Η υποχρέωση εχεμύθειας και ο κύκλος των προσώπων που αφορά Μαρία Μ. Μηλαπίδου ΔρΝ, Δικηγόρος Περιστατικό Σε ταραχές στο κέντρο της πρωτεύουσας εκδηλώθηκαν εμπρησμοί κι λεηλασίες. Την επόμενη ημέρα σε ξενώνα κοινωνικής επανένταξης αναφέρθηκε από ψυχολόγο επικαλούμενο τη μαρτυρία θεραπευόμενου ότι 4 θεραπευόμενοι είχαν λάβει μέρος στις λεηλασίες και είχαν μεταφέρει στον ξενώνα κλοπιμαία ευτελούς αξίας, ενώ κάποια άλλα είχαν ήδη διοχετευθεί από αυτούς στην αγορά. Στη συνέχεια, στη συνάντηση της θεραπευτικής ομάδας επικράτησε η άποψη να απορριφθούν τα κλοπιμαία, χωρίς να ανακοινωθεί το περιστατικό σε αστυνομικές, εισαγγελικές ή άλλες αρμόδιες Αρχές. Σε βάρος των θεραπευόμενων αποφασίστηκε να ληφθούν τα προβλεπόμενα από τη θεραπεία κυρωτικά μέτρα. Ποια η ευθύνη των θεραπευτών-υπεύθυνων του προγράμματος για την επιλογή και τη στάση που τήρησαν? 231 ΠΚ Υπόθαλψη Εγκληματία 1. Όποιος εν γνώσει ματαιώνει τη δίωξη άλλου για κακούργημα ή πλημμέλημα που διέπραξε ή την τέλεση της ποινής που του επιβλήθηκε ή του μέτρου ασφάλειας (άρθρα 69-76 και 122) τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών. 2. Η υπόθαλψη μένει ατιμώρητη αν ο υπαίτιος την τέλεσε υπέρ κάποιου οικείου του 1
1 232 ΠΚ παρασιώπηση εγκλημάτων 1. Όποιος, ενώ έμαθε με τρόπο αξιόπιστο ότι μελετάται κακούργημα ή ότι άρχισε ήδη η εκτέλεσή του, και σε χρόνο τέτοιον ώστε να μπορεί ακόμη να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμά του παραλείπει να το αναγγείλει εγκαίρως στην αρχή τιμωρείται, αν το κακούργημα τελέστηκε ή έγινε απόπειρά του, με φυλάκιση μέχρι τριών ετών, ανεξάρτητα αν ο δράστης τιμωρηθεί. 2. Η παράλειψη αυτή μένει ατιμώρητη αν η αναγγελία στην αρχή θα αφορούσε πρόσωπο οικείο εκείνου που την παρέλειψε. Υποχρέωση αναγγελίας μόνο κακουργημάτων Κακούργημα που μελετάται να τελεστεί ή έγινε απόπειρα αυτού Έγκαιρη αναγγελία, ώστε να είναι δυνατή η παρεμπόδιση τέλεσης της πράξης Εξαίρεση μόνο για τους «οικείους» δεν εξαιρούνται δικηγόροι, ιατροί κ.λ.π. Το καθήκον αναγγελίας προηγείται του καθήκοντος εχεμύθειας Αν δε συντρέχουν οι προϋποθέσεις του 232 ΠΚ, τότε πράττει κατά συνείδηση 371 ΠΚ Παραβίαση επαγγελματικής εχεμύθειας 1. Κληρικοί, δικηγόροι και κάθε είδους νομικοί παραστάτες, συμβολαιογράφοι, γιατροί, μαίες, νοσοκόμοι, φαρμακοποιοί και άλλοι στους οποίους κάποιοι εμπιστεύονται συνήθως λόγω του επαγγέλματός τους ή της ιδιότητάς τους ιδιωτικά απόρρητα, καθώς και οι βοηθοί των προσώπων αυτών, τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή με φυλάκιση μέχρι ενός έτους, αν φανερώσουν ιδιωτικά απόρρητα που τους τα εμπιστεύτηκαν ή που τα έμαθαν λόγω του επαγγέλματός τους ή της ιδιότητάς τους. 2. Όμοια τιμωρείται όποιος, μετά το θάνατο ενός από τα πρόσωπα της παρ. 1, και απ` αυτή την αιτία γίνεται κάτοχος εγγράφων ή σημειώσεων του νεκρού σχετικών με την άσκηση του επαγγέλματός του ή της ιδιότητάς του και από αυτά φανερώνει ιδιωτικά απόρρητα, 3. Η ποινική δίωξη γίνεται μόνο με έγκληση. 4. Η πράξη δεν είναι άδικη και μένει ατιμώρητη, αν ο υπαίτιος απέβλεπε στην εκπλήρωση καθήκοντός του ή στη διαφύλαξη έννομου ή για άλλο λόγο δικαιολογημένου ουσιώδους συμφέροντος δημόσιου ή του ίδιου ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά. 2
«Ιδιωτικά απόρρητα» Γεγονότα όχι ευρέως γνωστά Γεγονότα που ο ενδιαφερόμενος έχει συμφέρον να μην φανερωθούν παραπέρα Όχι μόνο γενονότα που ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος αποκάλυψε ό τι περιήλθε σε γνώση του επαγγελματία εξαιτίας του επαγγέλματος ή της ιδιότητάς του Το άτομο βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση να αποκαλύψει μυστικές πτυχές της ζωής του Δικαίωμα ατόμου να διατηρεί ένα κύκλο μυστικών της ιδιωτικής του ζωής (έκφραση της προσωπικής ελευθερίας) Καλλιέργεια εμπιστοσύνης προς τα επαγγέλματα αυτά (ενδεικτική η απαρίθμηση) Άρση του αδίκου της παραβίασης του επαγγελματικού απορρήτου Εκπλήρωση άλλου καθήκοντος (νομικό/ηθικό/άλλως δικαιολογημένο) Συγκριτική στάθμιση: το καθήκον ή το συμφέρον που επιβάλλει την παραβίασης της επαγγελματικής εχεμύθειας να είναι in concreto κοινωνικά υπέρτερης αξίας Η παραβίαση της επαγγελματικής εχεμύθειας να είναι το μοναδικό μέσο για την προστασία του άλλου υπέρτερου καθήκοντός ή συμφέροντος Ν. 4139/2013 άρθρο 32 παρ. 1 α) Αν ο δράστης ολοκληρώσει με επιτυχία το θεραπευτικό πρόγραμμα, σύμφωνα με έγγραφη βεβαίωση και έκθεση του διευθυντή του προγράμματος, το συμβούλιο πλημμελειοδικών, μπορεί να απόσχει οριστικά από την ποινική δίωξη, εφόσον η τελευταία θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την επανένταξη του στην κοινωνική ζωή. Τα στοιχεία που αναφέρονται στις παραπάνω εκθέσεις του διευθυντή θεραπευτικού προγράμματος είναι απόρρητα και απαγορεύεται η ανακοίνωση τους σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τον ίδιο το χρήστη ναρκωτικών, που υποβλήθηκε σε θεραπεία, επί ανηλίκου δε στον έχοντα την επιμέλεια. Το ευεργέτημα των προηγούμενων εδαφίων παρέχεται μία μόνο φορά. 3
Ν. 4139/2013 άρθρο 32 παρ. 3 Απαγορεύεται σε οποιονδήποτε, εκτός από εκπρόσωπο της δικαστικής αρχής, να εισέλθει στους χώρους των παραπάνω θεραπευτικών προγραμμάτων απεξάρτησης, χωρίς γραπτή άδεια του διευθυντή τους. Με βούλευμα του συμβουλίου εφετών, ύστερα από πρόταση του αρμόδιου εισαγγελέα, μπορεί να διαταχθεί η σύλληψη και παραπομπή σε δίκη ατόμου που παρακολουθεί θεραπευτικό πρόγραμμα απεξάρτησης, αν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι έχει διαπράξει είτε κακούργημα του άρθρου 23 είτε κακούργημα των άρθρων 187Α, 299, 310 παράγραφος 3, 311, 322, 323, 324, 336 και 380 παράγραφος 2 του Ποινικού Κώδικα. Ν. 3418/2005 άρθρο 13 Ιατρικό απόρρητο 1. Ο ιατρός οφείλει να τηρεί αυστηρά απόλυτη εχεμύθεια για οποιοδήποτε στοιχείο υποπίπτει στην αντίληψή του ή του αποκαλύπτει ο ασθενής ή τρίτοι, στο πλαίσιο της άσκησης των καθηκόντων του, και το οποίο αφορά στον ασθενή ή τους οικείους του. 2. Για την αυστηρή και αποτελεσματική τήρηση του ιατρικού απορρήτου, ο ιατρός οφείλει: α) να ασκεί την αναγκαία εποπτεία στους βοηθούς, στους συνεργάτες ή στα άλλα πρόσωπα που συμπράττουν ή συμμετέχουν ή τον στηρίζουν με οποιονδήποτε τρόπο κατά την άσκηση του λειτουργήματός του και β) να λαμβάνει κάθε μέτρο διαφύλαξης του απορρήτου και για το χρόνο μετά τη με οποιονδήποτε τρόπο παύση ή λήξη άσκησης του λειτουργήματός του. 3. Η άρση του ιατρικού απορρήτου επιτρέπεται όταν: α) Ο ιατρός αποβλέπει στην εκπλήρωση νομικού καθήκοντος. Νομικό καθήκον συντρέχει, όταν η αποκάλυψη επιβάλλεται από ειδικό νόμο, όπως στις περιπτώσεις γέννησης, θανάτου, μολυσματικών νόσων και άλλες, ή από γενικό νόμο, όπως στην υποχρέωση έγκαιρης αναγγελίας στην αρχή, όταν ο ιατρός μαθαίνει με τρόπο αξιόπιστο ότι μελετάται κακούργημα ή ότι άρχισε ήδη η εκτέλεσή του και, μάλιστα, σε χρόνο τέτοιο, ώστε να μπορεί ακόμα να προληφθεί η τέλεση ή το αποτέλεσμά του. β) Ο ιατρός αποβλέπει στη διαφύλαξη έννομου ή άλλου δικαιολογημένου, ουσιώδους δημοσίου συμφέροντος ή συμφέροντος του ίδιου του ιατρού ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν μπορεί να διαφυλαχθεί διαφορετικά. γ) Όταν συντρέχει κατάσταση ανάγκης ή άμυνας. 4. Η υποχρέωση τήρησης ιατρικού απορρήτου αίρεται, εάν συναινεί σε αυτό εκείνος στον οποίο αφορά, εκτός εάν η σχετική δήλωσή του δεν είναι έγκυρη, όπως στην περίπτωση, που αυτή είναι προϊόν πλάνης, απάτης, απειλής, σωματικής ή ψυχολογικής βίας, ή εάν η άρση του απορρήτου συνιστά προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. 5. Οι ιατροί που ασκούν δημόσια υπηρεσία ελέγχου, επιθεώρησης ή πραγματογνωμοσύνης απαλλάσσονται από την υποχρέωση τήρησης του ιατρικού απορρήτου μόνο έναντι των εντολέων τους και μόνο ως προς το αντικείμενο της εντολής και τους λοιπούς όρους χορήγησής της. 6. Η υποχρέωση τήρησης και διαφύλαξης του ιατρικού απορρήτου δεν παύει να ισχύει με το θάνατο του ασθενή. Απόρρητες πληροφορίες και προσωπικά δεδομένα Πληροφορίες απόρρητες/μυστικές όχι ευρέως διαδεδομένες πληροφορίες (π.χ. ο καρκίνος της Βουγιουκλάκη) Ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα: όσα συνδέονται με την υγεία του ασθενούς (δεδομένα υγείας) Κάθε προσβολή των προσωπικών δεδομένων συνιστά παραβίαση του ιατρικού απορρήτου (όχι το αντίστροφο) Όχι μόνο πληροφορίες που ο ασθενής αποκάλυψε Και ό τι διαπίστωσε ο γιατρός στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων του 4
Προσβολή ιατρικού απορρήτου Δεσμεύονται όλοι οι ιατροί (ιδιωτικού/δημόσιου τομέα) Προσβολή υπάρχει ακόμα κι αν ο γιατρός δε γνώριζε ότι: - Οι πληροφορίες ήταν απόρρητες - Το πρόσωπο στο οποίο τις κοινοποίησε δεν είχε δικαίωμα να τις λάβει Όχι ποινική ευθύνη αδικοπρακτική ευθύνη πειθαρχική ευθύνη Όχι παραβίαση η ανακοίνωση σε άλλους θεράποντες ιατρούς νοσηλευτικό προσωπικό «Αποκάλυψη»: ανακοίνωση της απόρρητης πληροφορίας με οποιοδήποτε τρόπο σε τρίτο πρόσωπο που δε δικαιούται πληροφόρηση Και η ανοχή να λάβει γνώση τρίτο πρόσωπο διαβάζοντας κάποια έγγραφα Και η παράλειψη λήψης των αναγκαίων προστατευτικών μέτρων Αρκεί η ανακοίνωση να γίνει και σε ένα μόνο πρόσωπο Η ανακοίνωση μπορεί να γίνει και με αρνητική διατύπωση Αποκάλυψη θεωρείται και η επιβεβαίωση κάποιας φήμης Λόγοι άρσης του ιατρικού απορρήτου 1) Συγκατάθεση ασθενούς 2) Εκπλήρωση νομικού καθήκοντος Πληροφόρηση για προπαρασκευή ή εκτέλεση κακουργημάτων 232 ΠΚ παρασιώπηση εγκλημάτων φυλάκιση μέχρι 3 έτη Άρση άδικου χαρακτήρα κοινοποίησης (Ταύτιση ποινικής (371 ΠΚ & 232 ΠΚ) πειθαρχικής ευθύνης ) 3) Διαφύλαξη έννομου ή άλλου δημοσίου συμφέροντος 4) Κατάσταση ανάγκης ή άμυνα 5
Ν. 3418/2005 Σύγκρουση καθηκόντων Ο ιατρός που βρίσκεται μπροστά σε σύγκρουση καθηκόντων αντιμετωπίζει τη σύγκρουση αυτή με βάση την επιστημονική του γνώση, τη σύγκριση των έννομων αγαθών που διακυβεύονται, τον απόλυτο σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας και τη συνείδησή του στο πλαίσιο των αρχών του άρθρου 2. 4. Ν. 2071/1992 άρθρο 98 Συνθήκες Νοσηλείας 1. Οι συνθήκες ακούσιας νοσηλείας πρέπει να εξυπηρετούν τις ανάγκες της θεραπείας. Τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα, όπως οι άδειες, οι οργανωμένες έξοδοι, η διαμονή σε χώρους που εποπτεύονται έξω από το κλειστά ιδρύματα. 4. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ατομική ελευθερία του ασθενή προσδιορίζονται μόνο από την κατάσταση της υγείας του και τις ανάγκες της νοσηλείας. Όταν συγκρούεται η θεραπευτική με τη διωκτική ή φυλακτική σκοπιμότητα υπερισχύει η πρώτη, εκτός αν συντρέχει ακραία δυσαναλογία. 6
Απόρρητα τα στοιχεία των εκθέσεων του διευθυντή του προγράμματος απεξάρτησης Απαγόρευση ανακοίνωσης στοιχείων εκθέσεων σε τρίτους Απαγόρευση εισόδου οποιουδήποτε τρίτου, πλην των εκπροσώπων της δικαστικής αρχής, στους χώρους των θεραπευτικών προγραμμάτων χωρίς άδεια του διευθυντή τους Δυνατότητα σύλληψης κατόπιν βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών, ύστερα από πρόταση του αρμόδιου Εισαγγελέα, εφόσον υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι έχει διαπράξει σοβαρό έγκλημα Πρόταξη θεραπευτικών σκοπιμοτήτων και στην περίπτωση της ακούσιας νοσηλείας ψυχασθενών Σκοπός: η μελλοντική απομάκρυνση από εγκληματικές συμπεριφορές Επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερα μέσω της ειδικής πρόληψης παρά μέσω της κατασταλτικής αντιμετώπισης Οφέλη για το θεραπευόμενο για την κοινωνία (αποτροπή μελλοντικών εγκληματικών ενεργειών) Στάθμιση - Αποκάλυψη στοιχείων για κλοπές ή παρασιωπήσεις εύρεσης απωλεσθέντων πραγμάτων - Εξάρτηση από τα ναρκωτικά - Θεραπευτική δομή προγραμμάτων (κλονισμός εμπιστοσύνης θεραπευόμενων απέναντι στους θεραπευτές αποχώρηση από τα θεραπευτικά προγράμματα μη προσέλκυση νέων θεραπευόμενων) 7