αυθαίρετων κατασκευών κλπ. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ: Το εισόδημα για τους περισσότερους εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την εργασία τους, η οποία έχει εποχιακό χαρακτήρα και σε πολλές περιπτώσεις είναι αποκομμένη από την τυπική αγορά εργασίας. Πολλά νοικοκυριά στηρίζονται στην εποχιακή απασχόληση ενός μέλους και στα επιδόματα πρόνοιας που δικαιούνται ως πολύτεκνοι και άποροι. Σε γενικές γραμμές, το εισόδημα των Ρομά είναι χαμηλό με αποτέλεσμα η συντριπτική πλειοψηφία των νοικοκυριών να έχει εισόδημα πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. Η εικόνα που προκύπτει είναι η αποκοπή από την τυπική αγορά εργασίας και ο εγκλωβισμός της πλειοψηφίας των Ρομά σε μια άτυπη ''παρά- αγορά'', χωρίς βιώσιμες οικονομικά προοπτικές. Η πραγματικότητα που αναδεικνύεται είναι μια εικόνα οικονομικής ένδοιας και αποκοπής από τις ολοένα επιταχυνόμενες εξελίξεις στην αγορά εργασίας. ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Αναφορικά με την εκπαίδευση το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού (ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες) εξακολουθεί να είναι αναλφάβητο, ενώ φαίνεται ότι η μη φοίτηση είναι ένα φαινόμενο που παρουσιάζει προοδευτική μείωση από γενιά σε γενιά, παρά ταύτα η συμμετοχή τους στην εκπαίδευση δεν παρουσιάζεται επαρκής, έτσι ώστε να ενισχύσει και να βελτιώσει την επαγγελματική τους κινητικότητα και κατάσταση. Οι περισσότεροι μαθητές, 12 ετών και άνω, εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν προκειμένου να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικοας τους. Η φοίτηση γίνεται εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η μετακίνηση, τα οικονομικά προβλήματα που οδηγούν στην παιδική εργασία, η απόσταση από το σχολείο, τα φαινόμενα ρατσισμού στα σχολεία, η έλλειψη κατάλληλης και μόνιμης στέγης κλπ. ΥΓΕΙΑ Τα προβλήματα υγείας είναι άμεσα συνυφασμένα με το κοινωνικοοικονομικό προφίλ τους, τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας καθώς και με το εκπαιδευτικό και γενικότερο μορφωτικό τους επίπεδο με αποτέλεσμα την επιβαρυμένη υγεία του πληθυσμού, το μικρό προσδόκιμο όριο ζωής και την καταγραφή υψηλών ποσοστών παιδικής θνησιμότητας. Παρά το γεγονός ότι έγιναν τα τελευταία χρόνια κάποια βήματα στους παραπάνω τομείς, δεν επετεύχθη ουσιαστική αντιμετώπιση των αναγκών καθώς οι προσπάθειες δε συνδέονταν με ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη συνολική βελτίωση των δυσμενών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού. 4
Για τους παραπάνω λόγους και λαμβάνοντας υπόψη ότι τα υφιστάμενα στοιχεία προέρχονται από την έρευνα του έτους 2008, αφετέρου δε προέκυψαν από τις απαντήσεις των ήμων που ανταποκρίθηκαν και όχι από το σύνολο των ήμων, αναπτύχθηκε διαδικτυακή εφαρμογή από τη Γενική Γραμματεία ιαχείρισης Κοινοτικών και Άλλων Πόρων, με στόχο τη θεσμοθετημένη και πλήρη απεικόνιση της υφισταμένης κατάστασης για την πλέον ορθή στόχευση των παρεμβάσεων στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τους Ρομά 2012-2020. Η εν λόγω εφαρμογή περιλαμβάνει τους ήμους της χώρας, στη γεωγραφική εμβέλεια των οποίων υπάρχουν οικισμοί Ρομά. Η χαρτογράφηση αφορά σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και εξειδικεύεται στους οικισμούς Ρομά ή στις συγκεντρώσεις Ρομά σε αστικούς ιστούς. Η βάση δεδομένων έχει σχεδιαστεί ώστε να ενσωματώνει υπάρχοντα στοιχεία και να απεικονίζει παραμέτρους, που δίνουν ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης των Ρομά, καθώς περιλαμβάνει στοιχεία εγκατάστασης, χαρακτηριστικά στέγασης και ιδιοκτησιακού καθεστώτος, τεχνικές υποδομές, χαρακτηριστικά της ομάδας και των συνθηκών διαβίωσης, κοινωνικές υποδομές, συνθήκες απασχόλησης, στοιχεία αναφορικά με το επίπεδο εκπαίδευσης, υγείας, κ.λ.π. Η είσοδος για τη συμπλήρωση και επικαιροποίηση στοιχείων είναι υποχρεωτική για όλους τους ήμους της χώρας με την εποπτεία των Περιφερειών. Η δικτυακή αυτή εφαρμογή θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την πλήρη και αξιόπιστη χαρτογράφηση των συνθηκών διαβίωσης της εν λόγω ομάδας στόχου διαχρονικά, απαντώντας στη διαπιστωμένη έλλειψη αξιόπιστων και επικαιροποιημένων στατιστικών στοιχείων και τον ορθό σχεδιασμό τοπικών ολοκληρωμένων παρεμβάσεων. Περαιτέρω η συγκεκριμένη εφαρμογή θα αποτελέσει τη βάση για την παρακολούθηση και αξιολόγηση των παρεμβάσεων της Στρατηγικής. Επισημαίνεται ότι πέραν από τους θεσμικούς φορείς της χώρας έχει προβλεφθεί η δυνατότητα πρόσβασης για την παρακολούθηση των δεδομένων για τις αρμόδιες ιευθύνσεις της ΕΕ. 2.3 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα βασικά θετικά σημεία και οι αδυναμίες για την ομάδα στόχο συνολικά, όπως αυτά αναδεικνύονται μέσα από την εμπειρία εφαρμογής πολιτικής και τις σχετικές μελέτες σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, παρουσιάζονται οι ευκαιρίες, οι οποίες προκύπτουν για την αποτελεσματικότερη στόχευση και υλοποίηση μελλοντικών παρεμβάσεων σε κάθε τομέα, καθώς και οι απειλές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη στο μελλοντικό σχεδιασμό και υλοποίηση παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των αναγκών και προβλημάτων του πληθυσμού. 5
ΑΝΑΓΚΕΣ / ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΕ ΤΟΜΕΙΣ ΣΤΕΓΑΣΗ Έλλειψη στοιχειωδών καταλυμάτων - ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης Ακατάλληλοι χώροι στέγασης και παραμονής Απομακρυσμένες- αποκομμένες θέσεις εγκατάστασης εκτός σχεδίου Έλλειψη βασικών υποδομών σε σπίτια και οικισμούς Πυκνοκατοίκηση οικισμών Έλλειψη κατάλληλων εκτάσεων ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Μη ένταξη στην αγορά εργασίας περιθωριποίηση Περιορισμός σε κλαδικές δραστηριότητες Άτυπες εργασιακές σχέσεις Έλλειψη αδειών άσκησης επαγγελμάτων Υψηλά ποσοστά ανεργίας Εποχική εργασία Απασχόληση Εργασιακός αποκλεισμός γυναικών Έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Χαμηλά ποσοστά εκπαίδευσης αναλφαβητισμός υσκολία παραμονής των παιδιών στα σχολεία Αρνητική στάση του πληθυσμού στην εκπαίδευση Έλλειψη επαρκών υποδομών εκπαίδευσης και ειδικευμένου διδακτικού προσωπικού ΥΓΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙ Α Υψηλά ποσοστά θνησιμότητας μικρό προσδόκιμο ζωής Αδυναμία πρόσβασης στο σύστημα Υγείας Έλλειψη Ενημέρωσης Πολλαπλός κοινωνικός αποκλεισμός ΥΝΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΣΤΕΓΑΣΗ Απόκτηση Κατοικίας μέσω ανείων Εξασφάλιση βασικών συνθηκών διαβίωσης Βελτίωση υφιστάμενων οικισμών και οικίσκων Επιλεξιμότητα παρεμβάσεων στέγασης από το ΕΤΠΑ Παρεμβάσεις για την στεγαστική αποκατάσταση πληθυσμού που διαμένει σε μη νόμιμους οικισμούς ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Συμμετοχή σε προγράμματα κατάρτισης Πρωτοβουλίες Απασχόλησης Προγράμματα Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων Ανάπτυξη δράσεων κοινωνικής οικονομίας Χωρικά στοχευμένες δράσεις ράσεις για την μείωση της αδήλωτης εργασίας Ευκαιρίες απασχόλησης στον τομέα της Πράσινης ανάπτυξης Ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας Ενθάρρυνση της πρόσβασης σε Μικρο - πιστώσεις ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ιαγενεακή μείωση της μη φοίτησης στα σχολεία Μείωση της σχολικής διαρροής των Roma Παρεμβάσεις για την ένταξη παιδιών Ρομά στο σύστημα εκπαίδευσης ράσεις Ευαισθητοποίησης σε οικισμούς Ρομά αναφορικά με την εκπαίδευση ΥΓΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙ Α Αύξηση συχνότητας εμβολιασμών Ιατρική παρακολούθηση γυναικών Βελτίωση της πρόσβασης στο σύστημα Υγείας ράσεις αγωγής υγείας Παροχή υπηρεσιών για την κοινωνική ένταξη ΑΠΕΙΛΕΣ Έλλειψη στοιχείων και δεικτών για το ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ 6
βαθμό επίτευξης της κοινωνικής ένταξης Ανομοιοα πληθυσμού Αποσπασματικές και μη βιώσιμες παρεμβάσεις Στερεότυπα και προκαταλήψεις υσκολία εξεύρεσης πόρων υσκολία επίτευξης συντονισμού συνέργειας εμπλεκόμενων επιπέδων και φορέων Έλλειψη εμπιστοσύνης Αδυναμία ένταξης στις τοπικές κοινωνίες υνατότητα αξιοποίησης πόρων διαρθωτικών ταμείων Εμπειρία παρελθόντος ως βάση για ανάπτυξη προγραμμάτων ολοκληρωμένης παρέμβασης Μεταστροφή τρόπου ζωής Roma λόγω εδραιοποίησης Κίνητρα για αυτοαπασχόληση και εμπόριο Αξιοποίηση δυνατοτήτων ομάδας στόχου Επαγγελματική ειδίκευση Ευελιξία υπηρεσιών υγείας απασχόλησης εκπαίδευσης Ανάπτυξη κοινωνικού διαλόγου Ελλιπής καταγραφή πληθυσμού Ληξιαρχεία ημοτολόγια - Ελλιπής ενημέρωση 3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΕΩΣ ΤΟ 2020 Ο πρωταρχικός στόχος του Σχεδίου ράσης είναι η άρση των όρων του κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά και η δημιουργία των προϋποθέσεων της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, Ελλήνων και αλλοδαπών που διαβιούν νόμιμα στην χώρα. Ο παραπάνω στρατηγικός στόχος εξυπηρετείται μέσα από τρεις επιμέρους γενικούς στόχους. Ειδικότερα ανά γενικό στόχο: Α. Εξασφάλιση και εγγύηση του «κατοικείν» Β. Ανάπτυξη υποστηρικτικού πλέγματος κοινωνικής παρέμβασης (στους τομείς της απασχόλησης, εκπαίδευσης, υγείας και Κοινωνικής ένταξης) Γ. Ανάπτυξη Κοινωνικού διαλόγου και συναίνεσης, μέσω της κοινωνικής χειραφέτησης και της συμμετοχής των ίδιων των Ρομά. Οι εν λόγω γενικοί στόχοι θα υλοποιηθούν σε βραχυπρόθεσμο (2012-2016), μεσοπρόθεσμο (2016-2020) και μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα (2020-..) Ειδικότερα ανά γενικό στόχο: Α. Εξασφάλιση και εγγύηση του «κατοικείν» Ο πρώτος γενικός στόχος περιλαμβάνει παρεμβάσεις με στόχο την κάλυψη των αναγκών της ομάδας-στόχου των Ρομά για αποδεκτές συνθήκες διαβίωσης. 7
Β. Ανάπτυξη υποστηρικτικού πλέγματος κοινωνικής παρέμβασης (στους τομείς της απασχόλησης, εκπαίδευσης, υγείας και Κοινωνικής ένταξης) Ο δεύτερος γενικός στόχος περιλαμβάνει παρεμβάσεις στους τομείς: Εκπαίδευσης, ώστε έως το 2020 ν αυξηθεί ο αριθμός των παιδιών Ρομά που εγγράφονται και παρακολουθούν την υποχρεωτική εκπαίδευση με την απόκτηση των αντίστοιχων γνώσεων Απασχόλησης, ώστε έως το 2020 να μειωθεί η αδήλωτη εργασία, να αυξηθεί η προσβασιμότητα στην αγορά εργασίας και να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα ιδιαίτερα για τους νέους Ρομά. Υγεία - Κοινωνική Φροντίδα ώστε έως το 2020 να εξασφαλίζονται η πρόσβαση στις πρωτοβάθμιες Υπηρεσίες Υγείας και η υποστήριξη της διαδικασίας της πλήρους ένταξής των Ρομά. Οι παραπάνω γενικοί στόχοι συμπληρώνονται από οριζόντιες δράσεις υποστηρικτικού χαρακτήρα λαμβάνοντας υπ όψη τις 10 βασικές αρχές για την κοινωνική ένταξη των Ρομά όπως αυτές διατυπώνονται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (COM 2011/173). Οι εν λόγω οριζόντιες δράσεις αφορούν σε: Τακτοποίηση Αστικοδημοτικής κατάστασης Πολιτισμός Ευαισθητοποίηση 4. ΑΞΟΝΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Με βάση τους γενικούς στόχους της στρατηγικής, το Σχέδιο ράσης οργανώνεται με μια δομή που ακολουθεί την λογική της ταξινόμησης σύμφωνα με το αντικείμενο των παρεμβάσεων που προτείνονται. Ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις ταξινομούνται σε «Άξονες Προτεραιότητας», οι οποίες στην περίπτωση του Σχεδίου ράσης για την Κοινωνική ένταξη των Ρομά διαρθρώνονται ως ακολούθως: ΑΞΟΝΑΣ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 1 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 2 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 3 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 4 ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Στέγαση και Βασικές Υποδομές Προώθηση στην Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση Εκπαίδευση Υγεία Κοινωνική Φροντίδα 4.1 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 1: Στέγαση και Βασικές Υποδομές 8
4.1.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ Η εικόνα των Ρομά στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά στις συνθήκες κατοίκησης και στέγασης χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό ακατάλληλη, εφόσον οι συνθήκες διαβίωσης δεν ανταποκρίνονται στα ελάχιστα αποδεκτά σταθερότυπα (standards) κατοίκησης. Βασικός στόχος του συγκεκριμένου Άξονα είναι ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη δέσμης μέτρων στεγαστικής αρωγής, τα οποία θα διασφαλίζουν την εδραιοποίηση και την οργανική ένταξη των Ρομά στις τοπικές κοινωνίες, μέσα από μοντέλα βιώσιμης κατοικίας. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η στρατηγική για την διαχείριση του κατοικείν των Ρομά, θα πρέπει να αποσκοπεί σε βιώσιμη, ασφαλή και λειτουργική κατοίκηση, οργανικά συνδεδεμένη με τον αστικό και κοινωνικό ιστό. 4.1.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Η έννοια του «κατοικείν» είναι μια πολυπαραγοντική έννοια που περιλαμβάνει, πέρα από την κατοικία, τις τεχνικές υποδομές (δίκτυα κοινής ωφέλειας, συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων και άλλων υγιεινολογικών παραγόντων, δίκτυα επικοινωνίας, συγκοινωνίας, διαχείρισης φυσικών και τεχνολογικών κινδύνων κλπ), αλλά και την πρόσβαση στον κοινωνικό εξοπλισμό (υποδομές εκπαίδευσης, υγείας, κοινωνικής πρόνοιας και άλλες υπηρεσίες). Στους διαφορετικούς χώρους διαμονής, και ανάλογα με την τυπολογική κατάταξη 1 των οικισμών στους οποίους διαβιούν οι Ρομά, εμφανίζονται με διαφορετική συχνότητα και σε διαφορετική έκταση και ένταση, σημαντικά προβλήματα χωροθέτησης που προσδιορίζουν και τις μελλοντικές δυνατότητες χωρικής ενσωμάτωσης στον αστικό ιστό, προβλήματα ιδιοκτησίας, καθώς και πολύ σημαντικές ελλείψεις τεχνικής υποδομής και υπηρεσιών. Βάσει των παραπάνω, τα μέτρα και οι δράσεις θα οδηγούν σε : - εξασφάλιση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συνθηκών υγιεινής - παρεμβάσεις χαμηλού κόστους που αφορούν μεγάλο αριθμό ατόμων - αντιμετώπιση οξυμένων προβλημάτων - αναβάθμιση υφιστάμενων (οικιστικά κατάλληλων εφ όσον υπάρχουν) χώρων διαμονής - Επιλογή περιοχών με οξυμμένα στεγαστικά προβλήματα για πρότυπες στεγαστικές λύσεις 1 Παραπήγματα, καλύβια, τσαντίρια ή/ και κελύφη σε θέσεις ακατάλληλες ή και επικίνδυνες και χωρίς υγιεινές συνθήκες διαβίωσης και με ελλιπή πρόσβαση σε στοιχειώδεις τεχνικές υποδομές 9
4.1.3 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΜΕΤΡΟ Μέτρο 1 Μέτρο 2 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΑΣΕΩΝ Τεχνικές Μελέτες Βελτίωση υποδομών και συνθηκών διαβίωσης ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ με ΒΑΣΗ ΕΙ ΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ 2 - Παρεμβάσεις στους αμιγείς καταυλισμούςπαραπήγματα, καλύβια, τσαντίρια - σε μόνιμη θέση όπου βρίσκονται συχνά σε θέσεις ακατάλληλες ή και επικίνδυνες γι αυτήν τη χρήση, στερούνται οποιασδήποτε υποδομής ύδρευσης, ηλεκτροδότησης ή αποχέτευσης, ενώ τα καταλύματα δεν εξασφαλίζουν ούτε τους στοιχειώδεις όρους υγιεινής διαβίωσης. - Βελτίωση δικτύων ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, κλπ στους υφιστάμενους οικισμούς - Αναπλάσεις υφιστάμενων οικισμών - Βελτίωση οικίσκων - Αποκαταστάσεις/ανακαινίσεις υφιστάμενων κτιρίων στο υπάρχον στεγαστικό απόθεμα - Επιχορήγηση ενοικίου - Οργάνωση υποδομών κατασκηνώσεων για διερχόμενους οικισμούς 4.1.4 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ 3 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ (εκ. ευρώ) ΕΘΝΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧ Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΑΠΑΝΗ ΕΤΠΑ ΕΚΤ ΤΑΜΕΙΟ Η (εκ. ευρώ) * ΣΥΝΟΧΗ Σ 1 Χ - 2 Οι παραπάνω δράσεις θα εξειδικευτούν στα Περιφερειακά πολυτομεακά σχέδια δράσης των Περιφερειών στο πρώτο εξάμηνο του 2012. 3 Ο Προϋπολογισμός του συγκεκριμένου άξονα θα προκύψει μετά την προβλεπόμενη αναθεώρηση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων 10
ΣΤΕΓΑΣΗ 2 Χ Χ ΒΑΣΙΚΕΣ 3 Χ Χ ΥΠΟ ΟΜΕΣ 4 Χ Χ Χ 5 Χ Χ 6 Χ Χ ΣΥΝΟΛΟ Χ Χ 4.1.5 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ Άξονας Μέτρο Ενδεικτικοί Τίτλοι εικτών 4 Τιμή βάσης Τιμή Στόχος 2016 1 Τεχνικές Αριθμός τεχνικών μελετών που θα ΣΤΕΓΑΣΗ Μελέτες εκπονηθούν ΒΑΣΙΚΕΣ 2 Βελτίωση Αριθμός υφιστάμενων οικισμών που ΥΠΟ ΟΜΕΣ υποδομών και θα αναπλαστούν /αναβαθμιστούν συνθηκών Αριθμός οικίσκων που θα βελτιωθούν διαβίωσης Αριθμός ωφελουμένων από οικιστικές παρεμβάσεις Τιμή Στόχος 2020 4.1.6 ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ 5 ΜΕΤΡΑ 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 1. Τεχνικές Μελέτες 2. Βελτίωση υποδομών και συνθηκών διαβίωσης 4.1.7 ΥΝΗΤΙΚΟΙ ΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΟΤΑ Α και Β βαθμού Επιχειρήσεις των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης α και β βαθμού Νομικά Πρόσωπα ημοσίου ικαίου των Ο.Τ.Α. α και β βαθμού Περιφερειακές Ενώσεις ήμων ημόσιοι Οργανισμοί Κοινωνικής Κατοικίας (Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας, κλπ) 4 Οι δείκτες θα οριστικοποιηθούν μετά την προβλεπόμενη αναθεώρηση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων 5 Το χρονοδιάγραμμα θα οριστικοποιηθεί μετά την προβλεπόμενη αναθεώρηση των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων 11
4.2. ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 2: ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ - ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ 4.2.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ Γενικό στόχο του Άξονα αποτελεί η πολυεπίπεδη παρέμβαση για την ποσοτική και ποιοτική βελτίωση της απασχόλησης των ΡΟΜΑ. 4.2.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Οι ΡΟΜΑ παραμένουν στην ανεργία μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι ο γενικός πληθυσμός της χώρας και ένα συντριπτικά μεγάλο ποσοστό καταγράφεται να εργάζεται περιστασιακά ή εποχιακά, ή δεν καταγράφεται. Ως εκ τούτου οι προτεραιότητες που τίθενται είναι: 1. Καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και νομιμοποίηση υφιστάμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων 2. Ανάπτυξη - Εκσυγχρονισμός υφιστάμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων 3. Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας 4. Στήριξη για την ίδρυση νέων επιχειρήσεων 5. Εξοικείωση με την μισθωτή εργασία 6. Ανάπτυξη νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων 7. Ενίσχυση των συνθηκών ασφάλειας της εργασίας 4.2.3 Προτεινόμενα Μέτρα ΜΕΤΡΟ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ Μέτρο 1 Μείωση της ανεργίας των ΡΟΜΑ μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της μισθωτής εργασίας ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΕΙ ΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ - Καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας - Νομιμοποίηση των υφιστάμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων των Ρομά - Ανάπτυξη - εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων επαγγελματικών ενασχολήσεων των Ρομά - ιευκόλυνση της πρόσβασης σε μικροπιστώσεις - Ανάπτυξη νέων επαγγελματικών δεξιοτήτων του πληθυσμού - Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας - Τοπικές ράσεις Κοινωνικής Ένταξης για Ευάλωτες Ομάδες - Αύξηση της πρόσβασης στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης 12
Μέτρο 2 Χωρικά Στοχευμένες ράσεις - ιάγνωση εξειδικευμένων τοπικών αναγκών και ανάδειξης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων στις περιοχές παρέμβασης. - Τοπικές στοχευμένες ράσεις προώθησης απασχόλησης και επιχειρηματικότητας ΑΞΟΝΑΣ 4.2.4. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ ΜΕΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΕΘΝΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΕΤΠΑ ΕΚΤ ΤΑΜΕΙΟ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΥΝΟΧΗΣ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟ ΧΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΑΠΑΝΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Χ 9,5 εκ 0,5 εκ 1 Ρήτρα Ευελιξίας 2 Ρήτρα Χ 9,5 εκ 0,5 εκ Ευελιξίας Κ.Ο ΣΥΝΟΛΟ Χ 20 εκ 13
4.2.5 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ Άξονας Μέτρο Τίτλος είκτη 6 Τιμή βάσης 7 Τιμή Στόχος 2016 Τιμή Στόχος 2020 ΑΠΑΣΧΟ ΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕ ΛΜΑΤΙΚ Η ΚΑΤΑΡΤΙ Μείωση της 1 ανεργίας των ΡΟΜΑ μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της μισθωτής εργασίας ΣΗ 2 Χωρικά Στοχευμένες ράσεις Αριθμός ωφελουμένων από ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης Αριθμός Χωρικών Σχεδίων ράσης για την ενίσχυση της απασχόλησης των Ρομά 5.000 15 4.2.6 ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΧΡΟΝΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΡΑ 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Μείωση της ανεργίας των ΡΟΜΑ μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας και της μισθωτής εργασίας Χωρικά Στοχευμένες Παρεμβάσεις 4.2.7 ΥΝΗΤΙΚΟΙ ΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ίκτυο ΡΟΜ Κέντρα Συνοδευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών (ΚΕΣΥΥ), Φορείς Παροχής Συμβουλευτικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών (ΦΠΣΥΥ) και Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στα ζητήματα Ρομά Επιχειρήσεις των ΟΤΑ που λειτουργούν Ιατροκοινωνικά Κέντρα Οργανισμοί της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Επιχειρήσεις των ΟΤΑ. Επίσης, ιαδημοτικές Επιχειρήσεις και Αστικές Εταιρείες που έχουν συσταθεί από τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και διαθέτουν οργανωμένη υπηρεσία στην παροχή σχετικών ενεργειών. ΟΑΕ 6 Οι δείκτες και οι τιμές που αναφέρονται θα οριστικοποιηθούν μετά την ποσοτική εξειδίκευση των παρεμβάσεων οι οποίες θα καθοριστούν ανά Άξονα Προτεραιότητας, σε επίπεδο Μέτρου και ράσεων 7 Οι ενδεικτικές τιμές βάσης που παρουσιάζονται προέρχονται από στοιχεία της αποτίμησης των δράσεων στον τομέα της απασχόλησης κατά την περίοδο 2001-2007 14
Πιστοποιημένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης Φορείς του ημοσίου, Νομικά Πρόσωπα ημοσίου ικαίου και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ικαίου που τελούν υπό την εποπτεία του ημοσίου, που έχουν δραστηριοποιηθεί στο παρελθόν έχοντας εφαρμόσει αποδεδειγμένα σχετικές δράσεις. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κοινωνικού τομέα με εμπειρία στην παροχή συναφών υπηρεσιών που αποδεικνύεται από τη συμμετοχή τους στην υλοποίηση Εθνικών ή Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και γενικότερα τη δραστηριοποίησή τους, εντός της χώρας, σε ανάλογο τομέα. Οργανώσεις Σύλλογοι των ωφελουμένων. Αναπτυξιακές Συμπράξεις βάσει του άρθ. 18 του ν. 4019/2011 (ΦΕΚ 216/Α) 4.3 ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 4: ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 4.3.1 ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΆΞΟΝΑ Η κεντρική επιδίωξη που αφορά στην εκπαίδευση των Ρομά είναι η ένταξη των παιδιών στη σχολική πραγματικότητα με στόχο τη μείωση της σχολικής διαρροής και αποτυχίας και τη διάχυση της εκπαίδευσης τους σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα την αύξηση του επιπέδου του κοινωνικού, πολιτιστικού και λειτουργικού εγγραμματισμού τους. Επίσης, αναφορικά με τους ενήλικες βασικό στόχο αποτελεί η μείωση του αναλφαβητισμού με ταυτόχρονη αύξηση του λειτουργικού εγγραμματισμού τους, τουλάχιστον στις κατηγορίες ανάγνωσης και γραφής καθώς και του αριθμητισμού. 4.3.2 ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ Ο πληθυσμός των Ρομά βιώνει έναν ιδιότυπο κοινωνικό αποκλεισμό, με εμφανέστατα αποτελέσματα τόσο στους δείκτες απασχόλησης και τους οικονομικούς, όσο και στις συνθήκες διαβίωσης - κυρίως στους καταυλισμούς -, στο τρόπο ζωής του πληθυσμού και στην εκπαίδευσή του. Η σχολική κατάσταση των Τσιγγανοπαίδων, αιτία και αποτέλεσμα του τρόπου ζωής των Ρομά και του κοινωνικού αποκλεισμού τους, εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από: έλλειψη προσχολικής αγωγής καθυστέρηση εγγραφής και έναρξης της εκπαιδευτικής διαδικασίας μικρό ποσοστό εγγραφής στο σχολείο ελλιπής παρακολούθηση και συχνές διαρροές χαμηλή επίδοση πρόωρη διακοπή της υποχρεωτικής φοίτησης ρατσιστικές συμπεριφορές από το σχολικό περιβάλλον. 15
Ως εκ τούτου οι στόχοι που τίθενται είναι: 1. Η διασφάλιση της φοίτησης και η καταπολέμηση της σχολικής διαρροής των παιδιών Ρομά 2. Η σχολική ένταξη των μαθητών Ρομά σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης και η μείωση της σχολικής αποτυχίας 3. Η καταπολέμηση των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων των τοπικών κοινωνιών, καθώς και της εκπαιδευτικής και μαθητικής κοινότητας 4. Η αύξηση του επιπέδου του κοινωνικού, πολιτιστικού και λειτουργικού εγγραμματισμού των Ρομά και ένταξή τους στο κοινωνικό πλαίσιο 5. Η ενδυνάμωση της σχέσης των οικογενειών Ρομά με το σχολείο και η προβολή των θετικών επιδράσεων της εκπαίδευσης στη ζωή των Ρομά 4.3.3 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΜΕΤΡΟ Μέτρο 1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ιερεύνηση αναγκών και υλοποίηση βελτιώσεων των σχολικών υποδομών ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΕΙ ΙΚΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ - Καταλληλότητα κτιρίων - Επαρκής σχολικός εξοπλισμός - ιασφάλιση πρόσβασης μαθητών Ρομά στο σχολείο Μέτρο 2 Μέτρο 3 Μέτρο 4 Ενίσχυση και στήριξη της φοίτησης των παιδιών Ρομά στην Προσχολική Εκπαίδευση Συστημική παρέμβαση για την παρακολούθηση της εγγραφής και φοίτησης παιδιών ρομά στις υποχρεωτικές βαθμίδες εκπαίδευσης Εκπαιδευτική στήριξη των μαθητών Ρομά και δράσεις κοινωνικής ένταξης - Προγράμματα ενίσχυσης κοινωνικών δεξιοτήτων των νηπίων μαθητών Ρομά με στόχο την ομαλή σχολική ένταξη - Σεμινάρια Προαγωγής Υγείας - Προγράμματα ενδυνάμωσης της σχέσης οικοας Ρομά - Σχολείου - Παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού σε νηπιαγωγεία με μαθητές Ρομά - Μελέτη για την ανάπτυξη Μηχανισμού Παρακολούθησης και Καταγραφής του πληθυσμού - Ανάπτυξη του Μηχανισμού Παρακολούθησης και Καταγραφής - Εργαλεία παρακολούθησης εγγραφών και αξιολόγησης ποιότητας και συχνότητας φοίτησης - Ίδρυση τάξεων Υποδοχής - Θερινά υποστηρικτικά τμήματα - Σεμινάρια ενημέρωσης σχετικά με τα δικαιώματα των παιδιών - Ενημέρωση για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και πρόληψης 16
Μέτρο 5 Μέτρο 6 Μέτρο 7 ράσεις Στήριξης για τους Εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων υποχρεωτικής εκπαίδευσης Ενίσχυση της Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Ενηλίκων και Ειδική μέριμνα για τα παιδιά ηλικίας 12 17 που εμφανίζουν ποσοστά διαρροής Παροχή κινήτρων για Ένταξη και Επιτυχημένη Φοίτηση στη β θμια και γ θμια Εκπαίδευση παιδικών/εφηβικών κυήσεων με έμφαση στην ισότητα των φύλων - Προγράμματα για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας - Ανάπτυξη εξωσχολικών δραστηριοτήτων με έμφαση σε ειδικές δεξιότητες (π.χ. μουσική, χορός, μαθηματικά) - Στήριξη οικογενειών Ρομά με διαμεσολαβητές, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, κ.λ.π. - Προγράμματα Επιμόρφωσης και Ευαισθητοποίησης - Παροχή Στήριξης και Συμβουλευτικής των Εκπαιδευτικών μέσω Ψυχολόγων και Κοινωνικών Λειτουργών - ιερεύνηση της δυνατότητας μοριοδότησης για εκπαιδευτικούς που εργάζονται σε σχολεία με μαθητικό πληθυσμό Ρομά μεγαλύτερο του 30% - Ενημέρωση και παρότρυνση για συμμετοχή των νέων 18 30 ετών σε Σχολεία 2ης Ευκαιρίας και Κέντρα Επιμόρφωσης Ενηλίκων - Ιδιαίτερη μέριμνα για τη συμμετοχή των γυναικών Ρομά στα παραπάνω προγράμματα - Ειδικά σεμινάρια δια βίου κατάρτισης σε θέματα διαχείρισης προσωπικού και οικογενειακού εισοδήματος (micro financing) και εκμάθησης Τεχνών με στόχο την ενίσχυση της εκπαίδευσης των γυναικών - Ανάπτυξη Μηχανισμού Παρακολούθησης και Στήριξης των μαθητών ηλικίας 12-17 που εντάσσονται καθυστερημένα ή επανεντάσσονται στο εκπαιδευτικό σύστημα - Θεσμοθέτηση χρηματικά κλιμακούμενων βραβείων ανάλογα με τη βαθμίδα επιτυχούς ολοκλήρωσης κάθε κύκλου σπουδών 17
Μέτρο 8 Ενημέρωση και Ευαισθητοποίηση τοπικών κοινοτήτων σε θέματα Ρομά - ιάδοση καλών πρακτικών των παιδιών που ωφελήθηκαν σε κοινότητες Ρομά - Οργάνωση πολιτισμικών δράσεων και σχολικών διαγωνισμών σε ειδικές δεξιότητες με ειδική πρόβλεψη ποσοστού μαθητών Ρομά που θα βραβεύονται. - Βιωματικά Σεμινάρια και Ημερίδες για ευαισθητοποίηση στα δικαιώματα των Ρομά - ράσεις προβολής της κουλτούρας Ρομά με συμμετοχή 30% πληθυσμού Ρομά 4.3.5 ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΤΟΜΕΑ ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΡΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΕΤΠΑ ΕΚΤ ΤΑΜΕΙΟ ΣΥΝΟΧΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ Ι ΙΩΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟ ΧΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΗΜΟΣΙΑ ΑΠΑΝΗ (σε εκ. ευρώ) ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 1 Χ Χ 2 Χ 3 Χ 4 Χ 5 Χ 6 Χ 7 Χ 8 Χ ΣΥΝΟΛΟ Σε ότι αφορά στη χρηματοδότηση των δράσεων στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για τους Ρομά, από τον Σεπτέμβρη του 2010 και μέχρι το 2013 υλοποιούνται με τη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ δύο Προγράμματα υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας με συνολικό προϋπολογισμό 11.287.500 ευρώ. Το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των Παιδιών Ρομά» με δικαιούχο το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και προϋπολογισμό 8.387.500 και το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά στη Μακεδονία και Θράκη» με δικαιούχο το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και προϋπολογισμό 2.900.000. Οι περισσότερες από τις παραπάνω αναφερόμενες δράσεις λαμβάνουν χώρα ήδη μέσω των προγραμμάτων και θα συνεχιστούν και μέχρι το 2013. Επιπλέον πόροι θα δεσμευτούν για την επόμενη περίοδο 2014-2020. 18
4.3.6 ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΟΣΟΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΧΩΝ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ Άξονας Μέτρο Τίτλος είκτη 8 Τιμή βάσης 9 Τιμή Στόχος 2016 10 Τιμή Στόχος 2020 1 ιερεύνηση αναγκών και υλοποίηση Αριθμός σχολείων με επαρκή αριθμό αιθουσών και σχολικό εξοπλισμό -- 20% 50% ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ βελτιώσεων των σχολικών υποδομών Αριθμός μαθητών που μεταφέρονται από τον τόπο κατοικίας στα σχολεία φοίτησης 2 Ενίσχυση και στήριξη 1. Αριθμός προγραμμάτων για την 1 2 2 της φοίτησης των ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών Ρομά στην νηπίων Ρομά Προσχολική 2. Αριθμός Σχολείων που -- 20% 40% Εκπαίδευση πραγματοποιήθηκαν Σεμινάρια Αγωγής Υγείας 3. Ποσοστό οικογενειών Ρομά που θα 20% 30% συμμετέχουν σε προγράμματα -- ενδυνάμωσης της σχέσης νειας - Σχολείου 40% 90% 4. Αριθμός νηπιαγωγείων που θα -- παραλάβει εκπαιδευτικό υλικό 3 Συστημική παρέμβαση για την παρακολούθηση της εγγραφής και φοίτησης παιδιών Ρομά στις υποχρεωτικές βαθμίδες εκπαίδευσης 8 Οι δείκτες και οι τιμές που αναφέρονται θα οριστικοποιηθούν μετά την ποσοτική εξειδίκευση των παρεμβάσεων οι οποίες θα καθοριστούν ανά Άξονα Προτεραιότητας, σε επίπεδο Μέτρου και ράσεων 9 Οι ενδεικτικές τιμές βάσης που παρουσιάζονται προέρχονται από στοιχεία της αποτίμησης των δράσεων στον τομέα της εκπαίδευσης κατά την περίοδο 2001-2007, που πραγματοποιήθηκε κατά την Α Φάση του Έργου. 10 Οι ενδεικτικές τιμές στόχος που παρουσιάζονται αναφέρονται σε χρονικό ορίζοντα δεκαετίας. 19