«Αλαδεηώληαο κηα ζηξαηεγηθή ηνπηθήο αλάπηπμεο ζηα λεζηά» Γηάλλεο Καινγήξνπ, εκηλάξην Infostrag/ΔΒΔΟ/ΔΜΠ ηνπ 2009 ΣΠΔ & ΑΠΔ γηα ηελ Αλάπηπμε ηνπ Νεζησηηθνύ Υώξνπ ΤΡΟΤ, 9/7/2009 ΝΗΙΩΝ 1
Οηθνλνκίεο ηωλ κηθξώλ λεζηώλ (Small Islands Economies) Από ηε δεθαεηία ηνπ 1980 απμαλόκελν ελδηαθέξνλ κεηαμύ ησλ εξεπλεηώλ θαη ησλ δηακνξθσηώλ ηεο δεκόζηαο πνιηηηθήο γηα ηελ επηβίσζε ησλ λεζηώλ κε κηθξό πιεζπζκό θαη κηθξή έθηαζε. Βξίζθνληαη από ζεκαληηθέο ζάιαζζεο (Μεζόγεηνο, Καξατβηθή,..) έσο ηνπο σθεαλνύο (Ιλδηθόο, Δηξεληθόο,..). Γπλαηόηεηα πεηξακαηηθήο κειέηεο θαη πηινηηθώλ εθαξκνγώλ. 2
Πνιπκνξθία θαη ηδηαηηεξόηεηεο Αλαδεηθλύεηαη ν πνιύκνξθνο θόζκνο ηωλ «κηθξώλ λεζηώλ». Μεγάιεο δηαθνξέο. Μέγεζνο. θπζηθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ιζηνξηθή δηαδξνκή (path dependence). Ωο πξνο ηελ πνιηηεηαθή θαη δηνηθεηηθή νξγάλωζε (λεζηά- θξάηε, λεζηά πεξηθέξεηεο, λεζηά δήκνη,..). αιιά θαη πνιιέο νκνηόηεηεο. Η ζεκαζία ηωλ ηδηαηηεξνηήηωλ. Όρη ε εύθνιε εμαγωγή θαη εθαξκνγή ελόο ζπλόινπ γεληθεπκέλωλ θαλόλωλ. 3
Πξνβιήκαηα νξηζκνύ, ηαμηλόκεζεο θαη πξνζδηνξηζκνύ ηωλ ραξαθηεξηζηηθώλ γλωξηζκάηωλ Σν πξόβιεκα ηεο ελλνηνιόγεζεο ηνπ κεγέζνπο κε νηθνλνκηθνύο όξνπο. ηελ νηθνλνκηθή αλάιπζε ηνπ δηεζλνύο εκπνξίνπ Η «κηθξή» νηθνλνκία (ρώξα) πξνζδηνξίδεηαη σο price taker θαη ε «κεγάιε» σο price maker αλαθνξηθά κε ηηο ηηκέο ησλ εηζαγνκέλσλ θαη ησλ εμαγνκέλσλ πξντόλησλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Απηή ε αηειήο ή θαη πξνβιεκαηηθή έλλνηα ηνπ κεγέζνπο ηείλεη λα εζηηάδεη ζηελ ελζσκάησζε ησλ κεγαιύηεξσλ νηθνλνκηώλ θαη ζηνλ απνθιεηζκό ησλ κηθξόηεξσλ (Armstrong and Read, 2000). 4
(..ζπλερ..) Η αιιειεπίδξαζε παξαγσγήο θαη εκπνξίνπ Ο πξνζδηνξηζκόο ηεο ειάρηζηεο θιίκαθαο κε όξνπο νηθνλνκηθήο απνδνηηθόηεηαο (minimum efficient scale/ MES): πθίζηαηαη έλα επίπεδν παξαγσγήο αγαζώλ θαη ππεξεζηώλ ζην νπνίν είλαη εθηθηή ε παξαγσγή. Σν ΑΔΠ κηαο κηθξήο νηθνλνκίαο πξνζδηνξίδεηαη από: To MES. Σε κέζε θακπύιε θόζηνπο θάησ από ην MES. Σν κεηαθνξηθό θόζηνο. Η πξνζέγγηζε απηή δηεπθνιύλεη ηελ θαηαλόεζε ησλ νηθνλνκηθώλ θαη παξαγσγηθώλ επηπηώζεσλ ηνπ κηθξνύ κεγέζνπο κηαο νηθνλνκίαο. 5
Άιινη πην ιεηηνπξγηθνί νξηζκνί ηνπ κεγέζνπο κηαο νηθνλνκίαο Σν κέγεζνο κε βάζε πνζνηηθνπνηήζηκεο κεηαβιεηέο: Πιεζπζκόο πιεξνθνξίεο γηα ην κέγεζνο ηεο ηνπηθήο αγνξάο θαη ηνπ εξγαηηθνύ δπλακηθνύ. Αθαζάξηζην Δγρώξην Πξντόλ. Δδαθηθή Έθηαζε. Σν όξην ηνπ Kuznets (1960): νηθνλνκίεορώξεο< ή = κε 10 εθαη. ζεσξνύληαη κηθξέο. Γηεζλήο Σξάπεδα (WDI, 2002): 130 κηθξέο νηθνλνκίεο- ρώξεο ζηνλ θόζκν. 6
Τν κέγεζνο κηαο νηθνλνκίαο είλαη ζπγθξηηηθή θαη ρωξνρξνληθά πξνζδηνξηζκέλε κεηαβιεηή Όκσο, ην κέγεζνο είλαη πεξηζζόηεξν ζπγθξηηηθή θαη ιηγόηεξν απόιπηε έλλνηα θαη είλαη «ρξνληθά» θαη «ρσξηθά» πξνζδηνξηζκέλε. Παξακέλεη αλνηρηή ε ζπδήηεζε γηα ην ηη ζπληζηά κηα «κηθξή νηθνλνκία». Γύζθνιε ε αηηηνιόγεζε ελόο ζπγθεθξηκέλνπ νξίνπ. Παξαηεξνύληαη δηαθνξέο ζηνλ πξνζδηνξηζκό ηνπ θαη ζίγνπξα πθίζηαηαη θάπνηνο βαζκόο απζαηξεζίαο. Η έλλνηα ηεο κηθξήο νηθνλνκίαο αθόκε πην πεξίπινθε θαη πνιππνίθηιε ζηελ πεξίπησζε ηνπ λεζησηηθνύ ρώξνπ (microeconomies <50 ρηι, mini-economies: 50-100 ρηι., small economies: 500 ριδ- 1 εθαη.). 7
Η πνηόηεηα ηεο αλάπηπμεο Γηαθνξά νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο θαη νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο. Η αλάπηπμε σο ειεπζεξία (Sen). Γηεύξπλζε θαη επέθηαζε ησλ ειεπζεξηώλ (πνπ απνιακβάλνπλ) θαη ησλ δπλαηνηήησλ ησλ αλζξώπσλ, ησλ θνηλσληθώλ νκάδσλ, ησλ πεξηνρώλ (θαη ησλ λεζηώλ), ησλ πεξηθεξεηώλ, ησλ λεζηώλ. Άκβιπλζε ησλ αληζνηήησλ θαη πεξηνξηζκόο ησλ απνθιεηζκώλ. Βηώζηκε Αλάπηπμε. 8
Οξηζκέλα θξίζηκα ραξαθηεξηζηηθά γλωξίζκαηα κηαο λεζηωηηθήο νηθνλνκίαο θαη νη επηπηώζεηο ηνπο ζηελ αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή Κιίκαθα ζπλδεδεκέλε κε ην κέγεζνο. (suboptimal, αιιά θαη small is beautiful). Θέζε (γεσγξαθηθή)- Σνπνζέηεζε (positioning). Απόζηαζε από νηθνλνκηθά θέληξα. Απνκόλσζε (Insularity) Απνκάθξπλζε (Remoteness) Σν πξόβιεκα ηεο επηθνηλσλίαο, ησλ απνθιεηζκώλ θαη ηεο δηεύξπλζεο ησλ νξηδόλησλ θαη ησλ νξίσλ. Γνκή δξαζηεξηνηήησλ (κνλνθαιιηέξγεηεο, ππεξβνιηθή εμάξηεζε από ηνλ ηνπξηζκό, πεξηνξηζκέλε παξαγσγηθή βάζε,..) Αλαδήηεζε ηζνξξνπηώλ. Πόξνη (θπζηθνί,..). Αλζξώπηλν δπλακηθό (δεμηόηεηεο, επίπεδν γλώζεο, παξάδνζε,..) Πσο κπνξνύλ λα θαιιηεξγεζνύλ θαη λα αλαπηπρζνύλ; Ιζηνξηθή δηαδξνκή (path dependency) Αμηνπνίεζε εγθαζηδξπκέλσλ αληαγσληζηηθώλ πιενλεθηεκάησλ. 9
Οξηζκέλα θξίζηκα ραξαθηεξηζηηθά γλωξίζκαηα κηαο λεζηωηηθήο νηθνλνκίαο θαη νη επηπηώζεηο ηνπο ζηελ αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή (..ζπλερ..) Έθζεζε ζε εμσηεξηθνύο θηλδύλνπο (θπζηθνύο, νηθνινγηθνύο, νηθνλνκηθνύο,..) Πόζν επάισηεο; Πηεηηθόηεηα ησλ εηζνδεκάησλ. Πεξηνξηζκέλε ζεζκηθή θαη αλαδηαξζξσηηθή ηθαλόηεηα (ηύπνο θαη πνηόηεηα ησλ ζεζκώλ). Σν επίπεδν ησλ δπλακηθώλ ηθαλνηήησλ ηεο λεζησηηθήο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο. Γπλαηόηεηα πξνζέιθπζεο δξαζηεξηνηήησλ θαη αλζξώπσλ Τπνδνκέο (ζπκβαηηθέο θαη ςεθηαθέο), πνηόηεηα εθπαίδεπζεο θαη πνηόηεηα δσήο. Γηαθηλδύλεπζε. Πξόζβαζε ζηε ρξεκαηνδόηεζε. Απνδνηηθή θαη Απνηειεζκαηηθή Αμηνπνίεζε πόξσλ. 10
Ο ζηξαηεγηθόο ζηόρνο Γλώζε γηα όινπο θαη ηερλνινγία παληνύ γηα κηα βηώζηκε θαη επθπή ηνπηθή αλάπηπμε. 11
Η νηθνδόκεζε δηεξγαζηώλ, ζπζηεκάηωλ θαη ηθαλνηήηωλ γηα κηα βηώζηκε ηνπηθή αλάπηπμε ηωλ λεζηώλ Ρνέο γλώζεηο θαη Μεηαθνξά Σερλνγλσζίαο. Γίθηπα κεηαθνξάο γλώζεο θαη πείξαο. Αλάπηπμε ππνδνκώλ θαη ζεζκώλ πνιηηηζκνύ ζηα λεζηά. πκβαηηθέο θαη ςεθηαθέο ππνδνκέο ζηα λεζηά. Πξνώζεζε αλαγθαίσλ γηα ηελ αλάπηπμε δηαζπλδέζεσλ (π.ρ. ΑΠΔ θαη ειεθηξηθή δηαζύλδεζε ησλ λεζηώλ κεηαμύ ηνπο θαη κε ην επεηξσηηθό ζύζηεκα, ςεθηαθέο ππνδνκέο θαη ειεθηξνληθή δηαζύλδεζε ησλ λεζηώλ κεηαμύ ηνπο θαη κε ην επεηξσηηθό ζύζηεκα) Γηαρείξηζε απνξξηκκάησλ, αλαθύθισζε, Σξόπνο αμηνπνίεζεο ηεο γεο θαη ησλ ρξήζεσλ ηεο. Αλάπηπμε δηνηθεηηθώλ, νξγαλσηηθώλ θαη επηρεηξεζηαθώλ ηθαλνηήησλ ζε ηνπηθό επίπεδν. 12
Οη άλζξωπνη, όρη ε ηερλνινγία είλαη ην θιεηδί γηα ηελ θαηλνηνκία Σν παξάδεηγκα ηεο Γαλίαο. Καη νη θιάδνη «ρακειήο ηερλνινγίαο» έρνπλ πινύζην γλσζηαθό ππόβαζξν. Η πεγή ηεο θαηλνηνκίαο δελ πεξηνξίδεηαη ζηελ έξεπλα. Η θαηλνηνκία έρεη ζπζηεκηθό ραξαθηήξα. Η θαηλνηνκία δελ είλαη κόλν ηερλνινγηθή θαη παξάγεηαη κέζα από κηα αιιειεπηδξαζηηθή- θαη όρη γξακκηθή δηεξγαζία. Η θαηλνηνκία είλαη θαηά βάζε νηθνλνκηθό θαη επηρεηξεζηαθό θαηλόκελν πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ ηερλνινγία. Η ιεηηνπξγηθή αμηνπνίεζε ησλ ΣΠΔ κεηξάεη. Γηα λα ππάξμνπλ νθέιε ζηελ παξαγσγηθόηεηα ε επέλδπζε ζηελ έξεπλα, ηε γλώζε θαη ηελ ηερλνινγία πξέπεη λα ζπλνδεύεηαη από επέλδπζε ζηνπο αλζξώπνπο θαη ζηε δηαρείξηζε ηνπ αλζξώπηλνπ δπλακηθνύ. 13
Ο ηδηαίηεξνο ξόινο ηωλ ΤΠΕ Οη ΣΠΔ ζπλεηζθέξνπλ: Γηθηύσζε θαη ηελ απνθαηάζηαζε κηαο κόληκεο επηθνηλσλίαο κε ηνλ ειιεληθό θαη ην δηεζλή ρώξν. Βειηίσζε ηεο δηθηπαθήο εηνηκόηεηαο. Δγθαζίδξπζε ξνώλ πιεξνθνξίαο θαη γλώζεο. Γηεύξπλζε ησλ νξηδόλησλ (επηρεηξεκαηηθνύ, κνξθσηηθνύ, πνιηηηζκηθνύ..) θαη ησλ νξίσλ (γεσγξαθηθώλ, αγνξώλ,..). Πξνζέιθπζε λέσλ αλζξώπσλ, λέσλ επηρεηξεκαηηθώλ θνξέσλ Αλάπηπμε λέσλ δξαζηεξηνηήησλ. Αλαβάζκηζε ησλ ππεξεζηώλ πγείαο, εθπαίδεπζεο θαη εμππεξέηεζεο ησλ πνιηηώλ Δλδπλάκσζε ησλ πνιηηώλ. Δλδπλάκσζε ησλ ηθαλνηήησλ θαη ησλ δπλαηνηήησλ ησλ ηνπηθώλ ζεζκώλ. Αλάπηπμε ηνπηθνύ ςεθηαθνύ πεξηερνκέλνπ..... 14
Ο ξόινο ηωλ ΑΠΕ Πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία θαη νηθνινγηθή ηζνξξνπία. Απνδνηηθόηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε ρξήζε πόξσλ. Αλάπηπμε λέσλ δξαζηεξηνηήησλ. 15
Οη πνιηηηθέο θαη νη νηθνλνκηθνί πόξνη ηνρεπκέλεο πνιηηηθέο (ηνπηθό, πεξηθεξεηαθό, εζληθό, επξσπατθό επίπεδν). Ιθαλόηεηεο ζρεδηαζκνύ, νξγάλσζεο θαη παξαθνινύζεζεο ηεο πινπνίεζεο. Απνδνηηθή θαη απνηειεζκαηηθή αμηνπνίεζε πόξσλ. Καιιηέξγεηαο ηεο ηνπηθήο απηνπεπνίζεζεο γηα ηε δπλαηόηεηα θαη ηελ θαηαλόεζε ησλ απαηηήζεσλ κηαο βηώζηκεο πνηνηηθήο ηνπηθήο αλάπηπμεο. «Αθξηβή αλάπηπμε» θαη όρη «παλάθξηβε θζήλεηα» (Μ. Παπαγηαλλάθεο). 16
Τα ππνθείκελα: Κηλεηνπνίεζε ηεο ηνπηθήο θνηλωλίαο Σνπηθέο εγεζίεο. Σνπηθνί ζεζκνί. Σνπηθή επηρεηξεκαηηθόηεηα. Πξνζέιθπζε λέαο επηρεηξεκαηηθόηεηαο πνπ ζα βαζίδεηαη ζηε γλώζε θαη ηελ αμηνπνίεζε ηεο ηερλνινγίαο. Κνηλόηεηεο πνιηηώλ (ςεθηαθέο, πνιηηηζκηθέο,..).. 17