Η Εξέλιξη των σχολικών προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Η Εξέλιξη των σχολικών προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Θεµιστοκλής Λέκκας¹ και Γεώργιος Κολοκυθάς² 1. Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αιγαίου vlekkas@aegean.gr 2. Περιβαλλοντολόγος, Παν/µιο Αιγαίου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Μία σηµαντική παρέµβαση στο χώρο των καινοτόµων εκπαιδευτικών προγραµµάτων στην Ελλάδα αποτέλεσε η υλοποίηση από το Πανεπιστήµιο Αιγαίου της Πράξης των «Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» µέσω των οποίων επιχειρήθηκε αφενός η ευαισθητοποίηση της µαθητικής κοινότητας σε περιβαλλοντικά ζητήµατα και αφετέρου η ανάπτυξη και καθιέρωση θεσµών και µεθόδων ποιοτικού σχεδιασµού και αξιολόγησης που προωθούν την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στην Ελλάδα.. Στην εργασία αυτή, περιγράφεται ο χαρακτήρας του Έργου, αναλύονται τα σηµαντικότερα ποσοτικά µεγέθη του και αποτιµάται ο ρόλος των «Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης». Ενδεικτικά αναφέρεται ότι υλοποιήθηκαν 4.611 Σχολικά Προγράµµατα σ ολόκληρη την επικράτεια της χώρας, τα οποία κατάφεραν να χαρακτηριστούν καλές πρακτικές από τη Μονάδα Οργάνωσης της ιαχείρισης του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΜΟ ), ως προς τα αποτελέσµατα, τις επιπτώσεις, τον καινοτοµικό τους χαρακτήρα και την συµβολή τους στην επίτευξη των εθνικών αναπτυξιακών στόχων. Τα αποτελέσµατα και τα συµπεράσµατα της παρούσας µελέτης, θα µπορούσαν να συνεισφέρουν στην περαιτέρω ανάπτυξη του προβληµατισµού για τον τρόπο και τη µεθοδολογία, µε την οποία πρέπει να οργανώνονται, να σχεδιάζονται, να υλοποιούνται και να χρηµατοδοτούνται καινοτόµα εκπαιδευτικά προγράµµατα στη Ελλάδα. Ευελπιστούµε ότι τα πορίσµατα αυτά θα ληφθούν υπόψη από συγκεκριµένους φορείς χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής και λήψης απόφασης, όπως το ΥΠΕΠΘ, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, καθώς και διάφορες Μη.Κυ.Ο. περιβαλλοντικού χαρακτήρα, προκειµένου να ληφθούν συγκεκριµένες αποφάσεις τόσο για τη βελτίωση του τρόπου, µε τον οποίο υλοποιούνται τα καινοτόµα εκπαιδευτικά προγράµµατα στο πεδίο της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όσο και για την µελλοντική εφαρµογή και διάδοση της µεθοδολογίας και σε άλλα εκπαιδευτικά προγράµµατα, τα οποία θα υλοποιούνται στα πλαίσια µιας σύγχρονης εκπαίδευσης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης,, Χρηµατοδότηση, Μεθοδολογία, Σχεδιασµός, Υλοποίηση, Παν/µιο Αιγαίου, Καλές πρακτικές, Αξιολόγηση. ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΈΝΑ ΈΡΓΟ ΚΑΛΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Εκπαίδευση εκτός από τον πρωταρχικό ρόλο της, αυτόν της παροχής γνώσεων και ανάπτυξης δεξιοτήτων, της διαµόρφωσης της προσωπικότητας και της κοινωνικοποίησης του ατόµου, συµβάλει σηµαντικά στην κοινωνική και οικονοµική ανάπτυξη µιας χώρας και επιδρά στην ποιότητα της εργασίας και στην αποδοτικότητα ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 25

του ανθρώπινου κεφαλαίου. Aποτελεί επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο, αποτελεί σηµαντική επένδυση για τη µακροπρόθεσµη οικονοµική επιτυχία µιας χώρας. (Mankiw, 2002). Στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγµατικότητα εκφράζεται έντονο το ενδιαφέρον για τη στενότητα των οικονοµικών πόρων που διατίθενται για την εκπαίδευση στη χώρα µας. Κοινός τόπος όλων των πολιτικών εκφράσεων αποτελεί η αύξηση των κονδυλίων για την παιδεία σε συνδυασµό µε µια σχετική αποτελεσµατικότητα των εναλλακτικών προγραµµάτων ή πολιτικών στα οποία διατίθενται τα συγκεκριµένα κονδύλια. «Παρά την ποικιλία που διακρίνει τις απόψεις σχετικά µε την εκπαίδευση, συχνά αυτές συγκλίνουν στο ότι η εκπαιδευτικής πολιτικής πρέπει να πραγµατοποιείται στο πλαίσιο της ορθολογικής κατανοµής και της υψηλότερης δυνατής αποδοτικότητας των ανθρώπινων και υλικών πόρων που διατίθενται στο χώρο». Με αυτό το σκεπτικό, η παρούσα εργασία εντάσσεται στον ευρύτερο χώρο της οργάνωσης και διοίκησης της εκπαίδευσης ή στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής (educational policy), όπως αυτό διαµορφώνεται τις τελευταίες δεκαετίες, ως σύγχρονη συνέχεια του εκπαιδευτικού έργου και συγκεκριµένα σε αυτό των προγραµµάτων, που θεωρούνται καινοτόµα και υλοποιούνται εκτός του αναλυτικού προγράµµατος σπουδών στη χώρα µας και ειδικότερα µε τα Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που υλοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ. Σκοπός της παρούσας µελέτης είναι η παρουσία του Έργου των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και η διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών των Σχολικών Μονάδων της Α/θµιας και Β/θµιας Εκπαίδευσης, οι οποίοι υλοποίησαν εκπαιδευτικά προγράµµατα στο πλαίσιο των ΣΠΠΕ, αναφορικά τόσο µε το Έργο των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης όσο και µε τον εξωτερικό φορέα, ο οποίος είχε την ευθύνη της υλοποίησης του, στο πλαίσιο του σχεδιασµού και της υλοποίησης των καινοτόµων αυτών εκπαιδευτικών προγραµµάτων. ΙΙ. ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Η ανάληψη του Έργου από το Πανεπιστήµιο Αιγαίου «Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» του Μέτρου 2.6, Ενέργεια 2.6.1 του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (το οποίο συγχρηµατοδοτήθηκε κατά 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά 20% από Εθνικούς Πόρους), αποτέλεσε τη µεγαλύτερη παρέµβαση που έχει γίνει µέχρι σήµερα σε επίπεδο άµεσης υποστήριξης των εκπαιδευτικών προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που υλοποιούνται στα ελληνικά σχολεία. Παρά το διαχειριστικό χαρακτήρα που είχε η αρχική διακήρυξη του Έργου, η αναγκαιότητα αναβάθµισης των σχολικών προγραµµάτων οδήγησε επιπλέον στη διαµόρφωση ενός συστηµατικού πλαισίου σχεδιασµού και αξιολόγησης του σχεδιασµού των προγραµµάτων (Σοφούλης, 2005). Άλλωστε κάθε Έργο, που διεκδικεί µια συνέπεια και αποτελεσµατικότητα σε σχέση µε τους προδιαγεγραµµένους του στόχους, οφείλει να διαµορφώνει από την αρχή τους κατάλληλους µηχανισµούς παρακολούθησης των συνθηκών εφαρµογής και αξιολόγησης των αποτελεσµάτων. Αν µιλήσουµε µε όρους ιοίκησης τότε θέλουµε «το σύνολο των ενεργειών ή δραστηριοτήτων που εξασφαλίζουν την παρακολούθηση και αξιολόγηση των ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 26

λειτουργιών, των συµπεριφορών και των αποτελεσµάτων όλων των συντελεστών της οργάνωσης ώστε να επιτυγχάνεται η αποτελεσµατικότητα αυτής» (Μπουραντάς, 2002). Μέσω της αξιολόγησης του Έργου επιχειρήθηκε µια αποτίµηση του βαθµού ικανοποίησης των εκπαιδευτικών, αναφορικά µε το σχεδιασµό και την υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, καθώς επίσης και µια καταγραφή και ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσµατικότητά τους (Καζαντζή, 2005). Στη βάση της φιλοσοφίας αυτής αναπτύχθηκαν οι προδιαγραφές για το σχεδιασµό και εφαρµογή των «Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», τα οποία κατάφεραν να χαρακτηριστούν Καλές Πρακτικές από τη Μονάδα Οργάνωσης της ιαχείρισης του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΜΟ ), ως προς τα αποτελέσµατα, τις επιπτώσεις, τον καινοτοµικό τους χαρακτήρα και την συµβολή τους στην επίτευξη των εθνικών αναπτυξιακών στόχων (http://www.hellaskps.gr/bestpractices/ ). ΙΙ.α Κατανοµή και παρουσίαση των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΣΠΠΕ) Οι Σχολικές Μονάδες υπέβαλαν, στο πλαίσιο του Έργου «Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», προτάσεις για την υλοποίηση Σχολικών Προγραµµάτων για τέσσερα σχολικά έτη και συγκεκριµένα κατά τις χρονικές περιόδους 2002-03, 2003-04, 2004-05 και 2005-06. Κατά το Σχ. Έτος 2002-03 υποβλήθηκαν συνολικά 1.080 προτάσεις, από όλες σχεδόν τις /νσεις Α/θµιας και Β/θµιας Εκπαίδευσης της χώρας. Τη συγκεκριµένη σχολική χρονιά καθυστέρησε η έναρξη του έργου, λόγω της αργοπορηµένης έγκρισής του από το ΥΠΕΠΘ. Έτσι εγκρίθηκαν για υλοποίηση 817 ΣΠΠΕ και τελικά υλοποιήθηκαν µε επιτυχία τα 738. Το Σχ. Έτος 2003-04 υποβλήθηκαν συνολικά 1.394 προτάσεις, από όλες σχεδόν τις /νσεις Εκπαίδευσης της χώρας. Από αυτές εγκρίθηκαν για υλοποίηση 1.285 ΣΠΠΕ και τελικά υλοποιήθηκαν µε επιτυχία 1.249, ενώ το 2004-05 υποβλήθηκαν συνολικά 1.335 προτάσεις και πάλι από το σύνολο σχεδόν των /νσεων Εκπαίδευσης της χώρας. Εγκρίθηκαν για υλοποίηση 1.267 ΣΠΠΕ και τελικά υλοποιήθηκαν µε επιτυχία τα 1.252. Το τελευταίο σχολικό έτος 2005-06 υποβλήθηκαν συνολικά 1.558 προτάσεις, εγκρίθηκαν 1.389 ΣΠΠΕ και υλοποιήθηκαν µε επιτυχία 1.372. Το Πανεπιστήµιο Αιγαίου υποστήριξε, τόσο επιστηµονικά, όσο και διαχειριστικά την υλοποίηση από τις Σχολικές Μονάδες, για όλες τις προαναφερθείσες χρονικές περιόδους για συνολικά 4.611 Σχολικών Προγραµµάτων, τα οποία υλοποιήθηκαν σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας και σε περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διαφορική πληθυσµιακή διαστρωµάτωση. Από τα ποσοτικά στοιχεία του Έργου και τις κατηγορίες των Σχολικών Μονάδων, οι οποίες υλοποίησαν ΣΠΠΕ, µπορούµε να εξάγουµε ορισµένα συµπεράσµατα τα οποία µέχρι σήµερα δεν έχουν καταγραφεί στη βιβλιογραφία, αλλά αποτελούσαν ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 27

διαισθητικές διαπιστώσεις της εκπαιδευτικής κοινότητας. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Έργου των «Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» παρατηρείται µια ποσοτική αύξηση του αριθµού των εκπαιδευτικών προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, τα οποία υλοποιήθηκαν στις Σχολικές Μονάδες της Α/θµιας και Β/θµιας Εκπαίδευσης, τη συγκεκριµένη τετραετία. Στο ιάγραµµα 1 παρουσιάζονται τα ΣΠΠΕ που υλοποιήθηκαν ανά ιεύθυνση Εκπαίδευσης καθ όλη τη διάρκεια του Έργου των «Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης». Πίνακας 1. Κατανοµή Προγραµµάτων κατά ιοικητική Περιφέρεια 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 Σύνολο Αν. Μακεδονία & Θράκη 55 85 73 92 305 Κεντρική Μακεδονία 146 218 220 251 835 υτική Μακεδονία 28 54 40 48 170 Θεσσαλία 67 139 144 123 473 Ήπειρος 37 53 47 52 189 Ιόνια Νησιά 18 35 38 52 143 υτική Ελλάδα 35 104 94 119 352 Στερεά Ελλάδα 28 60 52 53 193 Πελοπόννησος 43 69 57 73 242 Αττική 186 290 295 329 1.100 Βόρειο Αιγαίο 27 48 69 72 216 Νότιο Αιγαίο 33 36 43 42 154 Κρήτη 35 58 80 66 239 738 1.249 1.252 1.372 4.611 ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 28

ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 2002-2006 (ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΣΘΜΟΣ 4.611) Χρηµατοδοτήθηκαν από το ΥπΕΠΘ - ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (µε τη συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε.) 2400 2349 2262 Αρ. ΣΠΠΕ 1600 800 376 362 611 638 636 616 726 646 Α/θµια Β/θµια 0 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 Σύνολο Σχ Έτος ιάγραµµα 1. Παρουσίαση εκπαιδευτικών προγραµµάτων που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια των ΣΠΠΕ Στους Πίνακες 2 & 3 παρουσιάζεται η σταδιακή αύξηση του αριθµού των προγραµµάτων ανά κατηγορία εκπαιδευτικής µονάδας, η οποία σηµειώθηκε και στις δύο εκπαιδευτικές βαθµίδες. Από την ανάλυση λοιπόν των δεδοµένων αυτών προκύπτει ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των ΣΠΠΕ που πραγµατοποιήθηκαν στην Α/θµια Εκπαίδευση υλοποιήθηκαν κυρίως στα ηµοτικά Σχολεία, ενώ στη Β/θµια Εκπαίδευση κυρίως στα Γυµνάσια. Επίσης αν και παρατηρείται αυξητική τάση στα Νηπιαγωγεία, αυτή υπολείπεται σε σηµαντικό βαθµό των πραγµατικών δυνατοτήτων των συγκεκριµένων σχολικών µονάδων και των εκπαιδευτικών που υπηρετούν σε αυτές. Ελπιδοφόρο µήνυµα πάντως αποτελεί το γεγονός ότι έχει αυξηθεί σηµαντικά η τάση της συµµετοχής των ΤΕΕ στην υλοποίηση ΣΠΠΕ. Πίνακας 2. Κατανοµή ΣΠΠΕ ανά κατηγορία ΣΜ της Α/θµιας Εκπαίδευσης Σχ. Έτος '02-'03 Σχ. Έτος '03-'04 Σχ. Έτος '04-'05 Σχ. Έτος '05-'06 ΣΠΠΕ σε Νηπιαγωγεία 57 68 98 135 ΣΠΠΕ σε ηµοτικά Σχολεία 319 543 538 591 Ποσοστό υλοποίησης ΣΠΠΕ σε Νηπιαγωγεία (%) 15,16 11,13 15,41 18,60 Ποσοστό υλοποίησης ΣΠΠΕ σε ηµοτικά Σχολεία (%) 84,84 88,87 84,59 81,14 ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 29

Πίνακας 3. Κατανοµή ΣΠΠΕ ανά κατηγορία Σ.Μ. της Β/θµιας Εκπαίδευσης Σχ. Έτος '02-'03 Σχ. Έτος '03-'04 Σχ. Έτος '04-'05 Σχ. Έτος '05-'06 ΣΠΠΕ σε Γυµνάσια 226 355 342 352 ΣΠΠΕ σε Λύκεια 83 172 146 163 ΣΠΠΕ σε ΤΕΕ 53 109 128 131 Ποσοστό υλοποίησης ΣΠΠΕ σε Γυµνάσια (%) 62,43 55,82 55,52 54,49 Ποσοστό υλοποίησης ΣΠΠΕ σε Λύκεια (%) 22,93 27,04 23,70 25,23 Ποσοστό υλοποίησης ΣΠΠΕ σε ΤΕΕ(%) 14,64 17,14 20,78 20,28 Η µικρή παρουσία των Λυκείων στην υλοποίηση ΣΠΠΕ είναι απόρροια του γεγονότος ότι οι µαθητές επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στις επιδόσεις τους στα µαθήµατα που περιλαµβάνονται στο αναλυτικό πρόγραµµα του Σχολείου, µε αποτέλεσµα να εξασθενεί η επιθυµία τους για άλλες δραστηριότητες που αφορούν στα σχολικά δρώµενα. Η αναπροσαρµογή του ωρολογίου προγράµµατος των σχολείων, µε στόχο την εξασφάλιση χρόνου για την καλύτερη ένταξη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην εκπαιδευτική διαδικασία, πιθανώς θα αύξανε τη ζήτηση από πλευράς των µαθητών για τη συµµετοχή τους σε εκπαιδευτικά προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και εποµένως και τον αριθµό αυτών των προγραµµάτων στα Λύκεια. Στα ιαγράµµατα 2 & 3 παρουσιάζονται ΣΠΠΕ που υλοποιήθηκαν, ανά κατηγορία Σχολικής Μονάδας και ιεύθυνση Εκπαίδευσης και ανά σχολικό έτος υλοποίησης. ΙΙ.β Η συµµετοχή των µαθητών στα ΣΠΠΕ για το χρονικό διάστηµα 2002-06 Τα συγκεκριµένα εκπαιδευτικά προγράµµατα, όπως προαναφέραµε, στόχευαν στην ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση του µαθητικού κυρίως πληθυσµού, στη διαµόρφωση µιας διαφορετικής νοοτροπίας και στάσης απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήµατα και στην καλλιέργεια περιβαλλοντικής κουλτούρας. Ζητούµενο λοιπόν αποτελούσε η αύξηση της συµµετοχής των µαθητών σε προγράµµατα ΠΕ, τόσο σε ποσοτικό, όσο και σε ποιοτικό επίπεδο. Στη διάρκεια της τετραετίας υλοποίησης των εκπαιδευτικών αυτών προγραµµάτων έχουν συµµετάσχει 140.000 µαθητές περίπου, σύµφωνα µε το ιάγραµµα 4. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 30

ΣΧΟ ΛΙΚΑ ΠΡΟ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 2002-2006 Αριθµός Σ.Π.Π.Ε ανά Σχ. Μονάδες Α/θµιας Εκπαίδευσης (ΣΥΝΟ ΛΙΚΟ Σ ΑΡΙΘΜΟ Σ 2349) Χρηµατοδοτήθηκαν από το ΥπΕΠΘ - ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (µε τη συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε.) 2400 2349 1800 1945 Αρ. ΣΠΠΕ 1200 600 Νηπιαγωγεία ηµοτικά 0 Ειδικά Σχολεία Σύνολο Σ.Μ 726 611 535 524 636 571 315 376 358 57 4 68 8 98 135 14 20 46 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 Σύνολο Σχ Έτος ιάγραµµα 2. Παρουσίαση των ΣΠΠΕ που υλοποιήθηκαν ανά κατηγορία Σ.Μ. της Α/θµιας Εκπαίδευσης και ανά Σχολικό Έτος 2400 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 2002-2006 Αριθµός Σ.Π.Π.Ε ανά Σχ. Μονάδες Β/θµιας Εκπαίδευσης (ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ 2262) Χρηµατοδοτήθηκαν από το ΥπΕΠΘ - ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (µε τη συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε.) 2262 Αρ. ΣΠΠΕ 1600 800 Γυµνάσια Εν. Λύκεια ΤΕΕ 0 Ειδικά Σχολεία Σύνολο Σ.Μ 1268 638 616 646 564 421 362 356 340 346 226 172 8353 109 146 128 163131 0 1 2 6 9 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 Σύνολο Σχ Έτος ιάγραµµα 3. Παρουσίαση των ΣΠΠΕ που υλοποιήθηκαν ανά κατηγορία Σ.Μ. της Β/θµιας Εκπαίδευσης και ανά Σχολικό Έτος Αποτέλεσµα της αύξησης των εκπαιδευτικών προγραµµάτων είναι και η αύξηση του αριθµού των συµµετεχόντων στα προγράµµατα αυτά και κυρίως του µαθητικού πληθυσµού, ο οποίος είχε την ευκαιρία να ευαισθητοποιηθεί σε σχέση µε τα περιβαλλοντικά ζητήµατα και να διαµορφώσει περιβαλλοντική κουλτούρα. Μια κουλτούρα που µεταφράζεται για τα παιδιά σε προστιθέµενη αξία περιβαλλοντικής γνώσης, σε καλλιέργεια κριτικής και δηµιουργικής σκέψης και στην ανάπτυξη των ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 31

απαραίτητων δεξιοτήτων για τη διερεύνηση, ανάλυση και αντιµετώπιση των σύνθετων περιβαλλοντικών ζητηµάτων, µέσα από µια σφαιρική (ολιστική) οπτική. Με αυτή την προοπτική γεννιέται η προσδοκία για αντιστροφή της τάσης υποβάθµισης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και, κατ επέκταση, για αναβάθµιση της ποιότητας ζωής. 90.000 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 2002-06 (ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΑ ΣΠΠΕ ΕΙΝΑΙ 140.563) (Χρηµατοδοτήθηκαν από το ΥπΕΠΘ - ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (µε τη συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε.) 86.913 75.000 60.000 53.650 Αρ. ΣΠΠΕ 45.000 30.000 22.607 23.532 26.862 15.000 13.912 8.688 14.674 14.784 15.504 0 Α/θµια Β/θµια 2002-2003 2003-2004 2004-2005 2005-2006 Σύνολο Σχ Έτος ιάγραµµα 4. Συνολικός αριθµός µαθητών που συµµετείχαν στα ΣΠΠΕ ανά κατηγορία Εκπαίδευσης και Σχολικό Έτος Αν οι µαθητές και οι εκπαιδευτικοί που συµµετείχαν στα προγράµµατα Π.Ε. ήταν οι άµεσα ωφελούµενοι από την εκπαιδευτική διαδικασία της Π.Ε., υπάρχει ένας πολλαπλάσιος αριθµός ατόµων που έρχονται έµµεσα σε επαφή µε τις πολλαπλές θετικές επιπτώσεις των προγραµµάτων αυτών. Αυτοί είναι : 1. Οι υπόλοιποι µαθητές της Σχολικής Μονάδας, εκτός της Περιβαλλοντικής Οµάδας που υλοποιεί ΣΠΠΕ και οι µαθητές των γειτονικών ή πλησιέστερων Σχολικών Μονάδων. Χαρακτηριστικές είναι οι µαρτυρίες εκπαιδευτικών, οι οποίοι γίνονται αποδέκτες προσκλήσεων από πλευράς µαθητών για τη συµµετοχή τους σε προγράµµατα Π.Ε. 2. Οι γονείς και οι οικογένειες των άµεσα εµπλεκόµενων µαθητών σε πολλές περιπτώσεις παίζουν το ρόλο πηγών / δεκτών πληροφόρησης. Βρίσκονται σε άµεση επαφή και σχέση µε τα παιδιά τους και εκ τούτου είναι µια ακόµα έµµεσα ωφελούµενη, από την υλοποίηση ΣΠΠΕ, οµάδα πληθυσµού. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 32

3. Οι τοπικές κοινωνίες, στις οποίες απευθύνονται, µε τη δραστηριοποίησή τους οι µαθητικές οµάδες και µε τις οποίες συνεργάζονται για τη συλλογή πληροφοριών, ενώ οι ίδιες οι κοινωνίες γίνονται αποδέκτες των αποτελεσµάτων του εκπαιδευτικού προγράµµατος. Στα παραπάνω στοιχεία εµφανίζονται ορισµένες διαφοροποιήσεις, όπως ο αριθµός των µαθητών που συµµετέχουν σε ΣΠΠΕ στην Α/θµια Εκπαίδευση, ο οποίος είναι µεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της Β/θµιας. Βασικό αίτιο για τη διαφοροποίηση αυτή αποτελεί το γεγονός ότι τα ΣΠΠΕ, στη Β/θµια Εκπαίδευσης, υλοποιούνται εκτός ωρολογίου προγράµµατος, γεγονός που αποθαρρύνει σηµαντικό αριθµό µαθητών από τη συµµετοχή τους σ αυτό, καθώς αναλώνουν το χρόνο τους ασχολούµενοι είτε µε εξωσχολικές δραστηριότητες, είτε µε τα µαθήµατα του Σχολείου. Ο λόγος αυτός αποτελεί και το κυριότερο αίτιο για την αποχώρηση µαθητών, κατά την διάρκεια υλοποίησης ενός τέτοιου είδους εκπαιδευτικού προγράµµατος. ΙΙ.γ Η συµµετοχή των εκπαιδευτικών που υλοποίησαν ΣΠΠΕ Οι εκπαιδευτικοί που συµµετέχουν στην υλοποίηση των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και αποτελούν τις Παιδαγωγικές Οµάδες (ΠΟ) διακρίνονται στους Συντονιστές των εκπαιδευτικών προγραµµάτων και στα λοιπά µέλη της Οµάδας. Από τα δεδοµένα που υπάρχουν για την υλοποίηση των ΣΠΠΕ, αναφορικά µε τη συµµετοχή των εκπαιδευτικών στην Παιδαγωγική Οµάδα των ΣΠΠΕ, διαπιστώνεται ότι έχουν συµµετάσχει περισσότεροι από 14.000 εκπαιδευτικοί. Ο µέσος όρος των εκπαιδευτικών που συµµετέχουν ως µέλη της Π.Ο. και υλοποιούν ΣΠΠΕ ποικίλει τόσο στην Α/θµια, όσο και στην Β/θµια εκπαίδευση. Για την Α/θµια Εκπαίδευση, ο µέσος όρος των εκπαιδευτικών που υλοποιούν ΣΠΠΕ είναι 3,07 ανά ΣΠΠΕ για το Σχ. Έτος 2002-03 και 2,90 για το Σχ. Έτος 2003-04. Ωστόσο, ο συγκεκριµένος αριθµός είναι άρρηκτα συνυφασµένος µε το είδος των Σχ. Μονάδων, οι οποίες υλοποιούν ΣΠΠΕ (µονοθέσια, διθέσια σχολεία κλπ). Αυτό σηµαίνει ότι σε πολλές Σχολικές Μονάδες της Α/θµιας Εκπαίδευσης ο αριθµός της Π.Ο είναι ίσος µε τον αριθµό των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στη συγκεκριµένη µονάδα. (Λέκκας, 2005). Το πρόβληµα αυτό δεν παρατηρείται στη Β/θµια Εκπαίδευση, όπου ο αριθµός των εκπαιδευτικών ανά ΣΜ είναι µεγαλύτερος από τον µέσο όρο των εκπαιδευτικών που υλοποιούν ΣΠΠΕ. Από τα ιαγράµµατα 5 & 6 παρατηρούµε ότι σηµαντικό ποσοστό συµµετοχής στην Παιδαγωγική Οµάδα κατέχουν οι Φιλόλογοι (ΠΕ02) και οι Φυσικοί κλπ (ΠΕ04). Μάλιστα, το Σχολικό Έτος 2003-04 οι Φυσικοί κλπ (ΠΕ04) παρουσιάζουν συµµετοχή στα ΣΠΠΕ σε ποσοστό 43,49 % επί του συνόλου των εκπαιδευτικών που υλοποίησαν ΣΠΠΕ ως µέλη των Π.Ο. Το στοιχείο αυτό θεωρείται σηµαντικό, δεδοµένου ότι η κατηγορία αυτή των εκπαιδευτικών αποτελεί µόλις το 12,09% του συνόλου των εκπαιδευτικών που υπηρέτησαν στη Β/θµια Εκπαίδευση το συγκεκριµένο Σχολικό Έτος. (ΕΣΥΕ, Στοιχεία ενάρξεως ακαδ. έτους 2003-04). ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 33

Αρνητική εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τις τρεις τελευταίες θέσεις εκπαιδευτικών που συµµετέχουν στα ΣΠΠΕ καταλαµβάνουν οι ειδικότητες των οικονοµολόγων, νοµικών & πολιτικών επιστηµών και κοινωνιολόγων, δηλαδή ειδικότητες, οι οποίες θα συνέβαλαν σηµαντικά στη διεπιστηµονικότητα της Π.Ο και κυρίως στην ανάδειξη, µέσα από το περιεχόµενο του ΣΠΠΕ, της αναγκαιότητας παράλληλης ενσωµάτωσης, σε κάθε κοινωνική / επαγγελµατική µας δραστηριότητα, των τριών διαστάσεων που συνθέτουν την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης (κάλυψη του τρίπτυχου Περιβαλλοντική Προστασία Οικονοµική Ανάπτυξη Κοινωνική ικαιοσύνη), έννοιας που, µετά τη ιάσκεψη της Θεσσαλονίκης, αποτελεί συστατικό στοιχείο της Π.Ε. Ανεξάρτητα από τη διαπίστωση αυτή, θεωρούµε ότι η διεπιστηµονική προσέγγιση προωθήθηκε σε σηµαντικό βαθµό στην Β/θµια Εκπαίδευση και αυτό τεκµαίρεται από το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι ειδικότητες των εκπαιδευτικών συµµετείχαν, ως µέλη της Π.Ο, στην υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων των ΣΠΠΕ. Κρίνουµε ωστόσο ότι απαιτείται η παρότρυνση της συµµετοχής εκπαιδευτικών µε ειδικότητα, όπως αυτή των οικονοµολόγων, νοµικών & πολιτικών επιστηµών και κοινωνιολόγων για το γεγονός που προαναφέρθηκε. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 34

ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΛΠ. ΦΙΛΟΛΟΓΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΙΑΤΡΟΙ, ΓΕΩΠΟΝΟΙ Κ.Λ.Π. ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΠΤΥΧ. ΛΟΙΠΩΝ ΤΜ. ΤΕΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ Κατανοµή των ειδικοτήτων των Εκ/κών της Β/θµιας ως Συντονιστών των ΣΠΠΕ 13,97% 19,09% 30,86% 14,18% 4,15% 10,96% 1,83% 8,88% 13,94% 6,62% 0,55% 9,26% 7,72% 5,10% 5,38% 3,97% 4,60% 5,48% 6,38% 5,10% 0,31% 2,08% 3,65% 2,84% 1,59% 1,70% 0,85% 0,95% 1,54% 1,13% 1,15% 2,46% 1,52% 0,19% 0,00% 8,00% 16,00% 24,00% 32,00% 2005-06 2004-05 2003-04 2002-03 ιάγραµµα 5. Κατανοµή των ειδικοτήτων των εκπαιδευτικών που υπήρξαν συντονιστές των ΣΠΠΕ στη Β/θµια Εκπαίδευσης ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 35

ΦΥΣΙΚΟΙ ΚΛΠ. ΦΙΛΟΛΟΓΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ ΙΑΤΡΟΙ, ΓΕΩΠΟΝΟΙ Κ.Λ.Π. ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΠΤΥΧ. ΛΟΙΠΩΝ ΤΜ. ΤΕΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ Κατανοµή των ειδικοτήτων των Εκ/κών της Β/θµιας που αποτελούν τις Π.Ο. των ΣΠΠΕ 17,35% 16,96% 16,20% 5,84% 11,82% 4,50% 7,50% 11,00% 7,55% 2,93% 7,46% 5,72% 6,23% 5,30% 3,74% 5,13% 4,72% 6,29% 5,66% 0,29% 1,77% 3,38% 4,53% 2,83% 1,64% 0,96% 0,76% 1,48% 1,36% 1,06% 1,62% 1,07% 0,49% 24,87% 2005-06 2004-05 2003-04 0,00% 2002-03 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% ιάγραµµα 6. Κατανοµή ειδικοτήτων εκπαιδευτικών που αποτέλεσαν µέλη της Π.Ο & υλοποίησαν ΣΠΠΕ στη Β/θµια Εκπαίδευση ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 36

ΙΙ.δ Θεµατολογία των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Παρόλο που τα προγράµµατα είναι σηµαντικό να κατευθύνονται στη διερεύνηση και επίλυση περιβαλλοντικών ζητηµάτων, µέσα από τη θεµατολογία των ΣΠΠΕ και την υλοποίησή τους, διαφαίνεται ότι οι Παιδαγωγικές και Περιβαλλοντικές Οµάδες δεν οδηγήθηκαν στη διαπραγµάτευση µόνο περιβαλλοντικών ζητηµάτων, µε άµεσο τρόπο. Μέσα από µια ποικιλία θεµάτων που αναπτύχθηκαν, οι µαθητές είχαν την ευκαιρία να εφοδιαστούν µε τις απαραίτητες γνώσεις, στάσεις, αξίες και δεξιότητες, τις οποίες µελλοντικά θα αξιοποιήσουν για τη διάγνωση, πρόληψη και αντιµετώπιση ζητηµάτων του φυσικού, ανθρωπογενούς και πολιτισµικού περιβάλλοντος. Το µεγαλύτερο ποσοστό της θεµατολογίας καλύπτει θέµατα που άπτονται των χερσαίων (δάση, γεωργία, χλωρίδα, πανίδα βότανα κλπ) και υδατικών οικοσυστηµάτων (νερό, ποτάµια, λίµνες, θάλασσες). Ένα σηµαντικό ποσοστό, το οποίο χρήζει ιδιαίτερης µνείας, είναι αυτό της κατηγορίας που αναφέρεται ως «άνθρωπος και περιβάλλον». Από αυτό το ποσοστό, τα µισά ΣΠΠΕ ασχολούνται µε το σχολικό περιβάλλον, ενώ τα υπόλοιπα, στην πλειοψηφία τους, µε το αστικό περιβάλλον, όπου ζουν οι µαθητές (π.χ. η γειτονιά µου). Στον Πίνακα 4 παρουσιάζεται η κατανοµή της θεµατολογία τους, σε οκτώ θεµατικές ενότητες για το Σχ. Έτος 2005-2006 (τελευταίο έτος υλοποίησης) και η σύγκρισή της µε τη αρχική διετία. Πίνακας 4. Κατανοµή της θεµατολογία των εκπαιδευτικών προγραµµάτων για το σχολικό έτος 2005-06 Αρ. Ποσοσ τό 2005- Ποσοστό των προγράµµατα 2002-2004 Θεµατολογία Προγραµµάτων 06 ιαχείριση χερσαίων 257 23,6 24,26 οικοσυστηµάτων & οικολογία ιαχείριση υδατικών 353 32,4 24,45 οικοσυστηµάτων Άνθρωπος και περιβάλλον 130 11,9 15,22 Περιβάλλον και πολιτισµός 96 8,8 9,99 Περιβαλλοντική πολιτική 123 11,3 11,08 Αστική και βιοµηχανική 82 7,5 12,04 ρύπανση Φυσικές καταστροφές 18 1,7 0,71 Άλλα θέµατα 29 2,7 2,24 ΙΙ.ε Οικονοµικοί Πόροι των Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Η υλοποίηση των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και η οργάνωση δράσεων υποστήριξης της λειτουργίας τους από το Πανεπιστήµιο Αιγαίου στηρίχθηκε στη χρηµατοδότηση κατά 25% από Εθνικούς Πόρους και κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ΕΚΤ), σύµφωνα µε την υπ αριθµ. 8744/05.08.02 ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 37

Πρόσκληση Υποβολής Προτάσεων της Ε.Υ.. του ΥΠΕΠΘ. Ο συνολικός προϋπολογισµός για την υλοποίηση του Έργου «των Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» και την οργάνωση δράσεων υποστήριξης της λειτουργίας τους ανερχόταν στο ποσό των 13.100.000. Από αυτό, δαπανήθηκε τελικά ποσό ύψους 12.371.466,56 (που αντιστοιχεί σε ποσοστό απορρόφησης 94,44%), εκ των οποίων τα 10.013.406,42 απορροφήθηκαν από τις Σχολικές Μονάδες για την υλοποίηση των εκπαιδευτικών προγραµµάτων, ενώ τα υπόλοιπα χρησιµοποιήθηκαν για δαπάνες που αφορούσαν την υποστήριξη του Έργου και τη διάχυση των αποτελεσµάτων του. ΙΙ.ε.1 Παρουσίαση οικονοµικών στοιχείων των ΣΠΠΕ Από την οικονοµική διαχείριση του ποσού, µε το οποίο χρηµατοδοτήθηκαν τα ΣΠΠΕ, διαπιστώνουµε ότι πραγµατοποιήθηκε µια ευρύτατη κατανοµή σε κατηγορίες δαπανών, οι οποίες επέτρεψαν στους εκπαιδευτικούς να σχεδιάσουν, να οργανώσουν, να υλοποιήσουν τα ΣΠΠΕ και να πραγµατοποιήσουν δραστηριότητες, οι οποίες αναβαθµίζουν τα αποτελέσµατα του έργου τους, βασιζόµενοι στην ενσωµάτωση των αρχών της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Τέτοιες είναι η διεπιστηµονική θεώρηση (µε τη συµµετοχή εξωτερικών συνεργατών), η βιωµατική προσέγγιση (µε επισκέψεις πεδίου, επιτόπια παρατήρηση, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, παρατήρηση µε µικροσκόπια), το άνοιγµα του σχολείου στην κοινωνία (µε την πραγµατοποίηση ηµερίδας, συζητήσεων, επισκέψεων και δράσεων των µαθητών στις τοπικές κοινωνίες), η οµαδική εργασία, η ανάπτυξη δηµοκρατικού διαλόγου και κριτικής σκέψης. Με τη λογική αυτή πιστεύουµε ότι τα εκπαιδευτικά αυτά προγράµµατα συνέβαλλαν σηµαντικά, ώστε οι µαθητές να είναι σε θέση να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους µε το περιβάλλον και να γίνουν κοινωνοί της προσπάθειας για την προστασία του. Στα ιαγράµµατα που ακολουθούν 7 έως 8 παρουσιάζεται η κατανοµή των χρηµάτων, ανά επιλέξιµη δαπάνη, στο σύνολο του Έργου (δηλ. τέσσερα σχολικά έτη) για την υλοποίηση των 4.611 Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Όπως εύκολα µπορεί να παρατηρήσει, υπάρχει µια µεγάλη ποικιλία στις κατηγορίες των δαπανών, οι οποίες πραγµατοποιήθηκαν. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 38

2.500.000 Κατανοµή χρηµάτων των ΣΠΠΕ ανά κατηγορίες επιλέξιµων δαπανών (Συνολικό ποσό 10.013.406,42 ) 2.320.648,37 2.000.000 2.024.148,57 2.094.739,00 1.675.914,61 1.656.785,02 1.500.000 ποσό 1.000.000 500.000 207.523,24 33.647,61 0 Ταχυδροµικά Αµοιβές και έξοδα ελεύθερων επαγγελµατιών υποκείµενων σε φόρο Έξοδα προβολής και διαφήµισης Αποσβέσεις επίπλων και λοιπού εξοπλισµού Αµοιβές και έξοδα µη ελεύθερων επαγγελµατιών υποκείµενων σε φόρο Έντυπα και γραφική ύλη Έξοδα ταξιδιών Κατηγορία δαπάνης ιάγραµµα 7. Το ύψος του ποσού της χρηµατοδότησης των ΣΠΠΕ ανά κατηγορία δαπάνης Κατανοµή χρηµάτων των ΣΠΠΕ ανά κατηγορίες επιλέξιµων δαπανών 23,17% 0,34% 2,07% 16,55% 16,74% 20,92% Ταχυδροµικά Αποσβέσεις επίπλων και λοιπού εξοπλισµού Αµοιβές και έξοδα µη ελ. επαγγελµατιών υποκείµενων σε φόρο Έξοδα ταξιδιών 20,21% Αµοιβές και έξοδα ελ. επαγγελµατιών υποκείµενων σε φόρο Έξοδα προβολής και διαφήµισης Έντυπα και γραφική ύλη ιάγραµµα 8. Κατανοµή ποσού χρηµατοδότησης ΣΠΠΕ ανά κατηγορία δαπάνης ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 39

Το µεγαλύτερο ποσό σε ποσοστό 23,17 % (έξοδα ταξιδιών και ασφάλιστρα) χρησιµοποιήθηκε για να καλυφθούν έξοδα µετακίνησης µαθητών για επισκέψεις που πραγµατοποίησαν κατά τη διάρκεια των ΣΠΠΕ (Επισκέψεις πεδίου, σε ΚΠΕ, µουσεία κ.α). Επίσης καλύφθηκαν έξοδα µετακίνησης συνεργατών και οµιλητών, οι οποίοι επισκέφθηκαν τις Σ.Μ. και προσέφεραν εξειδικευµένες γνώσεις και εµπειρία στους συµµετέχοντες στα ΣΠΠΕ. Αυτό το στοιχείο αποτελεί µια απόδειξη ότι η βιωµατική προσέγγιση, η οποία αποτελεί βασική αρχή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, εφαρµόστηκε στα συγκεκριµένα εκπαιδευτικά προγράµµατα. Ένα ποσό χρηµάτων που ανέρχεται σε 20,92 % διατέθηκε για δαπάνες που αφορούσαν αναλώσιµα υλικά (αναλώσιµα περιβαλλοντικών µετρήσεων, χαρτί, γραφίτες κ.α), απαραίτητα για την υλοποίηση του ΣΠΠΕ και τη βελτιστοποίηση των αποτελεσµάτων του. Το 20,21 % των χρηµάτων αναλώθηκε για την κάλυψη των αµοιβών των µελών της Π.Ο. Το ποσό αυτό θεωρείται συµβολικό και δεν ανταποκρίνεται σε καµία περίπτωση στο πραγµατικό έργο που έχουν να επιδείξουν τα µέλη των Παιδαγωγικών Οµάδων στα ΣΠΠΕ. Σηµαντικό ποσοστό της τάξης του 16,55 % χρησιµοποιήθηκε για να καλυφθούν έξοδα που αφορούσαν την προµήθεια µικροεξοπλισµού, ο οποίος βοήθησε σηµαντικά στην υλοποίηση των ΣΠΠΕ. Σ αυτά συγκαταλέγονται φωτογραφικές µηχανές, πυξίδες, µικροσκόπια, µεγεθυντικοί φακοί κ.α., τα οποία υποστηρίζουν την Παιδαγωγική Οµάδα στο έργο της, καθώς αποτελούν απαραίτητα διδακτικά εργαλεία. Το 16,74 % του συνολικού ποσού της χρηµατοδότησης των ΣΠΠΕ χρησιµοποιήθηκε για την κάλυψη εξόδων που αφορούσαν στην προβολή των ΣΠΠΕ και τη δηµοσιοποίηση των αποτελεσµάτων τους. Η πραγµατοποίηση µίας τουλάχιστον ηµερίδας σε κάθε ΣΠΠΕ έχει ως στόχο τη διάχυση της πληροφόρησης στη σχολική κοινότητα και το άνοιγµα του σχολείου στην τοπική κοινωνία. Για το λόγο αυτό, σ αυτήν καλούνται να συµµετέχουν οι τοπικές αρχές ( ήµαρχος, Πρόεδρος.. κλπ), οι τοπικοί φορείς της εκπαίδευσης (Περιφερειακός /ντής, ιευθυντής Εκπαίδευσης, Υπεύθυνος Π.Ε.), εκπαιδευτικοί και µαθητές γειτονικών Σχολικών Μονάδων, οι εµπλεκόµενοι ιδιώτες και φορείς ή επιχειρήσεις, οι γονείς των µαθητών του Σχολείου, καθώς και άλλοι ιδιώτες ή φορείς των οποίων την παρουσία, κατά περίπτωση, κρίνει ως απαραίτητη η Π.Ο. Τέλος, ένα µικρό ποσό της τάξης του 2,07% χρησιµοποιήθηκε για την αµοιβή εξωτερικών συνεργατών, κυρίως ελεύθερων επαγγελµατιών, οι οποίοι προσέφεραν εξειδικευµένες γνώσεις και εµπειρία και βοήθησαν τα µέλη της Π.Ο σε γνωστικά πεδία του φυσικού αντικειµένου, επί των οποίων τα ίδια αντιλαµβάνονταν την ανάγκη υποστήριξης. Το ποσό που αφορά στους εξωτερικούς συνεργάτες είναι αρκετά χαµηλό, εξαιτίας της εθελοντικής προσφοράς (άµισθη), στα ΣΠΠΕ, από σηµαντικό αριθµό εξωτερικών συνεργατών. Η ως άνω ανάλυση αποτελεί σηµαντικό εργαλείο για τη µελλοντική σχεδίαση εκπαιδευτικών προγραµµάτων, από πλευράς οικονοµικού αντικειµένου. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Mankiw, N. Gr (2002). Αρχές της Οικονοµικής. Τόµος Β, µετάφραση Σταµατάκης Ν. Εκδ. τυπωθήτω, Αθήνα. Patton, M. (2003): Utilization-Focused Evaluation. In International Handbook of ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 40

Educational Evaluation. Boston, Kluwer Academic Publishers. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος, (2004), Στοιχεία ενάρξεως σχολ. έτους 2003-04, Αθήνα. Καζαντζή, Αρ., Κολοκυθάς, Γ, Γαβριλάκης, Κ., Λέκκας, Θ. (2005). Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών για το Έργο «Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» κατά τα σχολικά έτη 2002-03 & 2003-04 και η άποψή τους για τα υφιστάµενα προβλήµατα του θεσµού. Στο Πρακτικά 1 ου Συνεδρίου Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ισθµός Κορίνθου, 23-25 Σεπτεµβρίου 2005, Πανεπιστήµιο Αιγαίου. Καρατζιά, Ελένη (1999): "Σχολική αποτελεσµατικότητα: Μια συγκριτική οικονοµική ανάλυση", Μέντορας, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα. Λέκκας, Θ., Κολοκυθάς, Γ., Καζαντζή, Αρ., Καΐλα, Μ. & Γαρδίκης,.. (2005). Σχολικά Προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Παρουσίαση της πορείας υλοποίηση του Έργου τα σχολικά έτη 2002-03 & 2003-04 Στο Πρακτικά 1 ου Συνεδρίου Σχολικών Προγραµµάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Ισθµός Κορίνθου, 23-25 Σεπτεµβρίου 2005, Πανεπιστήµιο Αιγαίου. Μπουραντάς, (2002). Μάνατζµεντ, Γ. Μπένου, Αθήνα. Σοφούλης, Κ. (2005). Η Περιβαλλοντική Πολιτική από την σκοπιά του εκπαιδευτή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, στο: Μ. Καΐλα, Ε. Θεοδωροπούλου, Α. ηµητρίου, Γ., Ξανθάκου, Ν., Αναστασάτος (2005), Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Ερευνητικά εδοµένα και Εκπαιδευτικός Σχεδιασµός. Αθήνα, Άτραπος. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 41