ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΣΤΑ ΓΟΝΙΔΙΑ Κοντού Κ., Αυγερινάκη Π., Σουλτάτη Α., Ιακωβίδου Χ., Μαλέγγου Κ., Δανδίκα Μ., Αθανασιάδου Κ., Αράπη Έ., Τατάκη Σ., Μπαγκλαρίδου Λ., Μιχαηλίδου Γ., Χράντα Κ. Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας Email: koralia1996@hotmail.com Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ζαρφτζιάν Μαριλένα Καθηγήτρια Βιολογίας, Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας mazarf12@gmail.com Περίληψη Η εργασία μας έχει ως κύριο θέμα την ποικιλομορφία των γενετικών χαρακτηριστικών στον άνθρωπο. H έρευνα πραγματοποιήθηκε από 8 μαθητές της Ά λυκείου. Ο δειγματικός μας χώρος είναι οι 300 μαθητές του Πειραματικού Γυμνασίου και Λυκείου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, ηλικίας από 12 έως 18 ετών. Η ομάδα μας επισκέφτηκε όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου και κατέγραψε με την βοήθεια ερωτηματολογίου την εμφάνιση ή απουσία κάποιων σωματικών χαρακτηριστικών: χρώμα μαλλιών, χρώμα ματιών, μαλλιά με κορυφή ή χωρίς, αναδίπλωση ή μη της γλώσσας, λακκάκια στο μάγουλο, λακκάκια στο πηγούνι, λοβοί ελεύθεροι ή κολλημένοι, αντίχειρας όρθιος ή με κάμψη, δεξιοχειρία και αριστεροχειρία. Μετά τη συλλογή των δεδομένων, αποτυπώθηκαν γραφικά τα αποτελέσματα και έγινε η επεξεργασία τους. Συσχετίστηκαν τα δεδομένα με το είδος του γονιδίου από το οποίο εξαρτώνται, δηλαδή αν οφείλονται σε επικρατές ή υπολειπόμενο γονίδιο. Σε όλες τις περιπτώσεις τα επικρατή χαρακτηριστικά εμφανίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα σε σχέση με τα υπολειπόμενα, εκτός από το χαρακτηριστικό «κορυφή στα μαλλιά». ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: γενετική, αλληλόμορφα γονίδια, ποικιλομορφία, άνθρωπος ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γενετική είναι κλάδος της βιολογίας που μελετά τους νόμους της κληρονομικότητας, δηλαδή της μεταβίβασης των γενετικών χαρακτηριστικών από τους γονείς στους απογόνους τους. Τα κληρονομικά μας χαρακτηριστικά καθορίζονται από τα αλληλόμορφα γονίδια τα οποία συναντώνται σε διαφορετικές μορφές και μπορεί να είναι είτε επικρατή είτε υπολειπόμενα. Η βιοποικιλότητα που απαντάει στους οργανισμούς είναι μεγάλη, χωρίς πάντα να υπάρχει προφανής σχέση σκοπιμότητας. Το ερέθισμα για να γίνει η απαρχή της εργασίας μας ήταν η επιθυμία μας να ασχοληθούμε με έναν από τους πιο γοητευτικούς κλάδους της βιολογίας, την γενετική. Ως βιολογική ποικιλότητα, βιοποικιλότητα, ορίζουμε κυρίως το σύνολο των γονιδίων, των βιολογικών ειδών, των οικοσυστημάτων και των πολιτισμών μιας περιοχής. Ο
μεγάλος αριθμός και η ποικιλομορφία των σύγχρονων μορφών ζωής στη Γη είναι το αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρόνων εξελικτικής ιστορίας. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Xωριστήκαμε σε ομάδες και επισκεφτήκαμε όλα τα 6 τμήματα του Προτύπου Πειραματικού Λυκείου και Γυμνασίου Πανεπιστημίου Μακεδονίας και αντλήσαμε πληροφορίες για κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσώπου και χεριού : χρώμα μαλλιών, χρώμα ματιών, μαλλιά με κορυφή ή χωρίς, αναδίπλωση ή μη της γλώσσας, λακκάκια στο μάγουλο, λακκάκια στο πηγούνι, λοβοί ελεύθεροι ή κολλημένοι, αντίχειρας όρθιος ή με κάμψη, δεξιοχειρία και αριστεροχειρία. Στη συνέχεια τα επεξεργαστήκαμε και τα παρουσιάζουμε γραφικά : 11% 89% Καστανά / Μαύρα μαλλιά Ξανθά μαλλιά ΚΑΣΤΑΝΑ / ΜΑΥΡΑ ΚΑΙ ΞΑΝΘΑ ΜΑΛΛΙΑ 72% 28% Μαλλιά με κορυφή Μαλλιά χωρίς κορυφή ΜΑΛΛΙΑ ΜΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΚΟΡΥΦΗ
33% Αναδίπλωση γλώσσας 67% Μη αναδίπλωση γλώσσας ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ Η ΜΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 23% Λακκάκι στο μάγουλο 77% χωρίς λακκάκι στο μάγουλο ΛΑΚΚΑΚΙΑ ΣΤΟ ΜΑΓΟΥΛΟ 23% Καστανά/Μαύρα μάτια Γαλανά/Πράσινα μάτια 77% ΚΑΣΤΑΝΑ / ΜΑΥΡΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΝΑ / ΠΡΑΣΙΝΑ ΜΑΤΙΑ
44% 56% Όρθιος αντίχειρας Κάμψη αντίχειρα ΑΝΤΙΧΕΙΡΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΨΗ 12% εξιοχειρία Αριστοχειρία 88% ΔΕΞΙΟΧΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡΑ 14% Λακκάκι στο πηγούνι 86% χωρίς λακκάκι στο πηγούνι ΛΑΚΚΑΚΙΑ ΣΤΟ ΠΗΓΟΥΝΙ
27% Λοβοί αυτιών ελεύθεροι Λοβοί αυτιών κολλημένοι 73% ΛΟΒΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΛΛΗΜΕΝΟΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΣΤΑΝΑ (ΜΑΥΡΑ ΜΑΛΛΙΑ) και ΞΑΝΘΑ ΜΑΛΛΙΑ Παρατηρείται ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων εμφανίζουν το χαρακτηριστικό των καστανών μαύρων μαλλιών σε μεγαλύτερη συχνότητα καθώς το ποσοστό του χαρακτηριστικού των καστανών / μαύρων μαλλιών είναι 89% έναντι 11% των ξανθών μαλλιών. Ως γνωστό, το γονίδιο για τα καστανά / μαύρα μαλλιά είναι επικρατές και το γονίδιο για τα ξανθά μαλλιά υπολειπόμενο. Το χαρακτηριστικό των ξανθών μαλλιών δεν είναι σύνηθες στις Μεσογειακές χώρες όπως είναι η Ελλάδα, σε αντίθεση με τις βορειότερες χώρες και έτσι ερμηνεύεται το αποτέλεσμα ΚΑΣΤΑΝΑ (ΜΑΥΡΑ) ΚΑΙ ΓΑΛΑΝΑ (ΠΡΑΣΙΝΑ) ΜΑΤΙΑ Σε μεγαλύτερο βαθμό παρουσιάζεται το χαρακτηριστικό των καστανών (μαύρων) ματιών. Ως γνωστό το γονίδιο για τα καστανά (μαύρα) μάτια είναι επικρατές ενώ το γονίδιο για τα γαλανά (πράσινα) μάτια υπολειπόμενο καθώς το 77% των ερωτηθέντων είναι με καστανά μάτια ενώ το 23% των ερωτηθέντων είναι με γαλανά ή πράσινα μάτια. Όπως παρατηρήθηκε, τα άτομα με ξανθά μάτια έχουν συνήθως γαλανά ή πράσινα μάτια. Φυσικά, υπάρχουν εξαιρέσεις όπως άτομα με καστανά μαλλιά και γαλανά μάτια.
ΚΟΡΥΦΗ ΚΑΙ ΜΗ ΚΟΡΥΦΗ ΣΤΑ ΜΑΛΛΙΑ Tο χαρακτηριστικό «μη κορυφή στα μαλλιά» παρουσιάζεται σε μεγαλύτερο βαθμό, καθώς το 72% των ερωτηθέντων παρουσίασαν αυτό το χαρακτηριστικό σε σύγκριση με το 28% που εμφάνισε το χαρακτηριστικό της κορυφής. Ως γνωστό το χαρακτηριστικό της κορυφής στα μαλλιά είναι επικρατές ενώ το χαρακτηριστικό της μη κορυφής είναι υπολειπόμενο. Επομένως, είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό το οποίο, παρόλο που είναι επικρατές γονίδιο, εμφανίζεται σε μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με το υπολειπόμενο γονίδιο στον συγκεκριμένο δειγματικό μας χώρο. ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ Η ΜΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Η αναδίπλωση της γλώσσας οφείλεται σε επικρατές γονίδιο και η μη αναδίπλωση σε υπολειπόμενο γονίδιο. Έτσι, στον συγκεκριμένο δειγματικό μας χώρο το 67% των ατόμων εμφανίζουν το χαρακτηριστικό της αναδίπλωση ς της γλώσσας σε σύγκριση με το 33% του γονιδίου της μη αναδίπλωσης της γλώσσας. ΛΑΚΚΑΚΙΑ ΣΤΟ ΜΑΓΟΥΛΟ Είναι εμφανές ότι σε μεγαλύτερο βαθμό παρουσιάζεται το χαρακτηριστικό «χωρίς λακκάκια στο μάγουλο» αφού το ποσοστό είναι 77% έναντι σε 23% που αντιστοιχεί στα «λακκάκια στο μάγουλο». ΛΑΚΚΑΚΙΑ ΣΤΟ ΠΗΓΟΥΝΙ Παρατηρούμε πως το χαρακτηριστικό «χωρίς λακκάκια στο πηγούνι» είναι επικρατές στον δειγματικό μας χώρο και το χαρακτηριστικό «με λακκάκι στο πηγούνι» είναι υπολειπόμενο καθώς το 86% των ερωτηθέντων εμφανίζουν το γονίδιο των «χωρίς λακκάκια», ενώ το 14% εμφανίζει λακκάκια.
ΛΟΒΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΚΑΙ ΜΗ Σύμφωνα με την έρευνα που κάναμε, φτάσαμε στο συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι ερωτηθέντες διαθέτουν το γονίδιο ελευθέρων λοβών και λίγοι ήταν αυτοί που διέθεταν κολλημένους λοβούς. Στην συγκεκριμένη περίπτωση το 73% έχει λοβούς αυτιών ελεύθερους και το 27% λοβούς αυτιών κολλημένους. ΑΝΤΙΧΕΙΡΑΣ ΜΕ Η ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΨΗ Παρατηρούμε ότι το 56% των ερωτηθέντων έχει όρθιο αντίχειρα και το 44% μπορεί να κάμψει τον αντίχειρα του. ΔΕΞΙΟΧΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡΑ Είναι εμφανής ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων παρουσιάζει το φαινόμενο της δεξιοχειρίας με ποσοστό 88%. Το υπόλοιπο 12% είναι αυτό το οποίο χρησιμοποιεί το αριστερό χέρι για τις καθημερινές του ανάγκες. Συμπεράσματα Συνολικά τα επικρατή γονίδια εμφανίζονται με ποσοστά από 56% έως 89% ενώ τα υπολειπόμενα γονίδια εμφανίζονται με ποσοστά από 11% ως 44%. Μοναδική εξαίρεση εμφανίζεται στο χαρακτηριστικό «κορυφή των μαλλιών» όπου η ύπαρξη κορυφής (επικρατές γονίδιο) απαντά λιγότερο από το αντίστοιχο υπολειπόμενο (μη κορυφή). Δυστυχώς δεν κατορθώσαμε να βρούμε αντίστοιχα δεδομένα από άλλα ελληνικά σχολεία, παρόλες τις προσπάθειές μας. Προσπαθήσαμε επίσης να βρούμε βιβλιογραφικά δεδομένα για τα χαρακτηριστικά αυτά, στον ελλαδικό χώρο, χωρίς όμως επιτυχία. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον, και θα το προσπαθήσουμε στο μέλλον, να γίνει σύγκριση των αποτελεσμάτων με αντίστοιχα δεδομένα άλλων ελληνικών περιοχών και ιδίως νησιών. Παρόλες τις δυσκολίες και το φόρτο της παραπάνω δουλειάς, ήταν κάτι που το ευχαριστηθήκαμε πολύ. Καταφέραμε να συνδυάσουμε έρευνα και επεξεργασία αποτελεσμάτων, να συνεργαστούμε αρμονικά και κυρίως να βγούμε από την τάξη και τα στερεότυπά της. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ιστοσελίδα Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς (Κ.Π.Ε)
http://kpe-kastor.kas.sch.gr/ AΛΕΠΟΡΟΥ-ΜΑΡΙΝΟΥ Β.,ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΙΤΗΣ Α.,ΚΟΜΗΤΟΠΟΥΛΟΥ Α.,ΠΙΑΛΟΓΛΟΥ Π.,ΣΓΟΥΡΙΤΣΑ Β.(2010): Βιολογία Θετικής κατεύθυνσης Γ Λυκείου