ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥ ΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ (ΕΠΙΨΥ) Μάρτιος 2014

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥ ΤΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ (ΕΠΙΨΥ) Μάρτιος 2014 Τ.Θ. 66517, Τ.Κ. 15601 Παπάγου Τηλ.: 210 6536902 Fax: 210 6537273 E-mail: ektepn@ektepn.gr Web Site: www.ektepn.gr ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ: Ε. ΛΑΜΠΑΚΗ DESKTOP PUBLISHING: Ε. ΒΛΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ Π. ΠΡΑΣΣΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Π. ΝΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ISSN: 1792 6297

Το Επιστημονικό Προσωπικό του ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει, επεξεργάζεται και επιμελείται τα στοιχεία στα οποία βασίζεται η Έκθεση ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Μ. ΤΕΡΖΙΔΟΥ Αποποίηση ευθύνης: Το ΕΚΤΕΠΝ δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί την ακρίβεια των πληροφοριών που προέρχονται από εξωτερικές πηγές και δεν φέρει ευθύνη για τις συνέπειες που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρήση τους.

Στον Καθηγητή Ανδρέα Ραμπαβίλα γιατί τον νιώθαμε πλάι μας πολλά χρόνια

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Είναι σημαντικές και θαρραλέες οι προσπάθειες των φορέων και των επαγγελματιών του χώρου της ψυχικής υγείας, και των ναρκωτικών ιδιαίτερα, να σταθούν επάξια στα προβλήματα των ευάλωτων ομάδων και των χρηστών, στα τέσσερα αυτά χρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Ο ευάλωτος πληθυσμός στην χώρα έχει αλλάξει μορφή, σύνθεση και χαρακτηριστικά. Έχει επίσης αλλάξει και μέγεθος: έχει αυξηθεί ο αριθμός των κοινωνικά αποκλεισμένων ομάδων. Τέτοιου είδους μεταβολές αποτελούν η καθεμία ξεχωριστά παράγοντες κινδύνου για τη χρήση ουσιών και την εξάρτηση. Το περιεχόμενο της ανά χείρας Έκθεσης του ΕΚΤΕΠΝ μας δείχνει ότι παρά τη ανασφάλεια, τις περικοπές στη χρηματοδότηση, αλλά και τα πολλαπλά προβλήματα των εξαρτημένων, το σύστημα παροχής βοήθειας στη χώρα συνεχίζει την προσπάθεια να ανταποκριθεί στις ανάγκες. Τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Η δημιουργία νέων μονάδων, θεραπείας και μείωσης της βλάβης, αύξησε τον αριθμό των θεραπευομένων και των εξαρτημένων που απολαμβάνουν κάποιου είδους φροντίδα υγείας. Στον τομέα της εθνικής στρατηγικής, η Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών έχει σχεδόν ολοκληρώσει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την περίοδο 2014-2016. Η θεσμοθέτηση της νέας στρατηγικής για τα ναρκωτικά σε συνδυασμό και με την ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης η οποία βρίσκεται την περίοδο αυτή σε εξέλιξη, μας κάνει να ευελπιστούμε σε μια νέα ώθηση στο χώρο αυτόν. Κλείνοντας θα ήθελα να εκφράσω την ελπίδα πως σύντομα νέες ευνοϊκότερες συνθήκες στη χώρα θα υποστηρίξουν πιο ενεργά τις προσπάθειες που καταβάλλονται από όλους τους φορείς στην αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών και των συνεπειών του. Τέλος, τόσο εγώ προσωπικά όσο και το Δ.Σ. του ΕΠΙΨΥ ευχαριστούμε θερμά την υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ κυρία Τερζίδου αλλά και όλο το προσωπικό του για την ποιότητα της δουλειάς την οποία παρέχουν σταθερά και σε υψηλό επίπεδο παρά τις αντιξοότητες των τελευταίων ετών. Κ.Ν. Στεφανής Ακαδημαϊκός Καθηγητής Διευθυντής ΕΠΙΨΥ VII

VIII

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δημοσιονομική λιτότητα στην Ελλάδα συνεχίζεται, οι περικοπές στη χρηματοδότηση των φορέων συνεχίζονται κι αυτές. Τα αποθέματα ενέργειας που, από ό,τι φαίνεται, διαθέτουμε οι φορείς και το προσωπικό κινδυνεύουν να εξαντληθούν. Η Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ για την Κατάσταση των Ναρκωτικών και των Οινοπνευματωδών 2013 αποτυπώνει μεν τη λιτότητα και την οικονομική δυσκολία των φορέων, απεικονίζει δε την αποφασιστικότητά τους να επιβιώσουν και να παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στους χρήστες. Συνεχίζουμε την προσπάθεια και στο ΕΚΤΕΠΝ, για να ανταποκριθούμε στις ανάγκες πληροφόρησης των χαρασσόντων πολιτική, των συναδέλφων στη θεραπεία και την πρόληψη, που περιμένουν να δουν μέσα από την Έκθεση την κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών στη χώρα, αλλά και τη δική μας συμβολή σε αυτήν. Έτσι, λοιπόν, οι επαγγελματίες του χώρου αυξάνουμε τις προσπάθειές μας, άλλοι σε άμεση επαφή με το πρόβλημα και τον ευάλωτο πληθυσμό της χρήσης και άλλοι παρακολουθώντας και καταγράφοντας τις εξελίξεις. Τόσο οι πρώτοι, όσο και οι δεύτεροι, έχουμε κοινές αγωνίες και ανησυχίες και τις ξεπερνάμε με συνεργασία. Νοιώθω, λοιπόν, την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους μου τους συναδέλφους στο ΕΚΤΕΠΝ για την ποιότητα της δουλειάς τους, για τις αντοχές τους. Φέτος θέλω να συγχαρώ ιδιαίτερα τις κυρίες Έφη Βλασσοπούλου και Πετρούλα Πρασσά και τον κύριο Μάρκο Φουντουκά, που ανέλαβαν τη γραφιστική επιμέλεια και το στήσιμο της Έκθεσης και έκαναν μια πραγματικά επαγγελματική δουλειά. Όπως κάθε χρόνο, ευχαριστώ την Καθηγήτρια κυρία Άννα Κοκκέβη για το χρόνο που διέθεσε να διαβάσει τα κείμενα και να προτείνει βελτιώσεις. Είχαμε και φέτος την τύχη να επιμεληθεί γλωσσικά τα κείμενά μας η κυρία Ελεάννα Λαμπάκη, η οποία ήρθε και πάλι με «φρέσκια» διάθεση να μας κατανοήσει και να μας στηρίξει έμπρακτα, θυσιάζοντας πολλά εκτός από την ποιότητα της δουλειάς της. Με μεγάλη χαρά δεχτήκαμε την εθελοντική προσφορά του κυρίου Τάκη Νινόπουλου, που σχεδίασε το εξώφυλλο της Έκθεσης. Η Ετήσια Έκθεση θα δημοσιοποιηθεί για άλλη μια χρονιά σε ηλεκτρονική μορφή, θα εκδοθεί, όμως, και σε έντυπη μορφή μια περίληψή της, που θα περιλαμβάνει και το CD με το πλήρες κείμενο. Παράλληλα θα είναι, όπως πάντα, προσβάσιμη από το δικτυακό τόπο του ΕΚΤΕΠΝ. Μανίνα Τερζίδου Επιστημονικά Υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ IX

X

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ του Διευθυντή του ΕΠΙΨΥ, Καθηγητή Κ.Ν. Στεφανή.... ΕΙΣΑΓΩΓΗ της Επιστημονικά Υπεύθυνης του ΕΚΤΕΠΝ Μ. Τερζίδου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ. 1 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ... 2 1.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ 2 1.2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ... 7 1.3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ.. 8 1.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ.... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΚΑΙ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ 2.1 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ..... 13 2.2 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ.. 13 2.3 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ-ΜΑΘΗΤΕΣ.... 13 2.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ... 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.... 21 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.. 22 3.2.1 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ.. 22 3.2.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ 28 3.2.3 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ 29 3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.... 31 3.3.1 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΕ ΝΈΟΥΣ / ΝΈΕΣ 31 3.3.2 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ. 32 3.3.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ. 32 3.4 ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ... 32 XI

3.5 ΚΑΜΠΑΝΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΑ ΜΜΕ.. 34 3.6 ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.. 34 3.6.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.. 34 3.6.2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.. 35 3.6.3 ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ 35 3.6.4 ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ.. 36 3.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 36 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 39 4.1 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΟΥΝΤΑΙ / ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 5.1 ΑΙΤΗΣΕΙΣ / ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟ 2012 ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΣΗ.. 41 5.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΠΟΥ ΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ... 43 5.2.1 ΚΥΡΙΑ ΟΥΣΙΑ ΧΡΗΣΗΣ... 43 5.2.2 ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ (ΣΥΝΗΘΗΣ) ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ... 44 5.2.3 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ... 46 5.2.4 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 48 5.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΥΣΙΟΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 6.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ..... 55 6.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟ 2012.. 57 6.2.1 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.. 57 6.2.2 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ «ΣΤΕΓΝΩΝ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ.. 58 6.3 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΟ 2012..... 59 6.3.1 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.. 62 6.3.2 «ΣΤΕΓΝΑ» ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ.. 67 6.3.3 ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗΣ 70 XII

6.4 ΑΛΛΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ..... 70 6.5 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΛΛΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ. 71 6.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΙ ΑΠΟ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 7.1 ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ ΕΝΕΣΙΜΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 75 7.1.1 HIV.... 75 7.1.2 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ C... 78 7.1.3 ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ B... 80 7.2 ΘΑΝΑΤΟΙ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ..... 82 7.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 8.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..... 89 8.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΥΠΕΡΔΟΣΟΛΟΓΙΑΣ.. 90 8.2.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.... 90 8.2.2 ΚΙΝΗΤΗ ΜΟΝΑΔΑ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ.. 90 8.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ TΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ. 90 8.3.1 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.... 90 8.3.2 ΠΑΡΟΧΗ ΣΥΡΙΓΓΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΩΝ 91 8.3.3 ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ 92 8.3.4 ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΣ..... 92 8.3.5 ΘΕΡΑΠΕΙΑ..... 93 8.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ.. 93 8.4.1 ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.. 93 8.4.2 ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ.. 94 8.5 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ / ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ..... 95 8.5.1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΠΡΩΗΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑΔΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ... 95 8.5.2 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ.. 95 8.6 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 95 XIII

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ: Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 9.1 ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ... 97 9.1.1 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 97 9.1.2 ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΘΕΝΤΕΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ.. 98 9.1.3 ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΑΠΟ ΑΝΗΛΙΚΟΥΣ 99 9.1.4 ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΙ ΓΙΑ ΑΔΙΚΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 100 9.1.5 ΑΛΛΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 101 9.2 Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ..... 102 9.2.1 ΚΑΤΑΣΧΕΣΕΙΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ... 102 9.2.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΜΕ ΒΑΣΕΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΙΣΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ.. 103 9.2.3 ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΟΤΗΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ 104 9.2.4 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΙΣΚΙΩΝ ΕΚΣΤΑΣΗΣ 106 9.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 106 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ 10.1 ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ..... 109 10.1.1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ 110 10.1.2 ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ.... 111 10.1.3 ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ.. 112 10.1.4 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΚΒΑΣΗΣ... 113 10.1.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ.. 114 10.2 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΧΡΗΣΤΕΣ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ / ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ.... 114 10.2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..... 114 10.2.2 ΜΕΛΕΤΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΩΝ ΕΓΚΛΕΙΣΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΤΡΑΣ 115 10.2.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ.. 117 10.2.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ.. 119 10.2.5 ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΦΥΛΑΚΩΝ 121 10.3 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 122 XIV

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ 11.1 ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΗ: ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΗ... 123 11.1.1 ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ.... 123 11.1.2 ΔΑΠΑΝΗ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΓΙΑ ΑΛΚΟΟΛΟΥΧΑ ΠΟΤΑ ΚΑΙ ΚΑΠΝΟ 124 11.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ.. 124 11.3 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ ΕΝΤΑΣΣΟΝΤΑΙ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 126 11.4 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΩΔΩΝ.. 129 11.4.1 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ 130 11.4.2 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ... 130 11.4.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ... 134 11.5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΟΧΑΙΑ.. 134 11.5.1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ ΟΔΗΓΗΣΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΙΑ ΟΙΝΟΠΝΕΥΜΑΤΟΣ..... 134 11.5.2 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΩΝ ΤΡΟΧΑΙΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ 135 11.6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΧΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ... 135 11.7 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ..... 136 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ.. 139 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 143 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 144 ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ.. 145 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΟΚΑΝΑ / ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ.. 147 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 151 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗΣ / ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 160 XV

XVI

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 1.1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ Το Μάρτιο του 2013 ψηφίστηκε ο νέος νόμος για τα ναρκωτικά. Ο νόμος 4139/13 αναθεωρεί την ποινική α- ντιμετώπιση των εξαρτημένων παραβατών και θεσμοθετεί ένα πλαίσιο συντονισμού στο χώρο των ναρκωτικών. Σχετικά με την ποινική μεταχείριση των εξαρτημένων χρηστών, ο νόμος προβλέπει μια πιο εμπεριστατωμένη διαδικασία για τη διάγνωση της εξάρτησης, καθώς και τη δυνατότητα εισαγωγής των εξαρτημένων σε θεραπεία αντί του εγκλεισμού, αλλά και τη θεραπεία κατά τον εγκλεισμό. Η επιτυχής ολοκλήρωση θεραπευτικού προγράμματος καταλήγει σε αναστολή της ποινής για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Αναφορικά με την κατοχή ναρκωτικών ή την καλλιέργεια κάνναβης, εφόσον τα δύο παραπάνω αδικήματα αφορούν αποκλειστικά ατομική χρήση, προβλέπεται από το νόμο φυλάκιση μέχρι 5 μήνες. Παράλληλα εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου η ατιμωρησία μετά από εκτίμηση των συνθηκών τέλεσης της πράξης, της προσωπικότητας του χρήστη και της πιθανότητας επανάληψης της πράξης. Το νέο νομοσχέδιο προβλέπει επίσης: α) μια πιο επιεική αντιμετώπιση των ανήλικων δραστών, β) ένα πιο οργανωμένο πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης και γ) τη ρητή αναφορά για τη λειτουργία του προγράμματος υποκατάστασης στις φυλακές από τον ΟΚΑΝΑ. Στην κορυφή του νέου συντονιστικού σχήματος ο νόμος τοποθετεί τη Διυπουργική Επιτροπή για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών, η οποία αποτελείται από 10 Υπουργούς και τον Πρόεδρο της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής. Στην Επιτροπή προεδρεύει ο Πρωθυπουργός. Οι αρμοδιότητες της Επιτροπής είναι η έγκριση, η παρακολούθηση και η αξιολόγηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά εκπονεί η Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, μέλη της οποίας είναι εκπρόσωποι των Υπουργείων που συμμετέχουν στη Διυπουργική Επιτροπή, καθώς και εκπρόσωποι του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης και του ΕΚΤΕΠΝ. Εκτός από την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά, αρμοδιότητα της Επιτροπής είναι η προώθηση των αναγκαίων μέτρων για την εφαρμογή και την παρακολούθησή του, καθώς και η ανάπτυξη διεθνών συνεργασιών. Πρόεδρος της Επιτροπής είναι η Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά. Η Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά ορίζεται από τον Πρωθυπουργό με πενταετή θητεία. Οι αρμοδιότητές της είναι η σύγκληση και ο συντονισμός του έργου της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών και η εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς για τα ναρκωτικά. Η Εθνική Συντονίστρια είναι μέλος της Διυπουργικής Επιτροπής, στην οποία παρουσιάζει το Σχέδιο Δράσης προς έγκριση και τις ετήσιες αναφορές παρακολούθησής του. Το κείμενο του νόμου μπορεί να μεταφορτωθεί: http://www.ministryofjustice.gr/site/linkclick.aspx?fileticket=ytybjcyueki%3d&tabid=132 1

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Η Ελληνική Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το πρόγραμμα για τον τομέα των ναρκωτικών της Ελληνικής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία αφορά το πρώτο εξάμηνο του 2014, περιλαμβάνει αφενός μεν τις πάγιες υποχρεώσεις για τη συνέχιση του έργου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφετέρου δε τις πρωτοβουλίες τις οποίες έχει λάβει η χώρα. Οι πάγιες υποχρεώσεις, εκτός από την Προεδρία της Οριζόντιας Ομάδας για τα Ναρκωτικά, αφορούν το συντονισμό της Διάσκεψης Υψηλού Επιπέδου (High Level Conference) και της Συνάντησης της Επιτροπής Ναρκωτικών (Commission on Narcotic Drugs) του ΟΗΕ, καθώς και της Διάσκεψης Κορυφής της Κοινότητας των Κρατών της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής (CELAC Community of Latin American and Caribbean States). Η Ελληνική Προεδρία της ΕΕ έχει αναλάβει επίσης τη διοργάνωση της συνάντησης των Εθνικών Συντονιστών για τα Ναρκωτικά. Η συνέχιση του έργου της Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορά κυρίως τη διαβούλευση σχετικά με το Νέο Κανονισμό και την Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις Νέες Ψυχοδραστικές Ουσίες και με το Έγγραφο για την Κατάχρηση Συνταγογραφούμενων Φαρμάκων. Οι πρωτοβουλίες της Ελληνικής Προεδρίας περιλαμβάνουν την προσπάθεια εξασφάλισης συναίνεσης ανάμεσα στα κράτη-μέλη για την ανάγκη εκπόνησης Ελάχιστων Ευρωπαϊκών Κριτηρίων Ποιότητας στις υ- πηρεσίες μείωσης της ζήτησης, την έναρξη διαλόγου με θέμα την Επίδραση της Οικονομικής Κρίσης στις Ευρωπαϊκές Στρατηγικές για τα Ναρκωτικά και τη συζήτηση του Εγγράφου Εργασίας για τις Επιστημονικά Τεκμηριωμένες Πρακτικές στη Θεραπεία. 1.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ 1.2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΝΟΜΟΘΕΤΗΜΑΤΑ Ν. 4139/2013: ΦΕΚ Α 74/20/03/2013) Νόμος περί εξαρτησιογόνων ουσιών και άλλες διατάξεις Ο νόμος περιγράφεται στην Ενότητα 1.1 του Κεφαλαίου αυτού. ΠΟΛ 1049/2012: Π. 1049: Μηνυτήριες αναφορές και αναφορές ν. 2331/95 και ν. 3691/08 προς Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος (563570) Παρατίθενται οδηγίες και διευκρινίσεις για το άρθρο 3 του ν. 3943/2011, ο οποίος εξήγγειλε το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Καταπολέμησης της Φοροδιαφυγής και συνέστησε την Επιτροπή για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. Ο νόμος αναφέρει αναλυτικά τις περιπτώσεις κατά τις οποίες απαιτείται μηνυτήρια αναφορά στη Γενική Διεύθυνση Φορολογικών Ελέγχων και Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων και διαβίβαση στην Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης (αρχή του άρθρου 7 του ν. 3691/2008). Προβλέπεται ότι οι μηνυτήριες αναφορές θα απευθύνονται προς τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών Αθήνας μέσω του Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος. 2

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΠΟΛ 1073/2012: Π. 1073: Κοινοποίηση ΥΑ 2/61546/0020/11 για τροποποίηση ΚΑΕ και διευκρινίσεις για βεβαιώσεις προστίμων άρθρων 51 και 52 του ν. 3691/08 (565788) Με την αριθμ. πρωτ. 2/61546/0020/15-9-2011 ΑΥΟ εγγράφηκε στον κώδικα κατάταξης εσόδων και εξόδων του κρατικού προϋπολογισμού ο νέος Κωδικός Αριθμός Εσόδων (ΚΑΕ) 3738 με την ονομασία «Πρόστιμα επιβαλλόμενα από τις δημόσιες αρχές για παραβάσεις σχετικές με την πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (άρθρα 51 και 52 του ν. 3691/2008). Συνεπώς, σε περίπτωση επιβολής προστίμων των άρθρων 51 και 52 του ν. 3691/2008, αυτά θα βεβαιώνονται πλέον στον ΚΑΕ 3738 και όχι στον ΚΑΕ 3739, «Λοιπά πρόστιμα και χρηματικές ποινές επιβαλλόμενες από δικαστήρια και δημόσιες γενικά αρχές», όπως προβλεπόταν πριν από τη δημιουργία του νέου κωδικού. ΠΟΛ 1196/2012: Π. 1196/12: Τροποποίηση ΠΟΛ 1067/11 περί αποστολής αναφορών σε Αρχή Καταπολέμησης Νομιμοποίησης Εσόδων (582060) Η παρούσα εγκύκλιος παρέχει νέες οδηγίες για την ορθή και ομοιόμορφη εφαρμογή των διατάξεων του ν. 3691/2008, όσον αφορά την υποχρέωση των υπόχρεων προσώπων του ν. 3691/2008 για αποστολή αναφορών στην Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης. Πράξη Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας ΠΔΤΕ 2652/2012: Τροποποίηση Αποφάσεων της Επιτροπής Τραπεζικών και Πιστωτικών Θεμάτων (581954) Με την πράξη αυτή τροποποιείται η Απόφαση ΕΤΠΘ 281/5/17.3.2009 «Πρόληψη της χρησιμοποίησης των εποπτευομένων από την Τράπεζα της Ελλάδος πιστωτικών ιδρυμάτων και χρηματοπιστωτικών οργανισμών για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας» επισημαίνοντας τις ομάδες υψηλού κινδύνου για ξέπλυμα χρήματος και για φοροδιαφυγή. Συμπληρώνει επίσης την Απόφαση ΕΤΠΘ 285/6/9.7.2009 «Ενδεικτική τυπολογία ασυνήθιστων ή ύποπτων συναλλαγών κατά την έννοια των παραγράφων 13-14 του άρθρου 4 του ν. 3691/2008» παραθέτοντας όλες τις δυνητικά ύποπτες περιπτώσεις. Συμπληρωματική της παραπάνω ΠΔΤΕ είναι και η παρακάτω Πολυγραφημένη Υπουργική Εγκύκλιος (ΠΟΛ) ΠΟΛ 1185/2013: Π. 1185: Ενδείξεις συναλλαγών ύποπτων νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (600082) Η εγκύκλιος απευθύνεται στα υπόχρεα φυσικά ή νομικά πρόσωπα που υπόκεινται στις υποχρεώσεις του ν. 3691/2008 «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και άλλες διατάξεις». Σκοπός της εγκυκλίου είναι η ενημέρωση των ανωτέρω προσώπων με την παρουσίαση ορισμένων ενδεικτικών περιπτώσεων ασυνήθιστων ή ύποπτων συναλλαγών ή δραστηριοτήτων που δύνανται να συνδέονται με απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Ως ύποπτη συναλλαγή ή δραστηριότητα νοείται (παρ. 13 άρθρου 4 του ν. 3691/2008, όπως ισχύει) η συναλλαγή ή οι συναλλαγές ή δραστηριότητες από τις οποίες εκτιμάται ότι προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις ή υπόνοιες για πιθανή απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων του άρθρου 2 του ν. 3691/2008 ή για την εμπλοκή του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου σε εγκληματικές δραστηριότητες. 3

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Ως ασυνήθης συναλλαγή ή δραστηριότητα νοείται (παρ. 14 άρθρου 4 του ν. 3691/2008, όπως ισχύει) η συναλλαγή ή οι συναλλαγές ή δραστηριότητες που δεν συνάδουν με τη συναλλακτική, επιχειρηματική ή επαγγελματική συμπεριφορά του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου ή με την οικονομική τους επιφάνεια ή που δεν έχουν προφανή σκοπό ή κίνητρο οικονομικής, επαγγελματικής ή προσωπικής φύσεως. Παρατίθενται ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα συναλλαγών που μπορεί να θεωρηθούν ύποπτες ή ασυνήθεις. Υπουργική Απόφαση για λοιμώδη νοσήματα ΥΑ Γ.Υ//2012 (ΥΑ Γ.Υ. 39α ΦΕΚ Β 1002/2012): Ρυθμίσεις που αφορούν τον περιορισμό διάδοσης Λοιμωδών Νοσημάτων (βλ. ΥΑ οικ. 62752) (Β 1652/13) (568615) Στο άρθρο 1 ορίζονται τα λοιμώδη νοσήματα που θεωρούνται επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία, όπως αυτά ορίζονται είτε ρητώς από το ΚΕΕΛΠΝΟ είτε με παραπομπή σε ισχύουσες ρυθμίσεις Διεθνών Κανονισμών Υγείας που αποδέχεται η χώρα μας (όπως ο Διεθνής Υγειονομικός Κανονισμός International Health Regulations), καθώς και τα λοιμώδη νοσήματα που προλαμβάνονται με εμβολιασμό. Τα νοσήματα αυτά είναι: α) όσα απαιτούν για τον περιορισμό της μετάδοσής τους απομόνωση ή περιορισμό (καραντίνα) και β) μεταδοτικά νοσήματα που αποτελούν ιατρικό επείγον σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας WHO, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) και το Αμερικάνικο Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDC). Στον κατάλογο όλων των ανωτέρω νοσημάτων μπορεί να προστίθενται ή να αφαιρούνται νοσήματα από τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μετά από εισήγηση του ΚΕΕΛΠΝΟ. Για τα νοσήματα της παραγράφου β) καθιερώνεται έλεγχος των μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και των αιτούντων άσυλο. Ειδικά για το HIV, HBV, HCV προβλέπεται ειδικός έλεγχος για τα άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών καθώς και για τα εκδιδόμενα άτομα που στερούνται του προβλεπόμενου βιβλιαρίου υ- γείας. Για τα άτομα αυτά, καθώς και για τους πληθυσμούς μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, προβλέπεται η εκπόνηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων. Το άρθρο αυτό ορίζει επίσης τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του ΚΕΕΛΠΝΟ. Το άρθρο 2 αφορά την εργασία και ορίζει τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και των αρμοδίων γιατρών σχετικά με λήψη προληπτικών μέτρων για τη μετάδοση των μολυσματικών ασθενειών. Το άρθρο απαγορεύει την απασχόληση εργαζομένων που δεν είναι εφοδιασμένοι με το πιστοποιητικό υγείας, καθώς και την απασχόληση μεταναστών χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Αρμόδια όργανα για τον έλεγχο των διατάξεων της Υπουργικής Απόφασης είναι η Ελληνική Αστυνομία, η Δημοτική Αστυνομία, η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφερειακής Ενότητας, η Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Λειτουργίας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και κάθε άλλη αρμόδια αρχή, όπως το Σώμα Επιθεωρητών Υγείας και Πρόνοιας (ΣΕΥΥΠ), το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), το ΣΔΟΕ και το ΚΕΕΛΠΝΟ σε συνεργασία ή και αυτόνομα. Το άρθρο 3 αφορά την ασφάλεια των χώρων διαβίωσης και τη διασφάλιση της υγείας των ενοίκων. 4

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΥΑ οικ.//2012 (ΥΑ οικ. 5298/178 ΦΕΚ Β 1261/2012): Τροποποίηση ΥΑ 20537/752/10. Τριετές πρόγραμμα επιχορήγησης ασφαλιστικών εισφορών για πρόσληψη 2.300 ανέργων ΑμεΑ, αποφυλακισμένων κλπ. (568767) Η Υπουργική Απόφαση ορίζει τον υπολογισμό των ποσών επιχορήγησης για το ανωτέρω πρόγραμμα με βάση τις πραγματικές ακαθάριστες μηνιαίες αποδοχές των επιχορηγουμένων μέχρι του ύψους των 751,39 ευρώ α) για την πρόσληψη 2.300 ανέργων Ατόμων με Αναπηρίες (ΑμεΑ), Απεξαρτημένων από εξαρτησιογόνες ουσίες, Αποφυλακισμένων, Νεαρών Παραβατικών Ατόμων ή Νεαρών Ατόμων που βρίσκονται σε κοινωνικό κίνδυνο και β) για Πρόγραμμα Επιχορήγησης 50 θέσεων Εργονομικής Διευθέτησης του χώρου εργασίας για Άτομα με Αναπηρίες (ΑμεΑ). Τροποποίηση της Υπουργικής Απόφασης για το Κέντρο Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελεώνα Θηβών ΥΑ 143//2013 (ΥΑ 14332 οικ. ΦΕΚ Β 553/2013): Τροποποίηση κωδικοποίηση των YA 137061/02 και 96951/10 (Πιλοτική λειτουργία Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών) (592968) Τροποποιούνται και κωδικοποιούνται σε ενιαία απόφαση οι υφιστάμενες υπουργικές αποφάσεις υπ αριθμ. 137061/28-8-2002 (ΦΕΚ 1154 Β ) και 96951/1-12-2010 (ΦΕΚ 1886 Β ) σχετικά με την πιλοτική λειτουργία του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών για τη σωματική και ψυχική απεξάρτηση και την κοινωνική επανένταξη των τοξικομανών και χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών κρατουμένων. Η κύρια τροποποίηση αφορά την πρώτη φάση του (τετραφασικού) θεραπευτικού προγράμματος και έχει ως εξής: Κατά την Α φάση προετοιμασίας κινητοποίησης του θεραπευτικού προγράμματος πραγματοποιείται σε ειδικά διαμορφωμένο, φυλασσόμενο χώρο του ΚΑΤΚΕΘ και συνίσταται στην προετοιμασία για την ένταξη στις αρχές και τα όρια του προγράμματος, στην κινητοποίηση ευαισθητοποίηση των εγκλείστων χρηστών και στη δυνατότητα σωματικής απεξάρτησης χωρίς φαρμακευτική υποστήριξη. Ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος που επιθυμεί να ενταχθεί στο θεραπευτικό πρόγραμμα του ΚΑΤΚΕΘ για να παρακολουθήσει την Α φάση του προγράμματος υποβάλλει αίτηση προς τη Διεύθυνση του Καταστήματος Κράτησης όπου κρατείται, η οποία αξιολογείται από το Συμβούλιο της Φυλακής. Εφόσον πληρούνται οι απαραίτητες τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις, το Συμβούλιο με έκθεσή του διαβιβάζει την αίτηση στην Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών (ΚΕΜ) του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Η ΚΕΜ αποφασίζει, σύμφωνα με τις διατάξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα, τη μεταγωγή του ενδιαφερόμενου κρατούμενου στο ΚΑΤΚΕΘ για να ενταχθεί στην Α φάση του προγράμματος. Κατά τη διάρκεια παραμονής στην Α φάση του προγράμματος, ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος δεσμεύεται εγγράφως με γραπτή δήλωσή του ότι αποδέχεται: α) τοξικολογικούς ελέγχους που πιστοποιούν την αποχή του από τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, β) την ένταξή του σε εργασία με ευεργετικό υπολογισμό ημερών και γ) την αναστολή του δικαιώματος αδείας (τακτικής ή εκπαιδευτικής). Σημειώνεται ότι η εργασία στο πλαίσιο της Α φάσης έχει θεραπευτικό χαρακτήρα και τα μέλη, λόγω της ιδιαιτερότητας της φάσης αυτής, μπορεί να τύχουν την εκ περιτροπής τοποθέτηση σε εργασία από το Πενταμελές Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων του Καταστήματος. Στην Α φάση τη θεραπευτική ευθύνη έχει η θεραπευτική oμάδα του ΚΑΤΚΕΘ (ΘΟΚ). Η διάρκεια παραμονής στην Α φάση δεν δύναται να υπερβαίνει τους τέσσερις μήνες. Με τη συμπλήρωση δίμηνης παραμονής στην Α φάση ο ενδιαφερόμενος κρατούμενος δύναται να υποβάλει αίτηση στην Επιτροπή Επιλογής για να μεταβεί στη Β φάση του θεραπευτικού προγράμματος. Η αίτηση για μετάβαση στη Β φάση εξετάζεται από την αρμόδια Επιτροπή Επιλογής. Η Επιτροπή Επιλογής αποτελείται από τους: α) Εισαγγελέα-Επόπτη του Καταστήματος ως πρόεδρο, β) Διευθυντή του Καταστήματος ως μέλος και γ) Προϊστάμενο του Θεραπευτικού Τμήματος ως μέλος. Η Επιτροπή αποφασίζει για τη μετάβαση του κρατούμενουθεραπευόμενου στη Β φάση κατόπιν εισήγησης της ΘΟΚ και συνεκτίμησης των τυπικών και ουσιαστικών 5

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά κριτηρίων. Η εισήγηση της ΘΟΚ προς την Επιτροπή Επιλογής για τη μετάβαση του κρατούμενουθεραπευόμενου στη Β φάση βασίζεται σε θεραπευτικά κριτήρια: κίνητρο, συμμετοχή, αλλαγή στάσης κατά την περίοδο συμμετοχής, αποχή από τη χρήση και την εν γένει ένταξή του στο θεραπευτικό πλαίσιο. Μετά την επιλογή για ένταξη στη Β φάση ο κρατούμενος-θεραπευόμενος υπογράφει «θεραπευτικό συμβόλαιο», με το οποίο αποδέχεται τα όρια και τους κανόνες του θεραπευτικού προγράμματος. Σε περίπτωση δεύτερης απόρριψης της αίτησης για μετάβαση στη Β φάση ο κρατούμενος-θεραπευόμενος αποπέμπεται και επαναμετάγεται άμεσα στο κατάστημα κράτησης από το οποίο προήλθε. Εάν το επιθυμεί, μπορεί με αίτησή του να ζητήσει την εκ νέου ένταξή του στο ΚΑΤΚΕΘ. Η επικοινωνία και το χρημάτιο ισχύουν όπως αυτά ορίζονται ρητά από τον ισχύοντα Σωφρονιστικό Κώδικα. Στα μέλη της φάσης αυτής χορηγείται, κατόπιν αίτησής τους, βεβαίωση παρακολούθησης προγράμματος. Τυχόν πειθαρχικά παραπτώματα αντιμετωπίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις του ισχύοντος Σωφρονιστικού Κώδικα και σε ειδικές περιπτώσεις, κατόπιν εισήγησης της ΘΟΚ, τίθεται ζήτημα αποπομπής. ΥΑ 2.2//2012 (ΥΑ 2.2250/οικ. 4.105 ΦΕΚ Β 221/2012): Τήρηση Γενικού Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας ν. 4019/11 (Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα κλπ.) (563388) Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 του ν. 4019/2011 συνιστάται Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, (εφεξής Γενικό Μητρώο), το οποίο είναι δημόσιο βιβλίο που τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή. Το Μητρώο τηρείται στο Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας (εφεξής Τμήμα Μητρώου) της Διεύθυνσης Κοινωνικής Προστασίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Σε αυτό εγγράφονται οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και άλλοι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας. Για την ένταξη ενός φορέα ή επιχείρησης στο Μητρώο βασικό ειδικό κριτήριο είναι η προώθηση της ένταξης στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού, όπως αυτές ορίζονται στο πεδίο α) της παρ. 4 του άρθρου 1 του ν. 4019/11. Προϋπόθεση για την πλήρωση του κριτηρίου (εφεξής κριτήριο απασχόλησης) είναι τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων να ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού. Σε αυτές ανήκουν τα άτομα με αναπηρίες (σωματικές, ψυχικές, νοητικές, αισθητηριακές), άτομα εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες, οροθετικοί, φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι, ανήλικοι παραβάτες, με τα ακόλουθα δικαιολογητικά. Άτομα εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες: βεβαίωση από επίσημο φορέα ή άλλο θεσμοθετημένο για το σκοπό αυτό δημόσιο ή ιδιωτικό θεραπευτικό ίδρυμα (18 ΑΝΩ, ΚΕΘΕΑ ή από θεραπευτικές κοινότητες στις οποίες έχει χορηγηθεί η προβλεπόμενη άδεια λειτουργίας από το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), από την οποία θα προκύπτει ότι ο εργαζόμενος είναι, ή διατέλεσε στο παρελθόν, χρήστης ναρκωτικών ή άλλων ουσιών. Οροθετικοί: βεβαίωση από δημόσιο νοσηλευτικό ίδρυμα ή αρμόδια υγειονομική υπηρεσία, από την οποία προκύπτει ότι ο εργαζόμενος είναι φορέας του ιού HIV. Φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι: βεβαίωση του Διευθυντή του Σωφρονιστικού καταστήματος, από την οποία προκύπτει ο εγκλεισμός του εργαζόμενου στο σωφρονιστικό κατάστημα, ή αποφυλακιστήριο. Ανήλικοι παραβάτες: απόφαση αρμόδιου Δικαστηρίου Ανηλίκων, από την οποία προκύπτει η επιβολή αναμορφωτικών ή θεραπευτικών μέτρων, ή ο ε- γκλεισμός του ανήλικου σε κατάστημα κράτησης νέων. Ν. 4138/2013: Παράνομη υλοτομία / Αγροτικοί Συνεταιρισμοί / Ολυμπιακή/Τροποποίηση ΚΠολΔ / ΤΑΙΠΕΔ / Σχολές ΕΛΑΣ κλπ. (592050) Τροποποίηση του άρθρου 6 του ν. 3938/2011 (Α 226) για τη διάθεση κατασχεμένων οχημάτων ως αντικειμένων λαθρεμπορίας, ως μέσων μεταφοράς ναρκωτικών ουσιών, λαθρεμπορευμάτων ή παράνομων μεταναστών ή ως μέσων παράνομης διακίνησης όπλων ή αρχαιοτήτων. 6

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 1.2.2 ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/135725/11 ΦΕΚ Β 710/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (570245) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Pfizer Fentadur 12μg/h, 25μg/h, 50μg/h,75μg/h και 100μg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/136860/11 ΦΕΚ Β 710/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (570246) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Opiodur 12μg/h, 25μg/h, 50μg/h, 75μg/h και 100μg/h (Transdermal Patches με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/54202 ΦΕΚ Β 2024 2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (575494) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Buprenal-Viogen (δισκία 0,4mg/tab, 2mg/tab και 8mg/tab με δραστική ουσία Buprenorphine Hydrochloride) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. Η διάθεση του εν λόγω προϊόντος θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22 του ν. 3459/2006. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/73933 ΦΕΚ Β 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586037) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Dormiden PD.CSO.J.F. 1mg/vial, 2mg/vial, 5mg/vial (κόνις για παρασκευή πυκνού διαλύματος, για παρασκευή ενέσιμου διαλύματος ή διαλύματος προς έγχυση με δραστική ουσία Remifentanil Hydrochloride), το οποίο προορίζεται για νοσοκομειακή χρήση, στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/93492 ΦΕΚ Β 3324 2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586018) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Tropium (ενέσιμο διάλυμα 100mg/2ml με δραστική ουσία Tramadol Hydrochloride)) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/68107 ΦΕΚ Β 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του Ν.3459/2006 περί ναρκωτικών (586017) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Durfenta (Transdermal Patch μg/h, 25μg/h,50μg/h, 75μg/h, 100μg/h με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/64061 ΦΕΚ Β 3324/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (586016) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Lavifent (Transdermal Patch 25μg/h, 50μg/h,100Mg/h με δραστική ουσία Fentanyl) στον Πίνακα Γ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. 7

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά ΥΑ ΔΥΓ//2012 (ΥΑ ΔΥΓ3γ/54202 ΦΕΚ Β 2024/2012): Υπαγωγή φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος στις διατάξεις του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών (575494) Αποφασίζεται η υπαγωγή του φαρμακευτικού ιδιοσκευάσματος Buprenal-Viogen (δισκία 0,4mg/tab, 2mg/tab και 8mg/tab με δραστική ουσία Buprenorphine Hydrochloride) στον Πίνακα Δ των διατάξεων του ν. 3459/2006 περί ναρκωτικών. Η διάθεση του εν λόγω προϊόντος θα γίνεται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 22 του ν. 3459/2006. 1.3 ΔΑΠΑΝΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πίνακας 1.1: Κατανομή δαπανών ΟΚΑΝΑ (2009-2012) Πρόληψη 2009 2010 2011 2012 Συγχρηματοδότηση Κέντρων Πρόληψης 6.146.371 14.836.230 4.043.606 3.926.017 Εκπαίδευση / υποστήριξη 354.800 58.680 Μισθοδοσία προσωπικού 668.382 588.626 549.234 322.165 Έρευνα Σύνολο 6.814.753 15.424.856 4.947.640 4.306.862 Πρόγραμμα Υποκατάστασης Μισθοδοσία προσωπικού 18.236.516 16.367.382 16.627.455 14.136.376 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 8.522.640 7.353.349 10.799.851 12.939.181 Σύνολο 26.759.156 23.720.731 27.427.306 27.075.557 Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών Πάτρας Μισθοδοσία προσωπικού 476.288 374.868 340.081 289.842 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 167.921 163.067 268.644 103.126 Σύνολο 644.209 537.935 608.725 392.968 Μονάδες Εφήβων (Αθήνα, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Ρέθυμνο) Μισθοδοσία προσωπικού 1.396.394 1.193.148 959.287 448.142 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 383.859 392.092 350.012 217.054 Σύνολο 1.780.253 1.585.240 1.309.299 665.196 Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) Μισθοδοσία προσωπικού 2.836.611 2.427.355 2.299.723 1.858.528 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 604.006 583.294 717.428 666.419 Σύνολο 3.440.617 3.010.649 3.017.151 2.524.947 Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Μισθοδοσία προσωπικού 523.680 425.695 321.316 261.578 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 146.225 108.545 147.962 153.351 Σύνολο 669.905 534.240 469.278 414.929 Εξειδικευμένα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) Μισθοδοσία προσωπικού 413.028 318.353 434.697 192.254 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 300.396 277.356 300.301 173.638 Σύνολο 713.424 595.709 734.998 365.892 8

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 2009 2010 2011 2012 Κεντρική Διοίκηση Μισθοδοσία προσωπικού 3.601.702 3.050.339 3.002.537 2.232.404 Έξοδα στέγασης και λειτουργίας 1.936.318 2.604.323 1.170.059 1.638.477 Σύνολο 5.538.020 5.654.662 4.172.596 3.870.881 Επιχορηγήσεις φορέων μέσω ΥΥΚΑ 573.881 771.401 458.729 Σύνολο 46.934.218 51.064.022 43.458.394 40.075.961 Χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ 248.167 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 40.324.127 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: ΟΚΑΝΑ, 2010-2013) Πίνακας 1.2: Κατανομή δαπανών ΚΕΘΕΑ (2009-2012) Πρόληψη 2009 2010 2011 2012 Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση 192.515 139.565 155.522 95.100 Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 206.670 140.031 111.403 99.095 Στην Κοινότητα 347.857 293.409 255.338 198.100 Εποπτεία Υποστήριξη Ενημέρωση 252.397 247.869 185.213 296.900 Σύνολο 999.439 820.874 707.476 689.195 Μείωση της βλάβης Κινητοποίηση Μείωση της βλάβης Κινητοποίηση Συμβουλευτικά Κέντρα 3.622.980 3.065.329 2.833.549 2.288.216 Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων 617.208 592.335 451.313 378.393 Προγράμματα Άμεσης Πρόσβασης 352.694 387.340 392.950 756.800 Πρόγραμμα Προσέγγισης Χρηστών στο Δρόμο 527.052 441.121 392.173 283.275 Τηλεφωνική Γραμμή SOS (Θεσσαλονίκη) 200.643 176.372 114.076 101.152 Σύνολο 5.320.577 4.662.497 4.184.061 3.807.836 Παρεμβάσεις στο Σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης Συμβουλευτικό Κέντρο στα Δικαστήρια Ανηλίκων 51.159 15.781 1.439 395 Προγράμματα Συμβουλευτικής Κρατουμένων 1.589.303 967.161 735.285 980.116 Προγράμματα Απεξάρτησης Κρατουμένων 654.257 510.458 630.161 475.372 Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης Αποφυλακισμένων 542.865 782.378 973.304 726.923 Πρόγραμμα Οικογενειακής Υποστήριξης 48.629 48.877 38.416 52.947 Σύνολο 2.886.213 2.324.655 2.378.605 2.235.753 9

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Θεραπεία 2009 2010 2011 2012 Προγράμματα Απεξάρτησης Διαμονής Ενηλίκων 3.700.220 4.060.276 2.896.055 2.447.569 Προγράμματα Απεξάρτησης ΗμερήσιαςΦροντίδας Ενηλίκων 1.753.967 1.246.143 1.199.138 1.016.393 Προγράμματα Απεξάρτησης Ημερήσιας Φροντίδας Εφήβων Νεαρών Ενηλίκων 1.230.006 1.492.955 1.632.017 1.356.795 Μονάδες εφήβων 858.839 Σύνολο 7.543.032 6.799.374 5.727.210 4.820.757 Υπηρεσίες για Ειδικούς Πληθυσμούς Κέντρο για Μετανάστες και Πρόσφυγες 488.806 731.047 401.190 339.402 Μονάδα Απεξάρτησης από το Αλκοόλ και τα Τυχερά Παιχνίδια 305.374 290.661 338.421 319.853 Ειδική Μονάδα Απεξάρτησης για Εξαρτημένους Γονείς 106.578 100.436 107.181 77.680 Σύνολο 900.758 1.122.144 846.792 736.935 Κοινωνική Επανένταξη Κέντρα Κοινωνικής Επανένταξης 1.545.251 1.733.860 1.529.661 1.315.434 Επαγγελματική Κατάρτιση / Εκπαίδευση Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης 343.071 251.109 298.932 342.212 Παραγωγικές Μονάδες (Λιθογραφείο, Ξυλουργείο, Κεραμική, Αγρόκτημα) 3.461.776 3.004.093 2.912.188 2.328.324 Μεταβατικά Σχολεία 1.221.475 930.000 1.045.558 910.494 Σύνολο 5.026.322 4.185.202 4.256.678 3.581.030 Θεραπεία Οικογένειας Κέντρα Οικογενειακής Συμβουλευτικής και Θεραπείας 1.819.197 1.460.974 1.367.499 1.031.585 Εκπαίδευση Επαγγελματιών Υγείας 900.036 672.469 556.436 510.748 Έρευνα / Αξιολόγηση 1.502.499 1.123.711 872.720 457.437 Διοικητική Υποστήριξη 1.875.087 1.643.640 1.198.512 1.020.955 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ 30.318.411 26.549.400 23.625.650 20.207.665 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 Στοιχεία: ΚΕΘΕΑ, 2010-2013 Πίνακας 1.3: Δαπάνες 18 ΑΝΩ (2010-2012) 2010 2011 2012 Μισθοδοσία 7.958.257 7.815.323 6.138.435 Λειτουργικές Δαπάνες 2.912.128 2.708.277 2.387.268 Σύνολο 10.870.385 10.523.600 8.525.703 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2011-2013) 10

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά Πίνακας 1.4: Δαπάνες Υπηρεσιών Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (2010-2012) 2010 2011 2012 Τμήμα Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ 3.457.544 2.739.283 2.239.563 Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ 894.808 857.424 338.804 Σύνολο 4.352.352 3.596.707 2.578.367 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2013 (Στοιχεία: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, 2011-2013) To 2012 οι δαπάνες του OKANA εμφανίζονται μειωμένες κατά 15% και 8% σε σύγκριση με αυτές του 2009 και του 2011, αντίστοιχα. Οι δαπάνες του ΚΕΘΕΑ μειώθηκαν κατά 33% και 15% σε σχέση με το 2009 και το 2011, αντίστοιχα (Πίνακες 1.1 και 1.2). Το ποσοστό της μισθοδοσίας του ΟΚΑΝΑ μειώθηκε από 60% του συνόλου των δαπανών το 2009 σε 49% το 2012. Η μισθοδοσία στο ΚΕΘΕΑ καταλαμβάνει σταθερά το 68% των συνολικών δαπανών από το 2009 (ΚΕΘΕΑ 2010, 2011, 2012). Το πρόγραμμα 18 ΑΝΩ του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής μείωσε τις δαπάνες κατά 22% το 2012 σε σύγκριση με το 2010. Στα δύο αυτά χρόνια η μισθοδοσία μειώθηκε κατά 23% (Πίνακας 1.3). Στα τμήματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, ΙΑΝΟΣ και ΑΡΓΩ εμφανίζεται μια συνολική μείωση κατά 41% μεταξύ των ετών 2010 και 2012 (Πίνακας 1.4). 1.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Οι βασικές προβλέψεις του πρόσφατου νόμου για τα ναρκωτικά (4139/13) είναι: α) η ολοκληρωμένη (ποινική και θεραπευτική) αντιμετώπιση των εξαρτημένων, στους οποίους δίνεται η δυνατότητα της ένταξης σε θεραπεία αντί (ή κατά τη διάρκεια) του εγκλεισμού και β) η θεσμοθέτηση ενός νέου συντονιστικού σχήματος. Το συντονιστικό αυτό σχήμα αποτελείται από την Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Α- ντιμετώπιση των Ναρκωτικών, η οποία εκπονεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης με επικεφαλής την Εθνική Συντονίστρια για τα Ναρκωτικά και στην ανώτερη βαθμίδα τη Διυπουργική Επιτροπή για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών, η οποία εγκρίνει την εθνική στρατηγική για τα ναρκωτικά και της οποίας ηγείται ο Πρωθυπουργός. Το πρώτο εξάμηνο του 2014 η Ελλάδα έχει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα όσον αφορά τον τομέα των ναρκωτικών εφαρμόζει ένα καθορισμένο πρόγραμμα πάγιων δράσεων και πρωτοβουλιών. Οι φορείς μείωσης της ζήτησης, οι οποίοι είχαν σημαντική περικοπή στις δαπάνες τους το 2011 σε σχέση με το 2012, εμφανίζουν το 2012 περαιτέρω μείωση στους απολογισμούς τους. Μανίνα Τερζίδου 11

Κεφάλαιο 1 Εθνική Στρατηγική και Νομοθεσία για τα Ναρκωτικά 12

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς 2.1 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Τα πιο πρόσφατα στοιχεία σχετικά με τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα εφήβων αφορούν το 2011 (ανακοινώθηκαν το 2012) και συλλέχθηκαν στο πλαίσιο έρευνας του ΕΠΙΨΥ με τίτλο «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών». Η έρευνα υλοποιείται ανά τετραετία και αποτελεί το ελληνικό σκέλος του Ευρωπαϊκού Προγράμματος European School Survey on Alcohol & Other Drugs (Έρευνα ESPAD, βλ. www.espad.org και www.epipsi.gr). Η έρευνα του 2011 πραγματοποιήθηκε με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη συμμετοχή των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στις αρχές του 2014 θα υλοποιηθεί από το ΕΠΙΨΥ το ελληνικό σκέλος του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (HBSC, www.hbs.org). Η έρευνα επαναλαμβάνεται ανά τετραετία, έχει ως τίτλο «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων» και διερευνά μεταξύ άλλων τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους 15χρονους μαθητές. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό (ηλικίες 15-64 ετών) που παρουσιάζονται εδώ συλλέχθηκαν από το ΕΠΙΨΥ το 2004. Το ΕΚΤΕΠΝ επισημαίνει για μία ακόμα φορά την ανάγκη για άμεση επανάληψη έρευνας στην Ελλάδα που να διερευνά το πρόβλημα της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού. 2.2 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό προέρχονται από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο γενικό πληθυσμό για την ψυχοκοινωνική υγεία και τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών», η οποία υλοποιήθηκε το 2004 (n = 4.774, 12-64 ετών, προσωπική συνέντευξη στο νοικοκυριό). Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, σχεδόν ένα στα 11 άτομα ηλικίας 15-64 ετών (9% του δείγματος, περίπου 670.000 άτομα του πληθυσμού ηλικίας 12-64) ανέφεραν χρήση παράνομης ουσίας (κυρίως κάνναβης) έστω και μία φορά στη ζωή, 4% δοκίμασαν 1-2 φορές, ενώ το 5% επανέλαβαν τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές. Χρήση τους τελευταίους 12 μήνες ανέφεραν το 2% των ερωτωμένων και χρήση τις τελευταίες 30 ημέρες το 1%. Τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παρατηρήθηκαν στους άνδρες (13%, έναντι 4% των γυναικών), στις ηλικιακές ομάδες 25-34, 18-24 και 35-44 ετών (περίπου12%), στα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (15%) και στην Αθήνα (12%), έναντι της Θεσσαλονίκης (8%) και των λοιπών αστικών περιοχών (7%) (για πλήρη στοιχεία βλ. Κοκκέβη κ.ά. 2007). 2.3 ΧΡΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ-ΜΑΘΗΤΕΣ Πρόσφατα στοιχεία (έτος 2011) για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στο μαθητικό πληθυσμό είναι διαθέσιμα από την έρευνα του ΕΠΙΨΥ «Πανελλήνια έρευνα στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών». Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2011 με τη χρηματοδότηση του ΟΚΑΝΑ και τη συμμετοχή των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Στην έρευνα συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα περίπου 37.000 μαθητών ηλικίας 13-19 ετών από συνολικά 676 σχολεία της χώρας. Αναλυτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται σε Έκθεση του ΕΠΙΨΥ (ΕΠΙΨΥ 2012) στη σχετική ιστοσελίδα του ΕΠΙΨΥ (http://www.epipsi.gr/tekmiriosi/epid/epidimiologikes_erevnes/espadgr.php. 13

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.1: Χρήση κάποιας παράνομης ουσίας έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή ανέφερε το 2011σχεδόν ένας στους 6 μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (15,3%). Η κάνναβη (13,4%) και οι εισπνεόμενες ουσίες (14,1%) είναι οι ουσίες που αναφέρονται συχνότερα από τους μαθητές. Η χρήση των άλλων ουσιών δεν ξεπερνά το 3% το 2011. Διπλάσιο ποσοστό αγοριών (21,1%) από ό,τι κοριτσιών (9,4%) αναφέρουν χρήση ουσιών. Σημαντικές διαφορές στα φύλα χαρακτηρίζουν όλες τις παράνομες ουσίες. Με την ηλικία αυξάνεται το ποσοστό των μαθητών που αναφέρουν χρήση: αναφέρουν χρήση παράνομων ουσιών το 7,4% των 15χρονων, ενώ το ποσοστό αυτό τριπλασιάζεται στην ηλικία των 18 ετών (21,9%). Σημειώνεται ότι το 40,2% των 19χρονων που βρίσκονται ακόμα στο σχολείο αναφέρουν χρήση παράνομων ουσιών, αν και το δείγμα των μαθητών αυτής της ηλικίας δεν είναι αντιπροσωπευτικό για το σύνολο της χώρας. Ποσοστό 1,7% των 13-14χρονων μαθητών ανέφεραν χρήση κάνναβης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή (δεν φαίνεται σε Πίνακα). Η επικράτηση της χρήσης είναι υψηλότερη στην Αθήνα (19,3%) και στη Θεσσαλονίκη (19,4%), συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας (12,0%). Πίνακας 2.1: Χρήση ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό στρώμα (%, Έρευνα ESPAD 2011) Σύνολο (15-19 ετών) Φύλο Ηλικία (έτη) Γεωγραφική περιοχή Αγόρια Κορίτσια 15 16 17 18 19 Αθήνα Θεσσαλ ονίκη Λοιπές περιοχές n=23.301 n=11.671 n=11.630 n=5.833 n=5.915 n=5.356 n=4.599 n=1.098 n=3.359 n=1.027 n=18.915 Οποιαδήποτε παράνομη ουσία 1 15,3 21,1 9,4 7,4 10,9 14,9 21,9 40,2 19,3 19,4 12,0 Κάνναβη 13,4 18,3 8,3 4,9 8,4 13,5 20,7 37,6 17,7 18,2 9,7 Εισπνεόμενα 14,1 15,7 12,4 12,0 14,4 14,7 14,6 15,9 15,0 16,5 13,0 Έκσταση 2,4 3,6 1,0 2,1 1,7 1,9 2,6 8,1 2,4 1,8 2,4 Αμφεταμίνες 2,1 3,1 1,1 2,0 2,0 1,5 2,2 5,5 1,8 1,8 2,4 Κοκαΐνη 2,5 3,9 1,0 1,7 1,5 2,0 3,0 11,1 2,7 2,9 2,3 Κρακ 1,7 2,7 0,7 1,8 1,1 1,4 1,8 4,8 1,9 1,3 1,6 LSD 2,5 3,9 1,1 2,0 1,7 2,1 2,8 9,2 3,0 3,0 2,2 «Μαγικά μανιτάρια» 2,4 3,6 1,2 2,1 1,9 1,9 2,5 8,2 2,9 2,2 2,2 GHB 0,9 1,4 0,4 1,0 0,6 0,7 0,9 2,2 0,8 0,7 1,0 Ηρωίνη 1,3 2,0 0,6 1,5 1,0 1,0 1,2 3,1 1,1 0,8 1,4 Ηρεμιστικά ή υπνωτικά 2 9,3 9,4 9,2 10,1 9,3 8,9 7,9 14,3 8,6 13,4 9,0 Αναβολικά 2,6 4,2 0,9 2,3 2,4 2,5 2,6 5,0 2,3 2,5 2,8 1 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. 2 Μη ιατρική χρήση. ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές Έρευνα ESPAD 2011) 14

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Ειδικά για την κάνναβη, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.2: Οι δύο στους 3 εφήβους που ανέφεραν χρήση κάνναβης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή έκαναν χρήση της ουσίας κατά τους 12 τελευταίους μήνες πριν από την έρευνα (πρόσφατη χρήση), ένας στους 3 έκανε χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες. Ειδικότερα, 10,4% των μαθητών ηλικίας 15-19 ετών ανέφεραν το 2011 χρήση κάνναβης τους 12 τελευταίους μήνες, 6,3% ανέφεραν χρήση τις 30 τελευταίες ημέρες. Η αναλογία αγοριών / κοριτσιών είναι περίπου δύο προς ένα για τη χρήση τον τελευταίο χρόνο (14,3% και 6,4%, για τα αγόρια και τα κορίτσια, αντίστοιχα) και σχεδόν τρία προς ένα για τη χρήση τον τελευταίο μήνα (9,1% και 3,3%, αντίστοιχα). Τα ποσοστά πρόσφατης χρήσης κάνναβης αυξάνονται σημαντικά με την ηλικία. Τέλος, διπλάσιο ποσοστό μαθητών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη αναφέρουν πρόσφατη χρήση συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές. Το ποσοστό των μαθητών που έχουν επαναλάβει τη χρήση τουλάχιστον 3 φορές σε όλη τη ζωή (7,8%) είναι υψηλότερο από εκείνων που έχουν μόνο δοκιμάσει την ουσία 1-2 φορές (5,6%). Τα αγόρια έχουν επαναλάβει τη χρήση κάνναβης σε υψηλότερο ποσοστό συγκριτικά με τα κορίτσια (11,1% και 4,4%, α- ντίστοιχα). Οι έφηβοι μαθητές σε σχολεία των Αθηνών και Θεσσαλονίκης αναφέρουν επανάληψη της χρήσης κάνναβης σε υψηλότερα ποσοστά συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές (10,6%, 11,1% και 5,4%, αντίστοιχα) (Πίνακας 2.2). Πίνακας 2.2: Επικράτηση της χρήσης κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο και συχνότητα χρήσης, ανά φύλο, ηλικία και γεωγραφικό στρώμα (%,Έρευνα ESPAD 2011) Σύνολο (15-19 ετών) Φύλο Ηλικία (έτη) Γεωγραφική περιοχή Αγόρια Κορίτσια 15 16 17 18 19 Αθήνα Θεσσαλονίκη Λοιπές περιοχές n=23.301 n=11.671 n=11.630 n=5.833 n=5.915 n=5.356 n=4.599 n=1.098 n=3.359 n=1.027 n=18.915 Κάνναβη (τελ. 12 μήνες) 10,4 14,3 6,4 3,8 6,9 10,8 16,4 25,0 13,9 13,7 7,5 Κάνναβη (τελ. 30 ημέρες) 6,3 9,1 3,3 2,4 4,0 6,3 9,7 17,4 8,7 7,8 4,4 Κάνναβη 1-2 φορές σε όλη τη ζωή 5,6 7,2 3,9 2,5 4,4 5,8 8,1 11,2 7,1 7,1 4,3 Κάνναβη, 3 φορές σε όλη τη ζωή 7,8 11,1 4,4 2,5 4,0 7,7 12,6 26,4 10,6 11,1 5,4 ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές Έρευνα ESPAD 2011) Στις περιφέρειες της Αττικής και της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης παρατηρούνται τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης παράνομων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών σε Ήπειρο, Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Στερεά Ελλάδα παρατηρούνται τα χαμηλότερα. Οι νομοί Ροδόπης (21,4%), Αττικής (19,2%) και Θεσσαλονίκης (19,0%) συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά παράνομης χρήσης στους νομούς Πρεβέζης (6,9%), Γρεβενών (7,2%), και Ευβοίας (7,9%) παρατηρούνται τα χαμηλότερα ποσοστά (Χάρτης 2.1). 15

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Χάρτης 2.1: Ποσοστό χρήσης οποιασδήποτε παράνομης ουσίας ( 1 φορά σε όλη τη ζωή) στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών, ανά νομό (Έρευνα ESPAD 2011) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές Έρευνα ESPAD 2011) Διαχρονικά, σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε κατά την 4ετία 2007-2011 στην επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές ηλικίας 15-19 ετών (Πίνακας 2.3). Οι αυξήσεις αφορούν: τη χρήση «οποιασδήποτε παράνομης ουσίας», για το σύνολο των μαθητών και μόνο για τους 18χρονους και τους μαθητές σχολείων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης την κάνναβη, για το σύνολο των μαθητών και για όλες ξεχωριστά τις ηλικιακές ομάδες πλην 15χρονων και 16χρονων τις εισπνεόμενες ουσίες, για το σύνολο των μαθητών και για όλες ξεχωριστά τις ηλικιακές ομάδες πλην 15χρονων τα «μαγικά μανιτάρια», μόνο για τους 15χρονους, τα κορίτσια και τους μαθητές σχολείων των Αθηνών 16

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Πίνακας 2.3: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές 15-19 ετών, ανά ουσία χρήσης (Έρευνα Μαθητικού 1984, 1993, 1998 και Έρευνα ESPAD 2003, 2007, 2011) 1984 1993 1998 2003 2007 2011 n=10.799 n=10.543 n=8.554 n=8.453 n=10.386 n=23.301 Οποιαδήποτε παράνομη ουσία 1 6,0 6,0 13,7 10,1 12,0 15,3 Κάνναβη 3,8 4,6 12,6 9,5 9,5 13,4 Εισπνεόμενα μ.δ. 2 6,5 13,8 13,0 9,5 14,1 Αναβολικά μ.δ. μ.δ. μ.δ. μ.δ. μ.δ. 2,6 LSD 1,1 1,3 3,0 1,6 2,4 2,5 Κοκαΐνη 1,5 1,0 2,0 1,5 2,2 2,5 «Μαγικά» μανιτάρια μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,8 1,8 2,4 Έκσταση μ.δ. μ.δ. 2,1 2,0 2,7 2,4 Αμφεταμίνες μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,4 2,7 2,1 Κρακ μ.δ. 0,5 1,0 0,6 1,9 1,7 Ηρωίνη 0,5 0,7 1,1 0,8 1,3 1,3 GHB μ.δ. μ.δ. μ.δ. 0,2 1,0 0,9 Ηρεμιστικά ή υπνωτικά 3 11,2 8,2 8,5 3,9 5,0 9,3 1 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. 2 Μ.δ.: Μη διαθέσιμα στοιχεία. 3 Μη ιατρική χρήση. ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές Έρευνα Μαθητικού / ESPAD) Επιπλέον, ειδικά για την κάνναβη, σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν κατά την 4ετία 2007-2011 στα ποσοστά: της χρήσης κατά τις 30 τελευταίες ημέρες (Γράφημα 2.1), για το σύνολο των μαθητών και μεταξύ των ηλικιακών ομάδων μόνο στους 18χρονους και 19χρονους της επαναλαμβανόμενης χρήσης (όχι ωστόσο στους 15χρονους και στους 16χρονους) (δεν φαίνεται σε Γράφημα) 17

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς Γράφημα 2.1: Διαχρονικές τάσεις στη χρήση κάνναβης στους μαθητές 15-19 ετών, ανά περίοδο χρήσης (Έρευνα Μαθητικού 1984, 1993, 1998 και Έρευνα ESPAD 2003, 2007, 2011) ΠΗΓΗ: ΕΠΙΨΥ 2012 (Στοιχεία: Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών στους μαθητές Έρευνα Μαθητικού / ESPAD) Στην Ελλάδα παρατηρούνται σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά επικράτησης της χρήσης συγκριτικά με την πλειονότητα των χωρών για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία. Έτσι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος ESPAD, που υλοποιείται ανά τετραετία και αφορά τους 16χρονους μαθητές, σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά στην επικράτηση της χρήσης όλων των τύπων εξαρτησιογόνων ουσιών παρατηρούνται στην Ελλάδα, αν συγκριθεί με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα (36 χώρες συμμετείχαν το 2011) (Γράφημα 2.2). Εξαίρεση αποτελούν οι εισπνεόμενες ουσίες και τα ηρεμιστικά / υπνωτικά φάρμακα (μη ιατρική χρήση), για τα οποία παρατηρούνται υψηλότερα ποσοστά επικράτησης στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (Hibell et al. 2012). Γράφημα 2.2: Επικράτηση της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στους 16χρονους μαθητές στην Ελλάδα συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα ESPAD (2011) 1 Η κατηγορία «οποιαδήποτε παράνομη ουσία» αναφέρεται στη χρήση οποιασδήποτε από τις ουσίες: κάνναβη, ηρωίνη, LSD, κοκαΐνη, κρακ, αμφεταμίνες, Έκσταση, «μαγικά μανιτάρια» και GHB. ΠΗΓΗ: Hibell et al. 2012 (European School Population survey of Alcohol & other Drugs, ESPAD 2011) 18

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς 2.4 ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Αύξηση παρατηρήθηκε την τελευταία περίοδο (2007-2011) στα ποσοστά χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών (κυρίως κάνναβης) στους εφήβους ηλικίας 15-19 ετών στην Ελλάδα. Εάν αυτή η αύξηση αντανακλά μια σταθερή τάση προς την επέκταση της χρήσης παράνομων ουσιών σε μεγαλύτερο αριθμό εφήβων μαθητών, δεν μένει παρά να επιβεβαιωθεί από τα στοιχεία ερευνών που θα υλοποιηθούν από το ΕΠΙΨΥ το 2014 (HBSC/WHO) και το 2015 (ESPAD) στη χώρα μας. Ελλείψει στοιχείων για τα επίπεδα επικράτησης και τα χαρακτηριστικά της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στο γενικό πληθυσμό της χώρας, επείγει η άμεση επανάληψη πανελλήνιας έρευνας σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Το ΕΚΤΕΠΝ συγκεντρώνει και παρουσιάζει ετησίως τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία σχετικά με τη χρήση παράνομων ουσιών σε πανελλήνια αντιπροσωπευτικά δείγματα του γενικού και του μαθητικού πληθυσμού, καθώς και σε δείγματα ειδικών πληθυσμών στην Ελλάδα. Η συλλογή των στοιχείων πραγματοποιείται στο πλαίσιο της εφαρμογής του Δείκτη Επικράτησης της Χρήσης στον Πληθυσμό, ενός εκ των πέντε επιδημιολογικών δεικτών που εφαρμόζει το ΕΚΤΕΠΝ προκειμένου να αποτυπώσει την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα (βλ. www.ektepn.gr/activities/epidimiologia/2_1_1_general-populationsurveys.php). Οι έρευνες σε αντιπροσωπευτικά, πιθανοθεωρητικά δείγματα του πληθυσμού βοηθούν στην εκτίμηση της έκτασης της χρήσης παράνομων ουσιών στη χώρα και παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τα πρότυπα χρήσης, τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των χρηστών, τις αντιλήψεις για τους κινδύνους από τη χρήση και τη διαθεσιμότητα των ουσιών, καθώς και τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση. Στοιχεία για το γενικό πληθυσμό παρέχονταν ανά τακτά σχεδόν χρονικά διαστήματα (ανά 5ετία) ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 80 μέσα από έρευνες που υλοποιούσε αρχικά η Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια το ΕΠΙΨΥ. Η μεθοδολογία της πιο πρόσφατης έρευνας που υλοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ το 2004 ήταν σε πλήρη εναρμόνιση με τις προδιαγραφές που θέτει το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την υλοποίηση ερευνών (βλ. www.emcdda.europa.eu/themes/key-indicators/gps), επιτρέποντας την ασφαλή σύγκριση της κατάστασης στην Ελλάδα με αυτήν των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται ανελλιπώς ήδη από το 1984, αρχικά από την Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια από το ΕΠΙΨΥ. Μάλιστα από τα τέλη της δεκαετίας του 90 οι έρευνες στο μαθητικό πληθυσμό εναρμονίστηκαν με το μεθοδολογικό πρωτόκολλο της «Πανευρωπαϊκής έρευνας στο σχολικό πληθυσμό για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών» (Έρευνα ESPAD, βλ. www.espad.org και www.epipsi.gr) και διεξάγονται σταθερά ανά τετραετία. Επιπλέον, στην Ελλάδα υλοποιείται ανά τετραετία από το ΕΠΙΨΥ και η «Πανελλήνια έρευνα στους μαθητές εφηβικής ηλικίας για συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία», του Διεθνούς Προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (Έρευνα HBSC/WHO), η οποία επίσης παρέχει στοιχεία σχετικά με την επικράτηση της χρήσης παράνομων ουσιών σε 15χρονους μαθητές (βλ. www.hbsc.org και www.epipsi.gr). Τάσος Φωτίου, Ελευθερία Καναβού 19

Κεφάλαιο 2 Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών στο Γενικό και σε Ειδικούς Πληθυσμούς 20

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 73 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας (εφεξής Κέντρα Πρόληψης), το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς. Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (εφεξής Υπουργείο Παιδείας), κατά κύριο λόγο μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ). Επιπλέον, παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ., οι οποίοι μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται και στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται: το ΚΕΘΕΑ (Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης) ως αυτοδιοικούμενο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας δύο μη κυβερνητικοί φορείς (Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός) δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ / ΨΝΑ και ΨΝΘ) μία εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) δύο φορείς της Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών και Οργανισμός ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ ΚΡΙΜΑΙΑΣ της Ιεράς Μητροπόλεως Αιτωλίας και Ακαρνανίας) Τα 73 Κέντρα Πρόληψης, όπως όλοι οι παραπάνω φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πρόληψης των ουσιοεξαρτήσεων, παρουσιάζονται ανά περιφέρεια στο Παράρτημα Ι. Σε επίπεδο εθνικής πολιτικής, ο τομέας της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών αναφέρεται στο νέο νόμο για τα ναρκωτικά (4139/2013), όπου περιγράφεται ένα γενικό πλαίσιο κατάρτισης και έγκρισης αντίστοιχων προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το νόμο, τα Κέντρα Πρόληψης αποτελούν τους εγκεκριμένους φορείς στον τομέα της πρόληψης, σύμφωνα με τους άξονες που καθορίζονται στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά των Ναρκωτικών. Επιπλέον, σύμφωνα με τη διαδικασία που περιγράφεται στο νόμο, φορείς που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην πρόληψη καταρτίζουν σχετικό σχεδιασμό, τον οποίο υποβάλλουν για έγκριση στον υπουργό Υγείας. Επίσης, στο νέο νόμο για τα ναρκωτικά προβλέπεται η σύσταση συντονιστικής επιτροπής με αρμοδιότητα την εκπροσώπηση του Δικτύου των Κέντρων Πρόληψης, καθώς και των εγκεκριμένων οργανισμών ή φορέων που υλοποιούν το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά και καταρτίζουν προγράμματα πρόληψης, στην Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών και σε οποιαδήποτε άλλη αρχή. 21

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Το 2012 ιδρύθηκε το Κέντρο Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΑΦΑΙΑ, το οποίο αποτελεί το πέμπτο Κέντρο Πρόληψης του Δήμου Αθηναίων ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ, ενώ το 2013 ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ίδρυση Κέντρου Πρόληψης στη Δράμα. Με τη δημιουργία αυτών των δύο Κέντρων, ο αριθμός των Κέντρων Πρόληψης ανήλθε στα 73, καλύπτοντας τους 50 από τους 51 νομούς της χώρας. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια του 2012 ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ανανέωση των τριετών προγραμματισμών για τη συνέχιση της λειτουργίας είκοσι έξι (26) Κέντρων Πρόληψης. 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Η πλειονότητα των παρεμβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα εντάσσεται στην καθολική πρόληψη. Σε γενικές γραμμές οι παρεμβάσεις δεν επικεντρώνονται αποκλειστικά στη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αλλά εντάσσονται στο γενικότερο πλαίσιο της πρόληψης των επικίνδυνων συμπεριφορών και της προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Οι καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης στοχεύουν στο νεανικό πληθυσμό. Υλοποιούνται είτε άμεσα σε παιδιά και νέους /-ες (π.χ. μαθητές, στρατευμένους) είτε σε άλλες ομάδες (π.χ. εκπαιδευτικούς, γονείς) που έρχονται σε επαφή με νέους. Στόχος είναι η αποφυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων. Πρόκειται για παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας, που πραγματοποιούνται χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει έλεγχος για τη συμπεριφορά και το βαθμό επικινδυνότητας των συμμετεχόντων όσον αφορά τη χρήση ουσιών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με βασικές έννοιες στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης, βλ. Εγχειρίδιο για την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης: Κατευθυντήριες γραμμές και σχεδιασμός παρεμβάσεων (ΕΚΤΕΠΝ 2011). Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης για το μαθητικό πληθυσμό υλοποιούνται σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά με διαφορές τόσο στο επίπεδο κάλυψης όσο και στο περιεχόμενό τους (Ευρωπαϊκό Κέντρο 2010). Σύμφωνα με τις πρόσφατες Εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Κέντρου (2012, 2013), τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μικρή μεταστροφή προς την εφαρμογή στα σχολεία προσεγγίσεων που έχουν αξιολογηθεί θετικά (π.χ. ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων) και σταδιακή εγκατάλειψη δράσεων για τις ο- ποίες δεν έχει τεκμηριωθεί η αποτελεσματικότητά τους (π.χ. αποκλειστική παροχή πληροφόρησης). 3.2.1 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ Η υλοποίηση παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα αποτελεί πάγια προτεραιότητα της πρόληψης στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο χάραξης πολιτικής όσο και σε επίπεδο παρεμβάσεων που υλοποιούνται. Στο πλαίσιο της έμφασης που δίνεται στην εφαρμογή παρεμβάσεων, τόσο άμεσα στους μαθητές όσο και έμμεσα στους εκπαιδευτικούς, όχι μόνο για την πρόληψη των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και ευρύτερα, όσον α- φορά την πρόληψη των εξαρτήσεων και την αγωγή υγείας, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης, εκτός από τις παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών υλοποιούν παρεμβάσεις για την πρόληψη της επιθετικότητας, για το διαδίκτυο κτλ., καθώς και ευρύτερες παρεμβάσεις προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Παρεμβάσεις πρόληψης στη σχολική κοινότητα κατά το σχολικό έτος 2011-2012 Τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση στην εφαρμογή παρεμβάσεων, όχι μόνο για την πρόληψη των εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και ευρύτερα για την πρόληψη των εξαρτήσεων, της επιθετικότητας, και για την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας. Tο σχολικό έτος 2011-2012 ενισχύθηκε η δράση των Κέντρων / φορέων Πρόληψης στη σχολική κοινότητα, όπου υλοποιήθηκαν καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης που απευθύνθηκαν σε πάνω από 42.850 μαθητές της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ διοργανώθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια και συναντήσεις για πάνω από 5.200 εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, το σχολικό έτος 2011-2012 συνεχίστηκε η έμφαση που δίνεται από το Υπουργείο Παιδείας στην πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, με την εφαρμογή αντίστοιχων προγραμμάτων ΑΥ. Σε προγράμματα ΑΥ του Υπουργείου Παιδείας για την πρόληψη παράνομων και νόμιμων ουσιών συμμετείχαν πάνω από 28.300 μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. 22

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Για την υλοποίηση των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα εκπαιδευτικά υλικά / προγράμματα (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010, 2011). Παρεμβάσεις πρόληψης σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς. Η δράση σε αυτή τη βαθμίδα περιλαμβάνει κυρίως την υλοποίηση σεμιναρίων για παιδαγωγούς με κυριότερο στόχο την ενίσχυση του παιδαγωγικού τους ρόλου, καθώς και την ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους στα βασικά αναπτυξιακά στάδια και χαρακτηριστικά της προσχολικής ηλικίας και στην έννοια της πρόληψης και του ρόλου των παιδαγωγών σε αυτήν. Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2011-2012 πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια, όπου συμμετείχαν 157 εκπαιδευτικοί από 50 βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς. Παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Η πρόληψη σε μαθητές της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης περιλαμβάνει παρεμβάσεις οι οποίες είτε υλοποιούνται στο πλαίσιο των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας είτε σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης σε συνεργασία με σχολεία της περιοχής τους. Συγκεντρωτικά στοιχεία για την εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.1. Όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.1, το σχολικό έτος 2011-2012 η πλειονότητα των παρεμβάσεων που α- πευθύνθηκαν σε μαθητές αφορούσαν την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, ενώ μεγάλος αριθμός μαθητών συμμετείχαν σε παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης οινοπνευματωδών. Πίνακας 3.1: Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2011-2012 Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης νόμιμων ουσιών (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) Παρεμβάσεις πρόληψης των εξαρτήσεων (Στοιχεία: Υπ. Παιδείας και Κέντρα / φορείς Πρόληψης) Παρεμβάσεις πρόληψης της επιθετικότητας (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) Παρεμβάσεις για το διαδίκτυο Παρεμβάσεις αγωγής υγείας (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) (Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης) Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Αριθμός σχολείων Αριθμός μαθητών Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Αριθμός σχολείων Αριθμός μαθητών 112 3.045 718 25.508 119 3.624 402 11.755 22 1.096 60 4.244 64 2.382 42 3.430 24 820 33 2.207 174 7.538 93 5.585 ΣΥΝΟΛΟ 515 18.505 1.348 52.729 Σχολικός πληθυσμός (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2011) 10.696 798.380 3.902 695.705 Ποσοστό υλοποίησης συνόλου καθολικών παρεμβάσεων πρόληψης (χρήσης ναρκωτικών, οινοπνευματωδών, καπνίσματος, επιθετικότητας κτλ.) και αγωγής υγείας σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας 7,81 2,32 34,55 7,58 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 Η κάλυψη των παρεμβάσεων πρόληψης παρουσίασε αύξηση το σχολικό έτος 2011-2012 σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, όπως φαίνεται από τον Πίνακα 3.1, κατά το σχολικό έτος 2011-2012 στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2,32% των μαθητών από το 7,81% των σχολείων της χώρας συμμετείχαν 23

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση το σχολικό έτος 2011-2012 σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας συμμετείχε περίπου 1 στα 3 σχολεία της χώρας και το 7,58% των μαθητών. Το προηγούμενο σχολικό έτος (2010-2011) σε παρεμβάσεις πρόληψης και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας συμμετείχε το 1,71% των μαθητών από το 3,82% των σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι 5,92% και 25,44% (ΕΚΤΕΠΝ 2013). Παρεμβάσεις στο πλαίσιο της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ Η υλοποίηση των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας (ΑΥ) του Υπουργείου Παιδείας ξεκίνησε στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση κατά το σχολικό έτος 2000-2001 και επεκτάθηκε στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση το 2001-2002. Εκτός από την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας, όπως για παράδειγμα διατροφή, διαφυλικές σχέσεις, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, διαπροσωπικές σχέσεις / ψυχική υγεία, κυκλοφοριακή αγωγή, στοματική υγιεινή κτλ. Η διάρκεια κάθε προγράμματος μπορεί να είναι από δύο έως έξι μήνες, ενώ η συχνότητα υλοποίησής τους είναι κατά κύριο λόγο μία ή δύο διδακτικές ώρες σε εβδομαδιαία βάση. Τα προγράμματα υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς σε εθελοντική βάση και εκτός ωρολογίου προγράμματος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, ενώ στην Πρωτοβάθμια πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή εντάσσονται στις δραστηριότητες της απογευματινής ζώνης του Ολοήμερου Σχολείου. Κάθε εκπαιδευτικός που επιλέγει να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα ΑΥ υποβάλλει το σχεδιασμό που έχει καταρτίσει σε συνεργασία με τον υπεύθυνο Αγωγής Υγείας και Περιβαλλοντικής Αγωγής της τοπικής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης στο αρμόδιο Τμήμα του Υπουργείου Παιδείας προς έγκριση. Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, προαπαιτούμενο για την υλοποίηση προγραμμάτων ΑΥ είναι η αρχική κατάρτιση των εκπαιδευτικών στη θεματολογία και στις καινοτόμες μεθόδους που πρόκειται να εφαρμόσουν, ενώ παράλληλα χρειάζεται η υποστήριξή τους κατά τη διάρκεια υλοποίησής τους. Η εφαρμογή των προγραμμάτων ΑΥ αποσκοπεί στο να συμβάλει το σχολείο στην αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς των μαθητών με σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας του μαθητή στο πλαίσιο της υιοθέτησης θετικών επιλογών και στάσεων ζωής. Στη βάση τού ότι μια α- πλή ενημέρωση δεν αρκεί, τα προγράμματα ΑΥ περιλαμβάνουν μεθόδους ενεργητικής και βιωματικής μάθησης, ενθαρρύνοντας την ενεργητική συμμετοχή των παιδιών και ενισχύοντας δεξιότητες όπως η λήψη αποφάσεων, η αξιολόγηση των συνεπειών από την υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς κτλ. Η υλοποίηση των προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας βασίζεται στην εφαρμογή εκπαιδευτικών υλικών / προγραμμάτων για παρεμβάσεις πρόληψης (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2010). Στο πλαίσιο της ενίσχυσης των προγραμμάτων ΑΥ, το Υπουργείο Παιδείας συνεργάζεται με κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και στην υλοποίηση των προγραμμάτων. Συγκεκριμένα, για τα προγράμματα ΑΥ σε θέματα ψυχικής υγείας / διαπροσωπικών σχέσεων και πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών, σύμφωνα με την υπουργική απόφαση που εκδόθηκε το 2011 (ΦΕΚ Β /434/17.3.2011, αριθμ. απόφ. 24146/Γ7) και καθορίζει το πλαίσιο συνεργασίας του Υπουργείου Παιδείας με τα Κέντρα Πρόληψης, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί που εμπλέκονται σε προγράμματα αυτής της θεματολογίας συνεργάζονται με τα Κέντρα Πρόληψης της περιοχής τους στο πλαίσιο της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα. 24

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις Σε προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών που υλοποιήθηκαν κατά το σχολικό έτος 2011-2012 συμμετείχαν συνολικά 1.760 μαθητές από 71 σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση συμμετείχαν 12.236 μαθητές από 523 σχολεία της βαθμίδας αυτής (Γράφημα 3.1). ΓΡΑΦΗΜΑ 3.1: Αριθμός σχολικών μονάδων και αριθμός μαθητών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν σε προγράμματα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη 2000-2001 έως και 2011-2012 Σχολικό έτος 523 Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση 460 683 735 645 705 663 733 620 685 562 1.144 550 698 1.400 1.200 1.000 800 600 71 125 204 209 185 190 181 286 123 400 200 0 1.760 2011-2012 12.236 3.000 2010-2011 12.000 4.935 2009-2010 4.442 4.505 2008-2009 4.201 23.758 2007-2008 13.540 14.258 2006-2007 12.790 15.461 2005-2006 14.335 13.580 2004-2005 12.276 16.860 2003-2004 34.320 16.500 2002-2003 13.960 3.620 2001-2002 5.720 0 2000-2001 2.460 0 0 10.000 20.000 30.000 40.000 Αριθμός σχολείων (Ν) Αριθμός μαθητών (Ν) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων) Όσον αφορά την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, τα τελευταία σχολικά έτη (από το 2008-2009 και μετά) παρατηρείται μειωμένη εφαρμογή προγραμμάτων ΑΥ με θέμα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών. Σε αυτή τη βαθμίδα φαίνεται ότι η δράση των σχολείων στην ΑΥ επικεντρώνεται σε άλλα θέματα και όχι στην πρόληψη της χρήσης, τόσο παράνομων όσο και νόμιμων (αλκοόλ και κάπνισμα) ουσιών (Γράφημα 3.2), αφού το 2,6% του συνόλου των προγραμμάτων ΑΥ αφορούσαν την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών. 25

Κεφάλαιο 3 Πρόληψη Εξελίξεις και Παρεμβάσεις ΓΡΑΦΗΜΑ 3.2: Συνολικός αριθμός προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, ποσοστό προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και προγραμμάτων για την πρόληψη της χρήσης νόμιμων (οινοπνευματώδη και κάπνισμα) ουσιών (2000-2001 έως και 2011-2012) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2014 (Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων) Αντίθετα, στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τα δύο τελευταία σχολικά έτη (2010-2011 και 2011-2012) αυξάνονται τα σχολεία και οι μαθητές που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη της χρήσης παράνομων και νόμιμων ουσιών. Επιπλέον, από το σύνολο των προγραμμάτων ΑΥ το 39,1% αφορούσε την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών (Γραφήματα 3.1 και 3.2). Να σημειωθεί ότι η αύξηση που παρουσιάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τα δύο τελευταία σχολικά έτη (2010-2011 και 2011-2012) στα προγράμματα ΑΥ με θέμα την πρόληψη ναρκωτικών (το ίδιο παρατηρείται και στα προγράμματα ΑΥ για την πρόληψη της χρήσης νόμιμων ουσιών, βλ. Κεφάλαιο 11) απεικονίζει την προτεραιότητα που δόθηκε από το Υπουργείο Παιδείας στην πρόληψη εξαρτησιογόνων ουσιών σε αυτή τη βαθμίδα. Παρεμβάσεις των Κέντρων / φορέων Πρόληψης Τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης υλοποιούν παρεμβάσεις σε μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ύστερα από συνεργασία με τα σχολεία της περιοχής τους. Στις παρεμβάσεις συμμετέχουν προαιρετικά οι μαθητές, οι συναντήσεις πραγματοποιούνται εντός ή εκτός του βασικού ωρολογίου προγράμματος, ενώ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση πραγματοποιούνται συνήθως στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης. 26