Φως και χρώματα 26 1. Ο Χρήστος μια ηλιόλουστη μέρα συζητά με τον αδελφό του για τα χρώματα. Τότε ο μικρός λέει στον Χρήστο ότι το φως του Ηλίου είναι το πιο βασικό χρώμα, και αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχει «ανακατευτεί» με τα υπόλοιπα. Ο Χρήστος προχωρά τότε στο παρακάτω πείραμα: Παίρνει ένα μαύρο χαρτόνι και δημιουργεί σε αυτό μία σχισμή με πλάτος 1 εκατοστό και αρκετά μεγάλο μήκος. Με σελοτέιπ κολλάει το χαρτόνι σε ένα ποτήρι και τοποθετεί το ποτήρι σε ένα ηλιόλουστο μέρος. Μπροστά από το ποτήρι τοποθετεί ένα λευκό χαρτί, ώστε το φως του Ηλίου να περνά πρώτα από τη σχισμή του χαρτονιού, και μετά από το ποτήρι. Η φωτογραφία της διάταξης αλλά και του αποτελέσματος φαίνονται στην εικόνα (α). Στη συνέχεια, ο Χρήστος προσθέτει στο ποτήρι νερό. Στην εικόνα (β) φαίνονται τα νέα αποτελέσματα. Σύγκρινε τις δύο παρατηρήσεις. α β...... 273
26 Φως και χρώματα 2. Ο Χρήστος όμως δεν εφησυχάζει και προχωρά και σε επόμενο πείραμα. Αυτή τη φορά παίρνει ένα CD και στο κέντρο του τοποθετεί ένα μικρό αναμμένο κερί. Ποια είναι εδώ η παρατήρησή σου (βλ. τις παρακάτω φωτογραφίες); με το κερί σβηστό με το κερί αναμμένο. 3. Αν στηριχθείς στις παρατηρήσεις από τα δύο προηγούμενα πειράματα, ποιο είναι το συμπέρασμα που προκύπτει για το φως; Πώς ονομάζεται το φαινόμενο που οδηγεί σε αυτό το συμπέρασμα;. 4. Ο μικρός αδελφός του Χρήστου τότε θυμάται ότι τα ίδια υπέροχα χρώματα υπάρχουν και στο ουράνιο τόξο. Ο Χρήστος τού προτείνει τότε να φτιάξουν το δικό τους ουράνιο τόξο. Παίρνουν λοιπόν το λάστιχο του ποτίσματος και, αφού ανοίξουν τη βρύση, πιέζουν με το δάχτυλο το άκρο του έτσι ώστε να δημιουργήσει μια τεχνητή βροχή. Γυρνούν τότε ώστε να έχουν τον Ήλιο στην πλάτη, και παρατηρούν τα χρώματα. Ποιες προϋποθέσεις υπάρχουν ώστε να δημιουργηθεί ένα ουράνιο τόξο; Ποια είναι η συνεισφορά του κάθε παράγοντα; 274
Φως και χρώματα. 26 5. Ο Χρήστος διερωτάται αν το φαινόμενο που μελέτησε είναι αντιστρέψιμο, οπότε προχωρά και σε επόμενα πειράματα. Αρχικά, με ένα κόκκινο λέιζερ στοχεύει τη μία πλευρά ενός πρίσματος, ενώ ταυτόχρονα ο αδελφός του ρίχνει από πάνω λίγο αλεύρι ώστε να φαίνονται οι δέσμες του φωτός που δημιουργεί το λέιζερ. Σύγκρινε το χρώμα της δέσμης φωτός που ξεκινά από το λέιζερ με το αντίστοιχο χρώμα της δέσμης που φεύγει από το πρίσμα. Με βάση την παρατήρησή σου, πώς θα χαρακτήριζες το συγκεκριμένο χρώμα;. 6. Επίσης, ο Χρήστος διάβασε στο σχολικό του βιβλίο για τον Νεύτωνα, οπότε θέλησε να τον μιμηθεί. Όταν τελείωσε ο Νεύτωνας το πανεπιστήμιο το 1665, ξέσπασε στην Αγγλία επιδημία πανώλης, οπότε και έφυγε από τη μεγάλη πόλη μετακομίζοντας στο πατρικό του σπίτι σε ένα μικρό χωριό. Εκεί έκανε πολλά πειράματα γύρω από το φως. Ένα από αυτά έχει μείνει γνωστό ως δίσκος του Νεύτωνα. Βοήθησε τον Χρήστο να εκτελέσει το πείραμα, περιγράφοντας τα υλικά και τη διαδικασία. Τι αναμένεις να παρατηρήσει; 275
26 Φως και χρώματα............ 7. Αν στηριχθείς στις παρατηρήσεις από τα δύο προηγούμενα πειράματα, ποιο είναι το συμπέρασμα που προκύπτει για το φως; Πώς ονομάζεται το σχετικό φαινόμενο;........ 8. Στηριζόμενος/η στα συμπεράσματα από τα πειράματα που περιγράφηκαν, πώς θα απαντούσες τώρα στον μικρό αδελφό του Χρήστου, σχετικά με τη θεώρησή του ότι το φως του Ηλίου είναι βασικό χρώμα;...... 9. Ένας τρόπος περιγραφής του φωτός είναι και αυτός που βασίζεται στα φωτόνια. Τα φωτόνια έχουν διάφορες συχνότητες που εμείς τις αντιλαμβανόμαστε ως διαφορετικά χρώματα. Μπορείς να ερμηνεύσεις τη διαδικασία με την οποία βλέπουμε ένα ταξί στην Αθήνα ως κίτρινο; 276
Φως και χρώματα.. 26 10. Στη θεατρική παράσταση της Κοκκινοσκουφίτσας, ο φωτιστής επιλέγει να φωτίσει την πρωταγωνίστρια με έναν πράσινο προβολέα. Πώς θα περιέγραφες τότε το χρώμα των ρούχων της Κοκκινοσκουφίτσας; Αιτιολόγησε την απάντησή σου............ Οι απαντήσεις του φύλλου εργασίας βρίσκονται στις σελίδες 407-408. 277
29 Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη 1. Ο Γιώργος θέλει να κάνει ντουζ στο μπάνιο, αλλά με λύπη του διαπιστώνει ότι το «τηλέφωνο» της ντουζιέρας έχει βουλωμένες αρκετές από τις τρύπες μέσα από τις οποίες βγαίνει το νερό, εξαιτίας των αλάτων που περιέχονται σε αυτό. Συζητάει με τον πατέρα του, και εκείνος τον συμβουλεύει να βουτήξει το «τηλέφωνο» του ντουζ σε ένα δοχείο που έχει γεμίσει προηγουμένως με ξίδι. Μπορείς να αιτιολογήσεις την πρόταση του πατέρα του Γιώργου;.......... 2. Στη συνέχεια ο Γιώργος βοηθά τον πατέρα του να φτιάξουν ένα κέικ. Ο ρόλος του Γιώργου είναι να ανακατεύει με το μίξερ το βούτυρο καθώς ρίχνει σταδιακά τη ζάχαρη. Στο τέλος όμως πρέπει να πλύνει και τα σύνεργα. Θεωρείς ότι θα είναι και σε αυτή την περίπτωση αποδοτική η προηγούμενη συμβουλή του πατέρα του Γιώργου, δηλαδή να χρησιμοποιήσει ως καθαριστικό για τα σύνεργα του μίξερ το ξίδι; Αιτιολόγησε την απάντησή σου..... 3. Ο Γιώργος, για να κατανοήσει καλύτερα τα προηγούμενα φαινόμενα, προχωρά σε πειράματα. Μαζί με τον Βασίλη θέλουν αρχικά να κατηγοριοποιήσουν διάφορα υλικά που βρίσκονται στο σπίτι, ανάλογα με το αν περιέχουν οξέα ή 286
Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη βάσεις. Χρησιμοποιούν, για αναφορά, δείκτη από κόκκινο λάχανο. Δυστυχώς όμως δεν πρόσεξαν, και χύθηκε υγρό πάνω στο χαρτί τους, σβήνοντας κάποια αποτελέσματα. Συμπλήρωσε εσύ τα δεδομένα που χάθηκαν, στον παρακάτω πίνακα. 29 Ένα ποτήρι που περιέχει διάλυμα με Χρώμα διαλύματος κόκκινου λάχανου πριν ρίξω την ουσία Χρώμα διαλύματος κόκκινου λάχανου αφού έριξα την ουσία Α) χυμό πορτοκαλιού μοβ κόκκινο Β) αμμωνία μοβ μπλε Γ) ξίδι μοβ Δ) απορρυπαντικό πιάτων μοβ Ε) οδοντόκρεμα μοβ 4. Όταν τα παιδιά τελειώνουν τον πειραματισμό, έχει μείνει μια λευκή σκόνη που δε γνωρίζουν αν είναι οξύ ή βάση. Ο Γιώργος προτείνει ότι μία γευστική δοκιμή θα μπορούσε να τους βοηθήσει να καταλάβουν, αλλά ο Βασίλης τον σταματάει. Μπορείς να αιτιολογήσεις την ενέργεια του Βασίλη;... 5. Τότε επιλέγουν να διαλύσουν τη λευκή σκόνη σε ένα ποτήρι ώστε να φτιάξουν ένα διάλυμα, και στη συνέχεια να προσθέσουν μερικές σταγόνες από δείκτη κόκκινου λάχανου. Παρατηρούν τότε ότι το διάλυμα χρωματίζεται μπλε. Αφού συμβουλευτείς ξανά τον πίνακα που συμπλήρωσες προηγουμένως, μπορείς να συμπεράνεις σε ποια από τις προηγούμενες κατηγορίες ανήκει αυτή η λευκή σκόνη; 287
29 Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη... 6. Τα παιδιά συνεχίζουν ρίχνοντας τώρα, στο διάλυμα με τη λευκή σκόνη, σταγόνες από το περιεχόμενο μιας κανάτας, το οποίο δε γνωρίζουν αν περιέχει και αυτό οξύ ή βάση. Για κάθε σταγόνα που ρίχνουν καταγράφουν και το χρώμα που αποκτά το νέο διάλυμα και συμπληρώνουν τον πίνακα. Αριθμός σταγόνων από το διάλυμα της κανάτας Χρώμα του νέου διαλύματος 1 μπλε 2 μπλε 3 μοβ 4 κόκκινο 5 κόκκινο Τι είδους ουσία ήταν αυτή που περιείχε το διάλυμα της κανάτας; 7. Πώς ονομάζουμε τη διαδικασία που συμβαίνει ώστε το αρχικό διάλυμα της άσπρης σκόνης από μπλε να γίνει μοβ; 8. Ο Γιώργος ισχυρίζεται ότι τελικά το διάλυμα θα είναι ουδέτερο. Συμφωνείς με την άποψή του; Μπορείς να περιγράψεις σε ποιες κατηγορίες ουσιών μετατρέπεται σταδιακά το διάλυμα, καθώς τα παιδιά ρίχνουν μία μία τις σταγόνες; 288
Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη... 29 9. Ποιο από τα διαλύματα αυτό που δημιουργήθηκε με τη λευκή σκόνη ή αυτό που περιέχει η κανάτα θα μπορούσες να χρησιμοποιήσεις για να καθαρίσεις τα χέρια σου που λερώθηκαν με λάδια από την αλυσίδα του ποδηλάτου σου; Αιτιολόγησε την απάντησή σου..... 10. Η χολή είναι μια ουσία που εκκρίνει το συκώτι και μεταφέρεται στο έντερο ώστε να διασπάσει τα λίπη κατά την πέψη. Σε ποια κατηγορία ουσιών θα κατέτασσες τη χολή; Αν μπορούσες να την αναμείξεις με το διάλυμα που περιείχε η κανάτα, θα ήταν εξίσου αποτελεσματική στον ρόλο της; Αιτιολόγησε την απάντησή σου... 289
29 Εξουδετέρωση Επίδραση οξέων σε άλατα και βάσεων σε λίπη 11. Ο Γιώργος, αφού κατέληξε στα συμπεράσματά του, αποφάσισε να διασκεδάσει προκαλώντας τον Βασίλη με το εξής ερώτημα: «Είναι δυνατόν να φας ένα σφιχτό αυγό χωρίς να σπάσεις το κέλυφός του;». Στην αρχή λοιπόν, «βράζει» το αυγό. Στη συνέχεια το τοποθετεί μέσα σε ένα ποτήρι και το περιλούζει με ξίδι μέχρι να το σκεπάσει. Το αφήνει μέσα στο διάλυμα για ένα 24ωρο, οπότε την επόμενη μέρα το βγάζει από το ποτήρι και διαπιστώνει ότι το αυγό πλέον δεν έχει σχεδόν καθόλου κέλυφος. Ίσα ίσα, είναι και πολύ ελαστικό, καθώς είναι «βρασμένο». Σύμφωνα με τα προηγούμενα συμπεράσματα, ποια είναι η άποψή σου για τα συστατικά του κελύφους του αυγού; 290 Οι απαντήσεις του φύλλου εργασίας βρίσκονται στις σελίδες 409-410.