Επισκόπηση της Υφιστάµενης Κατάστασης της Ηλικιακής ιάρθρωσης των Πληθυσµών και της Τουριστικής Τάσης των Ατόµων Τρίτης Ηλικίας

Κ EΦΑΛΑΙΟ Α 2 Επισκόπηση της Υφιστάµενης Κατάστασης της Ηλικιακής ιάρθρωσης των Πληθυσµών και της Τουριστικής Τάσης των Ατόµων Τρίτης Ηλικίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Επισκόπηση της Υφιστάµενης Κατάστασης της Ηλικιακής ιάρθρωσης των Πληθυσµών και της Τουριστικής Τάσης των Ατόµων Τρίτης Ηλικίας 2.1. Εξέλιξη της Ηλικιακής ιάρθρωσης των Πληθυσµών. Ο παγκόσµιος πληθυσµός έχει ήδη παρουσιάσει µια σηµαντική τάση γήρανσης, πράγµα το οποίο κατά τον Οργανισµό Ηνωµένων Εθνών 43 οφείλεται στην ταυτόχρονη εµφάνιση χαµηλών επιπέδων γονιµότητας και θνησιµότητας τόσο στις αναπτυγµένες όσο και στις αναπτυσσόµενες χώρες. Με βάση την τελευταία Έκθεση (1999) της παραπάνω ιεύθυνσης Πληθυσµού των Ηνωµένων Εθνών, έχουν προκύψει, µεταξύ πολλών άλλων, τέσσερα σηµαντικά συµπεράσµατα για τη γήρανση του παγκόσµιου πληθυσµού: - Η γήρανση των πληθυσµών είναι φαινόµενο πρωτοφανές στην παγκόσµια ιστορία. - Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο και δεν αφορά µόνο ορισµένες περιοχές ή χώρες. - Έχει σημαντικότατες συνέπειες για όλες τις πτυχές του βίου των ανθρώπων. - Η γήρανση των πληθυσµών έχει βάθος χρόνου και δεν είναι ένα παροδικό φαινόµενο. Στα επόµενα προβαίνουµε σε ανάλυση της ηλικιακής διάρθρωσης του συνολικού πληθυσµού όχι µόνο σε παγκόσµιο επίπεδο αλλά και κατά περιοχές και ιδιαίτερα για περιοχές ή χώρες 44 από όπου σήµερα προέρχονται µεγάλα τουριστικά ρεύµατα. Η ηλικιακή διάρθρωση του παγκόσµιου πληθυσµού διακρίνεται σε πέντε µεγάλες οµάδες, τις ακόλουθες: α) Ηλικίες από 0 έως 14 ετών. β) Ηλικίες από 15 έως 29 ετών. γ) Ηλικίες από 30 έως 54 ετών. δ) Ηλικίες από 55 έως 79 ετών. ε) Ηλικίες άνω των 80 ετών. Ο διαχωρισµός έγινε µε σκοπό να εξυπηρετηθεί το αντικείµενο της παρούσας µελέτης που είναι ο τουρισµός των ατόµων της τρίτης ηλικίας. ιακρίναµε, όπως ήδη αναφέρθηκε στην εισαγωγή, την ηλικία των ατόµων που είναι άνω των 55 ετών σε δύο µεγάλα σύνολα. Το ένα περιλαµβάνει τις ηλικίες από 55 έως 79 ετών και το άλλο περιλαµβάνει τα άτοµα άνω των 80 ετών. Η διαίρεση αυτή έγινε µε το σκεπτικό ότι οι ηλικιωµένοι που δεν έχουν ξεπεράσει τα 80 έτη, είναι αυτοί που κατά κανόνα ταξιδεύουν (ή µπορούν να ταξιδέψουν) εκτός της χώρας τους. Οι άνω των 80 ετών είναι σχετικά λίγοι σε αριθµό και επί πλέον ταξιδεύουν κατά κανόνα εντός της 43 Ηνωµένα Έθνη, Population Division, DESA, World Population Ageing 1950-2000. 44 Στο τέλος της µελέτης παρατίθεται Παράρτηµα Πινάκων µε τον πληθυσµό των διαφόρων χωρών, χρήσιµο για το µάρκετινγκ του τουρισµού κατά ηλικία και φύλο. 41

χώρας. Η καταναλωτική συµπεριφορά των τελευταίων είναι µικρής σχετικά σηµασίας και αποτελεί αντικείµενο του εσωτερικού τουρισµού. Κρίναµε επίσης απαραίτητο να προβούµε και σε µια περισσότερο αναλυτική παρουσίαση των ηλικιωµένων κατά ηλικιακές οµάδες (seniors by age group). Πιο συγκεκριµένα σχηµατίσαµε τα εξής έξη (6) υποσύνολα: - α) 55-59 - β) 60-64 - γ) 65-69 - δ) 70-74 - ε) 75-79 - στ) 80 ετών και άνω. Για τα έτη 2010 και 2020 λάβαµε τις εκτιµήσεις των Ην. Εθνών που έγιναν µε βάση τη MEDIUM VARIANT (ενδιάµεση παραλλαγή) για όλες τις κατηγορίες και για όλες τις χώρες. Τα ευρήµατά µας τόσο για τον παγκόσµιο πληθυσµό όσο και για τον πληθυσµών της Ευρώπης, των ΗΠΑ, του Καναδά και της Ιαπωνίας παρουσιάζονται στους πίνακες 2.1 έως και 2.11. 2.1.1. Η κατά ηλικιακό κλιµάκιο κατανοµή του παγκόσµιου πληθυσµού. Όπως παρατηρούµε από τον Πίνακα 2.1., ήδη από το 1950 ο παγκόσµιος πληθυσµός έχει παρουσιάσει τάση γήρανσης που γίνεται συνεχώς και εντονότερη µε το πέρασµα του χρόνου. Οι άνω των 55 ετών ηλικιωµένοι αντιπροσώπευαν έτος 1950 το 11,74% του παγκόσµιου πληθυσµού (295,6 εκ. άτοµα). Κλιµάκιο Πίνακας 2.1. Ηλικιακή Σύνθεση του Παγκόσμιου Πληθυσμού 0-54 55-79 80+ 55+ Σύνολο 0-54 55-79 80+ Σύνολο Παγκόσμιος Πληθυσμός (σε χιλ.) Ποσοστιαία Κατανομή 55+ 1950 2223888 281826 13781 295607 2519495 88,27% 11,19% 0,55% 11,74% 2000 5240568 746900 69247 816147 6056715 86,52% 12,33% 1,14% 13,47% 2010 5761432 963079 101225 1064304 6825736 84,41% 14,11% 1,48% 15,59% 2020 6172939 1270745 135594 1406339 7579278 81,44% 16,77% 1,79% 18,56% 2050 6828641 2114644 378966 2493610 9322251 73,25% 22,68% 4,07% 26,75% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από τα Ην. Έθνη, Διεύθυνση Πληθυσμού 42

Διάγραμμα 2.1. Ηλικιακή Σύνθεση του Παγκόσμιου Πληθυσμού (Ποσοστιαία Κατανομή) 100,00% ------------------------------------------------------------------ 90,00% ------------------------------------------------------------------ 80,00% ------------------------------------------------------------------ Ηλικία 54 70,00% ------------------------------------------------------------------ 60,00% ------------------------------------------------------------------ 50,00% ------------------------------------------------------------------ 40,00% ------------------------------------------------------------------ 30,00% ------------------------------------------------------------------ Ηλικία: 55-79 20,00% ------------------------------------------------------------------ 10,00% ------------------------------------------------------------------ Ηλικία > 80 0,00% ------------------------------------------------------------------ 1950 2000 2010 2020 2050 Το ποσοστό αυτό κατά το έτος 2000 έγινε 13,47% (816,1 εκ. άτοµα) και το έτος 2020 αναµένεται να ανέλθει στο 18,56% (1406,3 εκ. άτοµα). Τέλος, κατά το έτος 2050 προβλέπεται το ποσοστό αυτό να ανέλθει στο 26,75% (2493,6 εκ. άτοµα). Εάν εξετάσουµε την εξέλιξη της ηλικιακής διάρθρωσης των ηλικιωµένων διακρίνοντάς τους ως προς το βαθµό της αναµενόµενης τουριστικής τους δραστηριότητας 45, παρατηρούµε ότι: α) Περίοδος: 1950-2000 1. Η πρώτη κατηγορία ηλικιωµένων (55-79 ετών) αποτελούσε το έτος 1950 το 11,2% του παγκόσµιου πληθυσµού και αριθµούσε 281,2 εκ. άτοµα. Μέσα στην 50-ετία (1950-2000) το ποσοστό αυτό έγινε 12,3%. Έτσι, το έτος 2000 αριθµούσε 746,8 εκ. άτοµα. Αναλύοντας παραπέρα (κατά µερικότερες κατηγορίες) την πρώτη ηλικιακή οµάδα (55-79 ετών), παρατηρούµε ότι η ανά 5-ετία κατηγοριοποίηση φανερώνει ότι η πρώτη 5-ετία (55-59) περιελάµβανε το µεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωµένων (Πίν. 2.4.) και κατά το έτος 2000 αριθµούσε 210,2 εκ. άτοµα. Τα σχετικά ποσοστά των επόµενων 5-ετιών είναι µικρότερα και βαίνουν φθίνοντα. Έτσι, η δεύτερη 5-ετία (60-64) περιελάµβανε κατά το ίδιο έτος (2000) το 3,09% του παγκόσµιου πληθυσµού (187,2 εκ. άτοµα), 45 Το πρώτο και πλέον τουριστικά ενεργό ηλικιακό κλιµάκιο αποτελείται από τα άτοµα που έχουν ηλικία από 55 έως 69 ετών. εύτερο έρχεται το κλιµάκιο των ατόµων που έχουν ηλικία από 70 έως 80 ετών. Τρίτο είναι το κλιµάκιο που περιλαµβάνει τα άνω των 80 ετών άτοµα τα οποία, πλην εξαιρέσεων, δεν παρουσιάζουν τουριστικό ενδιαφέρον. 43

η τρίτη 5-ετία (65-69) περιλάµβανε το 2,52% του παγκόσµιου πληθυσµού και αριθµούσε κατά το έτος αυτό 152,6 εκ. άτοµα. Οι 5-ετίες 70-74 και 75-79 αποτελούσαν από κοινού, το 3,25% του πληθυσµού (196,8 εκ. άτοµα). 2. Η δεύτερη κατηγορία (80 ετών και άνω) που έχει µηδαµινό τουριστικό ενδιαφέρον, περιείχε το έτος1950 το 0,5% του πληθυσµού (13,8 εκ. άτοµα). Κατά το έτος 2000 η κατηγορία αυτή περιελάµβανε το 1,14% του παγκόσµιου πληθυσµού (69,2 εκ. άτοµα). Πίνακας 2.2. Παγκόσμιος Πληθυσμός σε χιλ. Άτομα και Σύνθεση κατά Ηλικία 1950 1980 2000 2020 Χιλ. % Χιλ. % Χιλ. % Χιλ. % Ηλικίες 2.519.497 100,0% 4429747 100,00% 6.056.713 100,0% 7.579.279 100,0% Μεγάλα υποσύνολα: 0-14 863.803 34,28% 1553623 35,07% 1.814.524 29,96% 1.907.717 25,17% 15-29 653.306 25,93% 1193052 26,93% 1.561.667 25,78% 1.779.293 23,48% 30-54 706.781 28,05% 1147861 25,91% 1.864.375 30,78% 2.485.930 32,80% 55-79 281.826 11,19% 499290 11,27% 746.900 12,33% 1.270.745 16,77% 80 και άνω 13.781 0,5% 35921 0,81% 69.247 1,1% 135.594 1,8% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: United Nations, World Population Prospects: The 2000 Revision, Vol. II. β) Περίοδος: 2000-2020 Αν η προηγούµενη περίοδος µας έδειξε την τάση που έχει η ηλικιακή διάρθρωση του παγκόσµιου πληθυσµού, η εικοσαετία 2000/20 46 έχει µεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον διότι κατ αυτήν πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες από πλευράς τόσο του ιδιωτικού όσο και του δηµόσιου τοµέα, για την προώθηση του τουρισµού. Οι επιχειρήσεις δηλαδή, πρέπει να κάνουν τις απαραίτητες ανταγωνιστικές επενδύσεις και το κράτος να έρθει αρωγός στη δηµιουργία υποδοµών αλλά και στην κατάλληλη προώθηση του τοµέα διεθνώς ώστε να µεγιστοποιηθεί το αναµενόµενο όφελος από τον τουρισµό. 46 Η ανοδική τάση που παρουσιάζει το ηλικιακό σύνολο 55-79 έχει ουσιαστικά ξεκινήσει από το 1980 όπου το ποσοστό των ατόµων που έχουν ηλικία άνω των 55 ετών συνεχώς αυξανόταν από το έτος εκείνο και µετά. Έτσι, από 11,19% το 1950 έφθασε στο 11,27% το 1980, όπου στη συνέχεια αυξάνεται µε σχεδόν σταθερή τάση και το 1990 έγινε 11,75% και, τέλος, το 2000 έγινε 12,33%. 44

1. Για την πρώτη κατηγορία ηλικιωµένων (55-79) αναµένεται ότι το ποσοστό της στο σύνολο του παγκόσµιου πληθυσµού θα αυξηθεί και θα φθάσει στο 16,77 %. Τούτο σηµαίνει ότι κατά το έτος 2020, θα υπάρχουν στον πλανήτη µας 1.270,7 εκ. άτοµα ηλικίας µεταξύ 55 και 79 ετών. Η πρώτη 5-ετία (55-59) αναµένεται ότι θα περιλαµβάνει 382,7 εκ. άτοµα (5,05% του πληθυσµού). Η δεύτερη 5-ετία (60-64) θα περιλαµβάνει 317,3 εκ. άτοµα (4,2% του πληθυσµού). Η τρίτη 5-ετία (65-69) θα περιλαµβάνει 263,1 εκ. άτοµα (3,5% του πληθυσµού). Η τέταρτη 5-ετία (70-74) θα περιλαµβάνει το 2,47% του παγκόσµιου πληθυσµού (187,2 εκ. άτοµα) και τέλος, η πέµπτη 5-ετία (75-79) θα περιλαµβάνει το 1,59% του πληθυσµού (120,5 εκ. άτοµα). 2 Η δεύτερη κατηγορία (80+) θα περιλαµβάνει 135,6 εκ. άτοµα (1,8% του πληθυσµού). 2.1.2. Η εξέλιξη των νεότερων ηλικιών (non-seniors) σε παγκόσμιο επίπεδο - H κατηγορία παγκόσµιου πληθυσµού από 30 έως 54 ετών που είναι και η πλέον παραγωγική ηλικία λόγω εµπειρίας και λοιπών ικανοτήτων και η οποία παράγει τα µεγαλύτερα τουριστικά ρεύµατα, σηµείωσε αύξηση του ποσοστού της από 28,05% το 1950 σε 30,78% το 2000. Έτσι, στο τέλος της περιόδου 1950-2000 αριθµούσε 1864,4 εκ. άτοµα. Αναµένεται η κατηγορία αυτή να φθάσει στο 32,8% του παγκόσµιου πληθυσµού το 2020 (ήτοι 2486 εκ. άτοµα). Η κατηγορία αυτή αναµένεται να σηµειώσει τη µεγαλύτερη αύξηση πληθυσµού σε απόλυτους αριθµούς, κατά την περίοδο 2000-2020 (αύξηση: 621,7 εκ. άτοµα). - Η κατηγορία ατόµων από 15 έως 29 ετών (άτοµα που εκπαιδεύονται και εισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία), αποτελούσε το 1950 το 25,93% του πληθυσµού και µειώθηκε σε 25,78% το 2000. Κατά το έτος αυτό (2000) αριθµούσε, η κατηγορία αυτή 1561,7 εκ. άτοµα. - Τέλος, η κατηγορία των παιδιών και νεαρών (έως 14 ετών) αποτελούσε το 1950 το 34,28% του παγκόσµιου πληθυσµού και κατήλθε στο 29,96% το 2000. Αριθµούσε τότε (2000), 1814,5 εκ. άτοµα. Το ποσοστό της αναµένεται να κατέλθει στο 25,17% το έτος 2020 και να αριθµεί 1907,7 εκ. άτοµα. Το συµπέρασµα που συνάγεται από την παραπάνω έρευνα είναι ότι ο παγκόσµιος πληθυσµός γηράσκει και µεταβάλει συνεχώς τη σύνθεσή του, ήδη από το 1950, υπέρ των µεγαλύτερων ηλικιών και φυσικά εις βάρος των µικρότερων. Αυτή η µεταβολή αναµένεται να έχει σηµαντικές συνέπειες για τον τουρισµό και την αντίστοιχη ζήτηση. Στον πίνακα που ακολουθεί (Πίνακας 2.3.) παρουσιάζουµε τη µεταβολή σε εκ. άτοµα αλλά και το ρυθµό µεταβολής του παγκόσµιου πληθυσµού για την περίοδο 2000/2020 κατά µεγάλες ηλικιακές κατηγορίες, ώστε 45

κάθε ενδιαφερόµενος να µπορεί να αντλεί τα στοιχεία που εκείνος θεωρεί κατάλληλα για τις επενδύσεις που σκοπεύει να κάνει, είτε πρόκειται για ατοµική επιχείρηση, είτε για κυβερνητική πολιτική. Ηλικιακά Σύνολα Παγκόσµιου Πληθυσµού Πίνακας 2.3. Μεταβολή Παγκόσμιου Πληθυσμού Μέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής (2000/20) Μεταβολή (εκ. άτοµα) 0-14 0,25% 93,2 15-29 0,65% 217,6 30-54 1,44% 621,5 55-79 2,69% 523,8 80+ 3,42% 66,3 Σύνολο 1,13 1522,4 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων Ην. Εθνών (Μέθοδος µέσης µεταβλητικότητας) 2.1.3 Η Εξέλιξη της διάρθρωσης του πληθυσμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας κατά περιοχές Α) Γενική Εικόνα Για τη µελέτη της διάρθρωσης του πληθυσµού κατά περιοχές τα σχετικά στοιχεία παρατίθενται στον Πίνακα 2.4. Με εξαίρεση την Ιαπωνία στην οποία λόγω του πολέµου, ένα σχετικά µεγαλύτερο ποσοστό πληθυσµού έχει συγκεντρωθεί στα άνω των 55 ετών κλιµάκια (30,1% το 2000), η Ευρώπη 47 είναι η δεύτερη κατά σειρά περιοχή όπου τα ηλικιωµένα άτοµα κατέχουν µεγάλο ποσοστό συµµετοχής στο σύνολο του πληθυσµού (ποσοστό: 25,3%). Ακολουθούν οι ΗΠΑ και ο Καναδάς µε χαµηλότερα ποσοστά (περί το 20%), ενώ στην Κίνα το ποσοστό των άνω των 55 ετών είναι µόνο 13,8% (2000). Τέλος, παρατηρούµε ότι η αύξηση (από το 2000 στο 2020) των σχετικών ποσοστών για όλες τις περιοχές που αναφέρουµε, αναµένεται να ανέλθει κατά µέσον όρο κατά 8 ποσοστιαίες µονάδες. Καθώς η αναλογία των ατόµων τρίτης ηλικίας στο σύνολο του παγκόσµιου πληθυσµού αναµένεται να αυξηθεί κατά την ίδια περίοδο κατά 5 µόνο ποσοστιαίες µονάδες, τούτο σηµαίνει ότι οι άλλες περιοχές του πλανήτη δεν γηράσκουν στον ίδιο βαθµό µε τις προαναφερόµενες. Τα άνω των 55 ετών άτοµα κατά το έτος 2000, ο αναµενόµενος αριθµός τους κατά τα έτη 2010 και 2020 και οι σχετικοί ετήσιοι ρυθµοί µεταβολής για τις περιόδους 2000/10, 2010/20, 2000/20 στις περιοχές Ευρώπης, ΗΠΑ, Καναδά, Κίνας και Ιαπωνίας δίδονται στον Πίνακα 2.5. 47 Περιέχει τη Ρωσία και τις άλλες ανατολικές χώρες. 46

Έτος 2000 Πίνακας 2.4. Ποσοστιαία Κατανομή της Ηλικιακής Σύνθεσης του Πληθυσμού κατά Περιοχές (ΕΥΡΩΠΗ, ΚΑΝΑ ΑΣ, ΗΠΑ, ΚΙΝΑ, ΙΑΠΩΝΙΑ) Ηλικία 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+ Σύνολο- 55+ Σύνολο Πληθυσµού (εκ.) Περιοχές ΚΟΣΜΟΣ 3,47% 3,09% 2,52% 1,96% 1,29% 1,14% 13,48% 6056,7 ΕΥΡΩΠΗ 5,05% 5,54% 4,58% 4,19% 2,99% 2,95% 25,30% 727,3 ΚΑΝΑ ΑΣ 5,19% 4,18% 3,79% 3,33% 2,68% 1,23% 20,40% 30,7 ΗΠΑ 4,85% 3,85% 3,35% 3,11% 2,60% 3,24% 20,99% 283,2 ΚΙΝΑ 3,67% 3,25% 2,75% 1,97% 1,24% 0,90% 13,77% 1275,1 ΙΑΠΩΝΙΑ 6,87% 6,05% 5,58% 4,62% 3,22% 3,75% 30,09% 127,1 Έτος 2010* Ηλικία 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+ Περιοχές Σύνολο- 55+ Σύνολο Πληθυσµού (εκ.) ΚΟΣΜΟΣ 4,49% 3,49% 2,59% 2,08% 1,46% 1,48% 15,59% 6825,7 ΕΥΡΩΠΗ 6,79% 5,86% 4,45% 4,44% 3,25% 4,15% 28,94% 713,2 KANA ΑΣ 6,87% 5,94% 4,37% 3,30% 2,68% 3,80% 26,95% 33,2 ΗΠΑ 6,46% 5,43% 4,00% 2,96% 2,30% 3,63% 24,78% 308,6 ΚΙΝΑ 5,92% 4,13% 2,89% 2,29% 1,61% 1,33% 18,17% 1366,2 ΙΑΠΩΝΙΑ 6,76% 7,79% 6,31% 5,30% 4,52% 6,13% 36,81% 128,2 Έτος 2020* Ηλικία 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+ Σύνολο- 55+ Σύνολο Πληθυσµού (εκ.) Περιοχές: ΚΟΣΜΟΣ 5,05% 4,19% 3,47% 2,47% 1,59% 1,79% 18,56% 7579,3 ΕΥΡΩΠΗ 7,49% 7,01% 6,09% 4,91% 3,35% 5,05% 33,91% 694,9 ΚΑΝΑ ΑΣ 7,61% 7,08% 5,96% 4,84% 3,23% 4,20% 32,92% 35,6 ΗΠΑ 6,81% 6,50% 5,43% 4,28% 2,86% 3,72% 29,59% 334,2 ΚΙΝΑ 6,73% 5,14% 4,84% 3,05% 1,81% 1,84% 23,41% 1446,1 ΙΑΠΩΝΙΑ 6,24% 5,85% 6,46% 7,12% 5,39% 8,91% 39,96% 125,9 * Εκτίµηση από Η. Έθνη (Medium Variant) Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: Ην. Έθνη: World Population Prospects: The 2000 Revision, Vol. II: The Sex and Age Distribution of Population 47

Πίνακας 2.5. Πληθυσμός (εκ. άτομα) άνω των 55 ετών Πληθυσµός (εκ. άτοµα) άνω των 55 ετών Ετήσιος Ρυθµός Μεταβολής Περιοχή/Χώρα 2000 2010 2020 2000/10 2010/20 2000/20 Ευρώπη: 184,0 206,4 253,6 1,15 2,08 1,62 ΗΠΑ: 59,4 76,5 98,9 2,56 2,60 2,58 Καναδάς: 6,3 8,9 11,7 3,51 2,77 3,14 Κίνα: 175,6 248,2 338,5 3,52 3,15 3,33 Ιαπωνία: 38,2 47,2 50,3 2,14 0,64 1,38 ΚΟΣΜΟΣ 816,1 1064,3 1406,3 2,69 2,82 2,76 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: Ην. Έθνη: World Population Prospects: The 2000 Revision, Vol. II: The Sex and Age Distribution of Population Παρατηρούµε ότι οι ρυθµοί ετήσιας αύξησης δηµιουργούν άλλη εικόνα από εκείνη που δηµιουργεί η θεώρηση των ποσοστών συµµετοχής των διαφόρων ηλικιακών στρωµάτων στο σύνολο του πληθυσµού. Οι ρυθµοί είναι πιο µεγάλοι στην Κίνα και αυτό το γεγονός «συµπαρασύρει» ολόκληρο τον παγκόσµιο πληθυσµό σε µεγαλύτερο ρυθµό αύξησης. Ακολουθούν κατά σειρά: ο Καναδάς, οι ΗΠΑ η Ευρώπη και τελευταία η Ιαπωνία. Είναι προφανής η σηµασία των στοιχείων αυτών, τόσο για τις τουριστικές επιχειρήσεις που ενδιαφέρονται να γνωρίζουν τη «χωρητικότητα της δεξαµενής» από την οποία θα αντλήσουν την πελατεία τους στο µέλλον, όσο και για την ελληνική πολιτεία η οποία πρέπει να κάνει µια συνεχή προσπάθεια προβολής του ελληνικού τουριστικού προϊόντος στις κατάλληλες αγορές προέλευσης µε σκοπό τη µεγιστοποίηση του τουριστικού ρεύµατος 48 το οποίο επιθυµούµε να κατευθυνθεί προς την Ελλάδα στο µέλλον. Β) Ο Ευρωπαϊκός χώρος ι) Τα άτοµα της τρίτης ηλικίας στο συνολικό ευρωπαϊκό χώρο 49 Για τη µελέτη του χώρου αυτού παραθέτουµε τα σχετικά στοιχεία στον πίνακα 2.4 και 2.5. Στον πίνακα 2.6 παρουσιάζουµε την εξέλιξη του ευρωπαϊκού πληθυσµού κατά την 70-ετία 1950-2020. 48 Μετρούµενο είτε σε αφίξεις είτε σε όρους αξίας του εισρέοντος τουριστικού συναλλάγµατος.το τελευταίο είναι και το πλέον ενδιαφέρον από πλευράς εθνικής οικονοµίας. 49 Περιλαµβανοµένης και της Ρωσίας αλλά και των άλλων ανατολικών ευρωπαϊκών χωρών που ανήκαν στην πρώην ΕΣΣ. 48

Το 1950 στην Ευρώπη καταγράφηκαν 90,8 εκ. άτοµα τρίτης ηλικίας (άνω των 55 ετών) 50 µε αναλογία στο σύνολο του πληθυσµού 16,6%. Το 2000 τα σχετικά στοιχεία δείχνουν αύξηση του µεν απόλυτου αριθµού σε 184 εκ, του δε ποσοστού συµµετοχής στο σύνολο σε 25,3%. Η αυξητική τάση αναµένεται να συνεχιστεί και κατά την περίοδο 2000-2020. Τελικά ο πληθυσµός των ατόµων της τρίτης ηλικίας στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο αναµένεται να ανέλθει στο τέλος της περιόδου αυτής στα 253,6 εκ. άτοµα 51. Πρόκειται για µια πολύ µεγάλη αγορά που µπορεί να ενεργοποιήσει σηµαντικά τουριστικά ρεύµατα. ιι) Άτοµα τρίτης ηλικίας σε επιλεγµένες ευρωπαϊκές χώρες Αν τώρα επικεντρώσουµε την προσοχή µας στις 10 ευρωπαϊκές χώρες 52 (Γερµανία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, Αυστρία, ανία) από τις οποίες προέρχεται το κύριο ρεύµα αλλοδαπού τουρισµού στην Ελλάδα, παρατηρούµε ότι τα σχετικά ποσοστά ατόµων τρίτης ηλικίας είναι ακόµη µεγαλύτερα (κατά 3 ποσοστιαίες µονάδες κατά µέσον όρο) από εκείνα του ευρύτερου ευρωπαϊκού χώρου. Τα σχετικά στοιχεία παρατίθενται στον πίνακα 2.7 από όπου φαίνεται ότι το 1950 υπήρχαν στις χώρες αυτές 51,2 εκ. άτοµα ηλικίας άνω των 55 ετών και αποτελούσαν τότε το 20,9% του συνολικού πληθυσµού. Ο πληθυσµός του συνόλου αυτού (55+) αυξήθηκε σε 88 εκ. άτοµα το 2000 και αναµένεται να αυξηθεί ακόµη περισσότερο. Έτσι, το 2020 αναµένεται να έχει αυξηθεί σε 115,4 εκ. άτοµα και να αντιπροσωπεύει το 36,5% του συνολικού πληθυσµού των παραπάνω ευρωπαϊκών χωρών. 2.1.4. Ηλικιακή εξέλιξη του πληθυσμού των ΗΠΑ Τα άτοµα της τρίτης ηλικίας (55+) στις ΗΠΑ ανήρχοντο το 1950 σε 27,4 εκ.(17,35% του συνόλου). Το 2000 το ποσοστό ανέβηκε στο 21% και αριθµούσε 59,4 εκ. άτοµα, ενώ το 2020 αναµένεται το ποσοστό να αυξηθεί περισσότερο και να γίνει 29,6%. Τότε ο πληθυσµός των ΗΠΑ (άτοµα άνω των 55 ετών) θα αριθµεί 98,9 εκ. άτοµα. Ο ετήσιος ρυθµός αύξησης για την περίοδο 2000/20 θα ανέλθει περίπου στο 2,6%. 50 Το ποσοστό των εµπεριεχοµένων ατόµων που είναι άνω των 80 ετών είναι πολύ µικρό, εξάλλου δεν έχει κατά κανόνα τουριστικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για 6 εκ. άτοµα. 51 Ο αριθµός αυτός αντιστοιχεί περίπου στο 90% του σηµερινού συνολικού πληθυσµού των ΗΠΑ. 52 Αναλυτικά στοιχεία κατά χώρα παρέχονται στο Παράρτηµα του κεφαλαίου αυτού. 49

2.1.5. Ηλικιακή εξέλιξη του πληθυσμού του Καναδά Το 1950, 15,5% του πληθυσµού του Καναδά ήταν άτοµα τρίτης ηλικίας (2,12 εκ. άτοµα). Το έτος 2000 τα ηλικιωµένα άτοµα αριθµούσαν 6,3 εκ. και αποτελούσαν το 20,4% του πληθυσµού. Το 2020 αναµένεται το σχετικό ποσοστό συµµετοχής στο σύνολο του πληθυσµού να ανέλθει στο 32,9% και τότε θα αναφέρεται σε 11,7 εκ. ατόµων που θα έχουν ηλικία µεγαλύτερη των 55 ετών. Πίνακας 2.6 Πληθυσμός Ευρώπης (σύνολο) - Σύνθεση κατά μεγάλες ηλικιακές κατηγορίες 1950 2000 2020 εκ. άτοµα % εκ. άτοµα % εκ. άτοµα % Όλες οι ηλικίες 548.208 100,0% 727.507 100,0% 694.879 100,0% 0-14 143.422 26,2% 127.240 17,5% 95.454 13,7% 15-29 137.206 25,0% 152.784 21,0% 113.209 16,3% 30-54 176.725 32,2% 263.467 36,2% 250.588 36,1% 55-79 84.767 15,5% 162.555 22,3% 200.527 28,9% 80 και άνω 6.088 1,1% 21.461 2,9% 35.101 5,1% 0-54 457.353 83,4% 543.491 74,7% 459.251 66,1% 55+ 90.855 16,6% 184.016 25,3% 235.628 33,9% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: Ην. Έθνη: World Population Prospects: The 2000 Revision, Vol. II: The Sex and Age Distribution of Population 50

Πίνακας 2.7. Πληθυσμός (εκ. άτομα) άνω των 55 ετών σε δέκα επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες Χώρες 1950 2000 2020 Ετήσιος ρυθµός µεταβολής 1950/00 2000/20 1. Γερµανία 13.843 24.239 30.904 1,12 1,22 2. Ην. Βασίλειο 10.595 15.519 21.006 0,77 1,52 3. Γαλλία 9.018 14.942 20.951 1 1,7 4. Ιταλία * 7.886 17.194 21.125 1,57 1,03 5. Ολλανδία 1.608 3.770 5.679 1,72 2,07 6. Σουηδία * 1.426 2.555 3.227 1,17 1,17 7. Αυστρία 1.470 2.170 2.928 0,78 1,51 8. Βέλγιο 2.035 2.792 3.727 0,63 1,45 9. Φινλανδία 572 1.331 1.924 1,7 1,86 10. ανία 786 1.415 1.878 1,18 1,42 ΣΥΝΟΛΟ 51.189 87.927 115.369 1,09 1,37 % στο σύνολο του πληθυσµού 20,9% 27,9% 36,5% * Στην Ιταλία και στη Σουηδία αναµένονται µεγάλες µειώσεις συνολικού πληθυσµού. Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: Ην. Εθνη: World Population Prospects: The 2000 Revision, Vol. II: The Sex and Age Distribution of Population. Σηµειώνουµε εδώ ότι από τον Καναδά λόγω του ψυχρού χειµώνα, µπορούν να ελκυστούν προς την Ελλάδα άτοµα τρίτης ηλικίας που επιθυµούν να παραχειµάσουν, να επισκεφτούν συγγενείς και φίλους και να κάνουν επίσης πολιτισµικό αλλά ίσως και αθλητικό τουρισµό. 2.1.6. Ηλικιακή εξέλιξη των πληθυσμών της Ιαπωνίας και της Κίνας Α) Ιαπωνία Ο ιαπωνικός πληθυσµός παρουσιάζει τη µεγαλύτερη τάση γήρανσης συγκριτικά µε όλες τις άλλες περιοχές του πλανήτη. Τα άνω των 55 ετών άτοµα αριθµούσαν το 1950 µόνο 9,2 εκ. και αποτελούσαν το 10,1% του πληθυσµού. Το έτος 2000 ευρέθηκαν στη χώρα αυτή 38,2 εκ. άτοµα άνω των 55ετών (ετήσιος ρυθµός αύξησης της περιόδου 1950/00: 2,9%) και το σχετικό ποσοστό ανήλθε στο 30,1%. Το έτος 2020 αναµένεται ο αριθµός τους να φθάσει τα 50,3 εκ. άτοµα και να αποτελούν το 40% του συνολικού πληθυσµού. 51

Β) Κίνα Η Κίνα αριθµούσε το 1950, 63,1 εκ. άτοµα άνω των 55 ετών (11,4% του συνολικού πληθυσµού). Το έτος 2000 ο αριθµός των ατόµων αυτών αυξήθηκε σε 175,6 εκ. (13,9% του συνολικού πληθυσµού), ενώ για το έτος 2020 κατά τα Ην. Έθνη προβλέπεται αύξηση του αριθµού στα 338,5εκ. ατόµων (ετήσιος ρυθµός αύξησης για την περίοδο 2000/2020: 3,3%)και το ηλικιακό αυτό σύνολο θα αποτελεί το 2020 το 23,4% του πληθυσµού. 2.1.7. Εξελίξεις στον πληθυσμό των Δέκα Νέων υπό ένταξη χωρών στην Ε. Ένωση Πρόκειται για τις χώρες: Κύπρος, Μάλτα, Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Σλοβενία, των οποίων υπογράφηκε πρόσφατα η ένταξη στην Ε. Ένωση. Ο συνολικός πληθυσµός αυτών των χωρών ανήρχετο το 2000 σε 74,9 εκ. άτοµα από τα οποία 14,2 εκ. (18,9 %) αφορούν άτοµα ηλικίας άνω των 55 ετών. Με βάση τις εκτιµήσεις των Ην. Εθνών (medium variant), το 2020 ο πληθυσµός αυτών των χωρών θα ανέρχεται σε 72 εκ. άτοµα (µείωση) από τα οποία τα 19,6 εκ., ήτοι το 27,2 %, θα έχουν ηλικία άνω των 55 ετών. Το κατά κεφαλήν εισόδηµα των παραπάνω χωρών είναι ακόµη πολύ χαµηλό µε εξαίρεση την Κύπρο (15.100 ανά κάτοικο), τη Μάλτα (10.300 ανά κάτοικο), και τη Σλοβενία (10.500 ανά κάτοικο). Για τις υπόλοιπες χώρες το κατά κεφαλήν εισόδηµα κυµαίνεται µεταξύ 3.600 (Λετονία) και 6.200 (Τσεχία). Ως εκ τούτου, δεν αναµένεται ότι θα εκδηλωθεί κάποια σοβαρή αύξηση του εξωτερικού τουριστικού ρεύµατος (outbound tourism) αυτών των χωρών προς την Ελλάδα αλλά και γενικότερα. Όµως, στο µέλλον, όταν θα επηρεαστεί θετικά και σηµαντικά η οικονοµική κατάσταση αυτών των χωρών εξαιτίας και της ένταξής τους στην Ε.Ε., οπωσδήποτε θα εκδηλωθεί σηµαντική ενεργός τουριστική ζήτηση (και inbound και outbound). Έτσι, η χώρα µας πρέπει από τώρα να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες (πολιτική) για να επωφεληθεί στο απώτερο µέλλον. Εκτιµάται ότι τα άτοµα τρίτης ηλικίας θα αυξήσουν το ποσοστό συµµετοχής τους στο σύνολο του πληθυσµού των παραπάνω χωρών από 22,1% (2000) σε 27,3% (2020). Από τις τρεις µεσογειακές χώρες (Κύπρο, Μάλτα, Σλοβενία) που είναι ανταγωνίστριες της Ελλάδας στον τουρισµό διακοπών, δεν αναµένουµε σηµαντικά τουριστικά ρεύµατα. Αντίθετα πιστεύουµε ότι αυτές οι χώρες ως µεσογειακές, θα ανταγωνιστούν δυναµικά τον ελληνικό αλλοδαπό τουρισµό. Για το λόγο αυτό η Ελλάδα πρέπει να διαφοροποιήσει σηµαντικά το τουριστικό της προϊόν τονίζοντας τα ιστορικά και πολιτισµικά στοιχεία που διαθέτει σε αφθονία. Αν αυτό επιτευχθεί τότε υπάρχει πιθανότητα να προσελκυστούν τουλάχιστον τα άτοµα τρίτης ηλικίας τα οποία, όπως θα δειχθεί στα επόµενα, έχουν µεγαλύτερη ροπή προς τον πολιτισµικό τουρισµό. 52

2.1.8. Πληθυσμιακές εξελίξεις Ρωσίας-Ουκρανίας. Οι δύο αυτές χώρες από κοινού, είχαν το έτος 2000 πληθυσµό ίσον µε 195,1 εκ. άτοµα. από τα οποία τα 45 εκ. αφορούσαν άτοµα τρίτης ηλικίας (23,1%). Ο ετήσιος ρυθµός αύξησης των ατόµων της τρίτης ηλικίας, από το 2000 έως το 2020, αναµένεται να είναι ίσος µε 1,7% (όσος είναι και για το σύνολο της Ευρώπης). Πρέπει εδώ να λεχθεί ότι ο συνολικός πληθυσµός αυτών των χωρών αναµένεται (εκτίµηση Ην. Εθνών) να βαίνει µειούµενος κατά 0,032% ετησίως. Από τις δύο παραπάνω χώρες (ιδίως από τη Ρωσία) αναµένεται να προκύψουν σηµαντικά τουριστικά ρεύµατα προς την Ελλάδα για τρεις λόγους: α) Στη χώρα µας υπάρχουν ήδη χιλιάδες εργαζόµενοι από αυτή τη χώρα και θα προκύψει τουρισµός επίσκεψης φίλων και συγγενών (VFR tourism). β) Υπάρχει θρησκευτική συγγένεια µεταξύ των δυο λαών µε σηµαντικές ιστορικές αναφορές. γ) Οι ηλικιωµένοι που ουσιαστικά έζησαν κάτω από το καθεστώς του υπαρκτού σοσιαλισµού και δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να επισκεφτούν ιστορικά και πολιτισµικά στοιχεία και ιδιαίτερα τα Μνηµεία που στολίζουν την Ελλάδα, θα βρουν αυτήν την ευκαιρία καθώς το κατά κεφαλήν εισόδηµα αυτών των χωρών θα αυξάνεται στο µέλλον και οι περιορισµοί που αφορούν τη βίζα εισόδου στην Ελλάδα θα έχουν αµβλυνθεί. 2.2. Τουρισµός Ατόµων Τρίτης Ηλικίας 2.2.1. Τουρισμός των Ευρωπαίων Ηλικιωμένων Χρησιµοποιώντας στοιχεία από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού (WTO: Tourism Highlights 2002) και τα Ην. Έθνη, κατασκευάσαµε τον ακόλουθο Πίνακα 2.8 από όπου φαίνεται η Ταξιδιωτική Τάση-ΤΤ αδιακρίτως ηλικίας (Gross Travel Propensity) στο εξωτερικό (Outbound) για το έτος 2000, τόσο παγκοσµίως όσο και για την περιοχή της Ευρώπης, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιαπωνία και Κίνα. Από τους υπολογισµούς αυτούς φαίνεται ότι σε όλες τις περιπτώσεις µε εξαίρεση τον Καναδά, η Τουριστική Τάση βαίνει αυξανόµενη κατά την περίοδο 1990/00. Από τις χώρες που παρουσιάζουµε ο Καναδάς είχε το έτος 2000 τη µεγαλύτερη ΤΤ (62,5%), ακολουθεί η Ευρώπη (55,6%) από όπου εάν εξαιρεθούν οι χώρες του πρώην ανατολικού µπλοκ η ΤΤ αυξάνεται πολύ, οι ΗΠΑ (22,4%), η Ιαπωνία (14,0%) και τελευταία η Κίνα (0,8%). Χάριν συγκρίσεων, σηµειώνουµε ότι η παγκόσµια ΤΤ ήταν το έτος 2000 ίση µε 11,5%. Η ταξιδιωτική τάση των Ηλικιωµένων Ευρωπαίων τουριστών καταγράφεται στον πίνακα 2.9. Από τα στοιχεία των δύο αυτών πινάκων γίνεται καταφανής η υπεροχή της ΤΤ των ηλικιωµένων ευρωπαίων τουριστών έναντι εκείνης του συνόλου του ευρωπαϊκού πληθυσµού. Η κατά κλιµάκιο ηλικίας (age cohort) ΤΤ (από τους νεότερους προς τους πλέον ηλικιωµένους) των ευρωπαίων ηλικιωµένων βαίνει φθίνουσα, αλλά παρά ταύτα εξακολουθεί 53

να είναι µεγαλύτερη από εκείνη του συνολικού πληθυσµού της Ευρώπης. Η τελευταία, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 2.8, ήταν για το έτος 1990 ίση µόνο µε 0,367. Πρέπει να παρατηρήσουµε εδώ ότι οι προβλέψεις µας για την Τουριστική Τάση των ηλικιωµένων είναι συζητήσιµες. Έχουν γίνει µε την υπόθεση ότι η ΤΤ θα βαίνει αύξουσα µε το ρυθµό που αυξανόταν κατά την περίοδο 1990/2000. Όµως, σήµερα (2003) οι συνθήκες έχουν αλλάξει και τα άτοµα της τρίτης ηλικίας ενδέχεται µέσα στη 10-ετία 2000/10, ή την 20-ετία 2000/2020, να µειώσουν το ρυθµό αύξησης της ΤΤ, ή ακόµη και το µέγεθος της ΤΤ που ίσχυε κατά το 2000. Για το λόγο αυτό στη συνέχεια κάναµε τριών ειδών προβλέψεις του ρεύµατος των ηλικιωµένων τουριστών: α) Με σταθερά την ΤΤ (ίδια µε εκείνη που ίσχυε το 2000). β) Με µεταβλητή την ΤΤ για το έτος 2010, όπως την παρουσιάσαµε στον Πίνακα 2.9. γ) Με ΤΤ ίση µε τον µέσο όρο των δύο παραπάνω εκτιµήσεων. Τα αποτελέσµατά µας παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.11. Πίνακας 2.8. Διεθνής Τουριστική Τάση συνολικού πληθυσμού ανεξαρτήτως ηλικίας (Outbound Gross Travel Propensity) Παγκοσμίως και σε Ευρώπη, ΗΠΑ, Καναδά, Ιαπωνία και Κίνα Περιοχές / Έτη 1990 1995 2000 Κόσµος 8,7% 9,7% 11,5% Ευρώπη 36,7% 52,6% 55,6% Ην. Πολιτείες Αµερικής 17,5% 18,9% 22,4% Καναδάς 73,6% 62,1% 62,5% Ιαπωνία 8,9% 12,2% 14,0% Κίνα 0,16% 0,35% 0,8% (Ρωσία + Ουκρανία) - (14,3%) (13,8%) Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από: 1. W.T.O: COMPENDIUM OF TOURISM STATISTICS. 2. United Nations: World Population Prospects. The 2000 Revision. Ως προς την εσωτερική τουριστική τάση (% ταξιδιών που κάνουν οι ντόπιοι κάτοικοι στο εσωτερικό της χώρας τους) των Ευρωπαίων κατοίκων παρατηρούµε ότι είναι υπερτριπλάσια (2,6) της διεθνούς ΤΤ (0.8) Το γεγονός αυτό εξηγείται σε µεγάλο βαθµό από τον παράγοντα «ηλικία». 54

Ηλ. Κλιµάκιο Πίνακας 2.9. Διεθνής Τουριστική Τάση (ΤΤ) των Ευρωπαίων Ηλικιωμένων. 1990 53 ΤΤ 2000 54 ΤΤ Ρυθµός µεταβολής της ΤΤ: 1990/00 (%) 55-59 0,6 1,0 5,2 1,66 60-64 0,5 0,9 6,1 1,63 65-69 0,4 0,8 7,2 1,60 70-74 0,4 0,7 5,8 1,23 75+ 0,3 0,6 7,2 1,27 Μέση Τ.Τ (55+) 0,5 (50%) 0,8 (80%) 4,8 1,44 2010 55 ΤΤ 2.2.2. Τουρισμός Ηλικιωμένων Η.Π.Α. και Καναδά α) HΠA Από στοιχεία του ΠΟΤ εκτιµάται ότι ο άνω των 55 ετών πληθυσµός ταξιδεύει κατά 47% (εκτός ΗΠΑ).Οι Αµερικανοί περιµένουν κατά κανόνα να συνταξιοδοτηθούν για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό οπότε θα έχουν και περισσότερο διαθέσιµο εισόδηµα για τέτοιους σκοπούς (discretionary income) και ελεύθερο χρόνο. Ταξιδεύουν ακόµη και όταν υπάρχει οικονοµική ύφεση (ΠΟΤ, ε.α). Οι Αµερικανοί ηλικιωµένοι επιζητούν την ασφάλεια στα ταξίδια και προτιµούν τα συνοδευόµενα groups (escorted groups). Επίσης προϋπολογίζουν το κόστος του ταξιδιού τους και δεν επιθυµούν να βλέπουν να πραγµατοποιούνται αυξήσεις στη χώρα που επισκέπτονται τις οποίες δεν είχαν προϋπολογίσει. 53 Εκτιµήσεις ΠΟΤ. 54 Εκτιµήσεις ΠΟΤ. 55 Εκτιµήσεις δικές µας, µε την υπόθεση ότι η ΤΤ των Ευρωπαίων Ηλικιωµένων θα αυξάνεται µε ρυθµό ίδιο µε εκείνον της περιόδου 1990/2000. Η υπόθεση αυτή σήµερα (2003) φαίνεται αρκετά αισιόδοξη ενόψει των γεγονότων της 11.09.01, του δεύτερου πολέµου του κόλπου (Απρίλιος 2003) και του ιού SARS που παρουσιάστηκε πρόσφατα στην Κίνα. 55

β) ΚΑΝΑ ΑΣ Οι Καναδοί έχουν πολύ µεγαλύτερη τάση για ταξίδια εκτός της χώρας τους, συγκριτικά µε τους κατοίκους των ΗΠΑ. Η εργατική νοµοθεσία έχει παραχωρήσει περισσότερο χρόνο στους Καναδούς και αυτό εξηγεί ως ένα βαθµό την υψηλότερη τάση. Επίσης στα εκτός Καναδά ταξίδια συντελεί και το ψυχρό κλίµα. Οι Seniors ταξιδεύουν σε ποσοστό 51% µακριά 56 (long haul). Τέλος, τόσο οι Αµερικανοί όσο και οι Καναδοί αισθάνονται πιο νέοι από όσο πραγµατικά είναι γι αυτό είναι κατά τα ταξίδια τους και περισσότερο δραστήριοι. Έτσι, πέραν του τουρισµού αναψυχής, επιδίδονται και σε αθλητικές δραστηριότητες. Γενικώς θέλουν να είναι ανεξάρτητοι (αλλά ασφαλείς) και δραστήριοι κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. 2.2.3. Προβλέψεις Αναχωρήσεων Ηλικιωμένων Τουριστών από Δέκα Ευρωπαϊκές Χώρες. Στον Πίνακα 2.10 παρουσιάζουµε τον συνολικό πληθυσµό των 10 χωρών, το ποσοστό των ατόµων τρίτης ηλικίας και τον απόλυτο αριθµό (πλήθος) των ατόµων αυτών για τα έτη 2000, 2010 και 2020. Έτη Πίνακας 2.10. Πληθυσμός 10 ευρωπαϊκών χωρών 57 Συνολικός Πληθυσµός (εκ.) Ποσοστό των Seniors (55+) % Αριθµός ατόµων τρίτης ηλικίας (εκ.) 2000 311,7 27,9% 87,9 2010 313,0 32,0% 100,2 2020 310,7 36,5% 115,4 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από τα Ην. Έθνη. Στη συνέχεια προσπαθήσαµε να εκτιµήσουµε τον αριθµό των ατόµων τρίτης ηλικίας που αναµένεται να κάνουν ταξίδια εκτός της χώρας τους κατά το έτος 2010 (πρόβλεψη δεκαετίας) 57. Κάναµε δύο εκτιµήσεις. Μία µε την παραδοχή ότι η ΤΤ των ηλικιωµένων θα µείνει σταθερή και ίση µε εκείνη που επικρατούσε το έτος 2000 και µία µε την παραδοχή ότι η ΤΤ των ατόµων αυτών θα παρουσιάσει αυξανόµενο ρυθµό. 56 Οι Καναδοί, σε ποσοστό 50% προτιµούν τα ξενοδοχεία Deluxe και Α τάξεως. 57 Είναι οι χώρες: Γερµανία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία, Σουηδία, ανία, Φινλανδία, Αυστρία, Βέλγιο. 56

Με βάση τις παραδοχές αυτές καταρτίστηκε ο Πίνακας 2.10, όπου παρουσιάζονται οι σχετικές εκτιµήσεις. Τα συµπεράσµατα είναι τα εξής: α) Με σταθερή την ΤΤ και ίση με εκείνη του έτους 2000 (πρώτο Σενάριο) Οι αναχωρήσεις ατόµων τρίτης ηλικίας από τις παραπάνω 10 χώρες από όπου και προέρχεται περί το 75% των αλλοδαπών τουριστών στην Ελλάδα, αναµένεται να αυξηθούν και από 70,3 εκ. άτοµα (2000) και να φθάσουν σε 80,0 εκ. άτοµα το έτος 2010. Ο ρυθµός ετήσιας αύξησης θα είναι ίσος περίπου µε 1,3%. β) Με μεταβλητή την Ταξιδιωτική Τάση (Δεύτερο Σενάριο) Με µεταβλητή την ταξιδιωτική τάση των ατόµων τρίτης ηλικίας που αναχωρούν για τουρισµό από τις παραπάνω 10 ευρωπαϊκές χώρες και ίση µε εκείνη που υπολογίσαµε στον Πίνακα 2.960, εκτιµάται ότι κατά το έτος 2010 οι αναχωρήσεις θα είναι 144,2 εκ. άτοµα.. Ο ρυθµός ετήσιας αύξησης κατά την περίοδο 2000/10 υπολογίζεται σε 7,4%. γ) Με βάση το μέσο όρο των δύο εκτιμήσεων (Τρίτο Σενάριο) Εκτιµώντας τον αριθµό των ατόµων τρίτης ηλικίας που θα αναχωρήσουν από τις δέκα παραπάνω χώρες κατά το έτος 2010 µε βάση τον µέσο όρο των παραπάνω δύο εκτιµήσεων, προκύπτει ότι κατά τα έτος αυτό αναµένεται να αναχωρήσουν από τις χώρες αυτές 112,1 εκ. άτοµα. Ο ρυθµός της ετήσιας αύξησης θα είναι για την περίοδο 2000/2010, σε αυτήν την περίπτωση, ίσος µε 4,78%. Η µέθοδος αυτή φαίνεται ότι δίνει εκτιµήσεις που θα είναι µάλλον πιο κοντά στην πραγµατικότητα αν δεν συµβούν µεταβολές που είναι αδύνατον σήµερα να προβλεφθούν. Από τον Πίνακα 2.11 προκύπτει ότι οι αναχωρήσεις των ευρωπαίων ηλικιωµένων τουριστών θα αυξάνονται µε ετήσιο ρυθµό µεγαλύτερο από 4% υπό κανονικές συνθήκες. Από το ρεύµα αυτό πρέπει και η Ελλάδα να αντλήσει ένα µέρος όσο γίνεται πιο µεγάλο και αυτό θα εξαρτηθεί από την πολιτική που η χώρα θα ακολουθήσει σπάνω στο θέµα αυτό. 2.2.4. Επιπτώσεις της Γήρανσης των Ευρωπαϊκών Πληθυσμών για τον Ελληνικό Τουρισμό Η Ελλάδα, από τις παραπάνω 10 Ευρωπαϊκές χώρες, δέχτηκε κατά το έτος 2000, 9.043 χιλιάδες τουρίστες ασχέτως ηλικίας (4,22% των αναχωρήσεων από τις παραπάνω χώρες). Αν, στη συνέχεια, υποθέσουµε ότι το ποσοστό αυτό (4,22%) θα παραµείνει σταθερό (πράγµα που σηµαίνει ότι η ελληνική ανταγωνιστικότητα απέναντι στους ανταγωνιστές της χώρας µας θα παραµείνει αµετάβλητη) εκτιµούµε ότι στη χώρα µας ήρθαν από τις παραπάνω 10 Ευρωπαϊκές χώρες, το έτος 2000, 2.966 61 χιλιάδες τουρίστες των ηλικιακών κλιµακίων 55+. Με βάση το Τρίτο Σενάριο, το έτος 2010 αναµένεται να έρθουν 4.730 χιλ τουρίστες από τις παραπάνω 10 χώρες. 57

Πίνακας 2.11. Εκτιμώμενες Αναχωρήσεις Ηλικιωμένων Τουριστών (ηλικία άνω των 55 ετών) από 10 Ευρωπαϊκές Χώρες (σε εκ.) Έτη Με σταθερή ΤΤ και ίση µε εκείνη του 2000 Με µεταβλητή ΤΤ Μέσος όρος των δύο Εκτιµήσεων (1) + (2) Μέσος ετήσιος ρυθµός µεταβολής µε βάση τη µέθοδο (3) (1) (2) (3) Περίοδος Ρυθµός 2000 70,3* 70,3 70,3 2010 80,0 144,2 112,1 2000/10: 4,78% Χώρες: Γερµανία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, Βέλγιο, Αυστρία, ανία. * Εκτίµηση του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού. Οι εκτιµήσεις αυτές αναδεικνύουν τη µεγαλύτερη σχετικά σηµασία του τουρισµού των ατόµων της τρίτης ηλικίας (ρυθµός ετήσιας αύξησης 4,78%, δηλαδή, µεγαλύτερος του 3,5%) και τη συµβολή του στην αύξηση της συνολικής τουριστικής ζήτησης. Τούτο σηµαίνει ότι αν θέλουµε να επισπεύσουµε την τουριστική ανάπτυξη της χώρας πρέπει να δώσουµε περισσότερη σηµασία στην εξυπηρέτηση των τουριστών αυτών µε τη δηµιουργία κατάλληλων υποδοµών για τα άτοµα αυτά. Σηµειώνεται ότι η τουριστική δαπάνη των ατόµων αυτών είναι µεγαλύτερη από την αντίστοιχη των νεότερων σε ηλικία τουριστών, διότι έχουν µεγαλύτερο διαθέσιµο για ταξίδια εισόδηµα (discretionary income), περισσότερα ενδιαφέροντα και λιγότερους περιορισµούς χρόνου για διακοπές. Τα εµπόδια που ενδέχεται να παρουσιαστούν αναφέρονται κυρίως στον τοµέα της υγείας, της ασφάλειας και της ποιότητας του τουριστικού µας προϊόντος. Γι αυτά θα µιλήσουµε σε επόµενα κεφάλαια. Προτού γίνει λόγος για την πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί για τον τουρισµό των ατόµων της τρίτης ηλικίας, κρίθηκε σκόπιµο να γίνει µια ανάλυση των παραγόντων που προσδιορίζουν τη γενικότερη τουριστική ζήτηση και µέσα στο πλαίσιο αυτό να ενταχθεί και τη ζήτηση των ατόµων της τρίτης ηλικίας. Τούτο θα είναι πολλαπλά χρήσιµο, διότι οι µεν επιχειρήσεις θα γνωρίζουν πώς πρέπει να διαµορφώσουν το προσφερόµενο από αυτές προϊόν, το δε κράτος πώς θα συνδράµει τις επιχειρήσεις στο έργο της δηµιουργίας προσφοράς αλλά και πώς το ίδιο θα διαµορφώσει τα προγράµµατα διαφήµισης και προώθησης του ελληνικού τουρισµού στο εξωτερικό ώστε να προσελκυστεί ένας ακόµη µεγαλύτερος αριθµός ατόµων τρίτης ηλικίας που θα επιλέξει την Ελλάδα ως τόπο τουρισµού. Αυτό θα είναι το αντικείµενο του επόµενου κεφαλαίου. 58